Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:151

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là hệ thống lý luận, thực tiễn và khảo sát, đánh giá thực trạng, đề xuất các biện pháp quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Ngữ văn ở các trường THCS trên địa bàn huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ QUỲNH CHÂU QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA BÌNH, TỈNH BẮC NINH THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ QUỲNH CHÂU QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA BÌNH, TỈNH BẮC NINH THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN VŨ BÍCH HIỀN THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, không trùng lặp với các đề tài khác và chưa từng được ai công bố ở bất cứ tài liệu nào. Thái Nguyên, tháng 06 năm 2020 Học viên Nguyễn Thị Quỳnh Châu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Đầu tiên tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo - PGS.TS Nguyễn Vũ Bích Hiền đã tận tình giúp đỡ, định hướng khoa học và luôn động viên, khích lệ tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu, tập thể các thầy, cô giáo Khoa Tâm lý - Giáo dục; Phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã trực tiếp giảng dạy, chỉ đạo trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn PGD Ban Giám hiệu các trường THCS trên địa bàn huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh đã giúp đỡ, chia sẻ, cung cấp cho tôi nhiều tư liệu, thông tin cũng như đóng góp cho tôi nhiều ý kiến quý báu để hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, xin cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, tạo điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu, mặc dù bản thân đã có nhiều cố gắng, tâm huyết và trách nhiệm, song luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp chỉ dẫn, góp ý. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020 Tác giả Nguyễn Thị Quỳnh Châu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG ...............................................................................viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 4 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Dự kiến cấu trúc đề tài ..................................................................................... 6 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ................................7 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về phát triển chương trình giáo dục, chương trình dạy học, chương trình môn học...................................................................... 7 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về quản lý phát triển chương trình dạy học, chương trình môn học trong nhà trường và nhà trường phổ thông ............. 9 1.1.3. Đánh giá chung ........................................................................................ 12 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................. 12 1.2.1. Quản lí, quản lí nhà trường ...................................................................... 12 1.2.2. Phát triển chương trình, quản lý phát triển chương trình dạy học................... 18 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.3. Chương trình dạy học môn Ngữ Văn ở trường trung học cơ sở ................ 21 1.3.1. Năng lực của học sinh trung học cơ sở hình thành qua môn Ngữ Văn ........ 21 1.3.2. Đặc điểm cấu trúc chương trình dạy học môn Ngữ Văn trung học cơ sở....... 26 1.3.3. Chương trình dạy học môn Ngữ Văn trung học cơ sở trong chương trình giáo dục phổ thông mới............................................................................. 31 1.4. Phát triển chương trình dạy học môn Ngữ Văn ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................... 33 1.4.1. Xác định mục tiêu phát triển năng lực học sinh qua từng giai đoạn học tập môn Ngữ văn ......................................................................................... 33 1.4.2. Xác định nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học ................. 33 1.4.3. Triển khai thực hiện chương trình dạy học ............................................. 35 1.4.4. Đánh giá và điều chỉnh ............................................................................ 36 1.5. Quản lý phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới ....................................... 36 1.5.1. Phân cấp quản lý phát triển chương trình giáo dục phổ thông ................ 36 1.5.2. Thực hiện các chức năng quản lý của tổ trưởng chuyên môn trong phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới ............................................................... 42 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng ................................................................................. 50 1.6.1. Yếu tố bên trong ...................................................................................... 50 1.6.2. Yếu tố bên ngoài ...................................................................................... 51 Kết luận chương 1.............................................................................................. 53 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA BÌNH, TỈNH BẮC NINH .......................................... 55 2.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội và giáo dục - đào tạo của huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ..................................................................................................... 55 2.1.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội.......................................................................... 55 2.1.2. Tình hình giáo dục và đào tạo bậc trung học cơ sở của huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ........................................................................................... 57 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................ 59 2.2.1. Đối tượng khảo sát................................................................................... 59 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 60 2.2.3. Phương pháp và cách xử lý số liệu khảo sát............................................ 60 2.3. Thực trạng chương trình và phát triển chương trình dạy học môn Ngữ Văn ............................................................................................................ 61 2.3.1. Đánh giá của cán bộ quản lý giáo viên về thực trạng chương trình dạy học môn Ngữ Văn .............................................................................................. 61 2.3.2. Thực trạng phát triển chương trình dạy học môn Ngữ Văn ở các trường trung học cơ sở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh .................................... 63 2.4. Thực trạng quản lý phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh .................................... 72 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn .... 72 2.4.2. Thực trạng tổ chức nguồn nhân lực tham gia phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................... 74 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện quy trình phát triển chương trình ............. 76 2.4.4. Thực trạng kiểm tra quá trình thực hiện chương trình dạy học môn Ngữ văn theo chương trình giáo dục phổ thông mới ......................................... 77 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng ............................................................... 80 2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý phát triển chương trình môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ................... 81 2.6.1. Ưu điểm ................................................................................................... 81 2.6.2. Hạn chế .................................................................................................... 82 2.6.3. Những nguyên nhân của hạn chế, tồn tại ................................................ 83 Kết luận chương 2.............................................................................................. 84 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN Ở CÁC TRƯỜNG THCS HUYỆN GIA BÌNH, TỈNH BẮC NINH THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ................................................................................................... 86 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .............................................................. 86 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ......................................................... 86 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học, đồng bộ .......................................... 86 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 86 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .......................................................... 87 3.2. Các biện pháp cụ thể................................................................................... 87 3.2.1. Biện pháp 1: Tổ chức bồi dưỡng cho giáo viên trong tổ chuyên môn về yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới đối với dạy học môn Ngữ văn cấp trung học cơ sở ............................................................................. 87 3.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức, hỗ trợ giáo viên thực hiện quy trình phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn theo tiếp cận năng lực.............................. 91 3.2.3. Biện pháp 3: Xây dựng kế hoạch dạy học môn Ngữ văn theo chương trình giáo dục phổ thông mới phù hợp với đặc điểm cụ thể của mỗi nhà trường ............ 95 3.2.4. Biện pháp 4: Tạo cơ chế để đẩy mạnh hoạt động trao đổi, học hỏi kinh nghiệm quản lý phát triển chương trình môn học giữa các tổ chuyên môn trong trường và giữa các trường trong và ngoài huyện ............................. 99 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất .................................................. 102 3.4. Khảo nghiệm về tính cấp thiết và mức độ khả thi của các biện pháp ...... 103 Kết luận chương 3............................................................................................ 109 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 113 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 CTDH Chương trình dạy học 2 CTGD Chương trình giáo dục 3 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 4 QLGD Quản lý giáo dục 5 THCS Trung học cơ sở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô giáo dục THCS của huyện Gia Bình ................................... 57 Bảng 2.2. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên về CTDH môn Ngữ văn ở các trường THCS .................................................................... 62 Bảng 2.3. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng và sự cần thiết phát triển CTDH môn Ngữ văn ở các trường THCS theo CTGD phổ thông mới ........................................ 63 Bảng 2.4. Thực trạng xác định mục tiêu bài dạy và các năng lực cần hình thành cho học sinh sau quá trình học tập môn Ngữ văn ................... 65 Bảng 2.5. Thực trạng xác định nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Ngữ văn ở các trường THCS...................................... 66 Bảng 2.6. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Ngữ văn.......... 71 Bảng 2.7. Thực trạng xây dựng kế hoạch phát triển CTDH môn Ngữ văn ...... 73 Bảng 2.8. Thực trạng tổ chức nguồn nhân lực tham gia phát triển CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới ........................................ 75 Bảng 2.9. Thực trạng chỉ đạo thực hiện quy trình phát triển CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới ................................................ 76 Bảng 2.10. Thực trạng kiểm tra quá trình thực hiện CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới ............................................................... 78 Bảng 2.11. Thực trạng kiểm tra quá trình thực hiện CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới ............................................................... 80 Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp ............................... 103 Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp .................................. 105 Bảng 3.3. Đánh giá tương quan giữa tính cấp thiết và mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất ...................................................................... 106 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Điều 29 Luật Giáo dục 2019 đã xác định: Mục tiêu của giáo dục phổ thông nhằm phát triển toàn diện cho người học về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ, kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo; hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho người học tiếp tục học chương trình giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp hoặc tham gia lao động, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc [29]. Để thực hiện có hiệu quả mục tiêu trên, giáo dục phổ thông cần phải đổi mới căn bản, toàn diện các yếu tố, trong đó cốt lõi là CTGD, bởi lẽ CTGD chính là sự cụ thể hóa mục tiêu giáo dục. Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ban hành ngày 26 tháng 12 năm 2018 quy định CTGD phổ thông mới phải: cụ thể hoá mục tiêu giáo dục phổ thông, giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời, có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, biết xây dựng và phát triển hài hoà các mối quan hệ xã hội, có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú, nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại. Như vậy để thực hiện được mục tiêu trên đòi hỏi các nhà trường phải chú trọng xây dựng CTGD theo mục tiêu định hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học bên cạnh trang bị kiến thức toàn diện phải quan tâm định hướng hình thành kĩ năng, năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, năng lực hoạt động xã hội và thái độ, trách nhiệm, ý thức của công dân cho học sinh. Bậc THCS là cấp học cơ bản, cấp trung gian giữa giáo dục tiểu học và giáo dục trung học phổ thông có mục tiêu củng cố và phát triển kết quả của giáo dục tiểu học; bảo đảm cho học sinh có học vấn phổ thông nền tảng, hiểu biết cần thiết tối thiểu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học trung học phổ thông hoặc chương trình giáo dục nghề nghiệp. CTGD cấp THCS giúp học sinh phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành và phát triển ở cấp tiểu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
học, tự điều chỉnh bản thân theo các chuẩn mực chung của xã hội, biết vận dụng các phương pháp học tập tích cực để hoàn chỉnh tri thức và kĩ năng nền tảng, có những hiểu biết ban đầu về các ngành nghề và có ý thức hướng nghiệp để tiếp tục học lên trung học phổ thông, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động. CTGD ở trường THCS là một bộ phận trong cấu trúc CTGD phổ thông tổng thể, thể hiện xu thế tất yếu trong phân cấp, tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các nhà trường trong lựa chọn sách giáo khoa, xây dựng chương trình, kế hoạch dạy học, xây dựng các chủ đề học tập tích hợp. Trong các trường THCS, môn Ngữ văn là một trong những môn học quan trọng góp phần bồi dưỡng kiến thức, định hướng giá trị nhân cách, tình cảm, thái độ và kỹ năng sống cho học sinh. Ngoài ra, kiến thức môn Ngữ văn trong CTGD bậc THCS còn giúp bồi dưỡng tâm hồn cho học sinh cùng các hành vi cao đẹp như: quý trọng gia đình, bạn bè, thầy cô; phê phán các thói hư, tật xấu trong xã hội, tôn trọng lẽ phải, công bằng và hướng tới các giá trị nhân văn tích cực. Như vậy, dạy học môn Ngữ văn ở trường THCS sẽ tạo nền tảng quan trọng, cung cấp những nhân cách tốt cho xã hội. Để quá trình giảng dạy môn Ngữ văn có kết quả tốt, đáp ứng được yêu cầu của xã hội, bám sát yêu cầu đổi mới CTGD phổ thông mới đòi hỏi công tác quản lý hoạt động dạy học nói chung, phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn ở các trường THCS nói riêng phải được quan tâm đổi mới, tiến hành có hiệu quả để đáp ứng yêu cầu đổi mới CTGD phổ thông hiện nay ở nước ta. Nằm trong xu thế đó, trong thời gian qua, cùng với đổi mới các khâu, các bước của quá trình dạy học, các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh đã có nhiều cố gắng đổi mới trong công tác quản lý phát triển CTGD nói chung, CTDH môn Ngữ văn nói riêng theo CTGD phổ thông mới. Tuy nhiên trên thực tế bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn nói riêng theo CTGD phổ thông mới ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh vẫn còn những hạn chế nhất định như: đội ngũ giáo viên và Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
cán bộ quản lý còn gặp nhiều lúng túng khi tham gia thực hiện quyền tự chủ trong phát triển CTDH môn Ngữ văn theo định hướng của CTGD phổ thông mới; chất lượng phát triển CTDH môn Ngữ văn còn thấp chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới CTGD phổ thông hiện nay. Vấn đề này do nhiều nguyên nhân như nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên các cấp còn chưa đúng mức; năng lực của đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý và các điều kiện cơ sở vật chất, môi trường để phát triển CTDH môn Ngữ văn ở một số nhà trường còn hạn chế; Thói quen của việc thụ động thực hiện một chương trình và một bộ sách giáo khoa đã quá lâu ngày tạo nên sức ỳ của cả các cấp quản lý và đội ngũ giáo viên trong nhà trường. Để hoạt động dạy học môn Ngữ văn ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh có hiệu quả đáp ứng được mục tiêu đổi mới căn bản và toàn diện của giáo dục, CTGD phổ thông mới cần có những nghiên cứu cơ bản có hệ thống về CTDH môn Ngữ văn ở các trường THCS cũng như công tác quản lý phát triển CTDH môn học này. Vì vậy tôi chọn đề tài: “Quản lý phát triển chương trình dạy học môn Ngữ văn ở các trường trung học cơ sở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới” với mong muốn được tìm hiểu và nghiên cứu các biện pháp quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn theo hướng CTGD phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Ngữ văn ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu hệ thống lý luận, thực tiễn và khảo sát, đánh giá thực trạng, đề xuất các biện pháp quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Ngữ văn ở các trường THCS trên địa bàn huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Khách thể nghiên cứu: Hoạt động phát triển CTDH môn Ngữ văn ở trường THCS. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Nếu dựa trên quan điểm tiếp cận của CTGD phổ thông mới, đánh giá đúng thực trạng quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh và vận dụng đồng bộ các chức năng quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn thì sẽ đề xuất được các biện pháp quản lý thích hợp, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn theo yêu cầu của CTGD phổ thông mới. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Đề tài sẽ tập trung vào các nhiệm vụ chính sau: Nghiên cứu lý luận về quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới làm cơ sở lý luận cho đề tài. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Đề xuất các biện pháp quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh theo CTGD phổ thông mới. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Đề tài giới hạn nghiên cứu vai trò của tổ trưởng chuyên môn trong quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn theo CTGD phổ thông mới ở 10 trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Số liệu thống kê sử dụng trong đề tài sẽ được lấy từ năm học 2014-2015 đến nay. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết Thu thập, phân tích và xử lí các tài liệu, các công trình khoa học liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu làm cơ sở lí luận cho đề tài, các tài liệu bao gồm: các văn bản chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước, sách báo, các công trình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
nghiên cứu...về việc phát triển CTDH và quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn làm cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. 7.2. Phương pháp tham vấn chuyên gia Sau khi xây dựng được biện pháp quản lý phát triển chương trình môn học, công cụ đánh giá tính cần thiết, khả thi của các biện pháp quản lý. Chúng tôi tham khảo ý kiến của các chuyên gia đến từ Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Cán bộ quản lý thuộc Phòng Giáo dục và Đào tạo Huyện Gia Bình, cùng một số giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy môn Ngữ văn ở khu vực nghiên cứu. Dựa trên ý kiến đóng góp của các chuyên gia, chúng tôi sẽ chỉnh sửa và hoàn thiện các nội dung nghiên cứu. 7.3. Phương pháp điều tra Chúng tôi tiến hành điều tra trên đối tượng là cán bộ quản lý, giáo viên trong quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn. Điều tra bằng phiếu tham khảo lấy ý kiến giáo viên và cán bộ quản lý trên địa bàn huyện Gia Bình để thấy thực trạng chung về việc tổ chức, quản lý phát triển CTDH môn học. Phỏng vấn, trao đổi với đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên về thực trạng, những thuận lợi, khó khăn và các yếu tố ảnh đến quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn các trường THCS ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 7.4. Phương pháp xử lí số liệu bằng phương pháp toán học Xử lý số liệu bằng phương pháp thống kê toán học để đánh giá kết quả thu được qua phân tích định lượng và định tính từ đó thu được kết quả nghiên cứu. - Tính trung bình cộng (X): Tham số đặc trưng cho sự tập trung của số liệu n1: Số học sinh đạt được điểm Xi ở mỗi lần kiểm tra còn gọi là tần số của các giá trị Xi Xi: là điểm số đạt được (với Xi từ 0 đến 10) n: Số học sinh tham gia thực nghiệm (tổng số học sinh được kiểm tra) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
8. Cấu trúc đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn ở trường THCS theo CTGD phổ thông mới. Chương 2: Thực trạng quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh theo CTGD phổ thông mới. Chương 3: Biện pháp quản lý phát triển CTDH môn Ngữ văn ở các trường THCS huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh theo CTGD phổ thông mới. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về phát triển chương trình giáo dục, chương trình dạy học, chương trình môn học * Các công trình trên thế giới CTGD nói chung và phát triển CTDH trong nhà trường nói riêng là vấn đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu với những góc độ khác nhau. Quan niệm hiện đại về CTGD xuất hiện từ nửa đầu thế kỉ XX. Theo các tác giả như Meigan [34] thì CTGD là một chuỗi kiến thức mà người học có thể thu nhận được, do nhà trường thiết kế nhằm mục đích rèn luyện cho người học phương pháp tư duy và hành động. Robert M.Diamond trong “Thiết kế và đánh giá môn học và chương trình học” [35] đã phân tích các vấn đề xây dựng chương trình, chương trình môn học theo quan điểm lấy người học làm trung tâm; quan hệ giữa mục tiêu, môn học và chương trình giảng dạy; giữa cải tiến CTDH và chương trình môn học, và xem vấn đề xây dựng chương trình môn học, CTDH là yếu tố quan trọng để đổi mới giáo dục. Trong công trình “Phát triển chương trình giáo dục - Hướng dẫn thực hành” Jon Wiles và Joseph Bondi [33] đã đề cập về CTGD trong kỷ nguyên công nghệ đã tác động mạnh mẽ đến nhà trường, thách thức nhà trường truyền thống. Do đó, các nhà trường phải thay đổi để giải quyết những thử thách của đổi mới. Trong công trình “Chương trình học: Những cơ sở, nguyên tắc và chính sách xây dựng” tác giả Allan C.Ornstein [32] đã đưa ra những cơ sở, nguyên tắc xây dựng chương trình, các bước phát triển, các chính sách và khuynh hướng phát triển CTDH trong nhà trường. Trong bài viết “Chương trình giáo dục: cấu trúc, nội dung, kỹ thuật phát triển” tác giả А.М. Côrolia [37] đã bàn luận về khái Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
niệm CTGD theo nghĩa rộng và theo nghĩa hẹp, về cấu trúc chương trình, nội dung, kỹ thuật phát triển chương trình. Theo tác giả, CTGD ngoài những qui định chung từ cấp chủ quản cao nhất (Bộ Giáo dục) cần đảm bảo phần mềm mang tính linh hoạt phù hợp với đặc điểm của từng cơ sở giáo dục và đặc điểm của học sinh từng cấp học. * Các công trình ở Việt Nam Vấn đề phát triển CTDH đã có lịch sử lâu đời ở các nước phát triển. Tuy nhiên đây vẫn là vấn đề mới mẻ ở Việt Nam. Thực hiện chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, trong những năm qua, vấn đề phát triển CTGD nói chung, phát triển CTDH trong nhà trường phổ thông nói riêng đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu giáo dục. Nhiều hội thảo khoa học, nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả về xây dựng CTDH ở nhà trường phổ thông đã được tổ chức và công bố. Hội thảo khoa học “Một số vấn đề chung về xây dựng chương trình giáo dục phổ thông sau 2015” do Bộ GD&ĐT [3] tổ chức đã thu hút sự tham gia của các nhà nghiên cứu giáo dục, cán bộ quản lý các cấp. Báo cáo của các nhà khoa học tại Hội thảo như Đỗ Ngọc Thống, Đinh Quang Báo, Đào Thái Lai, Nguyễn Anh Dũng, Lương Việt Thái, Nguyễn Công Khanh, Đỗ Tiến Đạt... đã đề cập vấn đề phát triển năng lực cho học sinh ở trường phổ thông, hệ thống năng lực đầu ra ở một số nước, mục tiêu và chuẩn, kinh nghiệm đánh giá theo năng lực trên thế giới, quan điểm xây dựng CTGD phổ thông của Việt Nam sau 2015. Vấn đề phát triển CTGD nói chung, CTDH trong nhà trường nói riêng được nghiên cứu sâu trong nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả như Nguyễn Đức Chính, Vũ Lan Hương, Bùi Minh Hiền, Nguyễn Vũ Bích Hiền, Nguyễn Hữu Châu, Nguyễn Văn Khôi, Lương Việt Thái... Các tác giả Nguyễn Đức Chính và Vũ Lan Hương trong “Phát triển chương trình giáo dục” [9] đã nghiên cứu những vấn đề cơ bản của CTGD như khái niệm CTGD và CTDH trong nhà trường, phát triển CTGD và CTDH trong nhà trường, các cách tiếp cận Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
và một số mô hình phát triển chương trình. Các tác giả cũng đã nghiên cứu chu trình phát triển CTGD, trong đó đề cập đến năng lực và chuẩn đầu ra dưới dạng năng lực khi xác định mục đích, mục tiêu; vấn đề đánh giá CTGD... Trong cuốn sách chuyên khảo “Phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông” [15] tác giả Nguyễn Vũ Bích Hiền và các cộng sự đã phân tích các vấn đề về CTGD và phát triển CTGD, các mô hình phát triển CTGD. Đặc biệt, các tác giả đã đi sâu phân tích vấn đề phát triển CTGD trong nhà trường phổ thông theo hướng tiếp cận năng lực, trong đó xác định qui trình phát triển CTGD nhà trường phổ thông theo hướng tiếp cận năng lực, vấn đề phát triển CTGD nhà trường phổ thông trên cơ sở CTGD nhà trường phổ thông hiện hành. Trong công trình nghiên cứu “Xây dựng phương thức, tiêu chí đánh giá chương trình giáo dục phổ thông” [27] tác giả Nguyễn Thị Lan Phương đã nghiên cứu chuyên sâu về một khâu trong quy trình phát triển CTGD. Tác giả đã khái quát cơ sở lý luận về đánh giá CTGD; giới thiệu kinh nghiệm đánh giá CTGD trong nước và quốc tế. Trong báo cáo tổng kết đề tài “Tổng quan kinh nghiệm quốc tế về phát triển chương trình nhà trường trong giáo dục phổ thông”, [17] tác giả Trịnh Thị Anh Hoa và nhóm nghiên cứu đã trình bày một số khái niệm liên quan đến chương trình nhà trường, phát triển CTGD phổ thông, tổng quan kinh nghiệm phát triển chương trình nhà trường trong giáo dục phổ thông ở các nước trên thế giới. Báo cáo cho thấy, phát triển chương trình nhà trường trong giáo dục phổ thông đã được nhiều nước phát triển thực hiện vào những năm 60 của thế kỷ XX và là xu thế của nhiều nước phát triển trên thế giới. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về quản lý phát triển chương trình dạy học, chương trình môn học trong nhà trường và nhà trường phổ thông * Các công trình trên thế giới Trong công trình “Phát triển chương trình giáo dục” [26] Peter F. Oliva đã dành 2 chương (chương 3 và chương 4) để bàn về hoạch định chương trình học với Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
5 cấp độ và 3 lĩnh vực khác nhau, về vai trò của người quản lý nhà trường trong hoạch định chương trình, các kỹ năng quản lý chương trình... Theo đó, việc phát triển CTDH sẽ thất bại nếu thiếu đi vai trò lãnh đạo, quản lý của hiệu trưởng nhà trường. Người quản lý nhà trường phải thiết lập cơ cấu tổ chức để việc xây dựng chương trình tiến triển, đảm bảo các điều kiện về cơ sở vật chất và các nguồn lực cần thiết, quản lý các nhóm theo nhiệm vụ, giải quyết các mâu thuận, truyền đạt thông tin về các nhu cầu của nhà trường đến các nhóm, duy trì bầu không khi làm việc hoà thuận, tư vấn cho các nhóm về phát triển CTDH. Tác giả Allan C.Ornstein trong công trình “Chương trình học: Những cơ sở, nguyên tắc và chính sách xây dựng” [32] ngoài những nghiên cứu về cơ sở để xây dựng chương trình, các nguyên tắc xây dựng chương trình, các bước phát triển chương trình còn đề cập đến các chính sách phát triển chương trình. Tác giả А.М. Côrolia trong bài viết “Chương trình giáo dục: cấu trúc, nội dung, kỹ thuật phát triển” [36] đã đề cập vấn đề quản lý phát triển chương trình. Theo tác giả, CTDH ngoài những qui định chung từ cấp chủ quản cao nhất (Bộ Giáo dục) cần đảm bảo phần mềm mang tính linh hoạt phù hợp với đặc điểm của từng cơ sở giáo dục và đặc điểm của học sinh. Với vai trò là nhà quản lý giáo dục, Е.V. Gubanôva trong “Nội dung và cấu trúc chương trình giáo dục, chương trình giáo dục của giáo viên”[37] đã phân loại CTDH, bàn luận về nội dung, cấu trúc CTDH của các cơ sở giáo dục, chương trình, kế hoạch giáo dục của giáo viên. Đồng thời nhấn mạnh vấn đề quản lý, phân cấp chương trình, tính tự chủ của các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục Liên bang trong việc thực hiện chương trình nhà trường. * Các công trình ở Việt Nam Vấn đề quản lý phát triển CTGD, CTDH nhà trường phổ thông cũng được đề cập trong một số văn bản quản lý và các công trình nghiên cứu của một số tác giả trong nước. Ngày 25 tháng 6 năm 2013, Bộ GD&ĐT đã ban hành hành “Hướng dẫn thí điểm phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông”, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn