Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Công nghệ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM CHU THỊ DIỄM QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM CHU THỊ DIỄM QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý Giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Khánh Tuấn THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình. Tác giả luận văn Chu Thị Diễm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tác giả xin được cảm ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu trường ĐHSP Thái Nguyên, khoa Sau đại học, khoa Quản lý giáo dục cùng toàn thể các thầy, cô giáo đã tận tình giảng dạy, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Lê Khánh Tuấn - người hướng dẫn khoa học - đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo ân cần cho tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Mặc dù đã rất cố gắng và dành nhiều tâm huyết cho quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn, nhưng do khả năng có hạn nên khó tránh khỏi những thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý kiến chỉ bảo của quý thầy cô và ý kiến đóng góp chân tình các bạn đồng nghiệp. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Chu Thị Diễm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ............................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ ........................................................................ v MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu .................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 2 3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu......................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 3 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3 8. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................................................................................ 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 5 1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực................................... 5 1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực...................... 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ............................................................... 13 1.2.1. Quản lý......................................................................................................... 13 1.2.2. Hoạt động dạy học ....................................................................................... 14 1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học .......................................................................... 15 1.2.4. Năng lực, dạy học theo tiếp cận năng lực .................................................... 15 1.2.5. Môn công nghệ ở trường phổ thông ............................................................ 17 1.2.6. Quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ........... 19 1.3. Dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ... 21 1.3.1. Vị trí, vai trò của môn Công nghệ trong chương trình giáo dục trung học phổ thông ....................................................................................................... 21 1.3.2. Đặc điểm của dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ................... 22 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.3.3. Mục tiêu của dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông....................................................................................... 23 1.3.4. Những năng lực cần hình thành cho học sinh thông qua dạy học môn Công nghệ ở trường trung học phổ thông ..................................................... 25 1.3.5. Nội dung dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ................................................................................................ 28 1.3.6. Phương pháp dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông....................................................................................... 30 1.3.7. Hình thức tổ chức dạy học Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông....................................................................................... 33 1.3.8. Phương tiện dạy học môn Công nghệ ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực............................................................................................ 34 1.3.9. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ........................................................................ 35 1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông....................................................................................... 37 1.4.1. Lập Kế hoạch dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông....................................................................................... 37 1.4.2. Tổ chức thực hiện hoạt động dạy học học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ......................................................... 38 1.4.3. Chỉ đạo triển khai hoạt động dạy học học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ......................................................... 39 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT ........................................................................................ 40 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ........................................... 41 1.5.1. Các yếu tố chủ quan ..................................................................................... 41 1.5.2. Các yếu tố khách quan ................................................................................. 43 Kết luận chương 1 .................................................................................................. 45 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN ............ 46 2.1. Vài nét về điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội, giáo dục trung học phổ thông trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ............................................... 46 2.1.1. Vài nét về điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội.............................................. 46 2.1.2. Tình hình giáo dục trung học phổ thông huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ... 47 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................... 48 2.2.1. Mục đích của việc khảo sát.......................................................................... 48 2.2.2. Nội dung khảo sát ........................................................................................ 48 2.2.3. Đối tượng khảo sát ....................................................................................... 48 2.2.4. Phương pháp, cách thức khảo sát và xử lý dữ liệu ...................................... 49 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ................ 49 2.3.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu, chương trình dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên .................................................................................................. 50 2.3.2. Thực trạng nội dung dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ................ 51 2.3.3. Thực trạng các phương pháp dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ....... 55 2.3.4. Thực trạng các hình thức tổ chức dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ....................................................................................................................... 60 2.3.5. Thực trạng sử dụng phương tiện dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ......... 61 2.3.6. Thực trạng đánh giá kết quả học tập của học sinh trong hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ........................................................................... 63 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên................... 67 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên................... 67 2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên..... 70 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo triển khai hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên..... 71 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên .. 73 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................ 75 2.6. Đánh giá chung về thực trạng ......................................................................... 77 2.6.1. Kết quả đạt được .......................................................................................... 77 2.6.2. Tồn tại, hạn chế............................................................................................ 78 2.6.3. Nguyên nhân của những hạn chế ................................................................. 78 Kết luận chương 2 .................................................................................................. 79 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN PHÚ BÌNH - TỈNH THÁI NGUYÊN............................. 80 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ....................................................................... 80 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .............................................................. 80 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ............................................................... 80 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ................................................................. 80 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .............................................................. 81 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học .......................................................................... 81 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên ........ 81 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về dạy học theo tiếp cận năng lực nói chung và dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực nói riêng ........................................................... 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.2.2. Chỉ đạo giáo viên đổi mới phương pháp, hình thức, tổ chức dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong quá trình dạy học ..................................................................... 84 3.2.3. Chỉ đạo giáo viên hướng dẫn học sinh phương pháp tự học, khuyến khích học sinh nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ vào thực tiễn .............. 86 3.2.4. Chỉ đạo giáo viên đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Công nghệ dựa vào năng lực học sinh đạt được ..................................................................... 88 3.2.5. Quản lý sử dụng hiệu quả và đầu tư cơ sở vật chất phục vụ dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ................................................................. 90 3.2. Mối quan hệ giữa các biện pháp.................................................................... 93 3.3. Khảo nghiệm tính cấp thiết và mức độ khả thi của các biện pháp quản lý đã đề xuất....................................................................................................... 94 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ................................................................................ 95 3.3.2. Quá trình khảo nghiệm ................................................................................ 95 3.3.3. Kết quả khảo nghiệm ................................................................................... 95 3.3.3. Tương quan giữa tính cấp thiết và mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất... 99 Kết luận chương 3 ................................................................................................ 101 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 102 1. Kết luận ............................................................................................................ 102 2. Khuyến nghị..................................................................................................... 103 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 105 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT CSVC : Cơ sở vật chất GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo HĐDH : Hoạt động dạy học HĐND : Hội đồng nhân dân KCN : Khu công nghiệp KHGD : Khoa học giáo dục KTĐG : Kiểm tra đánh giá PTDH : Phương tiện dạy học QLGD : Quản lý giáo dục QTDH : Quá trình dạy học TCNL : Tiếp cận năng lực THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ Bảng: Bảng 1.1. Các mạch nội dung kiến thức dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực................................................................................................ 29 Bảng 2.1. Tổng quan các trường trung học phổ thông huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên năm học 2019 -2020 ...................................................... 47 Bảng 2.2. Thực trạng thực hiện mục tiêu chương trình dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ................................................................. 50 Bảng 2.3. Thực trạng nội dung dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực (phiếu điều tra trên CBQL và giáo viên) ............................................. 51 Bảng 2.4. Đánh giá của CBQL, giáo viên về sử dụng phương pháp dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ............................................... 56 Bảng 2.5. Thực trạng mức độ sử dụng kỹ thuật dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực .................................................................................. 58 Bảng 2.6. Mức độ hứng thú của học sinh khi tham gia hoạt động học tập trong giờ học môn Công nghệ ....................................................................... 59 Bảng 2.7. Thực trạng mức độ sử dụng hình thức tổ chức dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ................................................................. 60 Bảng 2.8. Thực trạng mức độ sử dụng phương tiện dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực .......................................................................... 62 Bảng 2.9. Thực trạng mức độ hứng thú của học sinh khi tham gia hoạt động học tập khi có sử dụng phương tiện dạy học ....................................... 63 Bảng 2.10. Thực trạng đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực........................................................ 64 Bảng 2.11. Tổng hợp kết quả đánh giá học sinh môn Công nghệ năm học 2018 - 2019 ... 65 Bảng 2.12. Thực trạng năng lực học sinh đạt được thông qua nội dung dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực (phiếu điều tra trên học sinh)..................66 Bảng 2.13. Thực trạng lập kế hoạch dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực...........68 Bảng 2.14. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực .......................................................................... 70 Bảng 2.15. Thực trạng chỉ đạo triển khai hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực .......................................................................... 72 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Bảng 2.16. Thực trạng việc kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ................................................................. 74 Bảng 2.17. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ................................................................. 75 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về tính cấp thiết của một số biện pháp quản lý dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực .............................. 96 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm mức độ khả thi của các biện pháp quản lý dạy học Công nghệ theo tiếp cận năng lực ................................................. 97 Bảng 3.3. Mức độ tương quan giữa tính cấp thiết và mức độ khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực................................................................................................ 99 Sơ đồ: Sơ đồ 1.1. Năng lực Công nghệ cần đạt trong quá trình dạy học .................. 26 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu Trong thời đại 4.0 vai trò của giáo dục đào tạo ngày càng trở nên quan trọng. Vì thế, hầu hết các quốc gia đều lựa chọn đầu tư cho giáo là đầu tư cho sự phát triển, là nền tảng cho sự phát triển đất nước. Nhiều quốc gia đã tiến hành thay đổi nội dung, chương trình, thậm chí cải cách giáo dục và nước ta cũng không ngoại lệ. Một xu hướng được bàn đến và nhiều quốc gia vận dụng từ những năm 90 của thế kỷ XX là chuyển từ dạy học định hướng nội dung sang dạy học theo tiếp cận năng lực người học. Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã khẳng định: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội” và “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn”. Thực tế, chất lượng giáo dục của Việt nam chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu phát triển của xã hội. Một trong những nguyên nhân chính là giáo dục Việt Nam hiện nay vẫn nặng về nội dung chưa chú trọng đến tiếp cận phát triển năng lực của người học. Với tình hình đó ngành Giáo dục được đặt trong những thách thức mới của xã hội. Trong đó hoạt động quản lý, chỉ đạo của cán bộ quản lý giáo dục cũng cần phải có những chuyển biến phù hợp, đặc biệt là quản lý hoạt động dạy học trong đó có môn học Công nghệ. Ở trường THPT môn Công nghệ có nhiệm vụ trang bị cho học sinh những kiến thức hình thành và phát triển các năng lực giao tiếp, sử dụng, đánh giá, thiết kế và hiểu biết công nghệ; góp phần phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp chuẩn bị cho học sinh các tri thức nền tảng để theo học các ngành nghề thuộc các lĩnh vực kĩ thuật, công nghệ theo cả hai hướng hàn lâm và giáo dục nghề nghiệp. Tuy nhiên việc dạy học môn học chưa được quan tâm đúng mức, học sinh, phụ huynh coi là môn “Phụ”, giáo viên kiêm nhiệm, CBQL chưa quan tâm đầu tư đúng mức nên hiệu quả dạy học chưa đạt như mong muốn. Trong quá trình dạy học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
chưa việc tiếp cận phát huy năng lực học sinh theo chuẩn năng lực cần đạt chưa đạt hiệu quả cao như mong muốn. Cho đến nay đã có nhiều công trình trong và ngoài nước nghiên cứu về vấn đề quản lý dạy học. Tuy nhiên, việc nghiên cứu quản lý dạy học môn Công nghệ của Hiệu trưởng ở các trường THPT theo tiếp cận năng lực của học sinh phổ thông là chưa nhiều, trong khi Công nghệ là lĩnh vực khoa học có vai trò quan trọng trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và là môn định hướng nghề cho các em trong tương lại. Xuất phát từ những lý do trên tác giả chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên” cho công trình nghiên cứu của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Công nghệ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT. 4. Giả thuyết khoa học Quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ ở trường THPT huyện Phú Bình trong thời gian qua đã được quan tâm thực hiện, tuy nhiên chưa phát huy được tối đa các năng lực của học sinh và chưa đáp được yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn nhà trường và đặc điểm học sinh thì sẽ phát triển được năng lực học sinh, nâng cao hiệu quả dạy môn Công nghệ, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT. - Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu, đề xuất biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực của Hiệu trưởng ở trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Chương trình môn Công nghệ ở cấp THPT có 2 mạch nội dung kiến thức: Nông nghiệp (lớp 10) và Công nghiệp (lớp 11,12), ở phạm vi đề tài chỉ nghiên cứu theo nội dung công nghệ công nghiệp. 6.2. Giới hạn về khách thể khảo sát Tiến hành điều tra trên số lượng khách thể tại 3 trường THPT trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên bao gồm: Ban giám hiệu (9 đồng chí); Tổ trưởng - tổ phó, nhóm trưởng chuyên môn (9 đồng chí); Giáo viên dạy công nghệ (15 đồng chí); học sinh (3 lớp - 270 học sinh) ở 3 trường THPT (Điềm Thụy, Phú Bình, Lương Phú) chủ yếu trong năm học 2018 - 2019. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp: Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, hệ thống hóa các tài liệu và các văn bản có liên quan đến vấn đề quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp đàm thoại Tiến hành gặp gỡ, trao đổi phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, phụ huynh để thu thập thông tin thực tiễn về quản lý hoạt động dạy và học theo tiếp cận năng lực theo năm học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
7.2.2. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục Tiến hành nghiên cứu: Giáo án, dự giờ môn Công nghệ ở trường THPT huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, qua đó đánh giá thực trạng dạy và học môn công nghệ ở trường THPT trong huyện. 7.2.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Xây dựng các mẫu phiếu thăm dò ý kiến đối với cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh nhằm khảo sát nhận thức, nhu cầu, nguyện vọng của các khách thể điều tra về hoạt động dạy học môn Công nghệ và quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường THPT. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Tiến hành tham vấn ý kiến của những đội ngũ chuyên gia để khảo sát tính cấp thiết, mức độ khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng toán thống kê tổng hợp các ý kiến điều tra, lập các bảng biểu, phân tích, đánh giá số liệu. Sử dụng các công thức toán học để xử lý số liệu thu được từ các phương pháp nghiên cứu làm cho kết quả nghiên cứu đảm bảo độ tin cậy chính xác cao. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn được trình bày gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động hoạt động dạy học môn Công nghệ theo tiếp cận năng ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực * Những nghiên cứu ở nước ngoài Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học- kỹ thuật trong những thập niên cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX tạo ra áp lực đòi hỏi phải gia tăng năng suất lao động. Kinh nghiệm của nhiều nước cho thấy để có lực lượng lao động tương thích với đặc điểm của kinh tế xã hội đương đại nền giáo dục phải hướng tới đào tạo con người có năng lực sáng tạo trên nền tảng học vấn vững chắc. Đứng trước áp lực đó, các nhà giáo dục phải suy nghĩ về việc dạy và học như thế nào cho có hiệu quả để đáp ứng yêu cầu của sản xuất. Người ta cho rằng, để nâng cao chất lượng giáo dục cần phải dựa trên phân tích quá trình lao động, khám phá ra các quy tắc, những cách thức tốt nhất giúp cho việc học ngày càng hiệu quả hơn. Những nghiên cứu về phát triển năng lực trong dạy học xuất hiện rất sớm trong lịch sử giáo dục, ngay từ thời cổ đại với những tên tuổi các triết gia như Socrate, Aristote, Platon, Lão Tử, Khổng Tử, Mạnh Tử, Tuân Tử. Tiếp đến thời kì Trung cổ Châu Âu, nhiều nhà khoa học cũng xem xét vấn đề phát triển năng lực (Decarter, Diterverg, Pestalotsy, Comensky, J. Rutso, v.v…) song thực sự chỉ quan tâm đến phát triển trí tuệ. Từ thế kỉ 19 đến nửa thế kỉ 20, phát triển trí tuệ vẫn được nhấn mạnh hơn cả. Thời đó phát triển năng lực hầu như được đồng nhất với phát triển năng lực trí tuệ (Guilford, Bine-Simon, J. Piaget, R. Bruner, V.V. Zancov, P.Ia. Galperin, V.V. Đavưđov v.v…). Cuối thế kỉ 20 khoa học giáo dục, đặc biệt tâm lý học giáo dục và tâm lý học phát triển đã mở rộng khái niệm năng lực - nó không chỉ là trí tuệ, và xuất hiện những quan niệm mới về năng lực gắn với vấn đề văn hóa (năng lực văn hóa), xã hội (năng lực xã hội), tình cảm (năng lực biểu cảm), sự tồn sinh (kỹ năng sống), chưa kể những thứ năng lực còn bí ẩn khác, trong đó có những yếu tố thuộc tiềm thức hoặc vô thức [26]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Giáo dục dựa vào năng lực (Competency-based Education) hay Đào tạo dựa vào năng lực (Competency-based Training) hoặc Học tập dựa vào năng lực (Competency-based Learning) - bản chất tiếp cận này là cụ thể hóa triết lý giáo dục hướng vào người học, trước hết là năng lực của họ. Hướng vào người học là tư tưởng hiện đại mà nền tảng triết học đã được, Xavier Roegirs, L.X Vygotsky, Dubois. D & Rothwell. W, John Dewey và J. Piaget xác lập có 2 khía cạnh: tận dụng năng lực có sẵn và phát triển năng lực mới của người học trong quá trình dạy học [26]. Năm 1983, Viện hàn lâm khoa học Quốc gia Mỹ đã có một báo cáo đề cập đến yêu cầu thay đổi của giáo dục đào tạo trong đó nhấn mạnh Chương trình đào tạo dựa trên năng lực hơn là dựa trên thời gian. Cuối thập kỷ 70 đầu thập kỷ 80 ở Mỹ và Canađa, giáo dục- đào tạo dựa trên năng lực thực hiện được ứng dụng rộng rãi trong Giáo dục nghề nghiệp. Bộ giáo dục Mỹ đã thành lập một tổ chức liên kết quốc gia các trung tâm giáo dục dựa trên năng lực [47]. Tuy nhiên, cho đến những năm đầu thập kỷ 80 vẫn chưa đưa ra một định nghĩa về đào tạo dựa trên năng lực cũng như các tiêu chí của trương trình đào tạo dựa trên năng lực được mọi người chấp nhận. Ở Úc, vào cuối thập kỷ 80 bắt đầu một cuộc cải cách trong đào tạo giáo dục, thiết lập một hệ thống đào tạo dựa trên năng lực, tạo ra phương pháp dựa trên năng lực cho việc công nhận các kỹ năng của người nhập cư, thành lập hội đồng đào tạo để xúc tiến việc xây dựng tiêu chuẩn năng lực trong toàn quốc… Các tác giả như Roger Harris, Hugh Guthrie, Bayr Hobart, Davidlundberg đã nghiên cứu khá toàn diện về giáo dục và đào tạo dựa trên năng lực ở Úc, đặc biệt nhấn mạnh đến bối cảnh lịch sử của giáo dục và đào tạo dựa trên năng lực, tiêu chuẩn năng lực, phát triển chương trình đánh giá và người học - hoạt động theo tiêu chuẩn năng lực [47]. Cách tiếp cận năng lực đã phát triển mạnh mẽ những năm 1990 với hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ ở Mỹ, Úc,... Các tiêu chuẩn năng lực được xây dựng nhằm đáp ứng các yêu cầu về chính trị, kinh tế và như là cách để chuẩn bị lực lượng lao động cho nền kinh tế cạnh tranh toàn cầu. Ở Anh, đã có nhiều nghiên cứu về đào tạo dựa trên năng lực dưới sự tài trợ của Hội đồng quốc gia về đào tạo nghề nghiệp và cơ quan quản lý đào tạo được thực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
hiện ở các trường đại học, cao đẳng. Năm 1995, tác giả Shirley Fletcher viết cuốn Các kỹ thuật đánh giá dựa trên năng lực thực hiện, trong đó phân tích sự khác biệt về đào tạo theo năng lực ở Anh và Mỹ, các nguyên tắc và thực hành đánh giá theo tiêu chuẩn, mục tiêu và sử dụng đánh giá dựa trên năng lực. Việc thiết lập các tiêu chí cho sự thực hiện, thu thập bằng chứng cho đánh giá năng lực. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu đánh giá dựa trên năng lực, một khâu của QTDH [47]. Nhìn chung, đào tạo theo năng lực đã được nghiên cứu từ rất sớm ở nhiều quốc gia phát triển trên thế giới như: Mỹ, Anh, Úc, New Zealand, Xứ Wales, Singapore, Malaisya,... Số lượng và lĩnh vực nghiên cứu của các học giả cũng rất đa dạng từ việc nghiên cứu bối cảnh của đào tạo theo năng lực, phát triển chương trình tổ chức đào tạo đến đánh giá và chứng nhận năng lực cho người được đào tạo. * Những nghiên cứu trong nước Việc nghiên cứu và triển khai dạy học theo TCNL đã được tiến hành từ rất sớm ở một số nước công nghiệp phát triển do có những ưu điểm phù hợp với yêu cầu thực tế của lao động nghề nghiệp. Tuy nhiên, ở Việt Nam các công trình nghiên cứu về dạy học theo hướng TCNL chưa có nhiều. Tiếp cận năng lực nhằm phát huy năng lực người học trong giáo dục là vấn đề khoa học có phạm vi rất rộng lớn và tiêu biểu cho tư tưởng giáo dục hiện đại đã được các nhà khoa học trên thế giới thảo luận trên nhiều phương diện khác nhau. Cụ thể như sau: Giáo dục dựa vào năng lực (Competency-based Education) hay Đào tạo dựa vào năng lực (Competency-based Training) hoặc học tập dựa vào năng lực (Competency- based Learning) - bản chất tiếp cận này là cụ thể hóa triết lí giáo dục hướng vào người học, trước hết là năng lực của họ. Hướng vào người học là tư tưởng hiện đại mà nền tảng triết học đã được xác lập có 2 khía cạnh: Tận dụng năng lực có sẵn và phát triển năng lực mới của người học trong quá trình dạy học [26]. Tiếp cận năng lực có những ưu thế nổi bật so với các cách tiếp cận khác trong dạy học. Việc chú trọng vào kết quả đầu ra và những tiêu chuẩn đo lường khách quan của những năng lực cần thiết để tạo ra các kết quả là điểm được các nhà hoạch định chính sách GD&ĐT và phát triển nguồn nhân lực đặc biệt. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Khi dạy học dựa trên mô hình năng lực cần xử lý một cách có hệ thống ba khía cạnh sau: (1) xác định các năng lực, (2) tiếp cận và phát triển chúng, (3) đánh giá chúng một cách khách quan [26]. Để xác định được các năng lực điểm bắt đầu thường là các kết quả đầu ra (outputs). Từ đó, đi đến xác định vai trò của những người có trách nhiệm phải tạo ra các kết quả đầu ra này. Một vai trò là một tập hợp các hành vi được mong đợi về một người theo những nghĩa vụ và địa vị công việc của người đó. Thuật ngữ “vai trò công việc” đề cập tới việc thực hiện những nhiệm vụ thực sự của một người. Trên cơ sở của từng vai trò, xác định các năng lực cần thiết để có thể thực hiện tốt vai trò đó. Khung năng lực cần đạt theo tiếp cận năng lực được tác giả Đặng Thành Hưng đề xuất theo 7 lĩnh vực tương ứng với 7 lĩnh vực giáo dục: (1)Năng lực Toán và Logic; (2) Năng lực ngôn ngữ (quốc ngữ và ngoại ngữ); (3) Năng lực khoa học; (4) Năng lực nghệ thuật; (5) Năng lực thể chất và vận động thể chất; (6) Năng lực công nghệ; (7) Năng lực công dân [19]. Tác giả Phạm Thành Nghị năm 2008 nghiên cứu “Tiếp cận năng lực trong phát triển con người”. Khi tìm kiếm một cách tiếp cận cung cấp cơ chế chung cho sự phát triển con người trong mọi điều kiện xã hội, tác giả cho rằng, TCNL có ưu thế nổi trội trong giải quyết những bất ổn xã hội. Năng lực ở đây được hiểu là tổ hợp khả năng thực hiện được các chức năng (sống có đủ dinh dưỡng, được xóa mù, được mặc ấm, được thỏa mãn nhu cầu văn hóa, giao tiếp…). Theo tác giả, sự phát triển của con người suy cho cùng là sự phát triển năng lực. Năng lực được phát triển không chỉ mang ý nghĩa công cụ giúp đạt được lựa chọn mà còn mang ý nghĩa tự thân làm mở rộng cơ hội lựa chọn của con người. Tác giả chỉ rõ, Giáo dục trước hết là sự mở rộng tự do cá nhân; Giáo dục làm tăng cường giá trị cá nhân; Giáo dục còn có thể mở rộng cơ hội cho cá nhân, cải thiện điều kiện sống; giáo dục có thể tạo điều kiện đa dạng hóa lựa chọn và kết quả hoạt động của con người [38]. Ngoài ra còn có một số nghiên cứu của các tác giả như: Tác giả Đặng Thành Hưng in trên tạp chí QLGD số 43 tháng 12/2012 “Năng lực và giáo dục tiếp cận năng lực”; “Bài toán đổi mới đánh giá người học theo tiếp cận năng lực” của tác giả Phạm Đỗ Nhật Tiến; Bài viết “Đào tạo theo tiếp cận năng lực trong xu thế phát triển” của Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn