Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

125
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Xây dựng được hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói cho học sinh lớp 2 qua dạy học phân môn Kể chuyện, đề tài nhằm củng cố, phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh đáp ứng theo yêu cầu đổi mới giáo dục hướng đến hình thành năng lực giao tiếp và năng lực ngôn ngữ cho các em học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Đặng Thị Kim Sơn XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG NGHE - NÓI TRONG DẠY HỌC PHÂN MÔN KỂ CHUYỆN CHO HỌC SINH LỚP 2 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Đặng Thị Kim Sơn XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG NGHE - NÓI TRONG DẠY HỌC PHÂN MÔN KỂ CHUYỆN CHO HỌC SINH LỚP 2 Chuyên ngành : Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số : 8140101 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN THỊ LY KHA Thành phố Hồ Chí Minh – 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận văn “Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2” là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực, có dẫn trích nguồn rõ ràng và chưa được công bố trong công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Đặng Thị Kim Sơn
LỜI CẢM ƠN Hoàn thành đề tài luận văn Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói (KNNN) trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2 đối với tôi là một khó khăn và là trở ngại rất lớn tưởng chừng như bỏ cuộc. Vượt qua cả sự thách thức đó bằng sự cố gắng của bản thân, tôi đã hoàn thành việc viết luận văn và nộp đúng thời hạn. Trước hết, tôi xin chân thành gửi đến người Cô mà tôi rất trân trọng - PGS.TS. Nguyễn Thị Ly Kha lời cảm ơn sâu sắc. Cảm ơn Cô đã luôn đồng hành, động viên tôi vượt qua mọi khó khăn trong học tập và nghiên cứu, luôn luôn nhiệt tình hướng dẫn và giúp đỡ thật tận tình trong suốt thời gian qua để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Phòng Sau Đại học, Khoa Giáo dục Tiểu học trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Quý thầy cô giáo đã giảng dạy cho chúng tôi (Lớp Cao học Khóa 27 - Giáo dục học (Tiểu học) đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Nhân đây, tôi cũng trân trọng cảm ơn sự hợp tác của quý thầy cô là cán bộ quản lý, giáo viên tiểu học ở các Quận 2, Quận 5, Quận 6, quận Tân Phú, quận Tân Bình, quận Bình Tân, cùng các em học sinh tại hai trường (Trường TH Phạm Văn Chí - Quận 6 và trường TH An Lạc 1 - Quận Bình Tân) đã hỗ trợ cho chúng tôi trong quá trình khảo sát, dạy thử nghiệm đề tài luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn cô Trần Thị Thu Lý, giáo viên dạy lớp 2 tại trường tiểu học Phạm Văn Chí, Quận 6, Tp. Hồ Chí Minh đã tiến hành thử nghiệm thành công ba buổi dạy có sử dụng các bài tập rèn kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh của lớp mình. Cuối cùng, tôi cũng muốn gửi lời cảm ơn đến gia đình của tôi đã tạo điều kiện để tôi dồn hết tâm sức cho việc nghiên cứu. Gửi lời cảm ơn đến tập thế lớp Cao học Giáo dục học (Tiểu học) Khóa 27 trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã chia sẻ và đồng hành cùng tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Đặng Thị Kim Sơn
MỤC LỤC Trang bìa phụ Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục thuật ngữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN...................................... 8 1.1. Tổng quan về vấn đề rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2 ........................................................... 8 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ....................................................................... 8 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước ...................................................................... 13 1.2. Cơ sở lý luận ...................................................................................................... 15 1.2.1. Đặc điểm tâm sinh lý, ngôn ngữ của học sinh lớp 2 ................................... 15 1.2.2. Lý thuyết hội thoạivà ứng dụng trong dạy học ........................................... 16 1.2.3. Lý luận dạy học ngôn ngữ thứ nhất ............................................................ 17 1.3. Cơ sở thực tiễn của đề tài................................................................................... 19 1.3.1. Chương trình, tài liệu rèn KNNN cho học sinh lớp 2 qua dạy học phân môn Kể chuyện .......................................................................... 19 1.3.2. Thực trạng việc rèn KNNN qua dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2. ..................................................................................... 23 Tiểu kết chương 1 ................................................................................................... 38 Chương 2. THIẾT KẾ MỘT SỐ DẠNG BÀI TẬP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG NGHE - NÓI CHO HỌC SINH LỚP 2 TRONG DẠY HỌC PHÂN MÔN KỂ CHUYỆN ............................................ 39 2.1. Căn cứ xây dựng bài tập .................................................................................... 39 2.1.1. Yêu cầu, chuẩn kiến thức kĩ năng ............................................................. 40
2.1.2. Chương trình, tài liệu dạy học ................................................................... 43 2.1.3. Căn cứ vào thực trạng rèn KNNN trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2 ......................................................................... 43 2.2. Các nguyên tắc xây dựng bài tập kể chuyện...................................................... 44 2.2.1. Nguyên tắc quán triệt mục tiêu dạy học .................................................... 44 2.2.2. Nguyên tắc chú ý đến đặc điểm tâm lý của học sinh lớp 2 ........................ 44 2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học và tính hệ thống ................................ 45 2.2.4. Nguyên tắc đảm bảo quan điểm giao tiếp trong dạy học Tiếng Việt .................................................................................................. 45 2.2.5. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tế và tính hiệu quả .................................... 45 2.3. Quy trình, phương pháp xây dựng bài tập ....................................................... 45 2.3.1. Quy trình xây dựng bài tập rèn KNNN ..................................................... 45 2.3.2. Phương pháp xây dựng bài tập .................................................................. 48 2.4. Xây dựng hệ thống bài tập rèn kỹ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2 ......................................................... 48 2.4.1. Dạng 1: Rèn kỹ năng nghe - nói trong việc trả lời câu hỏi ......................... 48 2.4.2. Dạng 2: Bài tập rèn KNNN trong việc sử dụng mô hình trực quan .................................................................................................... 49 2.4.3. Dạng 3: Bài tập xử lý các tình huống liên quan đến nội dung bài học ....................................................................................................... 49 2.4.4. Dạng 4: Thiết kế các “câu chuyện xã hội” để giáo dục HS ........................ 50 2.5. Hệ thống các bài tập mẫu rèn KNNN trong dạy học Kể chuyện cho học sinh lớp 2 ................................................................................................... 51 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................... 55 Chương 3. THỰC NGHIỆM HỆ THỐNG BÀI TẬP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG NGHE - NÓI TRONG DẠY HỌC PHÂN MÔN KỂ CHUYỆN CHO HỌC SINH LỚP 2 ................................ 56 3.1. Chọn mẫu thực nghiệm ...................................................................................... 56 3.2. Tổ chức thực nghiệm ....................................................................................... 56
3.2.1. Nguyên tắc thực nghiệm ............................................................................. 56 3.2.2. Mục đích thực nghiệm ................................................................................ 57 3.2.3. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................... 57 3.2.4. Quy trình thực nghiệm ................................................................................ 57 3.3. Kết quả thực nghiệm, phân tích, đánh giá kết quả............................................. 58 3.3.1. Diễn biến thực tế và phân tích thực nghiệm ............................................... 58 3.3.2. Đánh giá kết quả ......................................................................................... 72 Tiểu kết chương 3 ................................................................................................... 78 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 79 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ..................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 82 PHỤ LỤC
DANH MỤC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý GV : Giáo viên HS : Học sinh KN : Kĩ năng KNNN : Kĩ năng nghe – nói NL : Năng lực PP : Phương pháp SGK : Sách giáo khoa SGV : Sách giáo viên STV 2 : Sách Tiếng Việt 2 TH : Tiểu học
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Phân phối chương trình Kể chuyện Lớp 2 ............................................ 21 Bảng 1.2. Các hoạt động dạy - học chủ yếu trong phân môn Kể chuyện lớp 2 .... 24 Bảng 1.3. Nhận thức của Giáo viên đối với việc rèn luyện kĩ năng trong giờ học Kể chuyện ....................................................................................... 26 Bảng 1.4. Các hoạt động của HS liên quan đến việc rèn KNNN trong dạy học phân môn Kể chuyện ...................................................................... 28 Bảng 1.5. Sự yêu thích môn học và khó khăn mà HS gặp phải ............................ 29 Bảng 1.6. Các hoạt động dạy học mà GV thường tổ chức trong giờ Kể chuyện ................................................................................................... 30 Bảng 1.7. Yếu tố tâm lý, nhận thức của học sinh lớp 2 đối với môn Kể chuyện ................................................................................................... 31 Bảng 1.8. Phương tiện mà GV thường dùng trong dạy học Kể chuyện ................ 32 Bảng 1.9 Tiêu chí đánh giá kĩ năng kể chuyện của học sinh ............................... 33 Bảng 1.10. Nhận thức của CBQL về vấn đề rèn KNNN cho HS lớp 2 qua các phân môn Kể chuyện ............................................................................. 34 Bảng 1.11. Các hoạt động rèn KNNN cho HS lớp 2 qua day học Kể chuyện ........ 34 Bảng 1.12. Phương pháp – phương tiện được sử dụng để giúp HS rèn KNNN trong giờ học kể chuyện ........................................................................ 35 Bảng 1.13. Những kĩ năng, năng lực được hình thành thông qua việc rèn KNNN trong giờ học kể chuyện ........................................................... 36 Bảng 1.14. CBQL đưa ra tiêu chí đánh giá KNNN ................................................. 37 Bảng 2.1. Chuẩn kiến thức kĩ năng môn Kể chuyện ............................................. 40 Bảng 2.2. Tổng hợp các bài kể chuyện có trong SGK TV Lớp 2 ......................... 46 Bảng 3.1. Cảm nghĩ của HS sau khi thử nghiệm................................................... 69 Bảng 3.2. Kết quả khảo sát trước và sau thử nghiệm về sự yêu thích các phân môn trong môn Tiếng Việt lớp 2. ................................................. 72 Bảng 3.3. Các yếu tố góp phần làm cho bài tập đạt hiệu quả. ............................... 74 Bảng 3.4. Hiệu quả của việc sử dụng mô hình The Story Grammar Marker ........ 77
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Mô hình ICPALER ................................................................................. 11 Hình 1.2. Mô hình cấu trúc cơ bản của hệ thống xử lý lời thoại ............................ 12 Hình 1.3. Sự yêu thích của GV qua việc HS kể, thuật lại câu chuyện .................... 28 Hình 2.1. Mô hình The Story Grammar Marker® .................................................. 51 Hình 2.2. Giới thiệu các biểu tượng trong mô hình (Buổi đầu) .............................. 52 Hình 2.3. Phiếu bài tập cá nhân hoặc nhóm ............................................................ 53 Hình 3.1. Kể chuyện “Phần thưởng”....................................................................... 60 Hình 3.2. Phiếu bài tập các nhóm ........................................................................... 61 Hình 3.3. Mô hình giúp HS nhận diện cấu trúc bài Kể chuyện .............................. 62 Hình 3.4. Phiếu số 2 – Bài làm của nhóm 2 và nhóm 7 .......................................... 63 Hình 3.5. Phiếu số 3 – Bài làm của nhóm 4 và nhóm 5 .......................................... 64 Hình 3.6. Kể chuyện “Bím tóc đuôi sam”............................................................... 65 Hình 3.7. Một số hình ảnh bài tập đóng vai “Bím tóc đuôi sam” ........................... 66 Hình 3.8. Câu chuyện xã hội ................................................................................... 68 Hình 3.9. Biểu đồ thể hiện sự yêu thích các phân môn trong môn TV lớp 2 ......... 73 Hình 3.10. Biểu đồ thể hiện sự thích thú trong giờ học Kể chuyện .......................... 74
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xuất phát từ chương trình hiện hành, môn Tiếng Việt gắn với mục tiêu phát triển năng lực chung, trong khi đó, trong chương trình giáo dục phổ thông - chương trình tổng thể (7/2017) đã đề cập đến các phẩm chất và năng lực cho học sinh tiểu học trong việc hình thành và phát triển cho học sinh (HS) các năng lực cốt lõi bao gồm cả năng lực chung (năng lực tự chủ và tự học; năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo) và năng lực chuyên môn (năng lực ngôn ngữ). Trong khuôn khổ của đề tài, chúng tôi tập trung nghiên cứu xây dựng hệ thống các bài tập nhằm rèn kĩ năng nghe - nói (KNNN) cho học sinh. Việc trau dồi KNNN thường xuyên trong các tiết dạy kể chuyện sẽ giúp học sinh hình thành năng lực ngôn ngữ và năng lực giao tiếp. Năng lực ngôn ngữ là một cấu trúc kết hợp những kĩ năng nghe, nói, đọc, viết với những thành phần kiến thức như ngữ pháp, từ vựng và ngữ âm (the skills and components framework) (Lado,1961 & Caroll, 1961). Ở giai đoạn đầu cấp tiểu học, phần lớn giáo viên đều cho rằng cần tập trung quan tâm đến hai kĩ năng đọc và viết. Riêng về kĩ năng nghe và nói thì vấn đề này rất ít được quan tâm ở các trường tiểu học hiện nay. Kĩ năng nghe - nói là một phần của năng lực sử dụng ngôn ngữ, phát triển kĩ năng nghe - nói được xem là một tất yếu trong nhà trường ở mọi cấp học nói chung và cấp tiểu học nói riêng trong giai đoạn hiện nay. Học sinh nếu được rèn kĩ năng nghe - nói thường xuyên sẽ luôn tự tin và chủ động trong giao tiếp. Do đó, muốn nâng cao năng lực sử dụng ngôn ngữ cho học sinh cần cung cấp cho các em các phương thức hoạt động trong các giờ học, đảm bảo để học sinh tiếp nhận trọn vẹn lời nói của người khác, từ đó biết tạo lập lời nói của bản thân để phù hợp với nội dung và hoàn cảnh giao tiếp. Vì những lý do nêu trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho
2 học sinh lớp 2 nhằm phát triển năng lực giao tiếp, hình thành năng lực sử dụng ngôn ngữ cho học sinh. 2. Mục tiêu và mục đích nghiên cứu Xây dựng được hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói cho học sinh lớp 2 qua dạy học phân môn Kể chuyện, đề tài nhằm củng cố, phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh đáp ứng theo yêu cầu đổi mới giáo dục hướng đến hình thành năng lực giao tiếp và năng lực ngôn ngữ cho các em học sinh. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu đề ra, chúng tôi cần tiến hành các nhiệm vụ cụ thể:  Nghiên cứu cơ sở lý luận và tìm hiểu thực tiễn về vấn đề rèn kĩ năng nghe - nói cho học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp 2 nói riêng;  Khảo sát thực trạng việc rèn kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2 ở một số trường tiểu học trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh;  Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2 theo hai hướng tiếp cận: theo chương trình hiện hành và chương trình sau năm 2018.  Thực nghiệm hệ thống bài tập đã xây dựng để rèn kĩ năng nghe - nói cho học sinh lớp 2 qua dạy học phân môn Kể chuyện. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu a. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học phân môn Kể chuyện nói riêng và dạy học môn Tiếng Việt nói chung cho học sinh lớp 2. b. Đối tượng nghiên cứu Bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói cho HS lớp 2 trong dạy học phân môn Kể chuyện. 5. Giả thuyết khoa học Nếu hệ thống bài tập rèn kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2 được xây dựng khoa học, phù hợp với đặc điểm, trình độ
3 nhận thức của học sinh, khơi gợi sự hứng thú của học sinh sẽ : (1) Góp phần cải thiện kĩ năng nghe - nói, đồng thời phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ cho học sinh; (2) Tạo nguồn tài liệu hữu ích cho GV và phụ huynh có thể vận dụng trong việc giáo dục học sinh của mình. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu a. Giới hạn nghiên cứu: Với điều kiện nghiên cứu có hạn, đề tài chỉ xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng nghe - nói thông qua dạy học phân môn Kể chuyện trong cho học sinh lớp 2. b. Phạm vi nghiên cứu: Học sinh lớp 2 tại một trường tiểu học trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Hướng tiếp cận Đề tài “Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2” được tiếp cận theo quan điểm: Tiếp cận theo quan điểm hệ thống - cấu trúc: Đề tài xây dựng một hệ thống bài tập nhằm rèn KNNN cho học sinh, tập trung nghiên cứu về quá trình dạy học gồm các thành tố: Mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học, hình thức tổ chức, các hoạt động của giáo viên và học sinh được thể hiện trong kế hoạch bài dạy. Tiếp cận phát triển: Đề tài nghiên cứu phải đảm bảo phù hợp với tâm lí lứa tuổi và tâm lí nhận thức của các em học sinh lớp 2. Cho nên, việc xây dựng các dạng bài tập rèn kĩ năng nghe - nói phải đảm bảo theo nguyên tắc phát triển năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng ngôn ngữ... HS biết vận dụng những điều đã học vào thực tế. Điều này giúp các em vượt qua được lực cản tâm lí góp phần tạo cho các em sự tự tin, bình tĩnh, chủ động trong học tập. Tiếp cận theo quan điểm chức năng - giao tiếp: Việc rèn luyện KNNN sẽ hình thành năng lực giao tiếp, năng lực ngôn ngữ cho HS, đây là một quá trình hoạt động phức hợp, biến hóa đa dạng theo hoạt động cá nhân của học sinh dưới sự chi phối của ngữ cảnh, của môi trường giao tiếp. Các bài tập được xây dựng giúp học sinh phản ánh lại các sự kiện đã xảy ra trong đời sống hàng ngày, kết nối được các thành
4 viên trong lớp để thực hiện được các ý định giao tiếp của mình trong từng tình huống, từng hoàn cảnh. Bên cạnh đó, học sinh cũng cần phải bộc lộ bản thân mình qua ngôn ngữ với một thái độ trung thực, lịch sự trong lời nói. Thể hiện rõ văn phạm, tính ngữ pháp trong khi nói để tạo nên hiệu lực của lời nói. 7.2. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu về cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn, chúng tôi dùng các phương pháp sau:  Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận 7.2.1. Phương pháp đọc và nghiên cứu tài liệu Để có những kiến thức nền tảng làm cơ sở cho đề tài, chúng tôi sử dụng phương pháp này để tìm hiểu, thu thập thông tin khoa học, nghiên cứu một số tài liệu có liên quan, các văn bản đã có từ trước nhằm hệ thống hóa nội dung cần trình bày trong luận văn. 7.2.2. Phương pháp phân tích và tổng hợp Sử dụng phương pháp này để nghiên cứu những vấn đề lí luận liên quan đến đề tài rèn kĩ năng nghe - nói qua dạy học phân môn Kể chuyện cho HS lớp 2. Chúng tôi sẽ tiến hành các bước như sau: - Thu thập các tài liệu, giáo trình, sách, tạp chí, luận văn, các đề tài nghiên cứu Khoa học, khóa luận tốt nghiệp... - Sau đó, phân tích và tổng hợp các tài liệu để hoàn thiện nội dung luận văn.  Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.3. Phương pháp quan sát Trong đề tài này, chúng tôi có sử dụng phương pháp quan sát nhằm tìm hiểu thực tế tình hình rèn luyện kĩ năng nghe - nói cho học sinh lớp 2 trong các tiết dạy Kể chuyện tại một số trường tiểu học, tham gia dự giờ (quan sát các hoạt động dạy học của giáo viên trong các giờ dạy Kể chuyện), quan sát cách soạn giáo án và cách thức đánh giá học sinh trong tiết học. 7.2.4. Phương pháp phỏng vấn Chúng tôi sử dụng phương pháp này để thu thập thông tin bằng cách đưa ra hệ
5 thống các câu hỏi với người đối thoại liên quan đến việc tìm hiểu thực trạng về vấn đề rèn kĩ năng nghe - nói cho HS ở lớp 2 trong dạy học phân môn Kể chuyện. Cách thức tiến hành phỏng vấn: thông qua việc khảo sát, thăm dò ý kiến đối với CBQL, GV, HS bằng bảng hỏi, trao đổi và thảo luận với CBQL, GV trong quá trình triển khai thực nghiệm ý tưởng đề tài. 7.2.5. Phương pháp điều tra bằng phiếu câu hỏi Để tìm hiểu về thực trạng việc rèn luyện KNNN trong dạy học phân môn Kể chuyện, chúng tôi sử dụng phiếu câu hỏi để khảo sát một số nội dung liên quan đến đề tài. Trong luận văn chúng tôi sử dụng ba phiếu câu hỏi dành cho ba đối tượng: Cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh lớp 2. Sau qua ba tuần thử nghiệm hệ thống bài tập rèn KNNN trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2, chúng tôi tiếp tục điều tra bằng phiếu câu hỏi cho đối tượng học sinh lớp 2 đang trực tiếp làm thử nghiệm. Sau đó, tổng hợp và so sánh với kết quả với bảng khảo sát trước thử nghiệm. 7.2.6. Phương pháp thực nghiệm Chúng tôi sử dụng phương pháp này vì đây là một trong các phương pháp cơ bản trong nghiên cứu khoa học và có giá trị cao trong việc kiểm tra giả thuyết cũng như khẳng định tính khách quan của kết quả nghiên cứu. Để thực hiện phương pháp này, chúng tôi tiến hành chọn mẫu gồm 42 HS tại một trường tiểu học trên địa bàn Quận 6. Việc chọn mẫu nghiên cứu được dựa trên các tiêu chí: trường được chọn làm thử nghiệm chấp thuận và tạo điều kiện cho người nghiên cứu thực hiện khảo sát và thử nghiệm, HS được chọn để khảo sát có sự phát triển bình thường về thể chất và trí tuệ, có trình độ tương đương nhau để làm nhóm thử nghiệm. Tổ chức phương pháp thử nghiệm sẽ tuân thủ các bước sau:  Xác định đối tượng, giới hạn phạm vi thực hiện: khảo sát, phân tích kết quả các buổi thử nghiệm.  Xây dựng nội dung bài tập trên cơ sở xác định nội dung rèn luyện kĩ năng nghe - nói. Thí điểm các bài tập, đánh giá ưu và khuyết điểm của từng bài tập để
6 đưa ra những lưu ý cần thiết cho việc xây dựng, cải tiến và thử nghiệm bài tập.  Thử nghiệm: tổ chức thử nghiệm tại một lớp qua ba buổi thử nghiệm, nhận xét và đánh giá hiệu quả từng bài tập, qua đó rút ra các kết luận và đề xuất.  Phương pháp toán học 7.2.7. Phương pháp thống kê toán học Đây là phương pháp đóng vai trò rất quan trọng, vì mục đích của phương pháp này là trình bày và mô tả các kết quả nghiên cứu, phân tích, xử lý số liệu đã thu thập trong quá trình điều tra và tiến hành thử nghiệm. Thực hiện phương pháp thống kê theo các bước sau: Tổng hợp các phiếu khảo sát thực trạng về vấn đề rèn KNNN cho học sinh lớp 2 (học sinh, giáo viên, cán bộ quản lí); phiếu tự đánh giá kết quả thử nghiệm của giáo viên đứng lớp giảng dạy, để tiến hành xử lý các số liệu và trình bày dưới dạng biểu đồ, đồ thị... Sau cùng kết hợp với phương pháp phân tích và tổng hợp để hoàn thành nội dung luận văn. 8. Đóng góp của đề tài Luận văn mong muốn tạo nguồn tài liệu học tập hỗ trợ cho việc rèn kĩ năng nghe - nói cho học sinh lớp 2 qua dạy học phân môn Kể chuyện, bắt kịp xu hướng dạy học phát triển năng lực của chương trình giáo dục phổ thông ban hành. 9. Cấu trúc của luận văn Phần Mở đầu gồm: Lí do chọn đề tài, mục tiêu, nhiệm vụ, khách thể, đối tượng, phạm vi, hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu, giả thuyết khoa học, dự đoán đóng góp của đề tài, cấu trúc của luận văn. Phần Nội dung gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của đề tài Chương 2: Thiết kế một số dạng bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói cho học sinh lớp 2 trong dạy học phân môn Kể chuyện. Chương 3: Thực nghiệm hệ thống bài tập rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2.
7 Phần Kết luận và đề xuất: gồm những kết quả đạt được, những đóng góp và các kiến nghị của luận văn về vấn đề rèn kĩ năng nghe - nói cho học sinh lớp 2. Phần phụ lục gồm các bảng hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh lớp 2, bảng hỏi học sinh sau khi tham gia thử nghiệm, kế hoạch bài dạy, phiếu hướng dẫn làm việc nhóm, kế hoạch thực hiện theo thời gian.
8 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN 1.1. Tổng quan về vấn đề rèn luyện kĩ năng nghe - nói trong dạy học phân môn Kể chuyện cho học sinh lớp 2 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Vấn đề rèn kĩ năng nghe - nói (KNNN) cho học sinh (HS) giai đoạn đầu cấp tiểu học là đề tài phù hợp với xu thế phát triển của xã hội và đã được rất nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đề cập. Đầu tiên phải kế đến quyển sách “Dạy nghe và nói từ lý thuyết đến thực hành, 2008” (Teaching Listening and Speaking from theory to practise, 2008), Jack Richards đã đưa ra quan điểm: Nghe không chỉ để hiểu mà còn để học ngôn ngữ. Vì nghe có thể cung cấp nhiều đầu vào và người học phải nhận thức đầy đủ các dữ liệu đó. Và nhận thức như thế nào còn tùy thuộc rất nhiều vào quá trình mà người học có thể kết hợp các từ ngữ mới vào các cấu trúc văn phạm để phát triển năng lực giao tiếp. Như vậy có thể nói, từ việc nghe để hiểu sẽ giúp cho người học có thể vận dụng các kĩ năng khác như nghe để nói, nghe để viết một cách có chủ ý hơn. Góp phần phát triển kĩ năng giao tiếp trong mọi tình huống giao tiếp. Trong tài liệu “Chương trình phát triển kỹ năng nghe và nói của học sinh lớp Một, 1997” (A Program to Develop the listening and speaking skill of children in a first grade classroom, 1997), Wilson, Julie Anne đã cung cấp cho chúng ta một cái nhìn chung về chương trình phát triển kĩ năng nghe và nói cho HS đầu cấp tiểu học. Các tác giả đã khẳng định tầm quan trọng của kĩ năng nghe - nói: Những trẻ có thể diễn giải suy nghĩ và ý kiến của mình bằng lời nói sẽ có thể thành công hơn trong học tập. Quan trọng hơn, những trẻ không phát triển khả năng nghe - nói có nguy cơ chịu ảnh hưởng cả đời bởi chính sự thiếu hụt kĩ năng này. Nhận thấy được tầm quan trọng của KNNN, đề tài rất mong muốn xây dựng hệ thống bài tập trong dạy học phân môn Kể chuyện, giúp học sinh có cơ hội được rèn
9 luyện các kĩ năng, đặc biệt là kĩ năng nghe - nói trong các tiết học kể chuyện. Thực vậy, nếu học sinh được trải nghiệm trong một môi trường học tập có chú trọng đến việc rèn KNNN thì HS sẽ dễ dàng phát huy được năng lực sử dụng ngôn ngữ của mình và dẫn đến việc phát triển các năng lực khác như: năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề. Tác giả V. I. Ca-pi-nôx khẳng định: Động cơ nói năng không phải là hoạt động của lời nói mà là hoạt động thuộc bậc cao hơn - hoạt động giao tiếp. Từ đó, chúng ta có thể nói về hoạt động nói năng nếu như chúng ta xem xét lời nói trong khuôn khổ của hoạt động giao tiếp. Đối với đề tài này, chúng tôi xây dựng dựa trên quan điểm dạy học tích cực, tạo nhiều hoạt động để học sinh có thể tham gia, thảo luận trong các nhóm, có cơ hội được trao đổi ý kiến với nhau. Hơn hết, đó chính là môi trường để học sinh có thể rèn luyện KNNN cho bản thân mình. Tài liệu “Dạy nói và nghe trong trường tiểu học, 2000” (Teaching Speaking and Listening in the Primary School, 2000), Elizabeth Grugeon, Lyn Dawers, Carol Smith and Lorraine Hubbard đã cung cấp một cách nhìn tổng quan về vai trò và sự phát triển của KNNN trong nhà trường. Đặc biệt, tài liệu còn khẳng định vai trò tổ chức và hướng dẫn, cách đặt câu hỏi và khuyến khích HS nói, cách lắng nghe và chia sẻ của GV đối với HS là một trong những yếu tố tạo nên sự thành công. Tài liệu cũng đưa ra một số hình thức tổ chức rèn kĩ năng nghe - nói thông qua một số phương tiện hiện đại: máy tính, phim truyền hình… Qua tài liệu này, chúng tôi thiết nghĩ cần đưa vào hệ thống bài tập các hoạt động học tập đa dạng, tạo ra các tình huống dạy học mà ở đó học sinh được khuyến khích nói ra cảm nhận của bản thân về một vấn đề nào đó hay một nhân vật cụ thể trong tác phẩm truyện, được chia sẻ với GV và các bạn trong lớp của mình sẽ giúp cho các em học sinh tự tin và mạnh dạn hơn trong giao tiếp. Bài báo “Phát triển ngôn ngữ nói ở trẻ nhỏ” (Young Children's Oral Language Development), Celia Genishi cho rằng: “Sự phát triển của ngôn ngữ nói là một trong những thành quả tự nhiên và ấn tượng nhất của mỗi đứa trẻ”. Trong bài báo
10 cũng nghiên cứu về thành phần ngôn ngữ nói gồm 3 yếu tố: ngữ âm, ngữ nghĩa và cú pháp. Và nhiệm vụ của mỗi giáo viên là giúp duy trì sự phát triển ngôn ngữ tự nhiên bằng cách cung cấp các môi trường đầy đủ để học sinh có cơ hội hình thành kĩ năng nghe - nói trong giờ học kể chuyện Cuốn “Giảng dạy ngôn ngữ nói” (Teaching oral language), Jonh Munro, (Australian Council for Educational Resesrch), 2011, là cuốn sách rất đáng được chú ý. Tác giả đã chỉ ra được tầm quan trọng của KNNN trong quá trình giao tiếp. Trong cuốn sách này tác giả cũng đưa ra mô hình ICPALER. Trong đó có hai yếu tố chính. Thứ nhất, “Người giao tiếp biết được điều gì” (What each communicator knows), được giải thích rõ ràng và cụ thể thông qua các chữ I-C-P-A-L được hiểu là: Biết được ý tưởng truyền đạt; biết được cách thức để tương tác; biết được mục đích của việc giao tiếp và biết năng lực sử dụng ngôn ngữ như thế nào. Thứ hai, “Hình thức giao tiếp” (The form of the communication) được thể hiện qua hai chữ cái E-R, đó chính là hai hình thức Nghe (thu nhận ý tưởng) - Nói (bày tỏ ý tưởng). Thông qua hoạt động kể chuyện, thuật lại một tác phẩm văn học giúp học sinh nắm được đại ý của câu chuyện, biết được ý tưởng mà GV cần truyền đạt qua tác phẩm để từ đó định hướng trong việc tương tác với người khác, biết sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp, bày tỏ ý tưởng của bản thân và thu nhận ý tưởng của người khác. Một tiết học kể chuyện nếu đảm bảo được các yếu tố này sẽ làm cho học sinh đạt được kết quả cao.