Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học phổ thông tại quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:127

Thêm vào BST

Báo xấu

101
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng việc xây dựng VHNT ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh, đề tài đề xuất một số biện pháp xây dựng VHNT có tính cần thiết, khả thi, phù hợp với thực tế nhằm xây dựng văn hóa nhà trường góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong quá trình phát triển của nhà trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học phổ thông tại quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Đức Chính XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI QUẬN BÌNH THẠNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Nguyễn Đức Chính XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI QUẬN BÌNH THẠNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Quản lí giáo dục Mã số : 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. DƯ THỐNG NHẤT Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu “Xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học phổ thông tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và tài liệu trong luận văn đều được trích dẫn theo đúng quy định của Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả Nguyễn Đức Chính
LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy cô phòng sau đại học và các giảng viên trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình giảng dạy, cung cấp những kiến thức cơ bản, những kĩ năng cần thiết để nghiên cứu và thực hiện luận văn này. Với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Dư Thống Nhất, Người Thầy đã trực tiếp hướng dẫn và giúp tôi sáng tỏ được nhiều vấn đề trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn lãnh đạo cùng tập thể cán bộ, giáo viên, nhân viên học sinh các trường trung học phổ thông quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh đã cung cấp thông tin, tư liệu, ủng hộ tác giả trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Tác giả cảm ơn các bạn đồng nghiệp và gia đình đã cổ vũ, động viên, tạo động lực cho tác giả trong thời gian học tập, nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, mặc dù có nhiều cố gắng song luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Kính mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý của quý thầy cô, các nhà khoa học trong Hội đồng khoa học cùng các bạn đồng nghiệp để luận văn hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 28 tháng 9 năm 2018 Tác giả Nguyễn Đức Chính
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .................................................................................................................1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG ...............................................................................................7 1.1. Khái quát về lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................7 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ....................................................................7 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước ....................................................................9 1.2. Một số khái niệm cơ bản ......................................................................................13 1.2.1. Văn hóa ........................................................................................................13 1.2.2. Văn hóa tổ chức............................................................................................14 1.2.3. Văn hóa nhà trường ......................................................................................15 1.2.4. Khái niệm xây dựng văn hóa nhà trường .....................................................16 1.3. Cơ sở lý luận về xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học phổ thông ............................................................................................................17 1.3.1. Tầm quan trọng của văn hóa nhà trường......................................................17 1.3.2. Các thành tố cơ bản của văn hóa nhà trường ở trường trung học phổ thông ......................................................................................................20 1.3.3. Nội dung xây dựng văn hóa nhà trường trung học phổ thông .....................23 1.3.4. Chức năng của nhà quản lý trong công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học phổ thông ...........................................................26 1.3.5. Các điều kiện để xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học phổ thông ......................................................................................................32 1.3.6. Vai trò của người CBQL, GV, NV, HS trong việc xây dựng môi trường văn hóa..............................................................................................33
1.4. Những thuận lợi và khó khăn trong công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường THPT ........................................................................................34 1.4.1. Những thuận lợi trong công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường THPT ................................................................................................34 1.4.2. Những khó khăn trong công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học phổ thông ..........................................................................35 Tiểu kết chương 1 ......................................................................................................36 Chương 2.THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG THPT TẠI QUẬN BÌNH THẠNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .............................................................................38 2.1. Khái quát về các trường THPT quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh .........................................................................................................38 2.1.1. Mục tiêu phát triển của các trường THPT quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh..........................................................................................38 2.1.2. Cơ cấu tổ chức của các trường THPT quận Bình Thạnh, TP. HCM ............38 2.1.3. Cơ sở vật chất của các trường THPT quận Bình Thạnh, TP. HCM .............40 2.1.4. Thực trạng về chất lượng dạy học ở các trường THPT quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh ..................................................................41 2.1.5. Đánh giá chung về các trường trung học phổ thông quận Bình Thạnh, TP. HCM.......................................................................................................43 2.2. Tổ chức khảo sát thực tế .......................................................................................44 2.2.1. Mẫu khảo sát và phương pháp khảo sát ....................................................44 2.2.2. Quy ước cách xử lý số liệu ......................................................................46 2.3. Thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh ..................................................................47 2.3.1. Mức độ quan tâm của CB, GV, NV và HS ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh về xây dựng văn hóa nhà trường ................................................................................................47 2.3.2. Xây dựng môi trường văn hóa nhà trường, lớp học .................................48 2.3.3. Xây dựng mối quan hệ giữa các thành viên trong nhà trường .................50
2.3.4. Lãnh đạo nhà trường xây dựng môi trường làm việc cho giáo viên, nhân viên. .................................................................................................55 2.3.5. Xây dựng văn hóa nhà trường thông qua hoạt động của giáo viên ..........57 2.3.6. Thực trạng công tác lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường. ............59 2.3.7. Thực trạng công tác tổ chức thực hiện xây dựng văn hóa nhà trường. ......................................................................................................62 2.3.8. Thực trạng công tác chỉ đạo thực hiện xây dựng văn hóa nhà trường. ......................................................................................................63 2.3.9. Thực trạng công tác kiểm tra, đánh giá thực hiện xây dựng văn hóa nhà trường ................................................................................................65 2.4. Nguyên nhân của thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh ..............................................66 2.4.1. Thuận lợi ...................................................................................................66 2.4.2. Khó khăn ...................................................................................................67 Tiểu kết chương 2 ......................................................................................................70 Chương 3. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỂ HOÀN THIỆN CÔNG TÁC XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG THPT TẠI QUẬN BÌNH THẠNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ......................................................................................71 3.1. Cơ sở và nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................................71 3.1.1. Cơ sở đề xuất biện pháp............................................................................71 3.1.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...................................................................71 3.2. Một số biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh .........................................................73 3.2.1. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho đội ngũ CB, GV, NV, CMHS và HS về công tác xây dựng VHNT ........................................................73 3.2.2. Xây dựng kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường ..................................74 3.2.3. Hoàn thiện nội dung xây dựng văn hóa nhà trường ................................76
3.2.4. Quản lý phối hợp giữa công đoàn, đoàn thanh niên, tổ chuyên môn coi đây là lực lượng nòng cốt trong các hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường .........................................................................................77 3.2.5. Phối hợp giữa nhà trường, gia đình và lực lượng giáo dục địa phương trong công tác xây dựng văn hóa nhà trường .............................79 3.2.6. Tổ chức phong trào thi đua xây dựng nếp sống văn minh trong nhà trường .......................................................................................................80 3.2.7. Tổ chức thực hiện kiểm tra, đánh giá công tác xây dựng văn hóa nhà trường ................................................................................................82 3.2.8. Quản lý các điều kiện xây dựng văn hóa nhà trường ........................................83 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...........................................................................84 3.4. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........................84 3.4.1. Mức độ hợp lý của các biện pháp .............................................................84 3.4.2. Mức độ khả thi của các biện pháp ............................................................87 3.4.3. Tương quan giữa mức độ hợp lí và mức độ khả thi của các biện pháp ..................................................................................................88 Tiểu kết chương 3 ......................................................................................................91 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................92 TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................96 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ CBGV Cán bộ giáo viên CBQL Cán bộ quản lí CNH Công nghiệp hóa ĐHGD Đại học giáo dục ĐHQG Đại học Quốc gia ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HĐH Hiện đại hóa HS Học sinh NCSP Nghiên cứu sư phạm NV Nhân viên NXB Nhà xuất bản PT Phổ thông QL Quản lí QLGD Quản lí giáo dục QLNT Quản lí nhà trường THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TS Tần số VHNT Văn hóa nhà trường VHTC Văn hóa tổ chức
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên các trường THPT quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. ................................................. 38 Bảng 2.2. Số lượng học sinh các trường THPT quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. ........................................................................................ 39 Bảng 2.3. Thống kê về cơ sở vật chất ................................................................... 40 Bảng 2.4. Chất lượng giáo dục toàn diện của học sinh ......................................... 41 Bảng 2.5. Số lượng mẫu phiếu khảo sát thực trạng và biện pháp ......................... 45 Bảng 2.6. Kết quả mức độ nhận thức của CB, GV, NV và HS về việc xây dựng VHNT .......................................................................................... 47 Bảng 2.7. Kết quả môi trường văn hóa nhà trường, lớp học ................................. 48 Bảng 2.8. Kết quả mối quan hệ giữa GV với GV ................................................. 51 Bảng 2.9. Kết quả mối quan hệ giữa GV với HS .................................................. 52 Bảng 2.10. Kết quả mối quan hệ giữa HS với HS................................................... 53 Bảng 2.11. Kết quả lãnh đạo nhà trường xây dựng môi trường làm việc cho GV, NV. ................................................................................................ 55 Bảng 2.12. Kết quả xây dựng văn hóa nhà trường thông qua hoạt động của giáo viên ........................................................................................................ 58 Bảng 2.13. Kết quả lập kế hoạch xây dựng văn hóa nhà trường .............................. 60 Bảng 2.14. Kết quả tổ chức thực hiện xây dựng văn hóa nhà trường ...................... 62 Bảng 2.15. Kết quả chỉ đạo thực hiện xây dựng văn hóa nhà trường ...................... 64 Bảng 2.16. Kết quả công tác kiểm tra đánh giá thực hiện xây dựng văn hóa nhà trường .................................................................................................... 65 Bảng 2.17. Kết quả nguyên nhân khách quan của thực trạng xây dựng VHNT ..... 67 Bảng 2.18. Kết quả nguyên nhân chủ quan của thực trạng xây dựng VHNT ......... 68 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát về tính hợp lý của các biện pháp xây dựng VHNT. .. 84 Bảng 3.2 Kết quả khảo sát về tính khả thi của các biện pháp xây dựng VHNT .. 87 Bảng 3.3 Kết quả tương quan giữa mức độ hợp lí và mức độ khả thi của các biện pháp ............................................................................................... 88
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn hóa là khái niệm mang nội hàm rộng với rất nhiều cách hiểu khác nhau, liên quan đến mọi mặt đời sống vật chất và tinh thần của con người. Văn hóa liên kết với sự tiến hóa sinh học của loài người và là sản phẩm của con người. Con người có khả năng hình thành văn hóa với tư cách là thành viên của một xã hội, con người tiếp thu văn hóa, bảo tồn nó đồng thời truyền đạt nó từ thế hệ này sang thế hệ khác. Do đó, song song cùng với sự tồn tại của giáo dục, văn hóa xuất hiện từ khi có loài người, có xã hội. Văn hóa tồn tại khách quan và tác động trực tiếp vào con người đang sống trong nó. Nếu môi trường tự nhiên là cái nôi đầu tiên nuôi sống con người, để loài người hình thành và sinh tồn thì văn hóa là cái nôi thứ hai giúp con người xây dựng được hình ảnh bản thân theo đúng nghĩa tích cực của nó, hoàn thiện con người, hướng con người đến khát vọng vươn tới Chân – Thiện – Mĩ. Vì vậy Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước” với mục tiêu “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học; Thông tư số 26/2017/TT-BGDĐT ngày 18/10/2017 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc Quy định tổ chức hoạt động văn hóa của học sinh, sinh viên trong các cơ sở giáo dục; Công văn số 282/BGDĐT- CTHSSV ngày 25/01/2017 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc đẩy mạnh xây dựng môi trường văn hóa trong trường học. Trong một tổ chức nói chung, cũng như Nhà trường nói riêng, văn hóa luôn là giá trị chuẩn mực, định hướng và điều chỉnh mọi mặt từ nhận thức đến hành động của các thành viên, qua đó thúc đẩy sự phát triển và xây dựng hình ảnh tốt đẹp của tổ chức đó. Do đó, điều quan trọng là mỗi cá nhân, đặc biệt là nhà quản lí có ý thức được sự tồn tại của văn hóa để quản lý và sử dụng được sức mạnh của nó hay không. Bản thân văn hóa rất đa dạng và phong phú, nhưng tất cả đều cùng hướng đến một nghĩa chung căn bản nhất: văn hóa là sự giáo hóa, vun trồng nhân cách con người, làm cho con người và cuộc sống con người trở nên tốt đẹp hơn.
2 Văn hóa nhà trường (VHNT) có đầy đủ đặc tính của văn hóa tổ chức song nó có những đặc trưng riêng, cơ bản. VHNT liên quan tới toàn bộ đời sống vật chất, tinh thần của một nhà trường. Nó biểu hiện trước hết trong tầm nhìn, sứ mệnh, triết lý, mục tiêu, các giá trị, phong cách lãnh đạo, quản lý bầu không khí tâm lý. Thể hiện thành hệ thống các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin, quy tắc ứng xử được xem là tốt đẹp và được mỗi người trong nhà trường chấp nhận. Trong một tổ chức trường học nói chung và nhà trường trường trung học phổ thông nói riêng VHNT được thể hiện bao gồm từ phong cách ngôn ngữ của cán bộ quản lý, của giáo viên (GV) và học sinh (HS) cũng như những thái độ quan tâm đến những nội dung chương trình và phương pháp giáo dục (GD), đến những định hướng giá trị nhân cách của HS và cả GV trước những thay đổi trong cuộc sống xã hội hiện nay. Tóm lại, VHNT lành mạnh sẽ giảm bớt được xung đột và tăng tính ổn định trong công cuộc xây dựng hình ảnh và phát triển của giáo dục nhà trường. Đối với đội ngũ cán bộ giáo viên (CBGV) nhà trường, VHNT thúc đẩy sự sáng tạo cá nhân, tạo nên tình cảm gắn bó chân thành giữa các thành viên và đảm bảo cho sự hợp tác vì mục đích chung. Chính nhân cách nhà giáo sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến nhân cách học trò. Vì vậy ngoài việc chú trọng nâng cao tay nghề chuyên môn, giáo viên phải có trình độ văn hóa và hiểu biết rộng về cuộc sống, có kiến thức sâu sắc về văn hóa xã hội. Đối với HS, văn hóa tạo nên giá trị đạo đức và có vai trò điều chỉnh hành vi. Khi được giáo dục trong một môi trường văn hóa và thấm nhuần hệ giá trị văn hóa, HS hình thành được những hành vi chuẩn mực, khao khát cuộc sống hướng thiện và sống có lý tưởng. Học sinh vận dụng năng lực văn hóa để điều tiết hành vi một cách hài hòa, tự điều chỉnh mình phù hợp với hoàn cảnh, ứng xử hợp lẽ, hợp với lòng người và cuộc sống xung quanh. Tuy nhiên, vấn đề VHNT hiện nay và việc xây dựng, tìm kiếm các biện pháp quản lý vẫn chưa được quan tâm đúng mực. Vẫn còn một bộ phận không nhỏ HS vẫn chưa nắm rõ về ảnh hưởng của văn hóa đến sự phát triển và hình thành nhân cách con người. Hay một số GV còn chú trọng đến vẫn đề dạy chữ, dạy kiến thức mà quên hướng dẫn, định hướng cho các em hình thành những nhân cách phù hợp với VHNT
3 hiện nay. Vậy các nhà quản lý giáo dục (QLGD) cần phải làm gì để xây dựng và phát triển môi trường VHNT lành mạnh, tích cực? Chính vì những lí do như thế, tôi đã chọn đề tài: “Xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường trung học phổ thông (THPT) tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM)”. 2. Mục đích của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng việc xây dựng VHNT ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh, đề tài đề xuất một số biện pháp xây dựng VHNT có tính cần thiết, khả thi, phù hợp với thực tế nhằm xây dựng văn hóa nhà trường góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong quá trình phát triển của nhà trường. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Văn hóa nhà trường ở các trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Xây dựng VHNT ở các trường THPT quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận về xây dựng văn hóa nhà trường ở trường trung học phổ thông. 4.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. 4.3. Đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. 5. Giả thuyết khoa học Hoạt động xây dựng VHNT ở các trường THPT quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh đã được thực hiện và đạt được những kết quả nhất định nhưng vẫn còn những bất cập và hạn chế như xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch xây dựng VHNT. Nếu đề xuất các biện pháp xây dựng
4 văn hóa nhà trường có tính cần thiết, khả thi thì môi trường văn hóa nhà trường sẽ tốt hơn. 6. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu 6.1. Nội dung nghiên cứu: - Nghiên cứu cơ sở lý luận, khảo sát, đánh giá thực trạng xây dựng VHNT ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. . - Đề xuất một số biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường của người Hiệu trưởng nhằm nâng chất lượng giáo dục của các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. 6.2. Khách thể điều tra 12 thầy cô trong Ban Giám hiệu (mỗi trường 02 thầy cô), 240 giáo viên, nhân viên (mỗi trường 40 giáo viên, nhân viên); 480 học sinh (mỗi trường 80 học sinh) ở 6 trường THPT gồm Trần Văn Giàu, Thanh Đa, Gia Định, Võ Thị Sáu, Phan Đăng Lưu, Hoàng Hoa Thám thuộc quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh, năm học 2018-2019. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận - Phân tích, tổng hợp các tài liệu lý thuyết về xây dựng văn hóa nhà trường THPT. - Hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu liên quan đến đề tài nhằm xác lập cơ sở lý luận về công tác xây dựng văn hóa nhà trường ở trường THPT. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi Mục đích: Phương pháp này nhằm khảo sát thực trạng về xây dựng văn hóa nhà trường, các yếu tố tạo nên văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. Nội dung: Khảo sát nhận thức của các thành viên trong nhà trường, các hoạt động lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá trong quá trình xây dựng VHNT ở các trường THPT. Đối tượng: Cán bộ quản lí (CBQL), GV, HS
5 Thời gian: từ ngày 20/8 đến 10/9/2018 + Bảng khảo sát thứ nhất: dành cho đối tượng là cán bộ quản lý. + Bảng khảo sát thứ hai: dành cho đối tượng là giáo viên. + Bảng khảo sát thứ ba: dành cho đối tượng là học sinh. 7.2.2. Phương pháp quan sát Mục đích: Phương pháp này nhằm thu thập thông tin từ thực tế, phát hiện những vấn đề từ thực trạng văn hóa nhà trường, các yếu tố tạo nên văn hóa nhà trường. Nội dung: Quan sát về cảnh quan nhà trường, cơ sở vật chất, các hoạt động ngoại khóa, các hoạt động vào giờ ra chơi của học sinh và thầy cô, quan sát hoạt động tiếp phụ huynh của thầy cô giám thị nhà trường, quan sát buổi họp của nhà trường Đối tượng: Cơ sở vật chất, cảnh quan nhà trường, thầy cô và học sinh Thời gian: từ ngày 20/8 đến 10/9/2018 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Mục đích: Phương pháp này nhằm làm rõ một số nội dung mà phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi chưa đủ thuyết phục và thu thập thông tin trực tiếp từ các ý kiến nhận xét, đánh giá của các chủ thể về thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường, các yếu tố tạo nên văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. Nội dung: Chúng tôi sử dụng các câu hỏi mở để thu thập một số thông tin về xây dựng văn hóa nhà trường với mong muốn tìm ra được chính xác những vấn đề chúng tôi đang nghiên cứu. Những nội dung phỏng vấn đều được ghi âm để có thể lưu lại chính xác những điều mà người cung cấp thông tin truyền đạt. Đối tượng: Cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh Thời gian: từ ngày 20/8 đến 10/9/2018 7.3. Phương pháp thống kê toán học Mục đích: Nhằm thống kê, tính toán các dữ liệu, đảm bảo kết quả phân tích được nhanh chóng, chính xác và khách quan.
6 Phương tiện thống kê: Phần mềm SPSS for Windows 20.0 xử lý kết quả thống kê. Từ đó, người nghiên cứu phân tích, đánh giá thực trạng và khảo sát để rút ra kết luận. 8. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài - Về lý luận: Nghiên cứu để làm sáng tỏ cơ sở lý luận về công tác xây dựng VHNT của các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. - Về thực tiễn: Xây dựng được những biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường để các trường THPT áp dụng và làm cơ sở khoa học thực tiễn. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, phụ lục và tài liệu tham khảo nội dung chính của Luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về xây dựng văn hóa nhà trường. Chương 2: Thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Chương 3: Biện pháp xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường THPT tại quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
7 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG 1.1. Khái quát về lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Thuật ngữ “Văn hóa tổ chức” (Organisational culture,culture organisation) xuất hiện lần đầu tiên trên báo chí Mỹ vào khoảng thập niên 1960. Thuật ngữ “văn hóa công ty” (corporeta culture) được sử dụng để giới thiệu về bản sắc đặc biệt của công ty, doanh nghiệp (Terence Deal và Atlan Kenedy, 1970) và trở nên hết sức phổ biến sau khi tác phẩm văn hóa công ty của Terrence Deal và Atlan Kennedy được xuất bản tại Mỹ năm 1982. “Văn hóa tổ chức” đã chính thức trở thành một khái niệm trong khoa học tổ chức – quản lý xuất hiện ở Âu Mỹ từ những năm 80 của thế kỉ trước và hiện nay là một khái niệm thịnh hành và được phổ biến rộng rãi. Các nghiên cứu đã dần làm rõ nội hàm khái niệm văn hoá tổ chức. “Văn hoá tổ chức là những niềm tin, thái độ và giá trị tồn tại phổ biến và tương đối ổn định trong tổ chức” (Williams, A, Dobson, P & Walters, 1980); “Văn hoá thể hiện tổng hợp các giá trị và cách hành xử phụ thuộc lẫn nhau phổ biến trong tổ chức và có xu hướng tự lưu truyền trong thời gian dài” (Kotter, J.P. & Heskett, J.L, 2000); Phẩm chất riêng biệt của tổ chức được nhận thức phân biệt nó với các tổ chức khác trong lĩnh vực. (Gold, K.A.); Văn hoá tổ chức là toàn bộ các giá trị, niềm tin, truyền thống và thói quen có khả năng quy định hành vi của mỗi thành viên trong tổ chức, mang lại cho tổ chức một bản sắc riêng, ngày càng phong phú thêm và có thể thay đổi theo thời gian. (Michel Amiel, Prancis Bonnet, Joseph Jacobs-1993); Xác định văn hóa nhà trường như một kết cấu, một quá trình và một không gian của các giá trị và chuẩn mực có khả năng dẫn các thành viên (các giáo viên, học sinh và cán bộ nhân viên) theo hướng dạy và học chất lượng (Purkey và Smith, 1982); (Dewit và nhóm tác giả 2003) cũng đã đưa ra những minh chứng về tác động, ảnh hưởng rõ nét của văn hóa nhà trường đến kết quả học tập và hành vi của học sinh. Trong chương trình xây dựng mô hình “Trường học thân thiện” của quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF) đề xướng từ những thập kỷ cuối của thế kỷ trước, những nội dung được triển khai liền được bao hàm trong khái niệm “văn hóa học
8 đường”. Chương trình này đã được triển khai và có kết quả tốt ở nhiều nước trên thế giới. Mô hình này nhắc đến việc mỗi nhà trường phải phấn đấu trở thành trung tâm văn hóa, giáo dục ở địa phương, phải gương mẫu trong việc gìn giữ môi trường tự nhiên và môi trường xã hội ở địa phương. Có nhiều mô hình được các nhà nghiên cứu đề xuất để xây dựng văn hóa doanh nghiệp một cách tổng thể mà tiêu biểu là hai tác giả Julie Heifetz & Richard Hagberg đã đề xuất một mô hình 11 bước cụ thể để giúp các doanh nghiệp, công ty áp dụng nhằm xây dựng văn hóa cho đơn vị mình (Nguyễn Viết Lộc, 2009), Tùy theo cách tiếp cận, văn hóa tổ chức (VHTC) được gọi bằng một số tên khác nhau như văn hóa công ty, văn hóa doanh nghiệp, văn hóa công sở. Trong đó thuật ngữ VHTC được sử dụng phổ biến. Có nhiều định nghĩa khác nhau về VHTC, có thể kể đến một vài quan niệm cơ bản như sau: Trong tác phẩm “Quản lý hành chính – Lý thuyết và thực hành”, các tác giả Michel Amiel, Prancis Bonnet và Jocobs đã cho rằng “Văn hóa tổ chức là toàn bộ các giá trị, niềm tin, truyền thống và thói quen có khả năng qui định hành vi của mỗi thành viên trong tổ chức, mang lại cho tổ chức một bản sắc riêng, ngày càng phong phú thêm và có thể thay đổi theo thời gian” (Michel Amiel et al, 2000). Văn hóa tổ chức là tập hợp các chuẩn mực, các giá trị, niềm tin và hành vi ứng xử của một tổ chức tạo nên sự khác biệt của các thành viên của tổ chức này với thành viên của tổ chức khác (Greert Hofstede, 1991) Từ những cứ liệu vừa nêu trên, theo tác giả: Văn hóa tổ chức (hay văn hóa của một tổ chức) là quan niệm giá trị cốt lõi, nền tảng của một tổ chức và phải được tất cả các thành viên trong tổ chức chấp nhận một cách tự nguyện. Văn hóa tổ chức sẽ qui định cách tư duy, cách hành động, cách làm việc của tất cả các thành viên trong tổ chức, ảnh hưởng sâu sắc tới mức trở thành những thói quen, nếp sống và sinh hoạt của mọi người khi làm việc trong tổ chức. Đây chính là nét đặc trưng riêng, là văn hóa truyền thống của tổ chức. Một tổ chức mạnh là tổ chức xây dựng được một nền văn hóa của nó gồm những giá trị cơ bản, ý thức trách nhiệm và tinh thần tập thể của tất cả các thành viên trong tổ chức đó. Văn hóa của tổ chức đó sẽ tạo nên một tinh thần hăng say, hứng khởi, nhiệt huyết thúc đẩy mọi cá nhân và tập thể trong tổ chức
9 đó say mê phấn đấu và nỗ lực hết sức để cho tổ chức luôn luôn đạt kết quả tốt nhất, góp phần tích cực thúc đẩy quá trình đổi mới và phát triển của tổ chức. 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước Từ xưa xây dựng văn hóa nói chung và xây dựng văn hóa nhà trường nói riêng đã được các thế hệ xem như là một trong những truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam như “tôn sư trọng đạo”, “nhất tự vi sư, bán tự vi sư”, “một chữ cũng thầy, nửa chữ cũng thầy”. Trong quá trình phát triển, VHNT biểu hiện trong mọi phương diện quản lí, trong các hoạt động dạy học cũng như trong mọi hành vi ứng xử của các thành viên tạo nên sự khác biệt, bản sắc riêng của nhà trường đó, tạo thành phong cách ổn định và có tính nhất quán. Song Thành ( 2010) đã viết: các nhà báo nước ngoài từng tiếp xúc với Hồ Chí Minh đều nhận xét: trong văn hoá Hồ Chí Minh có chất "uymua" Anh, chất lịch thiệp, trang nhã Pháp, chất thâm thuý, hàm súc của các nhà hiền triết phương Đông. Chính Hồ Chí Minh đã sớm khẳng định điều này: “Văn hoá Việt Nam là ảnh hưởng lẫn nhau của văn hoá Đông phương và Tây phương chung đúc lại”. Và Người đã nhắc nhở các nhà văn hoá Việt Nam: “Tây phương hay Đông phương có cái gì tốt, ta học lấy để tạo ra một nền văn hoá Việt Nam. Nghĩa là lấy kinh nghiệm tốt của văn hoá xưa và nay, trau dồi cho văn hoá Việt Nam có tinh thần thuần tuý Việt Nam, để hợp với tinh thần dân chủ”1. Mặt khác, Người cũng căn dặn: “Mình đã hưởng cái hay của người thì cũng phải có cái hay cho người ta hưởng. Mình đừng chịu vay mà không trả2, nghĩa là phải biết học tập một cách sáng tạo, để có những đóng góp xứng đáng vào kho tàng văn hoá của nhân loại. Đó là nguyên tắc phương pháp luận nhất quán của Hồ Chí Minh trên con đường tiếp biến các giá trị văn hoá của loài người. Hồ Chí Minh được thừa nhận là biểu tượng sáng ngời của sự tích hợp văn hoá Đông - Tây, trước hết đó là kết quả của một đời không ngừng học tập và thâu thái; mặt khác cũng là do Người đã luôn biết xuất phát từ bản lĩnh, bản sắc của văn hoá dân tộc để tiếp thu và biến hoá những giá trị của loài người, làm phong phú vốn văn hoá của mình mà vẫn giữ được tinh thần thuần tuý Việt Nam. Ở nước ta, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành “Quy chế văn hóa công sở tại các cơ quan hành chính Nhà nước”. Quy chế này nêu các nguyên tắc thực hiện văn hóa
10 công sở. Đó là: phù hợp với truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc và điều kiện kinh tế - xã hội; phù hợp với định hướng xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chuyên nghiệp, hiện đại; phù hợp với các quy định của pháp luật và mục đích, yêu cầu hành chính, chủ trương hiện đại hóa nền hành chính nhà nước (Thủ tướng Chính phủ, 2007). Từ đây chúng ta thấy rằng, việc xây dựng VHNT được coi là một trong những yếu tố hàng đầu làm nên sự thành công trong việc nâng cao chất lượng giáo dục của nước ta nói chung và nhà trường nói riêng. Trong bối cảnh giao lưu và hội nhập giáo dục với thế giới, chúng ta không chỉ tiếp thu những tiến bộ về khoa học, kĩ thuật, công nghệ mà chúng ta còn cần tạo nên bản sắc văn hóa riêng cho các tổ chức giáo dục của nước mình, bởi nhà trường chính là nơi mà hàm lượng văn hóa phải có ở mức cao nhất; là nơi hội tụ văn hóa ở mức đậm đặc nhất mới có đủ khả năng để tạo ra những sản phẩm đặc biệt của giáo dục – những con người có văn hóa, đặc biệt những sản phẩm này không được phép có lỗi. Việc xây dựng VHNT đã được đề cập ở cấp học từ bậc phổ thông, cao đẳng đến đại học. Có những đề tài khoa học, bài tham luận nói về vấn đề này, có thể kể đến: - Phạm Minh Hạc, Hồ Sĩ Quý (2002), Nghiên cứu con người, đối tượng và những hướng chủ yếu, ( Niên giám nghiên cứu số 1, nhà xuất bản khoa học xã hội, Hà Nội), cho rằng xây dựng môi trường văn hóa trường học tạo điều kiện để đưa ra tiêu chí chân, thiện, mỹ vào trong trường đại học. - Nguyễn Vũ Bích Hiền, Nguyễn Thị Minh Nguyệt, Nguyễn Xuân Thanh (2017), Giáo trình văn hóa tổ chức, vận dụng vào phân tích văn hóa nhà trường, Nhà xuất bản đại học sư phạm Hà Nội. Trong đó tác giả sử dụng nền tảng của văn hóa tổ chức để nghiên cứu về văn hóa nhà trường ở một số nội dung cơ bản, đồng thời tác giả cũng xác định những ảnh hưởng của văn hóa truyền thống dân tộc đến văn hóa nhà trường và những xu hướng phát triển của văn hóa nhà trường Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. - Trường Cán bộ Quản lí giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh (2013), Module 4: Quản lí nhà trường, tài liệu học tập bồi dưỡng cán bộ quản lí trường phổ thông. Tài