Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Nghiên cứu tác động của Chương trình 135 đến sinh kế của đồng bào Dân tộc ít người huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị

PHẦN I<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu<br /> Với ba phần tư lãnh thổ của cả nước, miền núi, vùng sâu, vùng xa và vùng<br /> đồng bào Dân tộc thiểu số (DTTS) luôn có vị trí chiến lược và ý nghĩa vô cùng quan<br /> trọng trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước. Với tiềm năng to lớn về<br /> tài nguyên rừng và tài nguyên khoáng sản, đây cũng là nơi có vị trí quan trọng về<br /> <br /> Ế<br /> <br /> phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) và bảo vệ an ninh, quốc phòng trong công cuộc<br /> <br /> U<br /> <br /> đổi mới và xây dựng đất nước.<br /> <br /> ́H<br /> <br /> Tuy nhiên, do những điều kiện khác nhau về xuất phát điểm, tự nhiên và<br /> kinh tế xã hội, cuộc sống người dân của những vùng này vẫn còn thấp kém hơn rất<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> nhiều so với nhiều vùng miền khác trong cả nước. Một trong những lý do quan<br /> trọng đó là sự hạn chế về các điều kiện cơ sở hạ tầng, điều kiện đi lại và hệ thống<br /> <br /> H<br /> <br /> giao thông liên lạc.<br /> <br /> IN<br /> <br /> Nhận thức được thực trạng trên, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta<br /> <br /> K<br /> <br /> đã có nhiều chủ trương, chính sách về phát triển KT-XH cho vùng Miền núi, vùng<br /> sâu, vùng xã, vùng đồng bào các DTTS, như Nghị Quyết 22/NQ-TW ngày<br /> <br /> O<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> 27/11/1989 về một số chủ trương, chính sách lớn phát triển KT-XH miền núi;<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> Quyết định số 72/HĐBT, ngày 13/3/1990 về một số chủ trương, chính sách cụ thể<br /> phát triển KT-XH miền núi vùng DTTS; Chính sách di dân thực hiện định canh,<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> định cư cho hộ nghèo đồng bào DTTS theo Quyết định số 33/2007/QĐ-TTg, ngày<br /> 05/3/2007; Quyết định số 32/2007/QĐ-TTg, ngày 05/3/2007 của Thủ tướng chính<br /> phủ về vay vốn hỗ trợ sản xuất cho hộ nghèo; Chương trình 134/QĐ-TTg về hỗ trợ<br /> đất ở, đất sản xuất, nhà ở và nước sinh hoạt cho hộ nghèo; Chương trình phát triển<br /> KT-XH các xã đặc biệt khó khăn (ĐBKK) vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng<br /> đồng bào các DTTS theo Quyết định số 135/QĐ-TTg ngày 31/7/1998 của Thủ<br /> tướng chính phủ gọi tắt là Chương trình 135 và nhiều chương trình khác. Nhìn<br /> chung, những chương trình mục tiêu trên, đặc biệt là chương trình 135 giai đoạn I<br /> và giai đoạn II đã và đang có những đóng góp quan trọng trong quá trình cải thiện<br /> <br /> 1<br /> <br /> đời sống của người dân ở vùng sâu, vùng xa, đặc biệt là cuộc sống của đồng bào<br /> dân tộc.<br /> Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng cụ thể của chương trình như thế nào, hiệu quả<br /> tác động của chương trình ra sao, hạn chế của chương trình là gì vẫn chưa có câu trả<br /> lời đây đủ.<br /> Trong khi đó, nhiều chương trình mục tiêu tại vùng sâu, vùng xa, đặc biệt là<br /> Chương trình 135 vẫn đang tiếp tục được thực hiện. Chính vì thế, đề tài "Nghiên<br /> <br /> Ế<br /> <br /> cứu tác động của Chương trình 135 đến sinh kế của đồng bào Dân tộc ít người<br /> <br /> U<br /> <br /> huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị” là rất cần thiết cả cấp địa phương và cấp<br /> <br /> ́H<br /> <br /> Trung Ương.<br /> 2. Mục tiêu nghiên cứu.<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> 2.1. Mục tiêu tổng quát: Mục tiêu tổng quát của đề tài là tìm hiểu sinh kế của<br /> người dân thay đổi như thế nào dưới tác động của chương trình 135.<br /> <br /> H<br /> <br /> 2.2. Mục tiêu cụ thể: Để đạt được mục tiêu tổng thể trên, đề tài có các mục tiêu cụ<br /> <br /> IN<br /> <br /> thể sau:<br /> <br /> K<br /> <br /> - Mục tiêu 1: Hệ thống hóa những vấn đề lý luận liên quan đến sinh kế và<br /> hoạt động sinh kế;<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> -Mục tiêu 2: Tìm hiểu quá trình thực hiện chương trình 135 ở địa phương<br /> <br /> O<br /> <br /> trong những năm qua và những thay đổi sinh kế của người dân nói chung và đồng<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> bào dân tộc thiểu số nói riêng dưới tác động của các hoạt động của chương trình 135;<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> - Mục tiêu 3: Tìm hiểu những yếu tố có khả năng làm hạn chế tác động của<br /> chương trình lên sinh kế của người dân;<br /> - Mục tiêu 4: Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tác động của<br /> <br /> chương trình đến với người dân cho giai đoạn tới, đặc biệt là chương trình 135 giai<br /> đoạn 2011-2015 cũng như các chương trình tương tự.<br /> 3. Đối tượng, nội dung và phạm vi nghiên cứu<br /> 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu được chia làm 2 cấp độ:<br /> -Cán bộ các ban ngành cấp xã, huyện ở huyện Hướng Hóa;<br /> - Hộ gia đình ở các xã thuộc chương trình 135 huyện Hướng Hóa.<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3.2. Nội dung nghiên cứu: Dựa trên khung phân tích sinh kế, các nội dung đánh giá<br /> của nghiên cứu như sau:<br /> - Các nguồn vốn sinh kế của người dân;<br /> - Thực trạng, năng lực hoạt động sản xuất của người dân;<br /> - Xác định các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tác động của các chương<br /> trình đến với người dân cho giai đoạn tới, đặc biệt là chương trình 135 giai đoạn<br /> 2011-2015.<br /> <br /> Ế<br /> <br /> 3.3. Phạm vi nghiên cứu<br /> <br /> U<br /> <br /> - Về không gian: Tập trung nghiên cứu tác động của Chương trình 135 đến<br /> <br /> ́H<br /> <br /> sinh kế của các hộ đồng bào dân tộc thiểu số huyện Hướng Hoá, chọn 3 xã thuộc<br /> chương trình đầu tư điều tra: Xã Thanh, xã A Xing, và xã A Túc.<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> - Về thời gian:<br /> <br /> * Số liệu thứ cấp: số liệu liên quan đến Chương trình 135 từ năm 1998<br /> <br /> H<br /> <br /> đến 2010;<br /> <br /> IN<br /> <br /> * Số liệu sơ cấp: điều tra sinh kế hộ trước khi có chương trình 135<br /> <br /> K<br /> <br /> (1998) và sau hơn 10 năm thực hiện chương trình 135 (2010).<br /> 4. Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> 4.1. Phương pháp điều tra, thu thập số liệu: Bao gồm số liệu thứ cấp và số liệu sơ cấp.<br /> <br /> O<br /> <br /> * Nguồn số liệu thứ cấp: Các văn bản của Nhà nước, các báo cáo tổng kết, niên giám<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> thống kê các năm 1998 đến 2010, các giáo trình và các tạp chí... liên quan đến đề tài.<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> Các thông tin thứ cấp thu thập chủ yếu:<br /> * Nguồn số liệu sơ cấp:<br /> Nguồn số liệu sơ cấp chủ yếu được thu thập thông qua phiếu điều tra về sinh kế<br /> <br /> hộ và phỏng vấn sâu cán bộ địa phương. Bảng hỏi điều tra được thiết kế, điều tra thử và<br /> hiệu chỉnh trước khi được điều tra chính thức. Bảng hỏi được thu thập thông qua phương<br /> pháp phỏng vấn trực tiếp và phỏng vấn hồi cố. Phỏng vấn trực tiếp để tiến hành thu<br /> thập thông tin hiện trạng trong khi đó phỏng vấn hồi cố được sử dụng tiến hành thu<br /> thập các thông tin trong quá khứ.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Phương pháp chọn mẫu: Các hộ điều tra được chọn một cách hoàn toàn ngẫu<br /> nhiên phân tầng. Trước hết 3 xã đại diện cho 3 vùng sinh thái với điều kiện tự nhiên<br /> khác nhau được lựa chọn. Xã Thanh đại diện cho vùng có điều kiện tiếp cận trung<br /> tâm huyện lỵ tốt, xã A Xing là xã đại diện cho vùng, và xã A Túc đại diện cho vùng<br /> xã đầu mối giữa các xã vùng sâu vùng xa.<br /> Điều tra sâu cán bộ xã huyện được tiến hành bằng phong vấn mở nhằm tìm<br /> hiểu sâu các nội dung cụ thể mà phỏng vấn bằng bảng hỏi không thực hiện được<br /> <br /> Ế<br /> <br /> 4.2.Phương pháp phân tích và xử lý số liệu<br /> <br /> U<br /> <br /> + Phương pháp thống kê mô tả: Mô tả tình hình địa bàn nghiên cứu, thực<br /> <br /> ́H<br /> <br /> trạng về các nguồn lực sinh kế tại địa phương;<br /> <br /> + Phương pháp so sánh: So sánh giữa các thời kỳ khác nhau về khả năng của<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> người dân trong việc tiếp cận nguồn sinh kế;<br /> <br /> + Phương pháp toán kinh tế: Phân tích định lượng thông qua các kiểm định t,<br /> <br /> H<br /> <br /> kiểm định ANOVA.<br /> <br /> IN<br /> <br /> Các phân tích trên được thực hiện qua phần mềm SPSS 16.0.<br /> <br /> K<br /> <br /> 5. Những đóng góp mới của luận văn<br /> <br /> Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn này sẽ làm rõ hơn những tác động<br /> <br /> O<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> của Chương trình 135 đến sinh kế của đồng bào DTTS và miền núi. Chỉ ra những<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> tồn tại, hạn chế của Chương trình và đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu<br /> quả đầu tư của các chương trình, dự án trên địa bàn vùng đồng DTTS và miền núi<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> đặc biệt là chương trình 135 giai đoạn 2011-2015.<br /> 6. Kết cấu của luận văn<br /> Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục biểu bảng và danh mục tài liệu<br /> <br /> tham khảo, nội dung luận văn được kết cấu thành 3 chương.<br /> Chương I: Tổng quan vấn đề nghiên cứu<br /> Chương II: Đặc điểm tự nhiên, kinh tế- xã hội và quá trình thực hiện chương trình<br /> 135 ở địa bàn nghiên cứu<br /> Chương III: Sự thay đổi sinh kế của người dân huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị<br /> và một số giải pháp nâng cao hiệu quả tác động của chương trình 135<br /> <br /> 4<br /> <br /> PHẦN II<br /> NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Chương I<br /> TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Cơ sở lý luận liên quan đến vấn đề nghiên cứu<br /> 1.1.1. Khái niệm chung về sinh kế và sinh kế bền vững<br /> 1.1.1.1. Khái niệm sinh kế<br /> <br /> Ế<br /> <br /> Theo cổ truyền hay truyền thống, sinh kế hay kế sinh nhai là phương thức mà<br /> <br /> U<br /> <br /> một cá nhân, hộ gia đình hay cộng đồng nào đó kiếm sống, đó là cách thức cá nhân,<br /> <br /> ́H<br /> <br /> hộ gia đình hay cộng đồng có được thu nhập nhằm phục vụ cho cuộc sống của họ.<br /> Trong khi đó tác giả Bùi Đình Toái (2004) [11] cho rằng sinh kế của hộ hay<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> một cộng đồng là một tập hợp của các nguồn lực và khả năng của con người kết hợp<br /> với những quyết định và những hoạt động mà họ sẽ thực hiện để không những kiếm<br /> <br /> H<br /> <br /> sống mà còn đạt đến mục tiêu đa dạng hơn. Hay nói cách khác, sinh kế của một hộ<br /> <br /> IN<br /> <br /> gia đình hay một cộng đồng còn được gọi là kế sinh nhai của hộ gia đình hay cộng<br /> đồng đó.<br /> <br /> K<br /> <br /> Trong khi đó DFID định nghĩa sinh kế là tập hợp tất cả các nguồn lực và khả<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> năng mà con người có được, kết hợp với những quyết định và hoạt động mà họ thực<br /> <br /> O<br /> <br /> thi nhằm để kiếm sống cũng như để đạt được các mục tiêu và ước nguyện của họ.<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> Rõ ràng có nhiều khái niệm khác nhau về sinh kế nhưng chúng có đặc điểm<br /> chung là việc sử dụng các nguồn lực (nguồn vốn) của cá nhân hay cộng đồng nhằm<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> xác định phương cách kiếm sống của họ.<br /> 1.1.1.2. Sinh kế bền vững<br /> Sinh kế của một cá nhân, một hộ gia đình hay một cộng đồng được xem là bền<br /> <br /> vững khi cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng đó không những có thể vượt qua những<br /> biến động trong cuộc sống do thiên tai, dịch bệnh, hoặc khủng hoảng kinh tế gây ra<br /> mà còn có khả năng tự phụ hồi và phát triển sau những biến động đó. Để đảm bảo<br /> mục tiêu này, sinh kế phải có hai khả năng. Một là khả năng chóng chọi, đối mặt với<br /> những biến đổi từ bền ngoài. Đây là khả năng nhằm đối đầu với những thay đổi và<br /> đẩy lùi những thay đổi đó. Hai là khả năng thích ứng. Đây là khả năng tự thay đổi của<br /> chính bán thân để thích ứng với những điều kiện thay đổi của ngoại cảnh.<br /> <br /> 5<br /> <br />