Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:146

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực trạng về HĐDH môn Ngữ văn và quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS, luận văn đề xuất 3 các biện pháp quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn, phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOA HỒNG THÚY QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOA HỒNG THÚY QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn: “Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Hoa Hồng Thúy i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn “Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh”, ngoài sự cố gắng, nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ tận tình của các thầy giáo, cô giáo, các cơ quan, trường học. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, các thầy giáo, cô giáo phòng Đào tạo, Khoa Tâm lý - Giáo dục, các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo trong và ngoài Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giảng dạy trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền, người đã trực tiếp, tận tình hướng dẫn khoa học, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Ninh, phòng Giáo dục Trung học - Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Ninh, Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo dạy môn Ngữ văn ở các trường THPT trên địa bàn thị xã Từ Sơn; cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, nhiệt tâm, nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn. Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng luận văn không thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các thầy cô giáo, bạn bè đồng nghiệp để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020 Tác giả luận văn Hoa Hồng Thúy ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ........................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu của đề tài ......................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................... 6 1.1.1. Trên thế giới .............................................................................................. 6 1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................ 8 1.2. Các khái niệm cơ bản .............................................................................. 11 1.2.1. Hoạt động dạy học ................................................................................... 11 1.2.2. Năng lực, phát triển năng lực học sinh, ................................................... 12 1.2.3. Dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh .... 13 1.2.4. Quản lý, quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh..................................................................... 15 1.3. Dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ..................................................................... 17 iii
1.3.1. Vị trí, vai trò của môn Ngữ văn trong chương trình Giáo dục trung học phổ thông ................................................................................................. 17 1.3.2. Đặc điểm của dạy học môn Ngữ văn trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh ......................................................... 17 1.3.3. Mục tiêu dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................... 18 1.3.4. Những năng lực cần hình thành cho học sinh thông qua dạy học môn Ngữ văn ở trường trung học phổ thông ................................................... 20 1.3.5. Nội dung dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................... 23 1.3.6. Phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ............................................. 25 1.3.7. Hình thức tổ chức dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông .................................... 28 1.3.8. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ............................ 29 1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông .................................... 30 1.4.1. Quản lý thực hiện mục tiêu, chương trình dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông .... 30 1.4.2. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông .................... 32 1.4.3. Quản lý hình thức tổ chức dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ............................ 33 1.4.4. Quản lý hoạt động học môn Ngữ văn của học sinh theo định hướng phát triển năng lực ở trường trung học phổ thông ................................... 34 1.4.5. Quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ............ 34 1.4.6. Quản lý việc sử dụng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ................................................................................................. 36 iv
1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông ........................................................................................................ 37 1.5.1. Yếu tố chủ quan ....................................................................................... 37 1.5.2. Yếu tố khách quan ................................................................................... 39 Kết luận chương 1.............................................................................................. 41 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH .......................................................... 42 2.1. Đặc điểm tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội và giáo dục của thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh................................................................... 42 2.1.1. Vị trí, điều kiện địa lý .............................................................................. 42 2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của thị xã Từ Sơn .... 42 2.1.3. Khái quát các trường trung học phổ thông thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh .... 43 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ............................................................. 45 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ..................................................................................... 45 2.2.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 45 2.2.3. Nội dung khảo sát .................................................................................... 45 2.2.4. Phương pháp và cách xử lý số liệu khảo sát............................................ 46 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh ........ 47 2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên Ngữ văn và học sinh các trường THPT thị xã Từ Sơn về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............................................................................ 47 2.3.2. Thực trạng thực hiện mục tiêu môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn ..................... 48 2.3.3. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh..................................................................... 51 v
2.3.4. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ......................................................... 55 2.3.5. Thực trạng hình thức tổ chức dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh..................................................................... 57 2.3.6. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ......................................................... 58 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh ............................................................................. 60 2.4.1. Thực trạng quản lý mục tiêu, chương trình dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................................................. 60 2.4.2. Thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................................................. 62 2.4.3. Thực trạng quản lý hình thức tổ chức dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ......................................................... 64 2.4.4. Thực trạng quản lý hoạt động học môn Ngữ văn của học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Từ Sơn .............................................. 66 2.4.5. Thực trạng quản lý đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh .......................... 68 2.4.6. Thực trạng quản lý sử dụng cơ sở vật chất, phương tiện dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh .......................... 70 2.5. Thực trạng mức độ của các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh ............... 73 2.6. Đánh giá chung về thực trạng.................................................................. 76 2.6.1. Kết quả đạt được ...................................................................................... 76 2.6.2. Tồn tại, hạn chế ....................................................................................... 77 2.6.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế ................................................ 78 Kết luận chương 2.............................................................................................. 78 vi
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH ............................................................................................. 81 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ........................................................... 81 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông ... 81 3.1.2. Nguyên tắc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh ...... 81 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .......................................................... 81 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 82 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .......................................................... 82 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh theo định hướng phát triển năng lực học sinh........................................................................................................... 82 3.2.1. Biện pháp 1: Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh nói chung và dạy học môn Ngữ văn nói riêng ... 82 3.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh cho giáo viên Ngữ văn .................... 85 3.2.3. Biện pháp 3: Chỉ đạo đa dạng hóa phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh .................................. 88 3.2.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo giáo viên bồi dưỡng phương pháp tự học, tạo động cơ, hứng thú học tập môn Ngữ văn cho học sinh ........................... 92 3.2.5. Biện pháp 5: Chỉ đạo đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ........... 94 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 98 3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT Thị xã Từ Sơn ........................................... 99 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................ 99 3.4.2. Phương pháp khảo nghiệm ...................................................................... 99 vii
3.4.3. Đối tượng khảo nghiệm ........................................................................... 99 3.4.4. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của của các biện pháp đã đề xuất ........................................................................................ 99 Kết luận chương 3............................................................................................ 106 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 107 1. Kết luận ........................................................................................................ 107 2. Khuyến nghị................................................................................................. 108 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 111 PHỤ LỤC viii
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ BGH Ban giám hiệu CBGV Cán bộ giáo viên CBQL, GV, CNV Cán bộ quản lý, giáo viên, công nhân viên CM Chuyên môn CNTT Công nghệ thông tin CSVC Cơ sở vật chất ĐH Đại học GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDCD Giáo dục công dân GV Giáo viên GVBM Giáo viên bộ môn GVCN Giáo viên chủ nhiệm GVDG Giáo viên dạy giỏi HĐDH Hoạt động dạy học HS Học sinh HTTC Hình thức tổ chức KTĐG Kiểm tra đánh giá PPCT Phân phối chương trình PPDH Phương pháp dạy học PTDH Phương tiện dạy học PTNL Phát triển năng lực PTNL HS Phát triển năng lực học sinh QLGD Quản lý giáo dục SGK Sách giáo khoa SKKN Sáng kiến kinh nghiệm TB Trung bình TBDH Thiết bị dạy học iv
Viết tắt Viết đầy đủ TDTT Thể dục thể thao THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông THPT QG Trung học phổ thông quốc gia TPVH Tác phẩm văn học TPVH Tác phẩm văn học VBVH Văn bản văn học VH Văn học v
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các năng lực môn Ngữ văn THPT cần hình thành cho học sinh .. 20 Bảng 2.1. Bảng thống kê đội ngũ giáo viên các trường THPT thị xã Từ Sơn ... 45 Bảng 2.2. Khảo sát nhận thức của CBQL, GV và HS về tầm quan trọng của dạy học Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ........................ 47 Bảng 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng CBQL và GV thực hiện mục tiêu dạy học Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ............................... 49 Bảng 2.4. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ........................................................................... 51 Bảng 2.5. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ...................................... 55 Bảng 2.6. Thực trạng hình thức dạy học Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ... 57 Bảng 2.7. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Ngữ văn ...... 58 Bảng 2.8. Khảo sát thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực HS ....................... 60 Bảng 2.9. Thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ........................................................... 62 Bảng 2.10. Thực trạng quản lý hình thức tổ chức dạy học Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ................................................................... 65 Bảng 2.11. Khảo sát về thực trạng quản lý hoạt động học môn Ngữ văn của HS các trường THPT thị xã Từ Sơn.............................................. 67 Bảng 2.12. Thực trạng quản lý việc đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS .............................. 69 Bảng 2.13. Thực trạng quản lý việc sử dụng cơ sở vật chất, phương tiện dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS.............................. 71 Bảng 2.14. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ..................................................... 74 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp ............. 1001 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp................ 1023 Bảng 3.3. Mức độ tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ................................................................................... 1034 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời kỳ hội nhập và phát triển của đất nước ta hiện nay, đổi mới giáo dục và đào tạo là một trong những chiến lược quan trọng trong quá trình phát triển của đất nước. Đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước đã và đang đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp Giáo dục và đào tạo, đặc biệt là quá trình đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm là chuyển từ nền giáo dục hàn lâm, giáo điều, truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục sáng tạo, thực tiễn, chú trọng hình thành thành năng lực tư duy, năng lực hành động cho người học. Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI đã xác định: Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội [12]. Quan điểm định hướng của Đảng là cơ sở quan trọng để các nhà trường quyết tâm đổi mới cách dạy, cách học nhằm hướng đến mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực, phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực của người học đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ mới. Trong hệ thống giáo dục nước ta, THPT là cấp học cuối cùng của giáo dục phổ thông, là nơi tạo tiền đề, điều kiện để học sinh chuyển sang giai đoạn giáo dục nghề nghiệp và tham gia vào quá trình lao động trong xã hội. Ở giai đoạn này, học sinh cần được cung cấp những kiến thức khoa học tổng hợp, hình thành các kỹ năng học tập ở bậc giáo dục tiếp theo, các kỹ năng lao động và thái độ, giá trị sống phù hợp với sự trưởng thành về nhân cách. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh giúp học sinh phát triển tốt nhất phẩm chất và năng lực của mình, có các kỹ năng cần thiết để giải quyết linh hoạt các vấn đề nảy sinh của thực tiễn. Điều này đòi hỏi các trường THPT phải quan tâm phát huy vai trò 1
của tất cả các môn học vào quá trình này. Môn Ngữ văn là một trong những môn học quan trọng góp phần bồi dưỡng kiến thức, định hướng giá trị nhân cách, tình cảm, thái độ và kỹ năng sống cho học sinh. Ngoài ra, kiến thức Ngữ văn trong chương trình THPT còn giúp bồi dưỡng tâm hồn cho học sinh cùng các hành vi cao đẹp như: quý trọng gia đình, bạn bè, thầy cô; phê phán các thói hư, tật xấu trong xã hội, tôn trọng lẽ phải, công bằng và hướng tới các giá trị nhân văn tích cực. Như vậy, hoạt động dạy học môn Ngữ văn ở trường THPT tạo nền tảng quan trọng, cung cấp những nhân cách tốt cho xã hội. Hoạt động này chỉ có kết quả tốt, đáp ứng được yêu cầu của xã hội nếu được tổ chức, quản lý khoa học, đúng định hướng và có hiệu quả. Trong thời gian qua, cùng với đổi mới các khâu, các bước của quá trình giáo dục, các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh đã có nhiều cố gắng đổi mới trong công tác quản lý HĐDH nói chung và dạy học môn Ngữ văn nói riêng theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên trên thực tế, bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác quản lý HĐDH môn Ngữ văn ở các trường THPT thị xã Từ Sơn theo định hướng phát triển năng lực học sinh vẫn còn những hạn chế nhất định. Một số thầy cô giáo chưa nhận thức rõ tầm quan trọng của vấn đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Các thầy cô còn dạy học theo phương pháp cũ, truyền thống. Điều này đòi hỏi các nhà quản lý phải có những biện pháp quản lý đồng bộ, phù hợp để HĐDH môn Ngữ văn có chất lượng, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu hình thành và phát triển toàn diện năng lực cho học sinh hiện nay. Xuất phát từ các lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh” làm luận văn tốt nghiệp. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về HĐDH môn Ngữ văn và quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS, luận văn đề xuất 2
các biện pháp quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn, phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ Văn ở các trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT. 4.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 4.3. Đề xuất các biện pháp quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 5. Giả thuyết khoa học HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh trong thời gian qua đã được quan tâm, thực hiện, tuy nhiên, vẫn còn một số bất cập. Nếu đề xuất và thực hiện một cách đồng bộ các biện pháp quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn nhà trường và đặc điểm học sinh thì sẽ nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn, phát triển được NLHS, góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở các trường THPT thị xã Từ Sơn. 6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu của đề tài - Giới hạn về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS của Hiệu trưởng ở các 3
trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Giới hạn nội dung nghiên cứu trong chương trình Ngữ văn lớp 10,11. - Thời gian: Từ tháng 8/2019 đến tháng 4/2020. - Giới hạn về khách thể điều tra: + 18 cán bộ quản lý (Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ trưởng CM). + 36 giáo viên dạy Ngữ văn. + 200 học sinh khối 10,11. của 04 trường THPT trong địa bàn thị xã Từ Sơn: THPT Ngô Gia Tự, THPT Lý Thái Tổ, THPT Nguyễn Văn Cừ, THPT Từ Sơn. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp: Phân tích và tổng hợp tài liệu, phân loại và hệ thống hoá tài liệu lý thuyết về HĐDH môn Ngữ văn, quản lý HĐDH môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Xây dựng hệ thống câu hỏi điều tra trên đối tượng là CBQL, GV dạy môn Ngữ Văn, học sinh lớp 11, 10 nhằm thu thập những thông tin về thực trạng dạy học và quản lý HĐDH môn Ngữ văn và các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng QLHĐ dạy học môn Ngữ Văn. - Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn cán bộ quản lý, GV các nhà trường về thực trạng quản lý dạy học môn Ngữ văn theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh làm căn cứ đề xuất những biện pháp quản lý hiệu quả. - Phương pháp quan sát: Thu thập thông tin qua việc quan sát hoạt động giảng dạy của GV Ngữ văn, dự giờ thăm lớp; hoạt động sinh hoạt chuyên môn; của các trường THPT trong thị xã Từ Sơn, nhằm làm sáng tỏ thêm thực trạng. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: nghiên cứu một số giáo án của giáo viên, qua đó đánh giá việc thiết kế giáo án dạy học theo định hướng PTNL HS. 4
- Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến lãnh đạo và chuyên viên Sở GD&ĐT phụ trách môn Ngữ văn, Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, GV dạy Ngữ văn trong các nhà trường nhằm đánh giá mức độ cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS mà luận văn đề xuất. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng toán thống kê để xử lý, tổng hợp số liệu thu được, trên cơ sở đó rút ra kết luận khoa học, nhận xét mang tính khái quát. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục; nội dung chính của luận văn được cấu trúc 3 chương: - Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông. - Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. - Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Trên thế giới Tiếp cận năng lực trong giáo dục nói chung, dạy học nói riêng được hình thành, phát triển rộng khắp ở Mỹ vào những năm 1970 và trở thành một phong trào với những nấc thang mới trong những năm 1990 ở Anh, Úc, New Zealand, xứ Wales... Theo J. Richard và T. Rodger, “Tiếp cận năng lực trong dạy học tập trung vào kết quả học tập, nhắm tới những gì người học dự kiến phải làm được hơn là nhắm tới những gì họ cần phải học được”. Khi tổng kết các lý thuyết về tiếp cận dựa trên năng lực trong dạy học và phát triển, K.E. Paprock đã chỉ ra năm đặc tính cơ bản của tiếp cận này: 1)Tiếp cận năng lực dựa trên triết lý người học là trung tâm; 2) Tiếp cận năng lực thực hiện việc đáp ứng các đòi hỏi của chính sách; 3) Tiếp cận năng lực là định hướng cuộc sống thật; 4) Tiếp cận năng lực rất linh hoạt và năng động; 5) Những tiêu chuẩn của năng lực được hình thành một cách rõ ràng [9]. R.E. Boyatzid cho rằng phát triển dạy học dựa trên mô hình năng lực cần xử lý một cách có hệ thống ba khía cạnh sau: (1) xác định các năng lực, (2) phát triển chúng, và (3) đánh giá chúng một cách khách quan. Để xác định được các năng lực, điểm bắt đầu thường là các kết quả đầu ra (outputs). Từ đó, đi đến xác định vai trò của những người có trách nhiệm phải tạo ra các kết quả đầu ra này. Một vai trò là một tập hợp các hành vi được mong đợi về một người theo những nghĩa vụ và địa vị công việc của người đó. Thuật ngữ “vai trò công việc” đề cập tới việc thực hiện những nhiệm vụ thực sự của một người. Trên cơ sở của từng vai trò, xác định các năng lực cần thiết để có thể thực hiện tốt vai trò đó. Ví dụ, để thực hiện tốt vai trò của mình, người giáo viên Hoa Kỳ phải có 6
các năng lực sau đây: Hiểu các khái niệm trọng tâm, các công cụ tìm kiếm, các cấu trúc môn học mình dạy và có khả năng làm cho những yếu tố này có ý nghĩa đối với học sinh; Hiểu học sinh học tập, phát triển như thế nào và có khả năng tạo ra các cơ hội để hỗ trợ cho sự phát triển trí tuệ, xã hội, nhân cách của các em; Hiểu học sinh khác biệt nhau như thế nào về cách học và tạo ra các cơ hội dạy học thích ứng với các đối tượng khác nhau; Hiểu và sử dụng các cách thức dạy học đa dạng để khuyến khích sự phát triển tư duy phê phán, khả năng giải quyết vấn đề và các kỹ năng hoạt động của học sinh; Vận dụng sự hiểu biết về hành vi, động cơ của cá nhân và nhóm để tạo ra môi trường học tập có lợi cho sự tương tác xã hội, tham gia tích cực trong quá trình học tập và tự lực cánh sinh; Vận dụng tri thức về các kỹ thuật giao tiếp bằng lời, không lời và các phương tiện thông tin có hiệu quả khác để tạo ra sự tìm tòi tích cực, sự tương trợ và hợp tác trong lớp học; Lập kế hoạch dạy học trên cơ sở hiểu biết về môn học, học sinh, cộng đồng và mục tiêu của chương trình; Hiểu biết và sử dụng các phương pháp đánh giá chính thức và phi chính thức nhằm xác định và đảm bảo sự phát triển liên tục về trí tuệ, xã hội và thể lực của học sinh; Biết đánh giá hiệu quả của các hành động và các lựa chọn của mình đối với học sinh, phụ huynh và các nhà chuyên nghiệp khác trong cộng đồng giáo dục; tích cực tìm kiếm các cơ hội phát triển nghề nghiệp; Biết phát triển các quan hệ với đồng nghiệp trong trường, các phụ huynh và các cơ quan trong cộng đồng rộng lớn nhằm hỗ trợ quá trình học tập và phúc lợi của người học...[9]. Mô hình năng lực đã được phát triển rộng khắp trên thế giới với Hệ thống chất lượng quốc gia về đào tạo nghề nghiệp ở Anh và xứ Wales; Khung chất lượng quốc gia của New Zealand; Các tiêu chuẩn chất lượng của Hội đồng đào tạo quốc gia Australia; Những kỹ năng cần thiết phải đạt được của Hội đồng đào tạo quốc gia Mỹ… Cùng với nghiên cứu mô hình năng lực trong dạy học, các tác giả còn xây dựng mô hình năng lực của các nhà quản lý. Morley & Vilkinas đã tổng kết được 16 đặc tính xác định năng lực cho những nhà quản lý trong khu vực công, trong đó có lĩnh vực GD&ĐT, đó là: 1) Tầm nhìn và sứ mạng; 2) Thực 7