Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức một số dự án học tập gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán ở trường trung học phổ thông

Chia sẻ: Ganuongmuoixa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của nghiên cứu đề tài là nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học theo dự án để tổ chức vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học một số nội dung Toán ở trường THPT nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, hướng tới phát triển kỹ năng tư duy, rèn luyện khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn cho HS trung học phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức một số dự án học tập gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán ở trường trung học phổ thông

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ THÁI TỔ CHỨC MỘT SỐ DỰ ÁN HỌC TẬP GẮN VỚI THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thái Nguyên – 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ THÁI TỔ CHỨC MỘT SỐ DỰ ÁN HỌC TẬP GẮN VỚI THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Toán Mã số: 60.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Danh Nam THÁI NGUYÊN – 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2017 Tác giả luận văn Trần Thị Thái i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài “Tổ chức một số dự án học tập gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán ở trường trung học phổ thông”, em đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của các cá nhân và tập thể. Em xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Danh Nam, người thầy đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình làm luận văn. Em xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Toán, Phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các GV tổ Toán, HS khối 10, 12 trường THPT Thuận Thành số 2 – Bắc Ninh đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và thực nghiệm tại trường. Dù đã rất cố gắng, xong luận văn cũng không tránh khỏi những khiếm khuyết, tác giả mong nhận được sự góp ý của các thầy, cô giáo và các bạn học viên để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2016 Tác giả luận văn Trần Thị Thái ii
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................... v DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ..................................................................................... vi MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu.............................................................................................. 5 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 5 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................... 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 5 6. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................ 6 7. Đóng góp của luận văn........................................................................................... 6 8. Cấu trúc của luận văn ............................................................................................. 7 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ..................................................... 8 1.1. Vấn đề đổi mới PPDH......................................................................................... 8 1.2. PPDH theo dự án............................................................................................... 11 1.2.1. Dự án và dự án học tập ....................................................................................... 11 1.2.2. Quan niệm về DHTDA ....................................................................................... 12 1.2.3. Mục tiêu của DHTDA......................................................................................... 14 1.2.4. Đặc điểm của DHTDA ....................................................................................... 15 1.2.5. Phân loại DHTDA............................................................................................... 17 1.2.6. Quy trình DHTDA .............................................................................................. 18 1.2.7. Vai trò của GV và HS trong DHTDA ................................................................ 20 1.2.8. Ưu điểm và hạn chế của DHTDA ...................................................................... 21 1.2.9. Đánh giá trong DHTDA .................................................................................... 22 1.3. Toán học gắn liền với thực tiễn......................................................................... 24 iii
1.3.1. Toán học có nguồn gốc từ thực tiễn ................................................................... 24 1.3.2. Toán học được phản ánh từ thực tiễn ................................................................. 25 1.3.3. Toán học là công cụ để giải quyết vấn đề trong thực tiễn ................................. 25 1.4. Thực trạng việc vận dụng PPDH theo dự án trong dạy học môn Toán ở trường THPT .................................................................................................... 29 1.4.1. Kết quả điều tra GV ............................................................................................ 29 1.4.2. Kết quả điều tra HS ............................................................................................. 31 1.5. Kết luận chương 1 ............................................................................................. 33 Chương 2. TỔ CHỨC MỘT SỐ DỰ ÁN HỌC TẬP GẮN VỚI THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN ..................................................... 34 2.1. Nguyên tắc thiết kế dự án ................................................................................. 34 2.1.1. Đảm bảo phù hợp với nhu cầu của HS và tạo cơ hội để HS tự thực hiện .............. 34 2.1.2. Đảm bảo nội dung chương trình, nội dung SGK và mối quan hệ liên môn...... 34 2.1.3. Đảm bảo tính thiết thực, gần gũi trong đời sống và sản xuất ............................ 34 2.1.4. Đảm bảo thể hiện giá trị sống và kỹ năng sống ................................................. 35 2.2. Thiết kế một số dự án liên hệ toán học với thực tiễn ........................................ 35 2.2.1. Dự án 1: “Ứng dụng của Bất đẳng thức Cô si” (chương trình Đại số 10 ban cơ bản) ................................................................................................................ 35 2.2.2. Dự án 2: “Hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn” trong chương trình Đại số 10 40 2.2.3. Dự án 3: Ứng dụng kiến thức “cấp số cộng, cấp số nhân” trong thực tiễn ...... 44 2.2.4. Dự án 4: “Vận dụng bài toán tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số trong giải quyết các vấn đề thực tiễn” ............................................................... 49 2.2.5. Dự án 5: “Ứng dụng của kiến thức về hệ thức lượng trong tam giác vào thực tiễn” ....54 2.3. Tổ chức thực hiện một số dự án ........................................................................ 59 2.3.1. Dự án học tập số 1 ............................................................................................... 59 3.3.2. Dự án học tập số 2 ............................................................................................... 66 2.4. Kết luận chương 2 ............................................................................................. 75 Chương 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................... 76 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ........................................................................ 76 3.2. Kế hoạch và đối tượng thực nghiệm sư phạm .................................................. 76 iv
3.2.1. Kế hoạch thực nghiệm ........................................................................................ 76 3.2.2. Đối tượng thực nghiệm ....................................................................................... 76 3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ........................................................................ 76 3.4. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................ 76 3.5. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sư phạm ............... 77 3.5.1. Thuận lợi.............................................................................................................. 77 3.5.2. Khó khăn ............................................................................................................. 77 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm .......................................................................... 78 3.6.1. Phân tích về mặt định tính .................................................................................. 78 3.6.2. Phân tích về mặt định lượng ............................................................................... 80 3.7. Kết luận chương 3 ............................................................................................. 85 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 86 KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT ......................................................................................... 87 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN.............................................................................................................. 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 89 PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Viết tắt Viết đầy đủ DHTDA Dạy học theo dự án ĐC Đối chứng GV Giáo viên GTLN Giá trị lớn nhất GTNN Giá trị nhỏ nhất HS Học sinh NXB Nhà xuất bản PPDH Phương pháp dạy học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm Tr. Trang iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Kết quả điều tra thực trạng vận dụng phương pháp DHTDA trong dạy học môn Toán THPT ................................................................................ 29 Bảng 1.2. Thực trạng việc tham gia vào các dự án học tập của HS ......................... 31 Bảng 1.3. Các hoạt động HS thường tham gia trong giờ học toán ........................... 32 Bảng 1.4. Những kỹ năng HS thu nhận được trong giờ học toán ............................. 32 Bảng 3.1. Bảng danh sách các kỹ năng HS được phát triển sau khi tham gia thực hiện dự án ................................................................................................. 79 Bảng 3.2. Bảng thống kê điểm số ............................................................................. 80 Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất............................................................................ 80 Bảng 3.4. Bảng tổng hợp các tham số....................................................................... 80 Bảng 3.5. Bảng thống kê điểm số ............................................................................. 83 Bảng 3.6. Bảng phân phối tần suất............................................................................ 83 Bảng 3.7. Bảng tổng hợp các tham số thống kê ........................................................ 83 v
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH Trang Sơ đồ 1.1. Các giai đoạn DHTDA ............................................................................ 19 Hình 2.1 ..................................................................................................................... 50 Hình 2.2 ..................................................................................................................... 50 Hình 2.3 ..................................................................................................................... 51 Hình 2.4 ..................................................................................................................... 56 Hình 2.5 ..................................................................................................................... 56 Hình 2.6 ..................................................................................................................... 57 Hình 2.7 ..................................................................................................................... 57 Hình 2.8 ..................................................................................................................... 71 Hình 3.1. Đồ thị biểu diễn phân phối tần suất điểm số ............................................. 81 Hình 3.2. Phân phối tần suất ..................................................................................... 81 Hình 3.3. Đồ thị biểu diễn phân phối tần suất điểm số ............................................. 84 Hình 3.4. Đồ thị phân phối tần suất ......................................................................... 84 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam luôn coi giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Sự phát triển của đất nước trong giai đoạn mới hiện nay sẽ tạo ra nhiều cơ hội, đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ đối với sự nghiệp giáo dục. Bối cảnh mới tạo cơ hội thuận lợi để giáo dục tiếp cận với các xu thế mới, tri thức mới, những mô hình giáo dục hiện đại, tranh thủ các nguồn lực bên ngoài; tạo điều kiện để đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, đáp ứng nhu cầu của xã hội và từng cá nhân HS. Điều 28, Luật giáo dục 2005 đã ghi rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹnăng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS ” [19]. Nghị quyết số 29- NQ/TW của Ban chấp hành trung ương 8 Đảng cộng sản Việt Nam khóa XI đã nêu rõ:“Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” [20]. Từ nhu cầu đổi mới PPDH, định hướng đổi mới PPDH trong giai đoạn hiện nay là: Dạy học cần hướng vào việc tổ chức cho HS học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo được thực hiện trong hoạt động và bằng hoạt động. Học thông qua hoạt động là cách tốt nhất vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề trong cuộc sống, từ đó thấy được việc học có ý nghĩa, tạo động lực để HS khám phá. Để thực hiện các chủ trương và định hướng ở trên cần đổi mới nội dung và PPDH thiết kế các hoạt động học tập mang tính thiết thực liên quan đến 1
nhiều lĩnh vực kiến thức, lấy HS làm trung tâm và gắn kiến thức nhà trường với những vấn đề thực tiễn của cuộc sống thực tại. Xuất phát từ nội dung học, GV đưa ra một chủ đề với những gợi ý hấp dẫn, kích thích HS tham gia thực hiện. DHTDA (DHTDA) là một trong những hình thức dạy học đáp ứng được các yêu cầu này. Tuy nhiên, hiện nay trong các nhà trường phổ thông, PPDH theo xu hướng truyền thống vẫn là PPDH phổ biến. Theo đó nguồn cung cấp kiến thức chủ yếu cho HS là GV và SGK. HS không có điều kiện tìm hiểu sâu hơn các kiến thức trong SGK. Trong PPDH theo xu hướng truyền thống không tạo ra môi trường học tập cộng tác mà từng thành viên phải đảm nhận một vai trò, một công việc cụ thể hướng đến một mục tiêu chung. Vì thế HS không có được các kỹ năng làm việc thiết yếu để tồn tại trong thực tế cuộc sống và không có kỹ năng áp dụng những gì đã học vào cuộc sống thật mà HS phải đối mặt sau khi ra trường. Luật Giáo dục năm 2005 cũng xác định: “Hoạt động giáo dục phải thực hiện theo nguyên lí học đi đôi với hành, giáo dục phải kết hợp với sản xuất, lí luận phải gắn liền với thực tiễn” [19]. Hơn nữa, chương trình SGK đổi mới sau năm 2015 tiếp cận theo hướng hình thành và phát triển năng lực cho HS, không chạy theo khối lượng tri thức mà chú ý vào khả năng tổng hợp và vận dụng các kiến thức, kỹ năng, tư duy, tình cảm, động cơ… vào giải quyết các tình huống trong cuộc sống hàng ngày. Như vậy, mục tiêu của giáo dục ngày nay là đào tạo nguồn nhân lực có trình độ để phục vụ đất nước. Do vậy, các kiến thức HS học được phải gắn liền với thực tế, HS phải thấy được những ứng dụng của các kiến thức đó vào thực tế và phải biết vận dụng nó vào giải quyết một số vấn đề trong đời sống hàng ngày. Chính vì lẽ đó mà các nhà giáo dục đã không ngừng sửa đổi, cải cách, nội dung và phương pháp giảng dạy cho phù hợp với yêu cầu của xã hội. Đối với các môn học xã hội thì các ứng dụng của nó vào thực tế là rất dễ nhìn thấy, chẳng hạn như học môn địa lí HS có thể hiểu được vì sao có các hiện tượng ngày, đêm, mưa, gió…; học môn lịch sử HS có thể hiểu biết thêm về các di tích lịch sử ở địa phương và trên cả nước,…. Đối với môn Toán, HS đều nghĩ rằng toán học ngoài những phép tính đơn giản như cộng, trừ, nhân, chia thì hầu hết các kiến thức toán khác đều rất trừu tượng. Vì vậy, việc học toán trở thành một áp lực nặng nề đối với HS. HS cho rằng toán học rất mơ 2
hồ, trừu tượng, học toán chỉ với mục đích duy nhất là phục vụ cho thi cử. Ngoài điều đó ra HS không biết toán học còn có rất nhiều ứng dụng sâu sắc trong thực tế và nó thể hiện rất rõ trong cuộc sống hàng ngày của con người nhưng chúng ta không để ý. “Phát triển năng lực người học” được xem là định hướng trung tâm trong hoạt động xây dựng và triển khai chương trình, SGK các môn học nói chung và môn Toán nói riêng ở bậc phổ thông giai đoạn sau năm 2015. Để đáp ứng được định hướng đổi mới trên, dạy học toán ở trường phổ thông cần phải thay đổi nhằm hình thành và phát triển năng lực toán học cho HS như năng lực tư duy, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực mô hình hóa toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực sử dụng các công cụ và phương tiện học toán và năng lực tự học toán cho HS. Việc đổi mới PPDH theo định hướng phát triển năng lực thể hiện qua bốn đặc trưng cơ bản sau: Một, dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, giúp HS tự khám phá những điều chưa biết chứ không thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. GV là người tổ chức và chỉ đạo HS tiến hành các hoạt động học tập phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn... Hai, chú trọng rèn luyện cho HS biết khai thác SGK và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới... Định hướng cho HS cách tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen… để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo. Ba, tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác, lớp học trở thành môi trường giao tiếp GV - HS và HS - HS nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. Bốn, chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của HS với nhiều hình thức như theo lời giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót. 3
Dự thảo chương trình GDPT đã chỉ ra một số định hướng phát triển năng lực cho HS như sau: Chương trình giáo dục phổ thông hình thành và phát triển cho HS những năng lực cốt lõi sau: + Những năng lực chung được tất cả các môn học và hoạt động giáo dục (sau đây gọi chung là môn học) góp phần hình thành, phát triển: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; + Những năng lực chuyên môn được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất. + Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, chương trình giáo dục phổ thông còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng lực đặc biệt (năng khiếu) của HS. Để phát triển năng lực, cần đổi mới PPDH, trong đó DHTDA, là một PPDH mà ở đó HS có cơ hội thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có sự gắn kết giữa lý thuyết và thực hành và đòi hỏi sự kết hợp kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Khi đó HS phải tự lập kế hoạch, thực hiện, đánh giá kết quả, cuối cùng tạo ra được những sản phẩm phù hợp với mu ̣c đích và yêu cầ u đã đề ra. DHTDA mang đến cơ hội để HS mở rộng kiến thức không chỉ trong toán học mà còn trong các lĩnh vực khoa học khác đồng thời phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, hợp tác, giao tiếp, nghiên cứu và tự học. Đây là những kiến thức và kỹ năng cần thiết để HS thích ứng với những thay đổi diễn ra hàng ngày trong thời buổi bùng nổ thông tin để đáp ứng nhiệm vụ học tập và lao động sau này. Do đó, DHTDA là tiếp cận dạy học cần được phổ biến trong các trường phổ thông để hình thành và phát triển năng lực toán học cho HS nhằm đáp ứng định hướng đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực của HS. Với mục đích giúp cho HS thấy được toán học rất gần gũi với cuộc sống xung quanh, hoàn toàn rất thực tế và việc tiếp thu các kiến thức toán ở nhà trường là công cụ đắc lực để giải quyết các vấn đề, các tình huống đơn giản trong thực tế chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Tổ chức một số dự án học tập gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán ở trường Trung học phổ thông”. 4
2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận về DHTDA để tổ chức vận dụng phương pháp DHTDA trong dạy học một số nội dung Toán ở trường THPT nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, hướng tới phát triển kỹ năng tư duy, rèn luyện khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn cho HS trung học phổ thông. 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Toán ở trường THPT 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Các dự án liên hệ toán học với thực tiễn 3.3. Phạm vi nghiên cứu: + Kiến thức về hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn; bất đẳng thức Cô Si; hệ thức lượng trong tam giác (chương trình lớp 10). + Kiến thức về cấp số cộng, cấp số nhân (chương trình lớp 11). + Kiến thức về bài toán tìm giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm số (chương trình lớp 12). 4. Giả thuyết khoa học Nếu GV thiết kế và tổ chức thực hiện được một số dự án học tập gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán ở trường THPT thì sẽ góp phần phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và tạo động lực để HS khám phá, tìm hiểu, kích thích lòng ham học hỏi của HS. Qua đó nâng cao chất lượng học tập môn Toán và kỹ năng vận dụng toán học vào thực tế của HS. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu về đường lối giáo dục và chủ trương đổi mới giáo dục của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn hiện nay. - Nghiên cứu lí luận về DHTDA. - Tìm hiểu thực trạng việc DHTDA ở trường THPT. - Thiết kế một số dự án học tập gắn toán học với thực tiễn trong chương trình toán THPT. - Tổ chức thực hiện một số dự án học tập gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán ở trường THPT. 5
- Thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của một số dự án liên hệ toán học với thực tiễn. 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu một số văn bản, tài liệu liên quan đến đổi mới chương trình, SGK; đổi mới PPDH, phương pháp DHTDA; các tài liệu triết học, tâm lí học, giáo dục học và lí luận dạy học bộ môn Toán có liên quan đến đề tài. - Phương pháp quan sát: Dự giờ, quan sát những biểu hiện của GV và HS (về nhận thức, thái độ, hành vi) trong hoạt động dạy và học. - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Thiết kế các phiếu điều tra và tiến hành điều tra về tình hình dạy - học của GV, HS về dạy học dự án và việc vận dụng các kiến thức được học vào thực tế cuộc sống. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Phân tích dự án của từng nhóm; phân tích phiếu đánh giá của cá nhân HS, của nhóm trưởng đối với các thành viên trong nhóm và phiếu đánh giá chéo giữa các nhóm HS. - Thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của đề tài. - Phương pháp thống kê toán học: Phân tích các số liệu điều tra thực trạng và số liệu thực nghiệm sư phạm, kiểm định giả thuyết thống kê,…. 7. Đóng góp của luận văn 7.1. Những đóng góp về mặt lí luận: - Đưa ra được một số nguyên tắc thiết kế dự án. - Hệ thống hóa các lí luận về DHTDA và dự án học tập. - Thiết kế một số dự án liên hệ toán học với thực tiễn. 7.2. Những đóng góp về mặt thực tiễn: - Đánh giá thực trạng việc vận dụng phương pháp DHTDA trong quá trình dạy và học môn Toán ở trường THPT. - Đề xuất giải pháp tổ chức các dự án toán học gắn với thực tiễn đời sống cho HS. - Dự án liên hệ toán học với thực tiễn góp phần nâng cao hiệu quả của việc dạy và học toán cho HS THPT. - Kết quả của luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho GV và HS trong quá trình giảng dạy và học tập. 6
8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần “Mở đầu”, “Kết luận” và “Danh mục tài liệu tham khảo”, nội dung chính của luận văn được trình bày trong ba chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn Chương 2: Tổ chức một số dự án học tập gắn với thực tiễn trong dạy học môn Toán Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 7
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Vấn đề đổi mới PPDH PPDH là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quá trình dạy học. Cùng với sự bùng nổ thông tin, sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học – công nghệ đã đặt ra cho quá trình dạy học những thách thức mới. Trong quá trình dạy, GV phải tổ chức và hướng dẫn cho HS phát huy được tính tích cực của mình trong quá trình tự học có sự hợp tác với người khác đạt được mục tiêu đã định, giúp HS có năng lực và phương pháp học tập suốt đời, thích ứng với sự biến động của cuộc sống. Đó là xu thế của thế giới và cũng là yêu cầu thiết yếu của giáo dục Việt Nam trong giai đoạn mới nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Nhận rõ tầm quan trọng và tất yếu của việc đổi mới PPDH, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương thúc đẩy việc đổi mới phương pháp giáo dục, như “biến quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục”, “biến quá trình dạy học thành quá trình dạy tự học”. Nghị quyết Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ IV (khoá VII) về “tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo” (1993) đã nhấn mạnh về sự cấp thiết phải đổi mới cả mặt phương pháp lẫn nội dung dạy học. Định hướng về đổi mới PPDH được pháp chế hoá trong Luật Giáo dục (sửa đổi) [19]. Luật Giáo dục quy định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS” [19]. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS. Định hướng quan trọng trong đổi mới PPDH là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của HS. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách PPDH ở nhà trường phổ thông. 8
Nghị quyết số 29- NQ/TW Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ PPDH và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo nghị quyết số 29- NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới PPDH theo định hướng phát triển năng lực HS và một số biện pháp đổi mới PPDH theo hướng này [20]. Đổi mới PPDH đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của HS, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó phải thực hiện chuyển từ PPDH theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ GV - HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp. Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của HS; hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng SGK, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin,…), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kì phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “HS tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của GV” [18]. Việc sử dụng PPDH gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tùy theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức 9
thích hợp như học cá nhân, học nhóm, học trong lớp, học ở ngoài lớp,…Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹnăng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho HS. Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã quy định. Có thể sử dụng các đồ dùng tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng HS. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Đổi mới PPDH không có nghĩa là loại bỏ các PPDH truyền thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để nâng cao hiệu quả và hạn chế nhược điểm của chúng. Để nâng cao hiệu quả của các PPDH này người GV trước hết cần nắm vững những yêu cầu và sử dụng thành thạo các kỹ thuật của chúng trong việc chuẩn bị cũng như tiến hành bài lên lớp, kỹ thuật đặt các câu hỏi và xử lý các câu trả lời trong đàm thoại, hay kỹ thuật làm mẫu trong luyện tập. Tuy nhiên các PPDH truyền thống có những hạn chế tất yếu, vì thế bên cạnh các PPDH truyền thống cần kết hợp sử dụng các PPDH mới có thể tăng cường tính tích cực nhận thức của HS trong thuyết trình, đàm thoại. Có thể xem xét việc đổi mới PPDH theo ba xu hướng sau [28]: - Theo quan điểm Tâm lí - Giáo dục thì cần tìm mọi cách phát huy năng lực nội sinh của HS phát triển mạnh về trí tuệ, tâm hồn, ý chí của họ. - Theo quan điểm điều khiển học: Tạo điều kiện cho HS được tự do phát triển nhu cầu học, phát triển khả năng của cá nhân trong quan hệ thống nhất giữa hoạt động dạy và hoạt động học. - Quan điểm công nghệ: Đưa những thành tựu của khoa học và công nghệ hiện đại vào dạy học. Thiết kế quá trình dạy học theo một quy trình nhất định nào đó có thể điều khiển, kiểm soát được. Công nghệ mang tính phương tiện và đóng vai trò không thể thiếu trong dạy học. Từ những xu hướng kể trên có thể nêu lên một số yêu cầu cụ thể hơn về đổi mới PPDH như sau [28]: - Đổi mới về cách dạy của GV là cần hướng vào HS, thay đổi tính chất hoạt động nhận thức của HS; coi trọng yêu cầu sáng tạo. Như vậy, then chốt của đổi mới 10