Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9

Chia sẻ: Ganuongmuoixa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:114

Thêm vào BST

Báo xấu

65
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là tìm hiểu cơ sở lí thuyết và thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9 nhằm giúp HS có những thay đổi tích cực về kiến thức, kĩ năng, thái độ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Kim Ngân THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC TOÁN 9 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Kim Ngân THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC TOÁN 9 Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Toán Mã số : 8140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. DƯƠNG HỮU TÒNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là do quá trình bản thân dưới sự đóng góp ý kiến của giáo viên hướng dẫn khoa học và sự chuyên tâm học hỏi, nghiên cứu để hoàn thành. Các kết quả trong luận văn là hoàn toàn không bị trùng lặp với các công trình khác và chưa được công bố. Các nguồn trích dẫn đều được chú thích rõ tên tác giả và nhà xuất bản.
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cám ơn sự ủng hộ và động viên rất lớn từ phía gia đình nhất là cha và mẹ tôi đã luôn luôn ở bên cạnh tôi giúp đỡ, cho tôi nhiều lời khuyên quý báu giúp tôi có nhiều động lực nghiên cứu và hoàn thành luận văn thành công. Tôi cũng xin gửi lời cám ơn đến thầy Dương Hữu Tòng đã hướng dẫn tôi thực hiện luận văn này. Xin gửi đến các thầy cô Khoa Toán - Tin Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh lời cám ơn sâu sắc và trân trọng nhất vì đã nhiệt tình giảng dạy cho tôi. Để tôi có được những tri thức giúp tôi hoàn thành luận văn. Tôi cũng gửi lời cám ơn chân thành vì sự giúp đỡ tận tình của các Thầy/ Cô phòng Sau Đại học, Ban giám hiệu và quý Thầy/ Cô Trường THCS Bùi Văn Hòa, Trường THCS Long Định đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi tiến hành thực nghiệm khoa học thành công. Tp.HCM, tháng 12 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Kim Ngân
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM .............................................................................................. 10 1.1. Cơ sở lý thuyết ...................................................................................................10 1.1.1. Khái niệm Hoạt động trải nghiệm ..............................................................10 1.1.2. Đặc điểm của Hoạt động trải nghiệm .........................................................10 1.1.3. Vai trò của hoạt động trải nghiệm ..............................................................12 1.1.4. Ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm .............................................................12 1.1.5. Các bước tổ chức một hoạt động trải nghiệm .............................................13 1.1.6. Các hình thức, phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm ......................16 1.1.7. Định hướng đánh giá hoạt động trải nghiệm ..............................................19 1.1.8. Một số mô hình dạy học trải nghiệm ..........................................................24 1.2. Thực tiễn dạy học ở trường THCS .....................................................................27 Kết luận Chương 1 ...................................................................................................... 32 Chương 2. THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC TOÁN 9 ............................................................................. 33 2.1. Phân tích nội dung chương trình Toán 9 ............................................................33 2.2. Những yêu cầu khi tổ chức hoạt động trải nghiệm ............................................41 2.3. Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9 .......................................42 2.3.1. Thiết kế HĐTN “Taxi thông minh” ............................................................42 2.3.2. Thiết kế HĐTN “Vận dụng kiến thức về hệ phương trình bậc nhất hai ẩn trong bài toán cân bằng hệ số ở phương trình hoá học”. ......................46
2.3.3. Thiết kế HĐTN “Ứng dụng tỉ số lượng giác của góc nhọn. Thực hành ngoài trời” ..................................................................................................50 2.3.4. Thiết kế HĐTN “Sử dụng phần mềm Toán học trong thiết kế” .................52 2.3.5. Thiết kế HĐTN “Tính thể tích Hình trụ và Hình lăng trụ” ........................55 2.4. Định hướng đánh giá hoạt động trải nghiệm......................................................57 2.4.1. Nội dung đánh giá .......................................................................................57 2.4.2. Hình thức đánh giá ......................................................................................59 2.4.3. Quy trình đánh giá ......................................................................................59 2.4.4. Tiêu chí đánh giá ........................................................................................60 Kết luận Chương 2 ...................................................................................................... 62 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 63 3.1. Mục đích thực nghiệm........................................................................................63 3.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................63 3.3. Phân tích các tình huống thực nghiệm ...............................................................64 3.3.1. Thực nghiệm thứ nhất .................................................................................64 3.2.2. Thực nghiệm thứ hai ...................................................................................70 3.4. Kết quả thực nghiệm ..........................................................................................74 3.5. Kết luận thực nghiệm sư phạm ..........................................................................80 Kết luận Chương 3 ...................................................................................................... 82 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 85 PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Các kí hiệu viết tắt Chữ viết đầy đủ Ghi chú GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên HĐN Hoạt động nhóm HĐTN Hoạt động trải nghiệm HS Học sinh MTCT Máy tính cầm tay NXB Nhà xuất bản SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TT Thứ tự
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Bảng xây dựng kế hoạch thực hiện HĐTN..................................... 15 Bảng 1.2. Bảng đánh giá kiến thức HS ........................................................... 20 Bảng 1.3. Bảng đánh giá kỹ năng vận dụng tri thức HS ................................. 20 Bảng 1.4. Bảng đánh giá thái độ của HS ......................................................... 21 Bảng 1.5. Bảng đánh giá tinh thần trách nhiệm của HS ................................. 21 Bảng 1.6. Bảng đánh giá mức độ hợp tác của nhóm ....................................... 22 Bảng 1.7. Bảng đánh giá hiệu quả làm việc nhóm .......................................... 23 Bảng 1.8. Bảng đánh giá sản phẩm của nhóm ................................................ 23 Bảng 1.9. Bảng thống kê GV biết về HĐTN .................................................. 28 Bảng 1.10. Bảng thống kê thực trạng vận dụng HĐTN của GV ...................... 29 Bảng 1.11. Bảng thống kê mức độ và hình thức tham gia HĐTN của HS ....... 29 Bảng 2.1. Bảng thống kê các dạng bài tập tương ứng với các kiểu nhiệm vụ.......................................................................................... 39 Bảng 2.2. Bảng thống kê các tri thức tổ chức HĐTN ..................................... 62 Bảng 3.1. Thống kê kết quả thực nghiệm Pha 1 ............................................. 74 Bảng 3.2. Bảng thống kê đánh giá cá nhân ..................................................... 79 Bảng 3.3. Bảng thống kê đánh giá nhóm ........................................................ 80
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Các bước tổ chức HĐTN ................................................................... 14 Sơ đồ 1.2. Mô hình học tập trải nghiệm của K. Lewin ....................................... 24
1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề 1.1. Lí do chọn đề tài và những câu hỏi ban đầu Kurt Lewin, John Dewey, Jean Piaget, David Kolb,…là những nhà tâm lí học và giáo dục học nổi tiếng luôn gắn liền tư tưởng giáo dục của mình với phương pháp dạy học thông qua trải nghiệm, điều này thể hiện rõ nhất qua các mô hình dạy học trải nghiệm của họ. Từ đó cho ta thấy được giáo dục trải nghiệm có vai trò quan trọng trong dạy học vì vậy đã sớm được đưa vào áp dụng trong hệ thống giáo dục của các nước trên thế giới ở những năm đầu của thế kỉ 20 như Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore,…. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 nhấn mạnh: HĐTN giúp học sinh có thể tổng hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực giáo dục khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội, tham gia hoạt động hướng nghiệp và hoạt động phục vụ cộng đồng dưới sự hướng dẫn và tổ chức của giáo viên, qua đó giúp học sinh thấy được mối liên hệ mật thiết giữa lý thuyết và thực tiễn đồng thời hình thành những phẩm chất và năng lực của học sinh như: năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp, năng lực giải quyết vấn đề trong học tập, cuộc sống và các kỹ năng sống khác. Qua phiếu điều tra 12 giáo viên và 82 học sinh ở trường trung học cơ sở Bùi Văn Hòa thì cho thấy các GV đều quan niệm HĐTN là một hoạt động mang nghĩa giáo dục tương tự như các môn học xã hội. Đồng thời, chúng tôi thấy được sự khó khăn của giáo viên và học sinh trong tiếp cận với HĐTN trong dạy và học các môn học đặc biệt là môn Toán do đó chúng tôi tiến hành thực hiện một luận văn về Thiết kế một số HĐTN trong dạy học. Vậy hoạt động mang tính trải nghiệm là hoạt động như thế nào? Tại sao phải tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học? Cách tổ chức và xây dựng hoạt động trải nghiệm cần tiến hành ra sao? Trong chương trình dạy học hiện nay để phát huy được năng lực toàn diện của HS trong thời đại mới thì yêu cầu phải tăng cường các hoạt động trải nghiệm. Mặt khác, hoạt động trải nghiệm còn là nội dung giáo dục được các nước tiên tiến trên thế
2 giới đặc biệt quan tâm và được đưa vào giảng dạy từ rất sớm. Có thể kể đến các nước tiên phong như Hàn Quốc, Mỹ, Nhật Bản, Singapore,….. Hoạt động trải nghiệm được áp dụng rộng rãi trong các môn học và đặc biệt là môn Toán - một môn học có nhiều ứng dụng trong thực tế và là công cụ hữu ích giúp học tập các môn học khác một cách hiệu quả. Hơn nữa, nội dung môn Toán thường mang tính trừu tượng, khái quát cao. Do đó, để việc giảng dạy đạt kết quả cao thì ngoài việc nắm bắt được những đặc điểm về đối tượng như tâm sinh lý, hoàn cảnh gia đình và đặc biệt là trình độ nhận thức, hiểu biết của các em HS, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đòi hỏi một người GV giỏi cần phải có phương pháp truyền đạt thích hợp giúp HS có thể: nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp và vận dụng cao. Ngoài ra, đối với bậc học THPT thì HS phải hiểu và tư duy cao: từ cảm nhận lý tính đến khám phá ra chân lý, học đi đôi với hành, hiểu. Học được môn Toán cần phải đảm bảo sự cân bằng giữa học lí thuyết và áp dụng vào thực hành giải quyết các vấn đề cụ thể. Do đó cần nên tổ chức các hoạt động trải nghiệm để giúp các em thấy được ứng dụng thực tế của Toán trong đời sống và có niềm yêu thích, đam mê học tập môn Toán. Đặc biệt chương trình Toán lớp 9 - bậc cuối THCS đây được xem là một giai đoạn quan trọng là nền tảng cho chương trình Toán THPT với các kiến thức cốt lõi, cơ bản nhất giúp các em có một tri thức vững chắc để tiếp thu những kiến thức cao hơn. Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu và thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán ở lớp 9. Sở GD-ĐT Thành phố Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh trong Công văn số: 4612/BGDĐT-GDTrH Về việc hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh từ năm học 2017-2018, các trường THCS và THPT có thể đánh giá học sinh bằng nhiều hình thức khác nhau: đánh giá qua việc quan sát các hoạt động trên lớp; đánh giá qua hồ sơ học tập, vở hoặc sản phẩm học tập; đánh giá qua việc học sinh báo cáo kết quả thực hiện một dự án học tập, nghiên cứu khoa học kĩ thuật, báo cáo kết quả thực hành, thí nghiệm; đánh giá qua bài thuyết trình về kết quả thực hiện nhiệm vụ học
3 tập. Giáo viên có thể sử dụng các hình thức đánh giá nói trên thay cho các bài kiểm tra hiện hành (đối với cấp trung học cơ sở và cấp trung học phổ thông). Qua đó, GV có thể sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá nói trên thay cho các bài kiểm tra. Các tổ chức giáo dục, tổ chuyên môn và GV cần: xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh phù hợp với kế hoạch giáo dục từng môn học, hoạt động giáo dục của nhà trường theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh. Tuyệt đối không kiểm tra, đánh giá những nội dung, bài tập, câu hỏi vượt quá mức độ cần đạt về kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành. Qua thông tin đổi mới về phương pháp và hình thức đánh giá HS ta càng thấy được sự quan trọng và ý nghĩa tích cực của HĐTN. Chúng tôi hy vọng rằng đề tài sẽ giúp hiểu rõ hơn hoạt động trải nghiệm cũng như ý nghĩa, vai trò của nó trong dạy và học các môn học khác trong đó có Toán học. Do đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu, phân tích các tài liệu, chương trình sách giáo khoa Toán hiện hành để trả lời cho các câu hỏi sau: - Hoạt động trải nghiệm là gì? Hoạt động trải nghiệm có ý nghĩa gì trong dạy học bộ môn Toán? - Ý kiến, phản hồi của GV và HS như thế nào khi tiếp cận hoạt động trải nghiệm? - Các bước để thiết kế một số hoạt động trải nghiệm như thế nào? Tiêu chí nào để xây dựng một hoạt động trải nghiệm? 1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Hoạt động trải nghiệm cũng là đề tài được quan tâm bởi các nhà nghiên cứu khoa học có thể kể tên một số tác giả và tác phẩm như: David A. Kolb với tác phẩm Experiential Learning (1984) qua đó lý thuyết học tập qua trải nghiệm của Kolb được thể hiện bởi một chu trình gồm 4 giai đoạn:
4 Concrete (Hành động/Trải nghiệm) Active Experimentation Reflective Observation (Lập kế hoạch, thử áp dụng (Xem xét, phản hồi từ những điều học được) trải nghiệm) Abtract Conceptualization (Học hỏi từ trải nghiệm) Sơ đồ. Mô hình học tập của Kolb Theo tác giả Kolb thì trong một số tình huống ta có thể học tập và nhận biết được các khái niệm khái quát và trừu tượng. Cũng trong lý thuyết của mình, Kolb đã nhấn mạnh “Động lực cho sự phát triển các khái niệm mới đó là những kinh nghiệm mới”. Mô hình này được sử dụng trong quá trình thiết kế chương trình học, thiết kế bài giảng, trong các hướng dẫn học tập cho các khóa học sau phổ thông. Mô hình của Kolb thật sự rất tuyệt vời nhưng để phát huy một cách hiệu quả nhất thì đòi hỏi người học cần thực hiện tất cả các giai đoạn của mô hình. Trong bài báo của (Bùi Ngọc Diệp, 2015) đã nhấn mạnh “Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường phổ thông. Hoạt động trải nghiệm là một bộ phận của quá trình giáo dục, được tổ chức ngoài giờ học các môn văn hoá trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học”. Đồng thời, bài viết đã trình bày 10 hình thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thông. Chúng tôi cũng tìm thấy trong bài báo của (Phan Thị Hiệp và Trần Lê Nam, 2016) đã xây dựng một số hoạt động trải nghiệm cho HS trong dạy học chủ đề diện tích – thể tích ở hình học không gian ở lớp 12. Thông qua các hoạt động, HS sẽ vận dụng các kiến thức và kỹ năng để giải một số bài toán thực tế, từ đó phát triển các
5 năng lực cần thiết cho HS như kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng vận dụng tri thức giải quyết các vấn đề liên quan thực tế cuộc sống,.... Tác phẩm của tác giả (Phan Thị Hiệp, 2016) trình bày sơ lược về hoạt động trải nghiệm sáng tạo, nội dung và mục tiêu của việc dạy học các yếu tố hình học ở Tiểu học. Sau đó, giới thiệu một số tình huống có thể thiết kế hoạt động trải nghiệm sáng tạo để HS chủ động chiếm lĩnh tri thức, nâng cao năng lực tư duy, sáng tạo. Các bài báo và bài viết đều nói về ý nghĩa và nêu bậc được tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong dạy học các môn học khác nói chung và bộ môn Toán nói riêng nhưng chủ yếu tập trung vào chương trình giáo dục phổ thông và ở bậc tiểu học chưa nghiên cứu sâu về chương trình Toán bậc trung học cơ sở. Mặt khác, các bài báo chưa xây dựng một thực nghiệm cho những hoạt động trải nghiệm đã thiết kế để là cơ sở minh chứng thuyết phục hơn cho các lập luận trong nghiên cứu. Điều này đã thúc đẩy chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9”. 1.3. Xác định lại vấn đề nghiên cứu Từ những vấn đề và đánh giá ban đầu, chúng tôi xác định lại vấn đề nghiên cứu rõ ràng hơn như sau thông qua hệ thống các câu hỏi: - Hoạt động trải nghiệm là gì? - Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm? - Ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9? - Quan niệm của GV về hoạt động trải nghiệm trong dạy học? HS sẽ ứng xử ra sao khi tiếp xúc với các hoạt động trải nghiệm? - Nội dung Toán 9 có tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học? - Cách thiết kế và tiêu chí để đánh giá một hoạt động trải nghiệm giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách chủ động và sáng tạo, mang lại hiệu quả? 1.4. Mục đích nghiên cứu Qua những nhận định như đã trình bày ở trên chúng tôi cụ thể hóa chúng qua việc làm sáng tỏ mục đích nghiên cứu của đề tài chính là: Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học các chủ đề Toán 9.
6 2. Phạm vi lí thuyết tham chiếu Khung lí thuyết tham chiếu được chúng tôi lựa chọn là thuyết nhân chủng học và lí thuyết tình huống.  Thuyết nhân học Các tổ chức toán học Từ việc nghiên cứu, tìm hiểu tổ chức Toán học lớp 9 để tìm những tri thức phù hợp và đây là cơ sở để chúng tôi thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán Đại số và Hình học lớp 9.  Lí thuyết tình huống Vận dụng lí thuyết tình huống xây dựng mô hình để nghiên cứu ý nghĩa thực tế của hoạt động trải nghiệm. Tiến hành phân tích tiên nghiệm, điều chỉnh, thay đổi các biến dạy học thích hợp. Thiết kế các hoạt động trải nghiệm có chủ đích để hướng học sinh chủ động khám phá tri thức, nâng cao năng lực tư duy, sáng tạo, kĩ năng làm việc nhóm. 3. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động trải nghiệm trong chương trình Toán 9. 3.2. Khách thể nghiên cứu Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán trường THCS. 3.3. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ nghiên cứu đề tài, chúng tôi giới hạn lại phạm vi nghiên cứu như sau: “Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Đại số và Hình học 9”. Giới hạn nội dung, chúng tôi sẽ tiến hành thực nghiệm nội dung “Ứng dụng tỉ số lượng giác của góc nhọn”. 4. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu * Mục tiêu nghiên cứu Trong phạm vi lí thuyết tham chiếu chúng tôi cụ thể hóa mục tiêu nghiên cứu của mình như sau: Tìm hiểu cơ sở lí thuyết và thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9 nhằm giúp HS có những thay đổi tích cực về kiến thức, kĩ năng, thái độ.
7 * Câu hỏi nghiên cứu Q1: Hoạt động trải nghiệm là gì? Tiêu chí nào để xây dựng một hoạt động trải nghiệm? Các quy trình để thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán? Kịch bản dạy học ra sao? Q2: Trong dạy học Toán hiện nay các GV đã có thiết kế quy trình dạy học cho hoạt động trải nghiệm ở trường THCS chưa? Q3: Chương trình Toán 9 có những tri thức nào thuận lợi cho việc xây dựng các hoạt động trải nghiệm? 5. Phương pháp nghiên cứu Trong phạm vi lý thuyết của Didactic toán, để trả lời cho câu hỏi nghiên cứu chúng tôi sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau: + Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phương pháp nghiên cứu lí thuyết là tổ hợp các phương pháp nhận thức khoa học bằng con đường suy luận (các thao tác tư duy logic) dựa trên các tài liệu lí thuyết (văn bản, tài liệu) liên quan đến vấn đề nghiên cứu mà ở đây là hoạt động trải nghiệm đã được thu thập từ các nguồn khác nhau chúng tôi tiến hành phân tích, tổng hợp các tài liệu khác nhau để xây dựng một cơ sở lí thuyết về hoạt động trải nghiệm. + Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp điều tra Điều tra là phương pháp dùng những câu hỏi, bộ câu hỏi (hoặc bài toán) đặt ra cho một số người nhằm thu được số những ý kiến chủ quan của họ về một vấn đề nào đó. Chúng tôi sẽ tiến hành một điều tra cho GV và HS liên quan đến hoạt động trải nghiệm trong dạy và học ở trường THCS. Từ đó, chúng tôi đánh giá và phân tích kết quả đạt được để tiến hành thiết kế một số hoạt động trải nghiệm phù hợp góp phần phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS trong học tập môn Toán. + Phương pháp thực nghiệm khoa học: Phương pháp thực nghiệm khoa học được chúng tôi áp dụng nhằm để kiểm chứng khả năng vận dụng tri thức Toán vào các hoạt động trải nghiệm của HS vào giải quyết các tình huống thực tế mà chúng tôi đã thiết kế, từ đó, đưa ra kết luận.
8 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Trong phạm vi lý thuyết tham chiếu kết hợp với phương pháp nghiên cứu và để trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu đặt ra trong phạm vi lý thuyết tham chiếu, chúng tôi sẽ thực hiện các nhiệm vụ cụ thể như sau: Đầu tiên chúng tôi tiến hành xây dựng cơ sở lý thuyết của hoạt động trải nghiệm và tìm hiểu quy trình cũng như tiêu chí đánh giá về hoạt động trải nghiệm từ đó tìm được trả lời cho câu hỏi Q1. Tiếp theo, chúng tôi tiến hành phân tích chương trình SGK hiện hành của Đại số và Hình học 9 để tìm hiểu những tri thức nào có thể đưa vào thực hiện hoạt động trải nghiệm. Sau đó, thiết lập lưới điều tra dựa trên phân tích cơ sở lý thuyết và chương trình SGK Toán chúng tôi soạn ra bộ câu hỏi điều tra quan niệm của GV về các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán cũng như những thuận lợi và thách thức mà GV gặp phải khi dạy học trải nghiệm thông qua bộ câu hỏi phỏng vấn dành cho GV và đây là cơ sở để chúng tôi tìm lời giải thích cho câu hỏi Q2 và Q3. Dựa trên kết quả điều tra GV và HS chúng tôi tổng hợp và lựa chọn những tri thức phù hợp để thiết kế một số hoạt động trải nghiệm và đưa ra tiêu chí cho các hoạt động này nhờ đó sẽ có những đánh giá về tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập môn Toán. Chúng tôi sẽ dựa trên những kết quả nghiên cứu về thể chế dạy học Toán 9 và ứng xử của HS. Sau đó, tiến hành thực nghiệm khoa học để kiểm chứng khả năng vận dụng các kiến thức đã học vào các bài toán thực tế. 7. Đóng góp mới của luận văn + Về mặt lí luận: Dựa vào quá trình phân tích nghiên cứu trong Cơ sở lí thuyết, đề tài làm nổi bật ý nghĩa của HĐTN trong quá trình dạy và học. + Về mặt thực tiễn: Luận văn sẽ giúp HS phát huy được các năng lực tư duy và các kĩ năng như làm việc nhóm, giao tiếp, thực hành,… đặc biệt là khả năng hiểu, áp dụng các kiến thức Toán học vào trong các hoạt động thực hành, sáng tạo, làm ra những sản phẩm theo yêu cầu với tiêu chí đánh giá cụ thể. Qua đó gắn liền Toán học với thực tế cuộc sống, tăng niềm đam mê nghiên cứu và ham thích học tập Toán của HS.
9 8. Cấu trúc của luận văn Luận văn bao gồm các phần: Mở đầu, Nội dung các chương, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục. Nội dung chính của luận văn được trình bày ở 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí thuyết. Chương 2: Thiết kế một số Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.
10 Chương 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM Mục tiêu của chương Trong chương này chúng tôi trình bày một số khái niệm cơ bản về hoạt động trải nghiệm, các trình tự thiết kế và tiêu chí đánh giá của một hoạt động trải nghiệm. Đây là tư liệu giúp các GV có thể hiểu rõ về bản chất cũng như ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm trong giảng dạy qua đó GV có thể xây dựng, thiết kế các bài học mang yếu tố trải nghiệm góp phần làm cho quá trình truyền đạt tri thức được thuận lợi hơn tạo hứng thú cho HS và phát huy được tính tích cực chủ động của HS. 1.1. Cơ sở lý thuyết Trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Toán ngày 26/12/2018 có đề cập đến một khái niệm mới là “Hoạt động trải nghiệm”. Vậy hoạt động trải nghiệm là gì và có ý nghĩa như thế nào trong hoạt động giảng dạy truyền thụ tri thức? Chúng ta cùng nhau tìm hiểu. 1.1.1. Khái niệm Hoạt động trải nghiệm Theo Chương trình tổng thể GDPT- Chương trình tổng thể của Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2018 đã đưa ra khái niệm HĐTN như sau: “Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho HS tiếp cận thực tế, thể hiện các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học khác nhau để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hóa những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai”. 1.1.2. Đặc điểm của Hoạt động trải nghiệm 1.1.2.1. HĐTN có nội dung rất đa dạng và mang tính tích hợp, phân hóa cao Nội dung của HĐTN là tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục như: giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ, giáo dục kĩ năng sống…, từ đó góp phần hình thành các năng lực cơ bản cho HS như năng lực tính
11 toán, năng lực giải quyết tình huống, năng lực giao tiếp … Nội dung giáo dục của HĐTN thiết thực và gần gũi với cuộc sống thực tế, đáp ứng được nhu cầu hoạt động của HS, giúp các em vận dụng những hiểu biết của mình vào trong thực tiễn cuộc sống một cách dễ dàng, thuận lợi. 1.1.2.2. HĐTN có thể thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau HĐTN có nội dung đa dạng và mang tính phân hóa cao do vậy tùy theo nội dung yêu cầu của bài học GV sẽ lựa chọn các hình thức thực hiện phù hợp như: thảo luận nhóm, tổ chức trò chơi, hoạt động thực hành ngoài trời,… để HS phát huy sự năng động, tích cực của mình và nắm bắt được ý nghĩa, nội dung cốt lõi của bài học. Hình thức tổ chức HĐTN đa dạng phong phú, mỗi hình thức hoạt động đều có ưu và nhược điểm khau nhau nên đòi hỏi người GV phải linh hoạt trong cách lựa chọn. Cần căn cứ vào bản thiết kế và điều kiện thực tế của nhà trường, lớp học, địa phương….để có thể lựa chọn chính xác hình thức hoạt động. 1.1.2.3. HĐTN có sự tham gia phối hợp của nhiều lực lượng giáo dục HĐTN có thể được tổ chức dưới một hay nhiều hình thức khác nhau. Ứng với mỗi hình thức hoạt động thì cần phải có sự kết hợp, tham gia hỗ trợ của các lực lượng giáo dục như GV chủ nhiệm, GV bộ môn, Phụ trách Đội, Ban Giám hiệu nhà trường, tổ chức xã hội, địa phương….Thiết nghĩ, với sự hỗ trợ đắc lực từ các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường sẽ góp phần thực hiện thành công HĐTN. 1.1.2.4. HĐTN giúp học sinh học tập những kinh nghiệm thông qua trải nghiệm HĐTN là một “hệ sinh thái” đa dạng, liên hệ thực tế, đòi hỏi HS phải vận dụng, tổng hợp các kiến thức, kỹ năng đã học được ở tất cả các lĩnh vực khác nhau để thực hiện. Do đó, sẽ thúc đẩy các em luôn luôn phải học tập, tích lũy kiến thức, tạo hứng thứ và niềm say mê trong học tập đối với HS. Hơn nữa HĐTN giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động chiếm lĩnh tri thức thông qua kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp, thuyết phục người khác, tư duy mở rộng…. tìm ra hướng giải quyết vấn đề. Qua việc tự “khám phá”, tự tìm tòi HS sẽ học hỏi, đúc kết được những kinh nghiệm quý báu cho bản thân.