Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Rèn kĩ năng viết đoạn trong dạy học Tập làm văn lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN của học sinh

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là đề xuất một số biện pháp cụ thể nhằm rèn kĩ năng viết đoạn cho học sinh lớp 3 theo định hướng phát triển năng lực ngôn ngữ. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Rèn kĩ năng viết đoạn trong dạy học Tập làm văn lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN của học sinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Vũ Thị Nga RÈN KỸ NĂNG VIẾT ĐOẠN TRONG DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN LỚP 3 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN NGỮ CỦA HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh – 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Vũ Thị Nga RÈN KỸ NĂNG VIẾT ĐOẠN TRONG DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN LỚP 3 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN NGỮ CỦA HỌC SINH Chuyên ngành : Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số : 8140101 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THỊ NGỌC ĐIỆP Thành phố Hồ Chí Minh – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Thị Ngọc Điệp. Các số liệu, kết quả nghiên cứu của luận văn là khách quan, trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. TP. Hồ Chí Minh, ngày 25 tháng 09 năm 2019 Tác giả luận văn Vũ Thị Nga
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn, tôi đã nhận được nhiều sự hỗ trợ, động viên, khuyến khích của quý thầy cô Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Phòng Sau Đại học, Khoa Giáo dục Tiểu học của trường, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp. Với tất cả tình cảm chân thành nhất, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với TS. Lê Thị Ngọc Điệp, người trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng chân thành gửi lời cảm ơn tới Ban Giám hiệu và giáo viên trường TH, THCS&THPT Vinschool, trường tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, trường tiểu học Đoàn Thị Điểm đã giúp đỡ, tạo điều kiện để tôi hoàn thành luận văn. Với sự hạn chế thời gian, điều kiện và năng lực nghiên cứu, luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý thầy cô, bạn bè đồng nghiệp để công trình hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn!
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN .............................. 6 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .................................................................. 6 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực và phát triển năng lực trong dạy học .......................................................................................... 6 1.1.2. Những nghiên cứu về phương pháp dạy học TLV........................ 8 1.2. Cơ sở lí luận ............................................................................................ 11 1.2.1. Những khái niệm công cụ ........................................................... 11 1.2.2. Lý thuyết về NLNN và dạy học theo định hướng phát triển NLNN .......................................................................................... 22 1.2.3. Đặc điểm tâm lý, nhận thức của HS lớp 3 .................................. 24 1.3. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 26 1.3.1. Chương trình, tài liệu phân môn Tập làm văn ở Tiểu học .......... 26 1.3.2. Thực trạng việc dạy học viết đoạn văn trong phân môn TLV theo định hướng phát triển NLNN cho HS lớp 3 ........................ 30 Chương 2. BIỆN PHÁP RÈN KĨ NĂNG VIẾT ĐOẠN TRONG DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN LỚP 3 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NLNN CỦA HS ............................... 39 2.1. Rèn kĩ năng viết đoạn văn cho HS lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN .................................................................................................... 39
2.1.1. Kĩ năng sử dụng từ ...................................................................... 39 2.1.2. Kĩ năng liên kết câu trong đoạn .................................................. 39 2.1.3. Kĩ năng tìm ý ............................................................................... 40 2.1.4. Kĩ năng phát hiện và sửa lỗi ........................................................ 47 2.2. Quy trình rèn kĩ năng viết đoạn văn cho HS lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN .................................................................................... 48 2.2.1. Tìm hiểu yêu cầu của đề bài ........................................................ 48 2.2.2. Hướng dẫn thực hiện yêu cầu của đề bài .................................... 48 2.2.3. Thực hành kĩ năng viết đoạn ....................................................... 48 2.2.4. Đánh giá, nhận xét ....................................................................... 50 2.3. Xây dựng các bài tập rèn kĩ năng viết đoạn văn cho HS lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN ................................................................ 50 2.3.1. Các nguyên tắc xây dựng bài tập ................................................ 50 2.3.2. Bài tập rèn kĩ năng dùng từ, đặt câu trong đoạn văn .................. 51 2.3.3. Bài tập rèn kĩ năng sắp xếp ý, liên kết ý trong đoạn văn ............ 55 2.3.4. Bài tập rèn kĩ năng sử dụng các biện pháp tu từ ......................... 56 2.3.5. Bài tập rèn kĩ năng xây dựng đoạn văn ....................................... 57 2.3.6. Bài tập rèn kĩ năng phát hiện và sửa lỗi. ..................................... 60 2.4. Một số vấn đề cần lưu ý.......................................................................... 61 2.4.1. Xác định mục tiêu ....................................................................... 61 2.4.2. Nội dung dạy học ........................................................................ 62 2.4.3. Phương pháp dạy học .................................................................. 62 2.4.4. Hình thức tổ chức ........................................................................ 63 2.4.5. Đánh giá, nhận xét ....................................................................... 64 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................ 67 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..................................................... 68 3.1. Quy trình thực nghiệm ............................................................................ 68 3.1.1. Mục đích thực nghiệm................................................................. 68
3.1.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................. 68 3.1.3. Đối tượng, địa bàn, thời gian thực nghiệm ................................. 68 3.1.4. Phương pháp thực nghiệm........................................................... 69 3.1.5. Tiến trình thực nghiệm ................................................................ 69 3.1.6. Nguyên tắc thực nghiệm ............................................................. 69 3.1.7. Giáo án thực nghiệm ................................................................... 70 3.2. Kết quả thực nghiệm và phân tích kết quả thực nghiệm ........................ 80 3.2.1. Các bình diện được đánh giá ....................................................... 80 3.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .................................................... 81 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 90 1. Kết luận ...................................................................................................... 90 2. Kiến nghị ................................................................................................... 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 93 PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu chữ viết tắt Nghĩa chữ viết tắt Chương trình giáo dục 1 CTGDPT phổ thông 2 GV Giáo viên 3 HKI Học kì I 4 HKII Học kì II 5 HS Học sinh 6 NLNN Năng lực ngôn ngữ 7 SGK Sách giáo khoa 8 TLV Tập làm văn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tần suất những lỗi mà học sinh thường mắc phải khi viết đoạn văn ........................................................................................ 36 Bảng 3.1. Xếp loại học lực phân môn TLV cuối HKI................................... 69 Bảng 3.2. Thống kê kết quả thực nghiệm đánh giá về mặt kĩ năng viết đoạn văn ........................................................................................ 82 Bảng 3.3. Thống kê kết quả thực nghiệm đánh giá về thái độ học tập của HS ........................................................................................... 86
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Các thành phần cấu trúc của năng lực ........................................... 13 Hình 1.2. Phẩm chất, năng lực và các môn học, hoạt động giáo dục trong CTGDPT 2018 .................................................................... 16 Hình 2.1. Kĩ thuật đặt câu hỏi 5W – 1H ........................................................ 45 Hình 2.2. Lập dàn ý bằng bản đồ tư duy và kĩ thuật 5W – 1H ..................... 47 Hình 2.3. Hoạt động tìm hiểu yêu cầu của đề bài TLV ................................ 64 Hình 2.4. Thực hiện Walk and Talk trao đổi về ngày hội ............................. 64 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện kết quả làm bài của 2 nhóm (lần 1).................... 83 Hình 3.2. Biểu đồ thể hiện kết quả làm bài của 2 nhóm (lần 2).................... 85 Hình 3.3. Biểu đồ so sánh đánh giá về mức độ hứng thú học tập của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm lần 1 ................................ 87 Hình 3.4. Biểu đồ so sánh đánh giá về mức độ hứng thú học tập của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm lần 2 ................................ 88
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh (HS) là vấn đề thời sự đang được nhiều nhà giáo dục, nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ và việc đòi hỏi năng lực của người lao động trong tất cả các ngành nghề, thì dạy học theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát triển toàn diện phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức vào những tình huống thực tiễn và trang bị cho người học kĩ năng học tập suốt đời là vấn đề then chốt, không thể bỏ qua. Trong chương trình giáo dục phổ thông (CTGDPT) nói chung và giáo dục tiểu học nói riêng, Tiếng Việt là môn học công cụ tư duy và giao tiếp, hình thành năng lực ngôn ngữ (NLNN) cho HS. Các em sử dụng thành thạo tiếng Việt thì mới có thể học tốt các môn học khác và có khả năng thích ứng tốt với sự phát triển của xã hội. Dạy học môn Tiếng Việt là “dạy cách dùng tiếng Việt trong cả hai dạng ngôn ngữ (nói, viết), dạy cả bốn kĩ năng nghe, nói, đọc, viết, dạy HS cả lĩnh hội và sản sinh các ngôn bản bằng tiếng Việt” (Nguyễn Trí, 2007). Trong quá trình học môn Tiếng Việt, HS được rèn kĩ năng viết chữ và kĩ năng viết văn bản. Việc tạo lập văn bản theo đề tài tự chọn hoặc theo quy định yêu cầu người học phải có kĩ năng viết văn bản ở mức độ cao và có những năng lực cụ thể. CTGDPT 2018 đã nêu rõ mục tiêu cần đạt của chương trình môn Tiếng Việt ở tiểu học là: “Giúp học sinh bước đầu phát triển NLNN ở tất cả các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe ở mức độ căn bản thông qua những kiến thức phổ thông sơ giản về tiếng Việt và văn học” và “góp phần phát triển năng lực thẩm mĩ cho HS chủ yếu thông qua cảm thụ, thưởng thức văn học.” (Bộ Giáo dục Đào tạo, 2018). Tập làm văn (TLV) là một phân môn của môn Tiếng Việt có nhiệm vụ “dạy HS sử dụng được tiếng Việt để giao tiếp, tư duy và học tập” (Lê Phương Nga, 2012). Ngoài việc hình thành, phát triển năng lực tạo lập văn bản cho
2 HS, TLV còn góp phần rèn luyện tư duy, hình thành nhân cách và nuôi dưỡng tâm hồn cho HS. Tuy nhiên, việc dạy TLV hiện nay ở các trường tiểu học có những vấn đề bất cập. Giáo viên (GV) còn lúng túng trong quá trình tổ chức lớp học, thiết kế giờ dạy, luyện tập kĩ năng tạo lập văn bản cho HS. Cách dạy viết văn máy móc, theo khuôn mẫu đã hạn chế sự sáng tạo của HS. GV chưa tạo được hứng thú học tập cho HS trong tiết học, chưa khơi gợi được các tình huống, nhu cầu giao tiếp để HS nảy sinh những ý tưởng riêng; các em còn thiếu cảm xúc và không tích cực suy nghĩ khi làm bài. Hiện tượng sao chép văn mẫu còn tồn tại; HS nói và viết theo ý, lời của người khác hoặc trả lời các câu hỏi gợi ý, các đoạn văn đều cùng chủ đề, na ná giống nhau. Các em chưa hiểu được ý nghĩa của việc làm văn, chỉ hoàn thành cho xong yêu cầu học tập. Thêm vào đó, việc đánh giá bài làm TLV có nhiều khó khăn do định tính hoặc cảm nhận riêng của người chấm. Là GV trực tiếp đứng lớp, bản thân tôi đã từng trăn trở và cố gắng đi tìm lối đi riêng nhằm tạo hứng thú cho HS học tốt phân môn TLV. Tôi mạnh dạn chọn đề tài “Rèn kĩ năng viết đoạn trong dạy học Tập làm văn lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN của học sinh” nhằm nghiên cứu và đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy phân môn TLV lớp 3. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số biện pháp cụ thể nhằm rèn kĩ năng viết đoạn cho HS lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Xác định cơ sở lí luận và thực tiễn của việc rèn kĩ năng viết đoạn văn trong dạy học TLV cho HS lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN. 3.2. Khảo sát thực trạng viết đoạn văn của HS lớp 3. 3.3. Đề xuất các biện pháp rèn kĩ năng viết đoạn văn trong dạy học TLV lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN.
3 3.4. Tổ chức thực nghiệm sư phạm bước đầu kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: kĩ năng viết đoạn văn của HS lớp 3 4.2. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học TLV lớp 3 tại các trường tiểu học 5. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu các biện pháp rèn kĩ năng viết đoạn trong dạy học TLV theo định hướng phát triển NLNN của HS lớp 3. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết a. Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết Đề tài sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết để tìm hiểu, phân tích các tài liệu liên quan đến năng lực, NLNN, kĩ năng viết đoạn văn và các phương pháp dạy học môn Tiếng Việt, phân môn TLV; các văn bản về nội dung chương trình, SGK môn Tiếng Việt lớp 3, chuẩn kiến thức kĩ năng lớp 3. b. Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết Phương pháp này được sử dụng nhằm sắp xếp các tài liệu khoa học thành một hệ thống có liên quan trực tiếp đến nội dung nghiên cứu của đề tài: các tài liệu về năng lực, NLNN; các tài liệu về phương pháp dạy TLV ở tiểu học; kĩ năng viết đoạn văn cho HS. Từ cơ sở đó, xây dựng các biện pháp rèn kĩ năng viết đoạn văn cho HS theo định hướng phát triển NLNN. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn a. Phương pháp quan sát Phương pháp này được sử dụng để quan sát về thái độ, hứng thú học tập, sự tập trung và thời gian kéo dài sự chú ý của HS lớp thực nghiệm trong quá trình thực hiện tiết dạy thực nghiệm. Quá trình quan sát này sẽ được ghi nhận lại thông qua các phiếu dự giờ, quan sát hoạt động HS trong tiết học.
4 b. Phương pháp điều tra Đề tài sử dụng phương pháp điều tra nhằm tìm hiểu những phương pháp dạy học TLV lớp 3, các lỗi HS thường gặp phải khi viết đoạn văn; tìm hiểu quy trình dạy học TLV lớp 3 hiện nay ở trường tiểu học cũng như việc thực hiện dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS. Đối tượng: GV dạy lớp 3 trường TH, THCS & THPT Vinschool, trường tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, trường tiểu học Đoàn Thị Điểm; HS lớp 3 trường TH, THCS & THPT Vinschool, trường tiểu học Đoàn Thị Điểm. Quy trình thực hiện: - Xây dựng phiếu điều tra - Điều tra lấy ý kiến của GV và HS - Tổng hợp ý kiến c. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất và chứng minh giả thuyết khoa học của đề tài. Chọn nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm tương đồng nhau về năng lực học tập, mức độ nhận thức, đặc điểm tâm sinh lý, điều kiện giáo dục của trẻ. Ngoài ra, chúng tôi còn tiến hành đo đầu vào thực nghiệm để đảm bảo HS ở hai nhóm có mức độ năng lực viết đoạn văn tương đương nhau thông qua việc thu thập dữ liệu từ bài kiểm tra định kì Tiếng Việt lớp 3 cuối HKI năm học 2018 – 2019, phân môn TLV của 48 HS tham gia thực nghiệm. Tiến hành thực nghiệm: Nhóm đối chứng GV sẽ tiến hành giảng dạy các bài TLV theo phương pháp phổ biến hiện hành. Nhóm thực nghiệm sẽ học các bài TLV theo các biện pháp mà chúng tôi đã đề xuất. Sau mỗi tiết dạy, tiến hành chấm điểm bài TLV của HS ở hai nhóm. Kết quả thực nghiệm được phân tích và tổng hợp theo các tiêu chí đánh giá, xếp loại cho HS về cả định lượng và định tính. - Về mặt định tính: phân tích và đánh giá kết quả các tư liệu thu thập
5 được dựa vào phiếu điều tra, mức độ hứng thú của HS trong tiết học. - Về mặt định lượng: đánh giá hiệu quả của việc áp dụng các biện pháp rèn kĩ năng viết đoạn cho HS dựa trên bài viết TLV bằng một số công thức thống kê toán học. 6.3. Nhóm các phương pháp toán học Các phương pháp này được sử dụng nhằm thống kê, phân loại, so sánh hệ thống cứ liệu thu thập được để phân tích, đánh giá và rút ra kết luận, một số đề nghị trong suốt quá trình thực hiện đề tài. 7. Giả thuyết khoa học Chúng tôi giả định rằng GV gặp nhiều vấn đề trong việc rèn kĩ năng viết đoạn văn cho HS trong quá trình dạy TLV lớp 3. Chúng tôi cũng giả định nếu xây dựng được các biện pháp rèn kĩ năng viết đoạn trong dạy học TLV cho HS lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học, đạt hiệu quả trong việc rèn HS kĩ năng viết đoạn văn. 8. Dự kiến đóng góp của đề tài - Góp phần vào việc tìm hiểu những vấn đề cơ bản của lí thuyết dạy TLV cho HS lớp 3. - Khái quát thực trạng và chỉ ra một số hạn chế về kĩ năng viết đoạn văn của HS lớp 3 ở trường tiểu học hiện nay. - Đưa ra một số biện pháp cụ thể nhằm rèn kĩ năng viết đoạn văn cho HS lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN. 9. Cấu trúc dự kiến của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận - Đề xuất, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của đề tài Chương 2: Biện pháp rèn kĩ năng viết đoạn trong dạy học TLV lớp 3 theo định hướng phát triển NLNN cho HS Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
6 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Làm văn có tác dụng rất lớn trong việc rèn luyện kĩ năng sử dụng tiếng Việt cho HS. Không những thế, nó còn giúp các em mở rộng tầm nhìn, có hiểu biết sâu rộng về cuộc sống và phát triển khả năng tưởng tượng, năng lực quan sát, tư duy nhận xét, đánh giá. Thông qua việc học viết văn, HS được bồi dưỡng khả năng cảm thụ văn học một cách sâu sắc, tinh tế. Chính vì thế, dạy học TLV đã được rất nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu giáo dục, những người làm công tác giáo dục quan tâm, nghiên cứu. 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực và phát triển năng lực trong dạy học Trên thế giới, có nhiều tác giả đã đưa ra nhiều quan niệm khác nhau khi nghiên cứu về năng lực và phát triển năng lực trong dạy học nhưng đều khẳng định: nói đến năng lực là phải nói đến khả năng thực hiện, là phải biết làm (know – how), chứ không chỉ biết và hiểu (know – what). Ở Việt Nam, đã có nhiều nhà nghiên cứu về năng lực học tập và xây dựng chương trình cũng như các phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học như: Lương Việt Thái, Đỗ Ngọc Thống, Đặng Thành Hưng, Nguyễn Trí,… Tác giả Hoàng Hòa Bình đã phân tích nhiều quan điểm về năng lực của các nhà nghiên cứu và kết luận: “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể. Hai đặc trưng cơ bản của năng lực là: Được bộc lộ, thể hiện qua hoạt động; Đảm bảo hoạt động có hiệu quả, đạt kết quả mong muốn (Hoàng Hòa Bình, 2015). Trong bài viết “Xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo hướng tiếp cận năng lực” tác giả Đỗ Ngọc Thống đã khẳng định: “nói đến năng lực là phải nói đến khả năng thực hiện, là phải biết làm, chứ không chỉ biết và
7 hiểu.” (Đỗ Ngọc Thống, 2011). Đồng thời, tác giả cũng đưa ra cách phân loại năng lực, đặc điểm của các năng lực, thiết kế và thực hiện chương trình theo hướng phát triển năng lực. Nghiên cứu về “Phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh qua dạy học khoa học ở tiểu học”, tác giả Lương Việt Thái đưa ra một số biện pháp nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học. Tác giả đã xác định rõ: “Năng lực này cần được hình thành, phát triển ngay từ các lớp ở tiểu học. Đây là những nấc thang ban đầu trong quá trình hình thành, phát triển năng lực của học sinh qua các cấp bậc học với những cấp độ tăng dần” (Lương Việt Thái, 2011). Trong “Lý luận dạy học hiện đại – Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học”, Bernd Meier và Nguyễn Văn Cường đã đưa ra những điểm mạnh của chương trình dạy học theo định hướng năng lực và khẳng định: “Phát triển năng lực là mục tiêu của giáo dục” (Bernd Meier và Nguyễn Văn Cường, 2016). Ở bài viết “Phát triển năng lực lập luận cho học sinh Tiểu học thông qua thể loại văn viết thư” của tác giả Chu Thị Thủy An nêu rõ: “Phát triển năng lực người học (competence – based approach) là định hướng cơ bản, then chốt trong dạy học nói chung, dạy học tiếng mẹ đẻ nói riêng trên các quốc gia trên thế giới” (Chu Thị Thủy An, 2015). Theo tác giả Nguyễn Quang trong bài “Từ NLNN đến năng lực liên văn hóa” đã chỉ ra rằng: “NLNN cũng được hiểu là khả năng sử dụng hệ thống kiến thức ngôn ngữ, hay “bộ mã ngôn ngữ” (language code) trong hoạt động thực tế. Bộ mã này bao gồm các khu vực sau: - Ngữ pháp: Từ pháp (hình vị) và cú pháp (trật tự từ). - Âm vị: Nguyên âm, phụ âm, trọng âm từ, trọng âm câu, ngữ điệu. - Từ vựng: Từ và các kết hợp từ. - Bút tự: Đánh vần, chấm câu (Nguyễn Quang, 2016).
8 Trong luận án “Các ngôn ngữ trong sách giáo khoa môn Tiếng Việt bậc tiểu học ở Việt Nam (So sánh với sách giáo khoa môn Tiếng Anh cùng bậc ở Singapore), tác giả Lê Thị Ngọc Điệp đã chỉ rõ khái niệm năng lực, kĩ năng và hành ngôn. Theo đó, kĩ năng ngôn ngữ có xu hướng được dùng để chỉ thành tố có thể định nghĩa rõ ràng, mức độ chuyên biệt cao, NLNN là một thuật ngữ rộng và chung chung, tiềm tàng hơn là hiển hiện, hành ngôn là biểu hiện cụ thể của kĩ năng ngôn ngữ và NLNN. Ở sách “Dạy học phát triển năng lực môn Tiếng Việt tiểu học”, các tác giả đã xác định khái niệm NLNN là năng lực sử dụng tiếng nói và chữ viết trong giao tiếp (Đỗ Ngọc Thống, Đỗ Xuân Thảo, Phan Thị Hồ Điệp, Lê Phương Nga, 2018). Nhìn chung, những nghiên cứu của các tác giả đã đưa ra hệ thống khái niệm về năng lực và ứng dụng việc phát triển năng lực trong xây dựng chương trình cũng như các phương pháp dạy học nhằm hình thành, phát triển năng lực nói chung và NLNN nói riêng cho người học thông qua quá trình học tập. 1.1.2. Những nghiên cứu về phương pháp dạy học TLV TLV là một trong những phân môn của môn Tiếng Việt được nhiều nhà khoa học, nhà giáo dục nghiên cứu sâu về phương pháp dạy học. Nguyễn Trí đã có nhiều nghiên cứu về dạy TLV ở tiểu học. Trong cuốn “Dạy học Tập làm văn ở tiểu học”, tác giả đã nêu những kiến thức cơ sở cần vận dụng vào dạy TLV, phân tích vai trò của phân môn TLV cũng như mối quan hệ giữa TLV với các phân môn khác trong môn Tiếng Việt. Tác giả giới thiệu nội dung và phương pháp dạy các bài hội thoại, các bài kể chuyện, miêu tả, các văn bản hành chính,…theo sách giáo khoa (SGK) Tiếng Việt. Quan điểm cơ bản của tác giả là thực hành gắn với đặc điểm từng thể loại bài (cũng là tìm ý nhưng ở văn miêu tả có cách làm riêng khác với văn kể chuyện,…). Còn ở “Dạy và học môn Tiếng Việt ở Tiểu học”, tác giả chỉ ra định hướng đổi
9 mới và phân tích các nội dung mới của văn bản chương trình Tiếng Việt năm 2001 và 2006, trình bày một số điểm về phương pháp dạy và học môn Tiếng Việt ở tiểu học theo chương trình mới và giới thiệu những xu hướng đổi mới trong kiểm tra, đánh giá môn Tiếng Việt. Với “Một số vấn đề dạy học Tiếng Việt theo quan điểm giao tiếp ở tiểu học”, Nguyễn Trí phân tích việc dạy sản sinh văn bản nói và viết cho học sinh tiểu học theo quan điểm giao tiếp. Cùng quan điểm đó, “Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học” của Lê Phương Nga – Nguyễn Trí đã trình bày kết quả nghiên cứu của các tác giả về nhiều vấn đề liên quan đến dạy học Tiếng Việt. Sự thống nhất trong toàn bộ cuốn sách là quan điểm dạy học giao tiếp nhằm phát triển ở học sinh công cụ giao tiếp và công cụ tư duy. Ở “Phương pháp dạy học Tiếng Việt nhìn từ tiểu học”, tác giả Hoàng Hòa Bình, Nguyễn Minh Thuyết đưa ra quan niệm và phân loại phương pháp dạy học Tiếng Việt dựa trên sự phân tích mối quan hệ của đối tượng học tập, người dạy, người học và giới thiệu quy trình dạy học kiểu bài lý thuyết, kiểu bài rèn luyện kĩ năng và đánh giá kết quả học tập bằng trắc nghiệm khách quan. Trong cuốn “Dạy văn cho học sinh tiểu học”, tác giả Hoàng Hòa Bình đã xác định mục tiêu dạy văn ở tiểu học, những cơ sở lý luận, phương pháp dạy văn ở tiểu học và trình bày cụ thể quy trình dạy các phân môn của môn Tiếng Việt ở tiểu học. Giáo trình đào tạo GV THCS hệ Cao đẳng Sư phạm của các tác giả Lê A – Nguyễn Trí (2001) cung cấp nhiều kiến thức về chương trình giảng dạy và phương pháp dạy làm văn. Còn trong “Phương pháp dạy học tiếng Việt” - Lê A chủ biên, Nguyễn Quang Ninh, Bùi Minh Toán (2003), các tác giả đã trình bày lý thuyết của việc dạy làm văn và đưa ra các phương pháp dạy TLV. Tác giả Hoàng Thị Tuyết (2017) trong “Lý luận dạy học Tiếng Việt ở Tiểu học” (phần 2) đã trình bày các vấn đề lý luận cơ bản về dạy học ngôn ngữ và tiếng Việt ở tiểu học một cách hệ thống, hiện đại và thực tiễn. Tác giả
10 đưa ra các phương pháp dạy học các phân môn của môn Tiếng Việt trong đó có phân môn TLV. Trong giáo trình này, “làm văn” được dùng để chỉ hai kĩ năng tạo lập ngôn bản cần rèn cho HS đó là nói và viết. Tác giả đưa ra những nguyên tắc dạy học làm văn ở tiểu học, đặc điểm của ngôn bản nói và viết và thể hiện rõ các thể loại, đề bài cũng như phương pháp dạy từng thể loại làm văn theo các cách tiếp cận khác nhau. Hai tác giả Lê Phương Nga, Đặng Kim Nga trong “Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học” đã định vị phương pháp dạy học Tiếng Việt trong hệ thống các khoa học sư phạm và hướng dẫn cụ thể phương pháp dạy học các phân môn của môn Tiếng Việt trong đó có TLV. Lê Ngọc Tường Khanh đã đề cập đến thực trạng việc dạy và học theo văn mẫu thế nào cho hiệu quả trong bài “Dạy làm văn theo mẫu, nhìn từ tiểu học”. Tác giả đưa ra quan điểm: “TLV là phân môn mang tính tổng hợp cao trong môn Tiếng Việt ở tiểu học, đòi hỏi người học biết tổng hợp những kiến thức, kĩ năng ngôn ngữ của tất cả các phân môn để tạo nên lời nói của mỗi cá nhân.” (Lê Ngọc Tường Khanh, 2014) Tổng hợp nội dung các bài viết và các công trình nghiên cứu đã nêu trên đây, chúng tôi nhận thấy các tác giả đã đưa ra nhiều quan điểm về đặc điểm và phương pháp dạy học Tiếng Việt cũng như phân môn TLV, chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào biện pháp rèn kĩ năng viết đoạn văn trong dạy học TLV theo hướng phát triển NLNN cho học sinh tiểu học. Như vậy, đề tài của chúng tôi được kế thừa kết quả nghiên cứu của những người đi trước trên bình diện lý thuyết dạy học môn Tiếng Việt, phân môn TLV; kết quả nghiên cứu của đề tài này sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học TLV theo hướng phát triển NLNN cho người học.