Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:121

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, đề xuất các biện pháp quản lý để nâng cao hiệu quả của hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, từ đó góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục của các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM –––––––––––––––––––––– ĐINH THỊ MAI HIÊN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM –––––––––––––––––––––– ĐINH THỊ MAI HIÊN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Phí Thị Hiếu 2. TS. Phạm Thị Tâm THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của PGS.TS Phí Thị Hiếu và TS Phạm Thị Tâm. Các số liệu, kết quả trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kì công trình nào. Tác giả luận văn Đinh Thị Mai Hiên i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn, tôi luôn nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp. Với tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và các thầy cô giáo trong khoa Sau Đại học trƣờng Đại học Thái Nguyên đã tận tình chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu khoa học. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Phí Thị Hiếu, TS Phạm Thị Tâm đã tận tụy, trách nhiệm để truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu và hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các đồng chí lãnh đạo và toàn thể các anh, chị, các bạn đồng nghiệp công tác tại các trƣờng THCS, thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh đã cùng chia sẻ những khó khăn và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Mặc dù đã nỗ lực và cố gắng nhƣng chắc chắn luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo của các thầy giáo, cô giáo, sự góp ý chân thành của bạn bè đồng nghiệp để luận văn đƣợc bổ sung và hoàn thiện hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020 Tác giả Đinh Thị Mai Hiên ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................................vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ...........................................................................2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................2 5. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................................ 3 6. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................3 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ...........................................................................................3 8. Cấu trúc luận văn …………………………………………………………………..3 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ .................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................................5 1.2. Một số khái niệm cơ bản.........................................................................................7 1.2.1. Quản lý giáo dục ..................................................................................................7 1.2.2. Hoạt động nghiên cứu khoa học ..........................................................................9 1.2.3. Hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở .........................10 1.3. Một số vấn đề lý luận về hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở trƣờng trung học cơ sở .................................................................................................11 1.3.1. Một số đặc điểm tâm sinh lý cơ bản của học sinh trung học cơ sở ...................11 1.3.2. Mục đích, ý nghĩa của hoạt động nghiên cứu khoa học dành cho học sinh trung học cơ sở .............................................................................................................13 1.3.3. Đặc điểm hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở ..........13 1.3.4. Những yêu cầu đối với hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở ..................................................................................................................................... 15 iii
1.3.5. Các lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở ......................16 1.3.6. Các hoạt động của nhà trƣờng trung học cơ sở trong việc hỗ trợ học sinh nghiên cứu khoa học và cách thức tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học cho học sinh ........................................................................................................................19 1.4. Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở ...............19 1.4.1. Hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sơ với quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ...........................................................................................................19 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở ............................................................................................................................. 20 1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở .....................................................................................................27 1.5.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................................27 1.5.2. Yếu tố khách quan ............................................................................................. 29 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................................ 31 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH ................................................. 33 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ..........................................................................33 2.1.1. Vài nét về khách thể khảo sát ............................................................................33 2.1.2. Tổ chức khảo sát ................................................................................................ 35 2.2. Thực trạng hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh .........................................................37 2.2.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh ở các trƣờng trung học cơ sở về hoạt động nghiên cứu khoa học .........................................37 2.2.2. Thực trạng lựa chọn các lĩnh vực nghiên cứu trong hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả .......................................40 2.2.3. Thực trạng về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học sinh các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ............................................................................42 2.2.4. Thực trạng năng lực hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học của đội ngũ giáo viên các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ..........................................44 iv
2.2.5. Thực trạng những khó khăn trong quá trình nghiên cứu và hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả .............47 2.2.6. Thực trạng kết quả nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ......................................................................................................49 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ............................................................................................ 50 2.3.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả .............................................................. 50 2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả .......................................................53 2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả ........................................................................................... 55 2.3.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ............................................................................58 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ..................................60 2.5. Đánh giá chung về hoạt động nghiên cứu khoa học và quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS, thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ..................................................................................................................62 2.5.1. Về hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả .................................................................................................62 2.5.1. Về quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ......................................................................................63 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................................ 65 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH ................................................................. 66 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp .....................................................................66 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học ................................................................................. 66 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ..................................................................................... 66 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ................................................................................... 66 v
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .................................................................................. 67 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ...............................................67 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh, phụ huynh học sinh các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả về hoạt động nghiên cứu khoa học ....................................................................................................67 3.2.2. Tổ chức bồi dƣỡng năng lực hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học cho đội ngũ giáo viên các trƣờng trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Cẩm Phả .........69 3.2.3. Bám sát mục tiêu hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh khi lập kế hoạch và tổ chức triển khai thực hiện ở các trƣờng THCS..........................................70 3.2.4. Giám sát chặt chẽ việc thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh các trƣờng THCS trên địa bàn thành phố Cẩm Phả theo mục tiêu và kế hoạch đã xây dựng .......................................................................................................73 3.2.5. Phối hợp chặt chẽ các lực lƣợng giáo dục trong tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học cho học sinh ........................................................................................... 75 2.2.6. Thực hiện xã hội hóa giáo dục, đảm bảo trang thiết bị và các điều kiện cơ sở vật chất khác phục vụ hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh .....................77 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất .............................................................. 78 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất ........................... 80 3.4.1. Những vấn đề chung về khảo nghiệm ............................................................... 80 3.4.2. Phân tích kết quả khảo nghiệm ..........................................................................81 Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................................ 83 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................ 85 1. Kết luận ....................................................................................................................85 2. Khuyến nghị .............................................................................................................86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 88 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Viết là Đọc là ĐTB Điểm trung bình GD & ĐT Giáo dục và đào tạo KHKT Khoa học kĩ thuật SL Số lƣợng THCS Trung học cơ sở vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh THCS .............................. 17 Bảng 2.1a. Thống kê số trƣờng, lớp và học sinh THCS thành phố Cẩm Phả ............. 33 Bảng 2.1b. Thống kê xếp loại hạnh kiểm của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả ... 33 Bảng 2.1c. Thống kê xếp loại học lực của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả ........ 33 Bảng 2.2. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên về ý nghĩa của hoạt động nghiên cứu khoa học đối với học sinh (N=165) ....................................... 37 Bảng 2.3. Nhận thức của học sinh về ý nghĩa của nghiên cứu khoa học (N=150) ...... 39 Bảng 2.4. Thực trạng lựa chọn các lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh......... 40 Bảng 2.5a. Tự đánh giá của học sinh về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học sinh các trƣờng THCS Cẩm Phả (N=150) ................................................ 42 Bảng 2.5b. Đánh giá của giáo viên về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học sinh các trƣờng THCS Cẩm Phả (N=150) ................................................ 44 Bảng 2.6a. Đánh giá của cán bộ quản lý và tự đánh giá của giáo viên về năng lực hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học (N = 165) ............................... 45 Bảng 2.6b. Đánh giá của học sinh về năng lực hƣớng dẫn của giáo viên trong hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh (N=150) ............................ 46 Bảng 2.7. Thực trạng những khó khăn đối với giáo viên trong quá trình nghiên cứu và hƣớng dẫn học sinh thực hiện nghiên cứu khoa học (N = 150) .... 47 Bảng 2.8. Thực trạng những khó khăn của học sinh gặp phải trong quá trình nghiên cứu khoa học (N=150) .................................................................. 48 Bảng 2.9. Kết quả đạt đƣợc trong hội thi sáng tạo KHKT các cấp ............................. 49 Bảng 2.10. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả (N=165) ..................... 51 Bảng 2.11. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động nghiên cứu khoa học của các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả ........................................ 54 Bảng 2.12. Thực trạng chỉ đạo thực hiện hoạt động hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả (N=165) ........... 56 Bảng 2.13. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả .............................................. 58 Bảng 2.14. Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố đến công tác quản lí hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh THCS................................................. 60 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cần thiết của các biện pháp ....................................... 81 Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp ......................................... 82 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục phổ thông giữ một vai trò quan trọng trong việc tạo dựng mặt bằng dân trí, đáp ứng yêu cầu phát triển chất lƣợng nguồn nhân lực và kinh tế - xã hội của một quốc gia. Trong thời đại ngày nay, với tốc độ phát triển nhƣ vũ bão của khoa học kỹ thuật và công nghệ, việc nhanh chóng hòa nhập vào cộng đồng khu vực và thế giới, đòi hỏi giáo dục phổ thông phải có những bƣớc tiến mới mạnh mẽ, giúp học sinhphát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, hình thành nhân cách toàn vẹn con ngƣời Việt Nam xã hội chủ nghĩa, chuẩn bị cho các em tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động sáng tạo, tham gia xây dựng và bảo vệ quê hƣơng, đất nƣớc. Để đáp ứng những yêu cầu đó, ngành giáo dục đang đứng trƣớc thách thức to lớn có tính chất sống còn trong lịch sử là phải tìm ra con đƣờng sáng tạo để có thể hội nhập và bắt kịp các nƣớc trong khu vực và thế giới, xây dựng và phát triển đất nƣớc trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin. Trong bối cảnh đó yếu tố con ngƣời - nguồn nhân lực chất lƣợng cao là yếu tố quyết định để phát triển kinh tế xã hội. Do vậy, các ngành khoa học nói chung và khoa học kỹ thuật nói riêng có vai trò và vị trí quan trọng trong sự nghiệp giáo dục đào tạo và trong sự phát triển của đất nƣớc. Nắm bắt đƣợc nhu cầu này, Đảng và nhà nƣớc ta đã có những chính sách chế độ ƣu tiên dành cho sáng tạo khoa học, do đó ngày 04 tháng 11 năm 2013 Đảng ta đã có Nghị quyết số 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, trong đó yêu cầu phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc; với tiến bộ khoa học và công nghệ; phù hợp quy luật khách quan…Đáp ứng yêu cầu đó Ngành giáo dục đã phát động các cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh phổ thông nhằm khuyến khích học sinh trung học nghiên cứu, sáng tạo khoa học, công nghệ, kỹ thuật và vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn cuộc sống. Đồng thời, góp phần thúc đẩy đổi mới hình thức tổ chức và phƣơng pháp dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập; nâng cao chất lƣợng dạy học trong các cơ sở giáo dục phổ thông; tăng cƣờng giáo dục về khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học trong giáo dục phổ thông, và đây là tiền đề quan trọng góp phần tích cực đổi mới giáo dục phổ thông theo định hƣớng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh theo đúng tinh thần Nghị Quyết 29/NQ-TW. 1
Hiện nay vấn đề chất lƣợng các sản phẩm khoa học ở các trƣờng THCS nói chung và các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh nói riêng tuy đã đƣợc quan tâm nhƣng chƣa thực sự đáp ứng đƣợc mục tiêu, yêu cầu cầu của ngành, của thực tiễn cuộc sống đề ra. Sản phẩm khoa học của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả trong những năm gần đây chất lƣợng không cao so với các huyện thành phố khác trong tỉnh. Công tác quản lý theo dõi, hỗ trợ, kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học kĩ thuật ở một số nhà trƣờng chƣa có điều kiện thực hiện đầy đủ, kịp thời; quy trình thẩm định và đánh giá các dự án khoa học của học sinh còn một số bất cập, chƣa tƣơng quan với các môn học khác trong nhà trƣờng. Nhìn chung, hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trong các nhà trƣờng còn hạn chế. Xuất pháp từ những lý do trên đây chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trường THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, đề xuất các biện pháp quản lý để nâng cao hiệu quả của hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, từ đó góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục của các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở trƣờng THCS. 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Các biện pháp quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh THCS. 4.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 2
4.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 5. Giả thuyết nghiên cứu Hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh còn có những hạn chế mà một trong những nguyên nhân cơ bản là công tác quản lý còn yếu kém. Nếu thực hiện các biện pháp quản lý một cách khoa học, đồng bộ dựa trên những cơ sở lý luận và thực tế xác đáng thì chất lƣợng hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh sẽ từng bƣớc đƣợc nâng cao, đáp ứng đƣợc mục tiêu giáo dục của nhà trƣờng trong giai đoạn hiện nay. 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu các biện pháp quản lý của Hiệu trƣởng các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh đối với hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh. Chúng tôi triển khai nghiên cứu tại 5 trƣờng THCS của thành phố Cẩm Phả, đó là các trƣờng: THCS Cẩm Thịnh, THCS Cửa Ông, THCS Lý Tự Trọng, THCS Bái Tử Long, THCS Cẩm Thành. Đề tài khảo sát trên 315 khách thể, trong đó: cán bộ quản lý là 15; giáo viên : 150; học sinh: 150. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận Chúng tôi thu thập và đọc các tài liệu lý luận, các văn bản pháp qui, các công trình nghiên cứu khoa học về quản lý giáo dục, quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học, hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học. Từ đó phân tích và tổng hợp các vấn đề lý luận để xây dựng khung lý thuyết cho đề tài. 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Chúng tôi sử dụng bảng hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên về thực trạng nghiên cứu khoa học của học sinh và quản lý hoạt động đó trong nhà trƣờng; Bảng hỏi học sinh về những nội dung liên quan đến hoạt động nghiên cứu khoa học tại nhà trƣờng. 3
- Phƣơng pháp chuyên gia: Chúng tôi xin ý kiến các chuyên gia về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đƣợc đề xuất. - Phƣơng pháp phỏng vấn: Chúng tôi tiến hành phỏng vấn học sinh để làm rõ thực trạng việc tham gia hoạt động nghiên cứu khoa học và việc hƣớng dẫn của giáo viên, đồng thời phỏng vấn cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh. - Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm của hoạt động: Phân tích những sáng kiến về công tác hƣớng dẫn và quản lý nghiên cứu khoa học của giáo viên, cán bộ quản lý. 7.3. Phương pháp thống kê và xử lý số liệu Sử dụng phƣơng pháp thống kê trong toán học để xử lý và phân tích các số liệu từ các bảng hỏi thu thập đƣợc. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục; luận văn đƣợc cấu trúc thành 3 chƣơng nhƣ sau: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở trƣờng THCS. Chƣơng 2: Thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS Thành phố Cẩm Phả, Tỉnh Quảng Ninh. Chƣơng 3: Biện pháp quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS Thành phố Cẩm Phả, Tỉnh Quảng Ninh. 4
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Xuyên suốt chiều dài lịch sử phát triển của nền giáo dục, thế giới đã rất coi trọng việc giáo dục đào tạo gắn liền với thực tiễn, trong đó việc tổ chức các hình thức nghiên cứu khoa học cho học sinh, sinh viên và ngƣời đƣợc giáo dục đào tạo đƣợc coi là quan trọng nhất. Ở Trung Quốc, tại Điều 10, Chƣơng I của Luật giáo dục Cao đẳng có ghi: “Nhà nước bảo đảm tự do nghiên cứu khoa học, sáng tác văn học nghệ thuật và các hoạt động văn hóa khác trong các trường cao đẳng theo đúng pháp luật…”, trong đó có quyền và nghĩa vụ nghiên cứu khoa học của sinh viên, coi đây là một biện pháp nâng cao chất lƣợng đào tạo [dẫn theo 10]. Các tác giả M.T.Lubixƣna và A.A. Gơroxepxki (Năm 1971) trong chuyên khảo “Tổ chức công việc tự học của sinh viên” cho rằng nghiên cứu khoa học của sinh viên đại học là một trong những hình thức hoàn thiện nhất về mặt đào tạo khoa học, có hiệu quả thiết thực đối với việc nâng cao trình độ của sinh viên [dẫn theo 10]. Tại Hoa Kỳ, một trong những quốc gia có nền giáo dục phát triển hàng đầu thế giới, đã xác định những vấn đề ƣu tiên tổ chức cho sinh viên nghiên cứu khoa học trong chiến lƣợc 1998 - 2000 của Bộ Giáo dục đã ghi nhận nghiên cứu khoa học giáo dục góp phần cải thiện nền giáo dục quốc gia. Singapore, một trong những nƣớc có nền giáo dục phát triển hàng đầu ở khu vực Đông Nam Á, hai tác giả Keith Howard và John A.Sharp năm 1983 đã biên soạn tài liệu “The management of a student research project” nhằm giúp sinh viên biết cách quản lý kế hoạch nghiên cứu [dẫn theo 10]. Các tác giả đã trình bày những vấn đề về chọn lựa đề tài, xây dựng kế hoạch nghiên cứu, tập hợp, phân tích, xử lý và đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học. Năm 1990, Gary Anderson (New York), trong tác phẩm “Fundamentals of educational research”, chú trọng đến việc tìm tòi các nguyên tắc, phƣơng pháp 5
cũng nhƣ công cụ, kỹ thuật nghiên cứu khoa học để huấn luyện cho học sinh sinh viên [dẫn theo 10]. Qua những dẫn chứng trên cho thấy nhiều tác giả trên thế giới không chỉ quan tâm về việc bồi dƣỡng phƣơng pháp luận mà còn đặc biệt chú trọng đến việc tự nghiên cứu của học sinh trong lĩnh vực khoa học kĩ thuật ngay trong trƣờng phổ thông và giảng đƣờng đại học. 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước Hiện nay đã có nhiều đề tài, bài viết phân tích về yêu cầu của giáo dục đào tạo gắn liền với nghiên cứu khoa học đã đƣợc triển khai, cụ thể: Năm 1991 Viện nghiên cứu phát triển giáo dục đƣợc Bộ GD&ĐT giao cho chủ trì đề tài: “Nghiên cứu những biện pháp để phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động KHCN và lao động sản xuất trong nhà trường” mã số B91-38- do Vũ Tiến Trinh làm chủ nhiệm [28]. Năm 1995, Viện nghiên cứu phát triển giáo dục đƣợc Bộ GD&ĐT giao cho chủ trì đề tài: “Điều tra đánh giá hiện trạng tiềm lực khoa học và công nghệ trong nhà trường”…[28]. Các đề tài có tên trên đƣợc tiến hành nghiên cứu và đã có những đóng góp cho công tác quản lý hoạt động KHCN của ngành giáo dục cũng nhƣ điều tra thống kê nguồn lực KHCN của các trƣờng đại học. Các biện pháp đƣợc đề ra cũng chỉ giới hạn trong một chừng mực nhất định do sự nghiệp đổi mới quản lý kinh tế xã hội có nhiều thay đổi đang đặt ra nhiều yêu cầu mới. Tác giả Phan Huy Lê trong bài viết iệc b i dư ng phư ng pháp nghiên cứu khoa học cho sinh viên đại học, đã đề xuất cách bồi dƣỡng phƣơng pháp nghiên cứu cho sinh viên khi giảng dạy là kết hợp giảng kiến thức với phƣơng pháp để họ không chỉ nâng cao kiến thức mà còn đƣợc rèn luyện tƣ duy, bồi dƣỡng phƣơng pháp khoa học [dẫn theo 10]. Đối với lĩnh vực quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học, cũng có những đề tài tập trung nghiên cứu trên các đối tƣợng khác nhau. Có thể kể đến một số đề tài nghiên cứu nhƣ: Các biện pháp tăng cƣờng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên trƣờng Đại học Sƣ phạm, Đại học Thái Nguyên (Ngô Giang Nam, 2008); Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học cấp cơ sở của giảng viên trƣờng Đại 6
học Kỹ thuật công nghiệp, Đại học Thái Nguyên (Nguyễn Thị Kim Chung, 2013); Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên trƣờng Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông (Trần Ngọc Anh, 2014); Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên khoa Ngoại ngữ, Đại học Thái Nguyên (Lê Thị Bích Ngọc, 2018); Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của sinh viên trƣờng đại học Hùng Vƣơng (Nguyễn Thị Mai Lan, 2018). Các công trình nghiên cứu này đã đề cập đến những vấn đề cơ bản về quản lý, về hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các trƣờng đại học, về thực trạng nghiên cứu khoa học và thực trạng các biện pháp quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của giảng viên ở các trƣờng đại học. Bên cạnh đó, chủ đề về nghiên cứu khoa học ở trƣờng phổ thông cũng đã đƣợc quan tâm thực hiện. Chẳng hạn nhƣ “Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của giáo viên trƣờng THCS huyện Đầm Hà, Quảng Ninh” (Triệu Phong, 2014); Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học kĩ thuật của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Thái Nguyên (Đặng Quang Hoàng, 2018). Các nghiên cứu trên đã tập trung làm rõ thực trạng về quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của giáo viên, học sinh cũng nhƣ đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý công tác này trong các nhà trƣờng. Nhƣ vậy, có thể thấy nghiên cứu khoa học là một vấn đề đƣợc nhiều tác giả trong nƣớc và quốc tế quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, những nghiên cứu mang tính chuyên sâu về hoạt động nghiên cứu khoa học và quản lý hoạt động này đối với lứa tuổi học sinh, đặc biệt là học sinh THCS còn khá ít. Do đó, mảng đề tài về quản lý các hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trong nhà trƣờng phổ thông là rất cần thiết, cần đƣợc quan tâm nghiên cứu để góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục nói chung, phát triển năng lực cho ngƣời học nói riêng trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý giáo dục Giáo dục là một hiện tƣợng xã hội, một chức năng của xã hội loài ngƣời đƣợc thực hiện một cách tự giác, cũng giống nhƣ mọi hoạt động khác của xã hội loài ngƣời, giáo dục cũng cần phải quản lý, dƣới góc độ coi giáo dục là một hoạt động chuyên biệt thì quản lý giáo dục là quản lý các hoạt động của một cơ sở giáo dục nhƣ trƣờng học, các đơn vị phục vụ đào tạo. Dƣới góc độ xã hội, quản lý giáo dục là quản 7
lý mọi hoạt động giáo dục trong xã hội. Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về lý thuyết quản lý giáo dục và thực tế cho thấy cũng có nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này, có thể kể đến một số quan điểm chủ yếu sau: Theo C.Mác: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tư ng đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo. Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng ” [7]. Tác giả M.I.Kônđacốp, một chuyên gia giáo dục khác của Liên xô cũ cho rằng: quản lý giáo dục là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các mắt xích của hệ thống (từ bộ đến trường) nhằm mục đích đảm bảo việc hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ trên c sở nhận thức và vận dụng những quy tắc chung của xã hội cũng như những quy luật của quá trình giáo dục, của sự phát triển tâm thế và tâm lý trẻ em [10]. Ở Việt Nam, quản lý giáo dục cũng là một lĩnh vực đƣợc Đảng và nhà nƣớc đặc biệt quan tâm. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa VIII khẳng định: “Quản lý giáo dục là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý tới khách thể quản lý nhằm đưa hoạt động sư phạm của hệ thống giáo dục đạt tới kết quả mong muốn bằng cách hiệu quả nhất” [8]. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang, khái niệm quản lý giáo dục là khái niệm đa cấp (bao hàm cả quản lý hệ giáo dục quốc gia, quản lý các phân hệ của nó, đặc biệt là quản lý trƣờng học): “Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghĩa iệt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học – giáo dục thế hệ trẻ, đưa giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất”[23]. Tác giả Phạm Minh Hạc cũng khẳng định:“Quản lý giáo dục là tổ chức các hoạt động dạy học. Có tổ chức được các hoạt động dạy học, thực hiện được các tính chất của nhà trường phổ thông iệt Nam xã hội chủ nghĩa, mới quản lý được giáo dục, tức là cụ thể hoa đường lối giáo dục của Đảng và biến đường lối đó thành hiện thực, đáp ứng nhu cầu của nhân dân, của đất nước” [12]. 8
Nhà trƣờng là đối tƣợng cuối cùng và cơ bản nhất của quản lý giáo dục, trong đó đội ngũ giáo viên và học sinh là đối tƣợng quản lý quan trọng nhất. Nhƣ vậy, có nhiều định nghĩa khác nhau về quản lý giáo dục, mỗi một quan niệm đều làm rõ đƣợc những nội hàm cơ bản của khái niệm. Dựa trên những phân tích trên, theo chúng tôi: Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có tổ chức, có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý để đạt được mục tiêu quản lý mong muốn trong lĩnh vực giáo dục. 1.2.2. Hoạt động nghiên cứu khoa học Nghiên cứu khoa học là quá trình nhận thức khoa học, là hoạt động trí tuệ đặc thù bằng những phƣơng pháp nghiên cứu nhất định để tìm ra một cách chính xác và có mục đích những điều mà con ngƣời chƣa biết đến hoặc biết chƣa đầy đủ, tức là tạo ra sản phẩm mới dƣới dạng tri thức mới về nhận thức hoặc phƣơng pháp. Nghiên cứu khoa học cụ thể là cách con ngƣời tìm hiểu các hiện tƣợng khoa học một cách có hệ thống. Trong thế giới này, để hiểu biết một sự việc chúng ta có 2 cách đó là chấp nhận và nghiên cứu. Chấp nhận là cách thức con ngƣời hiểu biết sự việc thông qua việc thừa nhận nghiên cứu hay kinh nghiệm của ngƣời khác. Trong khi đó, nghiên cứu là cách thức con ngƣời tìm hiểu sự việc thông qua việc thực hiện các nghiên cứu hay kinh nghiệm của chính mình. Tác giả Vũ Cao Đàm cho rằng nghiên cứu khoa học nói chung nhằm thỏa mãn nhu cầu nhận thức và cải tạo thế giới đó là: - Khám phá những thuộc tính bản chất của sự vật hiện tƣợng. - Phát hiện quy luật sự vận động của sự vật hiện tƣợng. - Vận dụng quy luật để sáng tạo giải pháp tác động lên sự vật và hiện tƣợng. - Là sự phát hiện bản chất sự vật, phát triển nhận thức khoa học về thế giới; hoặc sáng tạo phƣơng pháp mới và phƣơng tiện kỹ thuật mới để làm biến đổi sự vật phục vụ cho mục tiêu hoạt động của con ngƣời. Hoạt động nghiên cứu khoa học là một quá trình nghiên cứu, một hoạt động tìm kiếm xem xét, điều tra, hoặc thử nghiệm dựa trên những số liệu, tài liệu, kiến thức... đạt được từ các thí nghiệm nghiên cứu khoa học để phát hiện ra những cái mới về bản chất sự vật, về thế giới tự nhiên và xã hội, để sáng tạo phư ng pháp, phư ng tiện kĩ thuật mới cao h n, giá trị h n. 9
Nghiên cứu khoa học có những yêu cầu riêng và phải tuân theo quy trình nhiều bƣớc thực hiện để đi đến kết quả cuối cùng. Mỗi công trình nghiên cứu khoa học đều xuất phát từ yêu cầu cuộc sống, từ những giả định ban đầu. Muốn giải quyết vấn đề đó, ngƣời nghiên cứu phải đi từng bƣớc một, từ cách tiếp cận vấn đề (Đặt vấn đề, mục đích và mục tiêu nghiên cứu, đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu...) cho đến phƣơng thức thực hiện, kiểm chứng giả định ban đầu và cuối cùng là báo cáo kết quả thực hiện công trình nghiên cứu. 1.2.3. Hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở Hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học c sở là những hoạt động tìm tòi, xem xét, điều tra, phát hiện những cái mới, tiến hành thử nghiệm hoặc vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn cuộc sống dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Thông qua các hoạt động này, học sinh có đƣợc nhiều lợi ích, cụ thể nhƣ: Học sinh có cơ hội để giới thiệu kết quả nghiên cứu khoa học; tăng cƣờng trao đổi, giao lƣu văn hóa, giáo dục giữa các địa phƣơng và hội nhập quốc tế. Mặt khác, thông qua hoạt động nghiên cứu khoa học góp phần thúc đẩy đổi mới hình thức tổ chức và phƣơng pháp dạy học, đổi mới hình thức và phƣơng pháp đánh giá kết quả học tập, phát triển năng lực học sinh, nâng cao chất lƣợng dạy học trong nhà trƣờng. Hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh có một số đặc điểm riêng nhƣ sau: Phải phục vụ mục đích học tập, nhận thức khoa học là động cơ chủ yếu của hoạt động nghiên cứu khoa học, hoạt động nghiên cứu khoa học phải đặt dƣới sự hƣớng dẫn của giáo viên. 1.2.4. Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở trường trung học cơ sở Từ khái niệm quản lý và hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở, theo chúng tôi: Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở trường trung học c sở là quá trình Hiệu trưởng nhà trường tác động có mục đích, có kế hoạch đến các thành tố của hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh, thúc đẩy việc tìm tòi, xem xét, điều tra, phát hiện những cái mới, tiến hành thử nghiệm hoặc vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn cuộc sống. 10