Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Chuheodethuong10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài là trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng về dạy nghề, quản lý hoạt động dạy nghề của trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, đề xuất một số biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của địa phương và đất nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN HẢI LONG QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN HẢI LONG QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. PHAN HỮU THAM THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tác giả cam đoan rằng Luận văn thạc sĩ: “Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” được hoàn thành là quá trình nghiên cứu nghiêm túc của tác giả cùng với sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn TS. Phan Hữu Tham. Tác giả cam đoan các số liệu, trích dẫn trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng và trung thực, kết quả nghiên cứu này chưa được công bố trong những công trình được nghiên cứu từ trước đến nay. Thái Nguyên, ngày .... tháng .... năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Hải Long i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, phòng đào tạo Sau Đại học, Ban chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên và quý thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Phan Hữu Tham - người đã hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn cán bộ và nhân dân huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện cho tôi hoàn luận văn của mình. Mặc dù đã có sự nỗ lực, cố gắng hết sức của bản thân nhưng luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp trân thành từ quý thầy cô và các bạn. Thái Nguyên, tháng 08 năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Hải Long ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC............................................................................................................ iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... v DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... vi MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 7. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ ....................... 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu của vấn đề .................................................................... 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản .............................................................................. 8 1.2.1. Khái niệm về dạy nghề .............................................................................. 8 1.2.2. Dạy nghề cho Lao động nông thôn.......................................................... 10 1.2.3. Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn .............................................. 10 1.2.4. Quản lý trung tâm dạy nghề .................................................................... 11 1.3. Một số vấn đề cơ bản về dạy nghề cho Lao động nông thôn ..................... 14 1.3.1. Quan điểm, mục tiêu về dạy nghề cho Lao động nông thôn ................... 14 1.3.2. Hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn .......................................... 18 1.4. Quản lý hoạt động dạy nghề cho LĐNT ở trung tâm dạy nghề ................. 20 1.4.1. Nội dung quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ............................... 20 1.4.2. Kiểm tra đánh giá kết quả dạy nghề cho lao động nông thôn ................. 25 iv
1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy nghề cho LĐ nông thôn ......... 27 1.5.1. Chính sách quản lý vĩ mô ........................................................................ 27 1.5.2. Môi trường kinh tế - xã hội...................................................................... 27 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ..................................................................................... 29 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TẠI TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN ...................................................................................... 30 2.1. Khái quát về trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ... 30 2.1.1. Lịch sử phát triển của trung tâm dạy nghề .............................................. 30 2.1.2. Cơ cấu tổ chức của trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ... 30 2.1.3. Đặc điểm cơ cấu tổ chức và cơ sở vật chất của Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ...................................................... 31 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................ 32 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 32 2.2.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 32 2.2.3. Nội dung khảo sát .................................................................................... 32 2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 32 2.3. Thực trạng hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn ở trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong 3 năm (2011-2014) ......... 33 2.3.1. Thực trạng dạy các nghề cho lao động nông thôn ................................... 33 2.3.2. Thực trạng công tác QL dạy nghề cho LĐNT tại TTDN huyện Phú Lương .. 46 2.4. Đánh giá chung thực trạng quản lý dạy nghề cho người lao động nông thôn ở Trung tâm Dạy nghề huyện Phú Lương ....................................... 58 2.4.1. Về quản lý mục tiêu, nội dung, chương trình dạy nghề .......................... 58 2.4.2. Về quản lý hoạt động dạy nghề của giáo viên và hoạt động học của học viên.................................................................................................... 59 2.4.3. Quản lý hoạt động kiểm tra đánh giá quá trình dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm Dạy nghề............................................................ 60 2.4.4. Về quản lý cơ sở vật chất - kỹ thuật dạy nghề ........................................ 61 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ..................................................................................... 62 v
Chương 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TẠI TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN PHÚ LƯƠNG TỈNH THÁI NGUYÊN ...................................................................................... 63 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .............................................................. 63 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 63 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện ......................................................... 63 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 63 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .......................................................... 64 3.2. Các biện pháp nâng cao chất lượng dạy nghề cho lao động nông thôn ở trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương .................................................. 64 3.2.1. Biện pháp 1: Phát triển chương trình dạy nghề phù hợp với su thế dịch chuyển cơ cấu lao động ................................................................ 64 3.2.2. Biện pháp 2: Đổi mới hình thức dạy nghề và phương pháp dạy - học theo hướng tiếp cận nghề nghiệp........................................................... 67 3.2.3. Biện pháp 3: Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá quá trình dạy nghề ... 70 3.2.4. Biện pháp 4: Chú trọng đầu tư và quản lý sử dụng có hiệu quả CSVC, trang thiết bị phục vụ dạy nghề ................................................. 73 3.2.5. Biện pháp 5: Bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ CBQL và GV theo hướng nâng cao kỹ năng nghề .......... 76 3.2.6. Biện pháp 6: Đổi mới phương pháp rà soát nhu cầu học nghề ............... 79 3.2.7. Biện pháp 7: Tăng cường liên kết với các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, gắn dạy nghề với yêu cầu sử dụng lao động ................................ 82 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 85 3.4. Thăm dò tính khả thi của các biện pháp ..................................................... 86 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ..................................................................................... 90 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................ 91 1. Kết luận .......................................................................................................... 91 2. Khuyến nghị................................................................................................... 92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 94 PHỤ LỤC ............................................................................................................... vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CNH - HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá ĐTN : Đào tạo nghề HV : Học viên KT- XH : Kinh tế - Xã hội LĐNT : Lao động nông thôn QLGD : Quản lý giáo dục TT : Trung tâm TTDN : Trung tâm dạy nghề X : Trị số trung bình iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Kết quả dạy nghề từ năm 2011 đến 2014 ......................................... 34 Bảng 2.2. Công tác đào tạo nghề năm 2011 ...................................................... 35 Bảng 2.3. Công tác đào tạo nghề năm 2012 ...................................................... 35 Bảng 2.4. Công tác đào tạo nghề năm 2013 ...................................................... 36 Bảng 2.5. Công tác đào tạo nghề năm 2014 ...................................................... 39 Bảng 2.6. Cơ cấu các ngành kinh tế các năm gần đây của huyện Phú Lương ........ 41 Bảng 2.7. Tình hình lao động huyện Phú Lương các năm gần đây .................. 42 Bảng 2.8. Mức độ cần thiết của đào tạo nghề cho lao động nông thôn ............ 42 Bảng 2.9. Mức độ phù hợp ngành nghề đào tạo ................................................ 43 Bảng 2.10. Những yếu tố ảnh hưởng tới chất lượng dạy nghề tại TTDN huyện Phú Lương .............................................................................. 45 Bảng 2.11. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ thực hiện về quản lý mục tiêu, nội dung chương trình dạy nghề của TTDN huyện Phú Lương (1< X < 3) .............................................................................. 48 Bảng 2.12. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ thực hiện về quản lý hoạt động giảng dạy của GV và hoạt động học của HV tại TTDN huyện Phú Lương (1 < X < 3) ............................................... 50 Bảng 2.13. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ thực hiện về quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy nghề của TTDN huyện Phú Lương (1
Bảng 3.1. Tổng hợp (%) đánh giá tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy nghề cho LĐNT tại trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương .............................................................................. 87 Bảng 3.2. Tổng hợp đánh giá tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy nghề cho LĐNT tại trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương (1 < X < 3) ...................................................................... 88 vi
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Các giai đoạn phát triển chương trình dạy nghề................................ 22 Hình 1.2. Mối quan hệ tương tác giữa phát triển KT-XH và ĐTN ................... 28 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nông nghiệp, nông thôn và nông dân có vị trí đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp cách mạng và công cuộc đổi mới nền kinh tế - xã hội của đất nước. Đảng và Nhà nước ta chủ trương đẩy mạnh sự nghiệp CNH, HĐH đất nước mà trước hết là lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn. Năm 2007, Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên của tổ chức thương mại thế giới WTO, nền kinh tế nói chung và sản xuất nông nghiệp của Việt Nam nói riêng đang phải đương đầu với một cuộc cạnh tranh quyết liệt, trong đó có nhiều cơ hội để phát triển nhưng những thách thức mà Việt Nam phải đối mặt cũng không nhỏ. Chất lượng của nguồn nhân lực vốn được xem là khâu then chốt để nâng cao tính bền vững của nền kinh tế, của phát triển xã hội thì vẫn còn nhiều hạn chế hay nói đúng hơn là vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của nền kinh tế trong thời kỳ hội nhập. Hiện nay, cùng với sự phát triển của của nền kinh tế (công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước), chuyển đổi nền kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp thì vấn đề nguồn lao động có trình độ cao đang là vấn đề nóng hổi và được xã hội quan tâm nhiều nhất. Để có được nguồn nhân lực đáp ứng được cả về số lượng và chất lượng, Chính phủ đã có quyết định 1956/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020”. Trong quyết định này Chính phủ nêu rõ: “Đào tạo nghề cho lao động nông thôn là sự nghiê ̣p của Đảng, Nhà nước, của các cấp, các ngành và xã hội nhằ m nâng cao chấ t lượng lao động nông thôn, đáp ứng yêu cầ u công nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đại hóa nông nghiê ̣p, nông thôn. Nhà nước tăng cường đầu tư để phát triển đào tạo nghề cho lao động nông thôn, có chính sách bảo đảm thực hiện công bằng xã hội về cơ hội học nghề đố i với mọi lao động nông thôn, khuyến khích, huy động và tạo điều kiện để toàn xã hội tham gia đào tạo nghề cho lao động nông thôn”. [13] Thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, năm 2003 Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên đã có quyết định số: 1064/2003/QĐ-UB về việc 1
thành lập Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Theo quyết định này trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương có vai trò quan trọng trong đào tạo nghề trên địa bàn huyện Phú Lương đáp ứng nhu cầu cung cấp nguồn lao động chất lượng cao trên địa bạn huyện. Một vấn đề nổi cộm khi trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương được thành đó là: Cơ sở vật chất, máy móc thiết bị và chất lượng đội ngũ giáo viên, quản lý hoạt động dạy và học của trung tâm còn nhiều hạn chế. [14] Chất lượng dạy - học của trung tâm dạy nghề là một yếu tố đảm bảo cho sự thành công của quá trình đào tạo nghề. Một trong những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng dạy nghề đó là chất lượng của đội ngũ giáo viên - giảng viên trung tâm dạy nghề. Giáo viên tại trung tâm dạy nghề còn non trẻ, chính sự non trẻ này của đội ngũ giáo viên trung tâm dạy nghề ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo. Do đó, qua vài năm trở lại đây mặc dù đã được Chính phủ, Bộ lao động thương binh và xã hội, Tổng cục dạy nghề… quan tâm, đầu tư, tạo điều kiện nhưng chất lượng của đào tạo nguồn lao động tại trung tâm dạy nghề vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của địa phương, xã hội và hội nhập quốc tế. Xuất phát từ cơ sở thực tiễn, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên nói riêng, trên phạm vi cả nước nói chung đang phấn đấu chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp, phấn đấu đến năm 2020 huyện huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trở thành huyện công nghiệp và tỉnh Thái Nguyên trở thành tỉnh công nghiệp thì vấn đề đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho lao động nông thôn càng trở lên cấp thiết hơn bao giờ hết, đòi hỏi trung tâm dạy nghề phải có chất lượng đào tạo nghề ngày càng hiệu quả hơn. Chính vì các lý do trên, với cương vị là cán bộ quản lý trung tâm dạy nghề của huyện tác giả mạnh dạn lựa chọn đề tài “Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng về dạy nghề, quản lý hoạt động dạy nghề của trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái 2
Nguyên, đề xuất một số biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của địa phương và đất nước. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn ở trung tâm dạy nghề. - Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được các biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn phù hợp với thực tiễn, đảm bảo tính khả thi, hiệu quả…thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nghề ở Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Nghiên cứu cơ sở lý luận của quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn ở trung tâm dạy nghề. - Điều tra, khảo sát thực trạng về quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn ở trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất một số biện pháp Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nghề tại trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên 5.2. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu công tác Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn tại Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận Phương pháp nghiên cứu các tài liệu lý luận về quản lý - quản lý giáo dục - quản lý đào tạo nghề - quản lý Trung tâm Dạy nghề; 3
Tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản, chủ trương đường lối, nghị quyết của Đảng và Nhà nước về công tác dạy nghề; Phân tích và khái quát hóa lý luận về đào tạo nghề, dạy nghề, công tác quản lý, quản lý giáo dục, quản lý công tác dạy và học nghề. 6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra, khảo sát thực trạng; Sử dụng hệ thống phiếu trưng cầu ý kiến để thu thập các thông tin, ý kiến về Quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: tổng kết những kinh nghiệm tích lũy được trong lý luận cũng như trong thực tiễn của hoạt động đào tạo nghề. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Đánh giá khẳng định tính hiệu quả và khả thi của các biện pháp đã thực hiện và các biện pháp đề xuất. 6.3. Phương pháp thống kê toán học: Để xử lý số liệu thu được từ các phương pháp nghiên cứu khác, từ đó đưa ra những nhận định, đánh giá một cách khách quan và mang tính khoa học. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục bảng biểu, hình vẽ và tài liệu tham khảo, phần phụ lục, nội dung của luận văn được bố cục theo 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động nông thôn ở Trung tâm dạy nghề. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động nông tại Trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lý dạy nghề cho lao động nông thôn tại trung tâm dạy nghề huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ 1.1. Lịch sử nghiên cứu của vấn đề Dạy nghề và quản lý đào tao nghề trên thế giới, đã có nhiều công trình nghiên cứu. Ở các nước tư bản như Đức, các tác giả như D.Marschreider, B.Germer, Heinz Frakiewicz đã đưa ra những cơ sở sư phạm đối với việc tổ chức quản lý hoạt động dạy học nghề nghiệp. Các tác giả đã rất quan tâm tới sự phối hợp chặt chẽ giữa dạy lý luận và luyện tập kỹ năng, kỹ thuật trong thực tiễn sản xuất. Các hệ thống dạy nghề và nghiên cứu về phát triển nghề nghiệp xuất hiện ở nhiều quốc gia khác như Pháp, Mỹ, Thụy Điển, Phần Lan,… trong đó đều đề cập tới quản lý đối với các thành phần cơ bản tạo nên quá trình đào tạo nghề ở các cơ sở giáo dục. Trong cuốn Giáo dục kỹ thuật và đào tạo thế kỷ XXI: Các khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế và tổ chức giáo dục, Khoa học và văn hóa của Liên Hiệp Quốc, John Daniel và Goran Hultin đã đề cập tới mối quan hệ gắn bó giữa mục tiêu phát triển đào tạo nghề với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội; giữa đào tạo với sự biến động của thị trường lao động; sự cần thiết phải thiết lập một cơ cấu giáo dục mở và linh hoạt. Các tác giả đã khẳng định rằng, trong nền kinh tế thị trường, hoạt động quản lý liên quan tới thiết kế chính sách về đào tạo nghề cần lưu tâm tới mối quan hệ hợp tác giữa nhà nước, người sử dụng lao động và nhà sản xuất. Do đặc điểm, yêu cầu về nguồn nhân lực, đội ngũ công nhân kỹ thuật ở mỗi nước có khác nhau nên không chỉ có lĩnh vực đào tạo nghề, dạy nghề mà cả phương pháp dạy nghề, hình thức dạy nghề, quy mô dạy nghề cũng có sự khác nhau, song đều có điểm chung là đều trú trọng đến phát triển kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp. Do sớm có hệ thống đào tạo nghề nên các nước tư bản đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong quá trình đào tạo. Quá trình đào tạo nghề, dạy nghề cũng như quá trình quản lý đào tạo nghề, dạy nghề liên tục được hoàn thiện, đổi 5
mới để đảm bảo chất lượng đào tạo, chất lượng dạy nghề, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Cho đến ngày nay, hầu hết các nước trên thế giới đều bố trí hệ thống giáo dục kỹ thuật nghề bên cạnh bậc phổ thông và đào tạo bậc cao đẳng, đại học. Ở Việt Nam, đào tạo nghề, dạy nghề nói chung và quản lý hoạt động đào tạo nghề, dạy nghề nói riêng là vấn đề được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Trong đó có thể kể tới một số công trình sau: Tác giả Phạm Văn Kha trong cuốn “Đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” đã phân tích mối quan hệ giữa đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong điều kiện Việt Nam hiện nay cả về mặt lý luận và thực tiễn với những giải pháp tăng cường sự phù hợp giữa đào tạo và sử dụng, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố quản lý đào tạo nghề, dạy nghề của cả hệ thống và của từng cơ sở. Tác giả Đỗ Minh Cương và Mạc Văn Tiến (đồng chủ biên) với công trình “Phát triển lao động kỹ thuật ở Việt Nam - Lý luận và thực tiễn” đã thiết lập cơ sở lý luận, phân tích thực trạng về phát triển lao động kỹ thuật, đề xuất một số giải pháp phát triển lao động kỹ thuật ở Việt Nam đến năm 2010, trong đó đưa ra giải pháp nội dung, chương trình và quản lý tổ chức quá trình đào tạo nhằm đạt tới sự phù hợp giữa đào tạo và sử dụng. Tác giả Vũ Ngọc Hải trong bài viết “Cung - Cầu giáo dục” đã đề cập tới những thay đổi trong quan hệ cung - cầu và những bất cập trong đào tạo nhân lực với những biểu hiện như: sự không tương thích giữa đào tạo với phát triển kinh tế - xã hội; ngành, nghề đào tạo chưa gắn với thị trường lao động; trình độ đào tạo không phù hợp với đòi hỏi của việc làm,… Từ đó, ông đã đề xuất một số giải pháp nhằm đảm bảo hài hòa mối quan hệ giữa đào tạo và thị trường lao động. Luận án tiến sỹ của Phan Chính Thức với đề tài: “Những giải pháp phát triển đào tạo nghề góp phần đáp ứng nhu cầu nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa” đã đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận của đào tạo nghề, đề xuất một số giải pháp phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu nhân lực của xã hội. 6
Qua phân tích một số đặc trưng của một số nước về hệ thống giáo dục nghề nghiệp, ta thấy hệ thống giáo dục nghề nghiệp được hình thành do yêu cầu của thị trường lao động và do nhu cầu hoạt động nghề nghiệp, nhu cầu việc làm của người lao động trong xã hội. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp là cung cấp cho xã hội, cho thị trường lao động những kỹ thuật viên, trung cấp, công nhân kỹ thuật, người lao động có trình độ, có tay nghề, có năng lực ở mọi phương diện kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm làm việc được đào tạo trong các cơ sở giáo dục. Hình thức đào tạo nghề rất phong phú và đa dạng: đào tạo dài hạn và ngắn hạn; đào tạo chính quy và không chính quy; đào tạo tại các trường hay các Trung tâm Dạy nghề. Đặc trưng nổi bật của hệ thống nghề nghiệp là đào tạo người lao động có kỹ năng, kỹ xảo hành nghề trên cơ sở nắm vững lý thuyết. Do đó vấn đề dạy thực hành, luyện tập kỹ năng là những hoạt động cốt lõi trong quá trình đào tạo nghề, dạy nghề. Sức mạnh của hệ thống giáo dục nghề nghiệp và chất lượng đào tạo cao là sự đảm bảo hoạt động có hiệu quả của thị trường lao động. Đây cũng là cơ sở để thị trường lao động có thể thực hiện được các quy luật cung cầu, quy luật giá trị và quy luật cạnh tranh. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp của Việt Nam đã được hình thành trên 50 năm, thể chế hóa nội dung này vào luật, Điều 32, Luật Giáo dục năm 2005 quy định giáo dục nghề nghiệp bao gồm: Trung cấp chuyên nghiệp được thực hiện từ 2 đến 3 năm đối với người tốt nghiệp Trung học cơ sở; từ 1 đến 2 năm đối với người tốt nghiệp Trung học phổ thông và dạy nghề dưới 1 năm đối với sơ cấp và từ 1 đến 3 năm đối với trung cấp và cao đẳng nghề. Vấn đề quản lý đào tạo nghề cũng đã được nghiên cứu qua một số luận văn thạc sĩ của một số tác giả theo những góc độ khác nhau, như: “Một số giải pháp quản lý hoạt động đào tạo ở trường trung cấp nghề Bắc Ninh” của tác giả Nguyễn Hoàng Tùng; “Quản lý đào tạo tại trường trung cấp nghề số 18 - Bộ Quốc Phòng nhằm đáp ứng yêu cầu thị trường lao động” của tác giả Chu Minh 7
Đạo; “Hoàn thiện và đổi mới một số biện pháp quản lý ĐTN của trường Trung cấp công nghiệp Hải Phòng trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Ngô Ngọc Bối... Các luận văn đã góp phần làm sáng tỏ thêm về cơ sở lý luận cho việc quản lý hoạt động ĐTN, đồng thời khẳng định những biện pháp cơ bản, phổ biến và khả thi nhằm nâng cao chất lượng đào tạo ở các trường dạy nghề trong giai đoạn hiện nay. Tuy vậy cho đến nay, vấn đề quản lý đào tạo nghề cho lao động nông thôn là đề tài chưa được nghiên cứu sâu, thiếu những biện pháp quản lý cụ thể, cần thiết, phù hợp với môi trường đào tạo ở các trung tâm dạy nghề, đặc biệt là các trung tâm dạy nghề trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Khái niệm về dạy nghề Theo Luật dạy nghề: "Dạy nghề là hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học nghề để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học" [dẫn theo 8, tr. 25]. Đào tạo là quá trình hoạt động có mục đích, có tổ chức nhằm truyền đạt kiến thức, kỹ năng và kỹ xảo trong lý thuyết và thực tiễn, tạo ra năng lực để thực hiện thành công một hoạt động nghề nghiệp hoặc yêu cầu cần thiết của xã hội. Theo giáo trình Kinh tế Lao Động của trường Đại học Kinh Tế Quốc Dân thì: "Đào tạo nguồn nhân lực là quá trình trang bị kiến thức nhất định về chuyên môn nghiệp vụ cho người lao động, để họ có thể đảm nhận được một số công việc nhất định” [dẫn theo 23, tr.50]. Theo tài liệu của Bộ Lao động Thương binh và xã hội (2006): "Đào tạo nghề là hoạt động nhằm trang bị cho người lao động những kiến thức, kỹ năng và thái độ lao động cần thiết để người lao động sau khi hoàn thành khóa học hành được một nghề trong xã hội”[6, tr. 6]. 8
Trong đào tạo nghề hay dạy nghề có các mục đích đào tạo như sau: - Đào tạo nghề (dạy nghề) mới: Là đào tạo (dạy) những người chưa có nghề, những người đến tuổi lao động hoặc trong độ tuổi lao động chưa được học nghề. - Đào tạo lại nghề (dạy lại): Là đào tạo (dạy) đối với những người đã có nghề, có chuyên môn nhưng do yêu cầu mới của sản xuất và tiến bộ kỹ thuật dẫn đến việc thay đổi cơ cấu ngành nghề, trình độ chuyên môn. - Bồi dưỡng nâng cao tay nghề: Là quá trình cập nhật hóa kiến thức còn thiếu, đã lạc hậu, bổ túc nghề, đào tạo thêm hoặc củng cố các kỹ năng nghề nghiệp theo từng chuyên môn và được xác nhận bằng một chứng chỉ hay nâng lên bậc cao hơn. Các hình thức đào tạo trên được phân biệt theo các tiêu chí sau: - Nội dung: Nội dung học có liên quan tới nghề chuyên môn mới hay cũ. - Mục đích: Để tiếp tục làm nghề cũ hay đổi nghề. - Lần đào tạo: Lần đầu tiên hay tiếp nối. - Văn bằng: Được cấp bằng, chứng chỉ hay không được cấp sau khi học. Đào tạo nghề là những hoạt động nhằm mục đích nâng cao tay nghề hay kỹ năng, kỹ xảo của mỗi cá nhân đối với công việc hiện tại và trong tương lai. Đào tạo nghề bao gồm hai quá trình có quan hệ biện chứng với nhau: - Dạy nghề: Là quá trình giảng viên truyền bá kiến thức lý thuyết và thực hành để các học viên có được một trình độ, kỹ năng, kỹ xảo nhất định về nghề nghiệp. - Học nghề: "Là quá trình tiếp thu những kiến thức lý thuyết và thực hành của người lao động để đạt được một trình độ nghề nghiệp nhất định”. Như vậy, Dạy nghề là một quá trình tác động có chủ đích của con người nhằm phát triển tay nghề (dạy nghề) và đạo đức, văn hóa nghề nghiệp (nhân cách) của họ trên 3 mặt: kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu của thị trường lao động và phát triển nguồn lực quốc gia. 9