Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp quản lý rừng bền vững ở vùng đệm vườn quốc gia Chư Yang Sin - Krông Bông - Đắk Lắk

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

MỤc tiêu của đề tài là phân tích được ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã đến quản lí rừng bền vững ở vùng đệm Vườn quốc gia Chư Yang Sin; đề xuất một số giải pháp phát triển kinh tế xã hội ở vùng đệm nhằm giảm áp lực đến rừng vùng đệm và vùng lõi của Vườn quốc gia Chư Yang Sin.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp quản lý rừng bền vững ở vùng đệm vườn quốc gia Chư Yang Sin - Krông Bông - Đắk Lắk

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp L¬ng h÷u th¹nh NGHI£N CøU §Ò XUÊT MéT Sè GI¶I PH¸P QU¶N LÝ RõNG BÒN V÷NG ë VïNG §ÖM V¦Ên quèc gia ch yang sin- kr«ng b«ng - ®¨k l¨k. LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp M· sè: 60-62-60 T©y Nguyªn, 2002
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp L¬ng H÷u Th¹nh Nghiªn cøu ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng ë vïng ®Öm vên quèc gia ch yang sin- kr«ng b«ng- ®¨k l¨k LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS.TS. Vò Nh©m. T©y Nguyªn - 2002
Môc lôc §Æt vÊn ®Ò ................................................................................................. 3 Ch¬ng 1 : ................................................................................................... 6 tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu ..............................................................6 1.1. Tæng quan vÒ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. .......................................... 6 1.2- Trªn thÕ giíi. ................................................................................8 1.3- Trong níc : ...............................................................................10 Ch¬ng 2: .................................................................................................. 15 Môc tiªu, néi dung, ph¬ng ph¸p vµ ph¹m vi nghiªn cøu ....................15 2.1- Môc tiªu .....................................................................................15 2.2- Néi dung nghiªn cøu:................................................................. 15 2.2.1- HiÖn tr¹ng khu vùc nghiªn cøu. ..........................................15 2.2.2- T×nh h×nh qu¶n lý rõng ë vïng ®Öm:...................................16 2.2.3- ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi ®Õn qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng vïng ®Öm:..............................................................16 2.2.4 - ¶nh hëng cña mét sè chÝnh s¸ch cña nhµ níc:..............16 2.2.5- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng bÒn v÷ng: ..............16 2.3- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:...........................................................16 2.3.1- Ph¬ng ph¸p kÕ thõa tµi liÖu :.............................................16 2.3.2- Ph¬ng ph¸p PRA...............................................................16 2.3.3- Ph¬ng ph¸p c©n ®o: ...........................................................18 2.3.4- Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ:.............................18 2.3.5- Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ x· héi vµ m«i trêng: 20 2.3.6 Ph¬ng ph¸p dù b¸o d©n sè vµ hé gia ®×nh trong t¬ng lai: 20 2.4- Giíi h¹n, ph¹m vi nghiªn cøu: ...................................................20 Ch¬ng 3 .................................................................................................. 22 KÕt qu¶ nghiªn cøu................................................................................22 3.1- §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi trong khu vùc nghiªn cøu :. 22 3.1.1 LÞch sö h×nh thµnh Vên quèc gia Ch Yang Sin vµ c¸c x· vïng ®Öm: ...............................................................................................22 3.1.2- §iÒu kiÖn tù nhiªn:..............................................................24 3.1.3- HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®ai :................................................26 3.1.4 - Tµi nguyªn rõng trong khu vùc nghiªn cøu : .....................35 3.1.5 - Kinh tÕ - x· héi: ................................................................. 40 3.1.6- Thùc tr¹ng qu¶n lý sö dông rõng : ......................................45 1
3.2- ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ, x· héi ®Õn qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng: ...........................................................................................50 3.2.1- ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn : ....................................50 3.2.2- ¶nh hëng cña kinh tÕ vµ x· héi ®Õn qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng:53 3.2.3 - ¶nh hëng cña tµi nguyªn sinh vËt : ................................. 63 3.2.4- ¶nh hëng cña mét sè chÝnh s¸ch ®Õn qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng: .......................................................................................................67 3.3- Mét sè gi¶i ph¸p nh»m gãp phÇn qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng ë vïng ®Öm Vên quèc gia Ch Yang Sin : .............................71 3.3.1 - Quy ho¹ch sö dông ®Êt: .....................................................71 3.3.2 - Gi¶i ph¸p vÒ x· héi : ..........................................................88 3.3.3 – Gi¶i ph¸p vÒ m«i trêng :..................................................93 KÕt luËn, tån t¹i vµ kiÕn nghÞ. ...............................................................97 4.1 - KÕt luËn:....................................................................................97 4.1.1- §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ¶nh hëng ®Õn qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng:97 4.1.2- §iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi vµ ¶nh hëng ®Õn qu¶n lÝ rõng bÒn97 v÷ng: ..............................................................................................97 4.1.3 – VÒ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ: .......................................98 4.2 - Tån t¹i: ......................................................................................99 4.3- KiÕn nghÞ:.................................................................................100 2
§Æt vÊn ®Ò Rõng lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý b¸u mµ thiªn nhiªn ®· ban tÆng cho con ngêi. Ngoµi gi¸ trÞ kinh tÕ, rõng cßn cã t¸c dông cung cÊp c¸c lo¹i dîc liÖu cho y häc ®Ó phôc vô søc kháe con ngêi. §Æc biÖt rõng cßn cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i, h¹n chÕ lò lôt, ... Tµi nguyªn rõng lµ mét lo¹i tµi nguyªn cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o nÕu nh nã nhËn ®îc nh÷ng t¸c ®éng hîp lý theo híng cã lîi cña con ngêi. Do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, trong ®ã cã nhu cÇu ngµy cµng cao cña con ngêi th× tµi nguyªn rõng ngµy cµng bÞ c¹n kiÖt c¶ sè lîng vµ chÊt lîng cña rõng. Hay nãi c¸ch kh¸c ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña con ngêi, trong nh÷ng n¨m qua con ngêi ®· khai th¸c kiÖt quÖ tµi nguyªn rõng lµm cho c¸c hÖ sinh th¸i rõng mÊt ®i tÝnh bÒn v÷ng vèn cã vµ lµm cho nã khã cã kh¶ n¨ng phôc håi, thËm chÝ diÖn tÝch rõng bÞ gi¶m nhanh chãng ë nh÷ng n¨m 90. NÕu tÝnh tõ 1943 th× ®Êt níc ta cã kho¶ng 14,3 triÖu ha rõng víi ®é che phñ chung lµ 43% [10] th× hiÖn nay níc ta cã kho¶ng 10,9 triÖu ha rõng víi ®é che phñ chØ cßn 33,2% [11] thÊp h¬n chØ møc b¸o ®éng che phñ rõng tèi thiÓu ®Ó duy tr× c©n b»ng sinh th¸i cho mét quèc gia. Ch¼ng nh÷ng diÖn tÝch rõng vµ chÊt lîng rõng bÞ gi¶m sót g©y nªn nhiÒu biÕn ®éng xÊu vÒ kinh tÕ vµ m«i trêng mµ cßn lµm mÊt ®i tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña c¸c theo hÖ sinh th¸i rõng, mÊt ®i nh÷ng nguån gen ®éng thùc vËt qóy hiÕm. MÆc dï nh÷ng n¨m qua ®Êt níc ta ph¶i g¸nh chÞu nhiÒu thiªn tai nh h¹n h¸n, lò lôt ®· liªn tiÕp x¶y ra, ®Æc biÖt lµ ë vïng T©y b¾c, B¾c trung bé, duyªn h¶i Nam trung bé vµ ®ång b»ng S«ng Cöu Long ®· g©y thiÖt h¹i nghiªm träng vÒ ngêi vµ cña. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa níc ta ®ang diÔn ra theo tèc ®é ngµy cµng t¨ng sÏ cã t¸c ®éng lín ®Õn nhu cÇu ®¶m b¶o an ninh, m«i trêng còng nh nhu cÇu ph¸t triÓn b¶o vÖ ®Êt níc ®ßi hái vÊn ®Ò x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ph¶i ®îc ®Èy m¹nh h¬n n÷a trong thêi gian tíi. C¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi ®· x¸c ®Þnh r»ng viÖc thµnh lËp c¸c khu rõng ®Æc dông nh»m môc ®Ých b¶o vÖ nguyªn vÑn c¸c hÖ sinh th¸i rõng hiÖn cã, b¶o tån c¸c nguån gen ®éng thùc vËt quý hiÕm phôc vô nghiªn cøu khoa häc, b¶o vÖ c¶nh quan m«i trêng, b¶o vÖ vµ c¶i t¹o m«i trêng sinh th¸i lµ rÊt cÇn thiÕt. 3
Trong ®ã vÊn ®Ò ng¨n chÆn sù x©m lÊn cña ngêi d©n ®Õn vïng lâi cña c¸c vên quèc gia, më réng vµ t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho c¸c lo¹i ®éng, thùc vËt sinh sèng trong vïng lâi, trªn c¬ së thµnh lËp c¸c vïng ®Öm cña c¸c khu rõng ®Æc dông lµ quan träng. Vên quèc gia Ch Yang Sin ®îc x©y dùng trªn c¬ së khu b¶o tån thiªn nhiªn Ch Yang Sin thµnh lËp vµo n¨m 1998 víi tæng diÖn tÝch 58.947 ha. DiÖn tÝch vïng lâi n»m trªn ®Þa bµn hai huyÖn Kr«ng B«ng vµ L¾k thuéc tØnh §¨k L¨k. DiÖn tÝch vïng ®Öm: cã 09 X·, thÞ trÊn thuéc huyÖn Kr«ng B«ng, 04 x· thuéc huyÖn L¨k tØnh §¨l L¨k vµ hai huyÖn L¹c D¬ng, L©m Hµ (TØnh L©m §ång). ViÖc thµnh lËp Vên quèc gia Ch Yang Sin cã ý nghÜa to lín trong viÖc b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i rõng theo ®ai ®é cao, b¶o tån c¸c nguån gen ®éng, thùc vËt quý hiÕm nh: P¬mu, Håi, Kim giao, Th«ng 5 l¸ vµ Mi lang Biang, Hæ... Khu hÖ thùc vËt ë ®©y rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, cã c¶ c¸c loµi thùc vËt nhiÖt ®íi vµ «n ®íi vµ cã nh÷ng rõng c©y l¸ kim réng lín, víi khu rõng Th«ng thuÇn loµi. Bªn c¹nh ®ã cßn ph¸t triÓn vµ n©ng cao kinh tÕ - x· héi ë c¸c x· trong vïng ®Öm [31]. Vên quèc gia Ch Yang Sin n»m trong lu vùc thîng nguån s«ng Sªrªpok. Do ®ã nã cßn cã chøc n¨ng phßng hé, ®iÒu tiÕt nguån níc cho s«ng Mªk«ng. Tuy nhiªn, trong vÊn ®Ò qu¶n lý, b¶o vÖ rõng ë c¸c khu rõng ®Æc dông nãi chung vµ ë Vên quèc gia Ch Yang Sin gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, d©n sè ë c¸c x· thuéc vïng ®Öm Vên quèc gia Ch Yang Sin t¨ng lªn kh¸ nhanh. C¸c ngêi ®ång bµo d©n téc thiÓu sè t¹i chç vµ ngêi kinh di c tõ 1982, ®êi sèng cña nh©n d©n ë ®©y gÆp nhiÒu khã kh¨n. Nh÷ng nhu cÇu vÒ cuéc sèng cña ngêi d©n trong vïng ®Öm ®· g©y ¸p lùc lín ®Õn Vên quèc gia Ch Yang Sin nh nhu cÇu gç lµm nhµ, chÊt ®èt, tiÒn mÆt, l¬ng thùc... §Ó kiÕm kÕ sinh nhai ngêi d©n ®· t¸c ®éng ®Õn rõng nh: ph¸ rõng lµm rÉy, khai th¸c c¸c lo¹i gç quý hiÕm vµ s¨n b¾t ®éng vËt hoang d· ... nh»m môc ®Ých gi¶i quyÕt mét sè nhu cÇu trong cuéc sèng ®Ó tån t¹i. §iÒu ®ã, dÉn ®Õn viÖc qu¶n lý rõng ë vïng lâi lÉn vïng ®Öm gÆp nhiÒu khã kh¨n, diÖn tÝch rõng vµ chÊt lîng rõng ngµy cµng bÞ gi¶m sót nghiªm träng, lµm mÊt ®i tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c hÖ sinh th¸i rõng. Do vËy, ®Ó b¶o vÖ g×n gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ tµi nguyªn rõng vµ ®éng, thùc vËt quý hiÕm trong vïng lâi Vên quèc gia Ch Yang Sin cÇn ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c 4
gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë vïng ®Öm, phôc håi nguån tµi nguyªn rõng vµ n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ cho d©n trong vïng ®Öm lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt. §Ó gãp phÇn t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë vïng ®Öm cña c¸c khu rõng ®Æc dông nãi chung vµ ë vïng ®Öm Vên quèc gia Ch Yang Sin nãi riªng chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi : “Nghiªn cøu ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë vïng ®Öm Vên quèc gia Ch Yang Sin-Kr«ng B«ng -§¨k L¨k“. 5
Ch¬ng 1 : tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Tæng quan vÒ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. Tríc ®©y, rõng tù nhiªn bao trïm phÇn lín diÖn tÝch mÆt ®Êt. Tuy nhiªn, do nh÷ng t¸c ®éng cña con ngêi nh khai th¸c l©m s¶n qu¸ møc, ph¸ rõng lÊy ®Êt trång trät, ®Êt ch¨n th¶, x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp, më réng c¸c ®iÓm d©n c,… ®· lµm cho rõng ngµy mét thu hÑp dÇn vÒ diÖn tÝch. Tû lÖ che phñ cña rõng tù nhiªn gi¶m ®i mçi ngµy mét nhanh. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 20, sau hµng ngh×n n¨m khai th¸c vµ sö dông cña con ngêi diÖn tÝch rõng trªn thÕ giíi vÉn cßn kho¶ng 60-65%, nhng chØ trong gÇn 1 thÕ kû, tÝnh ®Õn n¨m 1995 con sè nµy ®· gi¶m ®i mét nöa. Theo sè liÖu cña tæ chøc l¬ng thùc thÕ giíi, tæng diÖn tÝch rõng tù nhiªn hiÖn chØ cßn kho¶ng 3.454 triÖu ha t¬ng ®¬ng kho¶ng 35% diÖn tÝch mÆt ®Êt. B×nh qu©n mçi n¨m diÖn tÝch rõng bÞ gi¶m ®i kho¶ng 23 triÖu ha [8]. ë ViÖt Nam hiÖn tîng mÊt rõng còng t¬ng tù nh vËy. Vµo n¨m 1943 tû lÖ che phñ cña rõng tù nhiªn cßn kho¶ng 43% diÖn tÝch l·nh thæ. §Õn nay tû lÖ nµy chØ cßn kho¶ng 33,2%, tËp trung chñ yÕu ë T©y Nguyªn, §«ng nam bé vµ miÒn trung. Rõng tù nhiªn ë níc ta kh«ng chØ bÞ thu hÑp vÒ diÖn tÝch mµ cßn bÞ gi¶m ®i vÒ chÊt lîng. C¸c loµi gç quý ®· bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, c¸c loµi cho s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao nh l¬ng thùc, thùc phÈm, dîc liÖu, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp, thñ c«ng mü nghÖ,.. trë nªn khan hiÕm, nhiÒu loµi ®éng vËt hoang d· trong rõng ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng. Sù suy gi¶m diÖn tÝch vµ chÊt lîng cña rõng tù nhiªn ch¼ng nh÷ng ®· lµm xuèng cÊp mét nguån tµi nguyªn cã kh¶ n¨ng cung cÊp liªn tôc nh÷ng s¶n phÈm ®a d¹ng cho cuéc sèng con ngêi, mµ cßn kÐo theo nh÷ng biÕn ®æi nguy hiÓm cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i trªn hµnh tinh. HËu qu¶ quan träng nhÊt cña mÊt rõng trong thÕ kû qua lµm cho khÝ hËu biÕn ®æi, nguån níc kh«ng æn ®Þnh, ®Êt ®ai bÞ hoang ho¸, quy m« vµ cêng ®é cña nh÷ng thiªn tai nh giã, b·o, h¹n h¸n, lò lôt, ch¸y rõng ngµy mét gia t¨ng. Sù mÊt rõng ®· trë thµnh nguyªn nh©n trùc tiÕp cña sù ®ãi nghÌo ë nhiÒu quèc gia, lµ nguyªn nh©n cña hiÓm ho¹ sinh th¸i ®e do¹ sù tån t¹i l©u bÒn cña con ngêi vµ thiªn nhiªn trªn toµn thÕ giíi. 6
Tríc t×nh h×nh ®ã mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®Æt ra lµ ph¶i qu¶n lý rõng nh thÕ nµo ®Ó ng¨n chÆn ®îc t×nh tr¹ng mÊt rõng, trong ®ã viÖc khai th¸c nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ cña rõng kh«ng m©u thuÉn víi viÖc duy tr× diÖn tÝch vµ chÊt lîng cña nã, duy tr× vµ ph¸t huy nh÷ng chøc n¨ng sinh th¸i to lín víi sù tån t¹i l©u bÒn cña con ngêi vµ thiªn nhiªn. §©y còng lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cña nh÷ng ý tëng cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng – qu¶n lý rõng nh»m ph¸t huy ®ång thêi nh÷ng gi¸ trÞ vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng cña rõng. MÆc dï néi dung cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng rÊt phong phó vµ ®a d¹ng víi nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng ®Þa ph¬ng, tõng quèc gia, song ngêi ta còng ®ang cè g¾ng ®a ra nh÷ng kh¸i niÖm ®Ó diÔn ®¹t b¶n chÊt cña nã. Ch¼ng h¹n theo tæ chøc Gç nhiÖt ®íi (ITTO) [41] th× “Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý nh÷ng diÖn tÝch rõng cè ®Þnh nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu lµ ®¶m b¶o s¶n xuÊt liªn tôc nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô rõng mong muèn mµ kh«ng lµm gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng gi¸ trÞ di truyÒn vµ n¨ng suÊt t¬ng lai cña rõng, kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i trêng vËt lý vµ x· héi”, cßn theo hiÖp íc Helsinki th× “Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lµ sù qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng mét c¸ch hîp lý ®Ó duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc, n¨ng suÊt, kh¶ n¨ng t¸i sinh, søc sèng cña rõng, ®ång thêi duy tr× tiÒm n¨ng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, x· héi vµ sinh th¸i cña chóng trong hiÖn t¹i còng nh trong t¬ng lai, ë cÊp ®Þa ph¬ng, quèc gia vµ toµn cÇu vµ kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c h¹i ®èi víi c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c” [4]. MÆc dï cã sù sai kh¸c nhÊt ®Þnh trong c¸ch diÔn ®¹t ng«n tõ, nhng c¸c kh¸i niÖm ®Òu híng vµo m« t¶ môc tiªu chung cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. §ã lµ qu¶n lý ®Ó ®¹t ®îc sù æn ®Þnh vÒ diÖn tÝch, sù bÒn v÷ng vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc, vÒ n¨ng suÊt kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ sinh th¸i m«i trêng cña rõng. C¸c kh¸i niÖm trªn còng chØ râ sù cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông mét c¸ch linh ho¹t cña c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý rõng phï hîp víi tõng ®Þa ph¬ng, vµ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ph¶i ®îc thùc hiÖn ë c¸c quy m« tõ ®Þa ph¬ng, quèc gia ®Õn quy m« toµn thÕ giíi. Trªn quan ®iÓm kinh tÕ sinh th¸i th×, vÒ mÆt nguyªn t¾c, hiÖu qu¶ sinh th¸i m«i trêng cña rõng hoµn toµn co thÓ quy ®æi ®îc thµnh nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ. V× thùc chÊt, viÖc n©ng cao gi¸ trÞ sinh th¸i m«i trêng cña rõng sÏ gãp phÇn lµm gi¶m bít nh÷ng chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó c¶i t¹o vµ æn ®Þnh m«i trêng vËt lý cho sù tån t¹i cña con ngêi vµ thiªn 7
nhiªn, duy tr× vµ c¶i thiÖn n¨ng suÊt cña c¸c hÖ sinh th¸i còng nh nhiÒu ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi kh¸c. Nh vËy, qu¶n lý rõng bÒn v÷ng thùc chÊt lµ mét ho¹t ®éng nh»m gãp phÇn vµo sö dông bÒn v÷ng, sö dông tèi u kh«ng gian sèng cña mçi ®Þa ph¬ng, mçi quèc gia vµ toµn thÕ giíi. Víi ý nghÜa kinh tÕ vµ sinh th¸i m«i trêng cùc kú quan träng, qu¶n lý rõng bÒn v÷ng hiÖn ®îc xem lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch nhÊt cña ho¹t ®éng qu¶n lý tµi nguyªn, mét gi¶i ph¸p lín cho sù tån t¹i l©u bÒn cña con ngêi vµ thiªn nhiªn trªn tr¸i ®Êt. 1.2- Trªn thÕ giíi. C¬ së lý luËn: §èi víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, tµi nguyªn rõng lu«n lu«n ®ãng vai trß hÕt søc quan träng. Cuéc sèng cña ®¹i ®a sè ngêi d©n ®Òu phô thuéc vµo tµi nguyªn rõng. §Æc biÖt lµ nh÷ng ngêi d©n sèng ë miÒn nói, cã ®êi sèng phô thuéc chñ yÕu vµo nguån thu tõ c¸c lo¹i l©m s¶n. M«i trêng sèng cña ®¹i bé phËn d©n c ë c¶ miÒn xu«i còng nh miÒn ngîc ®Òu dùa vµo sù tån t¹i cña tµi nguyªn rõng. ThÕ nhng, nh÷ng cè g¾ng t¨ng cêng kiÓm so¸t hµnh chÝnh ®èi víi c¸c khu rõng quèc gia thêng chØ lµm t¨ng thªm m©u thuÉn gi÷a c¸c bªn vµ chØ g©y thªm tæn h¹i ®Õn hÖ sinh th¸i, h¬n lµ b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng c¸c hÖ sinh th¸i ®ã. Nh©n d©n mét sè níc trªn thÕ giíi ®· lªn tiÕng ®ßi hái c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÊm døt t×nh tr¹ng khai th¸c tµi nguyªn rõng. Tõ Surinam ®Õn c¸c ®¶o Solomo, ë Ên §é, Nªpan, In®«nªxia, Philippin, Ghana, Zimbabuwe, Panama, Mü, Cana®a vµ nhiÒu d©n téc kh¸c, mèi quan t©m ®èi víi n¹n ph¸ rõng ®· thóc ®Èy c¸c céng ®ång tæ chøc c¸c cuéc biÓu t×nh quÇn chóng, chÆn c¸c con ®êng chë gç, kªu gäi nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh trÞ vµ c¸c hÖ thèng ph¸p luËt ng¨n chÆn n¹n ph¸ rõng vµ lµm suy th¸i tµi nguyªn rõng [15]. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®Ò cËp ®Õn hai khÝa c¹nh quan träng lµ x©y dùng, b¶o vÖ vµ sö dông c¸c nguån tµi nguyªn rõng phôc vô cho c¸c nhu cÇu cña con ngêi ph¶i ®îc diÔn ra mét c¸ch thêng xuyªn, liªn tôc vµ æn ®Þnh qua c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i vµ mai sau. Qu¶n lý vµ sö dông rõng bÒn v÷ng bao gåm c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch vµ ho¹t ®éng, nh»m héi nhËp nh÷ng nguyªn lý kinh tÕ-x· héi víi c¸c mèi quan t©m vÒ m«i trêng sao cho cã thÓ ®ång thêi : 8
- Gi¶m møc ®é nguy c¬ cho s¶n xuÊt (æn ®Þnh) - Duy tr× vµ n©ng cao sù phôc vô s¶n xuÊt (s¶n xuÊt) - Cã thÓ ®øng v÷ng ®îc kinh tÕ (kinh tÕ) - Cã thÓ chÊp nhËn ®îc vÒ mÆt x· héi. - Kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng. - Nãi c¸ch kh¸c, lo¹i h×nh sö dông tµi nguyªn rõng cã thÓ ®îc coi lµ bÒn v÷ng nÕu nh c¸ch sö dông cã tÝnh c©n ®èi vÒ mÆt x· héi, cã c¬ së vÒ mÆt m«i trêng, ®îc chÊp nhËn vÒ mÆt chÝnh trÞ, cã tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kü thuËt vµ phï hîp vÒ mÆt kinh tÕ [36]. Nh÷ng nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi : Trªn thÕ giíi, lÞch sö qu¶n lý rõng ®îc ph¸t triÓn tõ rÊt sím. §Çu thÕ kû 18, c¸c nhµ l©m häc §øc G.L. Hartig [38], Heyer [39] hay Hundeshagen [40]... ®· ®Ò xuÊt nguyªn t¾c lîi dông l©u bÒn ®èi víi rõng thuÇn lo¹i ®ång tuæi. Còng vµo thêi ®iÓm ®ã c¸c nhµ l©m nghiÖp Ph¸p (Gournad, 1922) vµ Thôy SÜ (H. Boiolley) [35] còng ®· ®Ò ra ph¬ng ph¸p kiÓm tra ®iÒu chØnh s¶n lîng ®èi víi rõng kh¸c tuæi khai th¸c chän. Trong thêi kú nµy, hÖ thèng qu¶n lý rõng phÇn lín vÉn dùa trªn c¸c m« h×nh kiÓm so¸t quèc gia tõ Trung ¬ng. C¸c khu ®Êt rõng c«ng céng chiÕm tõ 25-75% tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai cña nhiÒu quèc gia. HiÖn nay, nhiÒu ChÝnh phñ vÉn gi÷ nguyªn ph¸p lý ®éc nhÊt kiÓm so¸t toµn bé c¸c khu rõng tù nhiªn. c¸c c¬ quan L©m nghiÖp ®îc giao b¶o vÖ nh÷ng khu ®Êt nµy thêng ph¶i ®¬ng ®Çu víi c¸c vÊn ®Ò vÒ vèn vµ nh©n sù do ng©n s¸ch khu vùc c«ng céng bÞ gi¶m xuèng trong qóa tr×nh c¶i tæ kinh tÕ. Trong giai ®o¹n tõ cuèi thÕ kû 19 ®Õn gi÷ thÕ kû 20, hÖ thèng qu¶n lý rõng thêng mang tÝnh tËp trung cao ë nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt lµ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn [15]. Trong thêi kú nµy, vai trß sù tham gia cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng kh«ng ®îc chó ý. MÆc dï trong c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt th× rõng lµ tµi s¶n cña toµn d©n. Song, trªn thùc tÕ ngêi d©n kh«ng hÒ ®îc hëng lîi tõ rõng vµ v× vËy ngêi d©n còng kh«ng hÒ quan t©m ®Õn vÊn ®Ò x©y dùng vµ b¶o vÖ vèn rõng. Hä chØ biÕt khai th¸c rõng ®Ó lÊy l©m s¶n vµ lÊy ®Êt canh t¸c phôc vô cho nhu cÇu sèng cña chÝnh hä. Bªn c¹nh ®ã, cïng víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp, nhu cÇu l©m s¶n ngµy cµng t¨ng lªn nªn t×nh tr¹ng khai th¸c qóa 9
møc ®èi víi tµi nguyªn rõng trong giai ®o¹n nµy còng trë thµnh nguyªn nh©n quan träng cña t×nh tr¹ng suy th¸i tµi nguyªn rõng. Bíc sang giai ®o¹n tõ gi÷a thÕ kû 20 trë l¹i ®©y, khi tµi nguyªn rõng ë nhiÒu quèc gia ®· bÞ gi¶m sót mét c¸ch nghiªm träng, m«i trêng sinh th¸i vµ cuéc sèng cña ®ång bµo miÒn nói bÞ ®e do¹ th× ph¬ng thøc qu¶n lý tËp trung nh tríc ®©y kh«ng cßn thÝch hîp n÷a. Ngêi ta ®· t×m mäi c¸ch cøu v·n t×nh tr¹ng suy tho¸i rõng th«ng qua viÖc ban bè mét sè chÝnh s¸ch nh»m ®éng viªn vµ thu hót ngêi d©n tham gia qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn rõng. Ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång (hay l©m nghiÖp céng ®ång) xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë Ên §é vµ dÇn dÇn biÕn th¸i thµnh c¸c h×nh thøc qu¶n lý kh¸c nhau nh l©m nghiÖp, trang tr¹i, l©m nghiÖp x· héi (Nepan, Th¸i Lan, Philippin,...). HiÖn nay, ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, khi s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp cßn chiÕm vÞ trÝ quan träng ®èi víi ngêi d©n n«ng th«n miÒn nói, th× qu¶n lý rõng theo ph¬ng thøc ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi sÏ lµ mét h×nh thøc mang tÝnh bÒn v÷ng nhÊt vÒ c¶ ph¬ng diÖn kinh tÕ, x· héi lÉn m«i trêng sinh th¸i[3]. N¨m 1967 – 1969 FAO ®· quan t©m ®Õn ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp vµ ®i ®Õn thèng nhÊt: ¸p dông biÖn ph¸p n«ng l©m kÕt hîp lµ ph¬ng thøc tèt nhÊt®Ó sö dông ®Êt rõng nhiÖt ®íi mét c¸ch hîp lÝ, tæng hîp vµ nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l¬ng thùc, thùc phÈm vµ sö dông lao ®éng d thõa ®ång thêi thiÕt lËp c©n b»ng sinh th¸i[37]. 1.3- Trong níc : C¬ së lý luËn : Trong nh÷ng n¨m qua do d©n sè t¨ng nhanh, nhu cÇu cña x· héi ngµy cµng cao. N¹n khai th¸c gç å ¹t cña l©m tÆc, khai th¸c kh«ng ®óng quy tr×nh, chØ chó träng khai th¸c mµ kh«ng chó ý ®Õn t¸i t¹o vµ nu«i dìng rõng, chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt lµm cho diÖn tÝch vµ chÊt lîng rõng ngµy cµng bÞ gi¶m sót, lµm suy gi¶m tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña hÖ sinh th¸i rõng. Tríc t×nh h×nh ®ã ChÝnh phñ ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n vµ luËt cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt l©m nghiÖp : - LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng[ 24]. - Ngµy 22 th¸ng 7 n¨m 1992 Chñ tÞch Héi ®ång Bé trëng ra quyÕt ®Þnh sè 264/CT vÒ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t vµ ph¸t triÓn rõng[7]. 10
- N¨m 1992, ChÝnh phñ phª duyÖt ch¬ng tr×nh 327 nh»m phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc. Ch¬ng tr×nh nµy b¾t ®Çu tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 1998 ®· ®îc lång ghÐp vµo ch¬ng tr×nh 5 triÖu ha kÐo dµi ®Õn n¨m 2010 ®Ó g©y trång vµ khoanh nu«i t¸i sinh tù nhiªn nh»m t¹o míi 5 triÖu ha rõng, ®ång thêi b¶o vÖ nghiªm ngÆt vèn rõng hiÖn cã [23]. - LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 [9]. - NghÞ ®Þnh 64CP ngµy 27/9/1993 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt n«ng nghiÖp cho hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých n«ng nghiÖp[20]. - NghÞ ®Þnh sè 02/CP ngµy 15/1/1994 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp[21]. - QuyÕt ®Þnh sè 202/TTg ngµy 02/5/1994 vÒ quy ®Þnh kho¸n b¶o vÖ rõng, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng[25]. - NghÞ ®Þnh 163/1999/N§-CP ngµy 16/11/1999 vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh vµ c¸c c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp [22]. - C«ng v¨n sè 1427 CV/§C ngµy 13/10/1996 cña Tæng côc §Þa chÝnh híng dÉn xö lý mét sè vÊn ®Ò vÒ ®Êt ®ai ®Ó cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt[27]. - Trong th¸ng 2/1998, côc ph¸t triÓn l©m nghiÖp (Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT) cïng víi sø qu¸n v¬ng quèc Hµ Lan vµ WWF §«ng D¬ng, Héi ®ång qu¶n trÞ rõng quèc tÕ ®· tæ chøc héi th¶o vÒ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vµ chøng chØ rõng t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. Héi th¶o nµy nh»m lµm râ c¸c kh¸i niÖm, nguyªn t¾c, tiªu chuÈn qu¶nlý rõng bÒn v÷ng, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ theo tiªu chuÈn quèc tÕ, hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng ë ViÖt Nam, x©y dùng m« h×nh qu¶n lý c¸c lo¹i rõng cã chøc n¨ng kh¸c nhau, ngêi qu¶n lý rõng kh¸c nhau... - Theo 10 tiªu chuÈn qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng cña bé tiªu chuÈn ViÖt Nam ®Òu tËp trung vµo 03 vÊn ®Ò chÝnh lµ ph¸t triÓn kinh tÕ æn ®Þnh, chÊp nhËn vÒ x· héi vµ b¶o ®¶m vÒ mÆt m«i trêng. Trong b¸o c¸o “ChiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®Õn n¨m 2010” [2]: VÒ m«i trêng ®¹t ®é che phñ 43%, vÒ kinh tÕ ®¹t 2,5 tû USD cña mÆt hµng l©m s¶n xuÊt khÈu, vÒ 11
x· héi ph¶i thu hót 6,8 triÖu lao ®éng tham gia s¶n xuÊt L©m nghiÖp. Riªng hÖ thèng rõng ®Æc dông ph¶i ®¹t 2 triÖu ha vµo n¨m 2010. §Þnh híng ph¸t triÓn L©m nghiÖp ®Õn 2010: HÖ sinh th¸i rõng níc ta rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Do ®ã ph¸t triÓn L©m nghiÖp ®èi víi rõng ®Æc dông ph¶i u tiªn ph¸t triÓn theo quan ®iÓm m«i trêng lµ chñ yÕu cßn viÖc ph¸t triÓn x· héi lµ thø yÕu. TËp trung x©y dùng hoµn thiÖn nh÷ng khu rõng ®Æc dông vµ ®ång thêi tiÕp tôc ph¸t hiÖn vµ ®Çu t x©y dùng c¸c khu rõng ®Æc dông kh¸c. NhiÖm vô chÝnh ngµnh L©m nghiÖp vïng T©y Nguyªn lµ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ë T©y Nguyªn g¾n liÒn víi gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, an ninh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¶ miÒn nam. Khoanh gi÷, b¶o vÖ c¸c khu rõng ®Çu nguån ®Ó b¶o vÖ ®Êt ®ai mµu mì vµ ®iÒu hßa nguån níc, c¶ níc ngÇm cho c¸c dßng s«ng vµ c¸c thñy ®iÖn, gi¶m h¹n h¸n cho c¸c vïng h¹ lu. PhÊn ®Êu n©ng ®é che phñ b×nh qu©n cña vïng nµy tõ 53,2% (hiÖn nay) ®Õn 61,4% (vµo n¨m 2010). §èi víi c¸c khu rõng ®Æc dông cÇn ph¶i lµm râ c¸c ph©n khu chøc n¨ng vµ quy ho¹ch x©y dùng vïng ®Öm ®Ó ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i ®Õn vïng lâi. Nh÷ng quyÕt ®Þnh, nghÞ ®Þnh trªn cña ChÝnh phñ lµ c¬ së cho viÖc qu¶n lý vµ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng. Cã thÓ nãi r»ng : Trong thêi ®¹i hiÖn nay, vÊn ®Ò qu¶n lý bÒn v÷ng c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nãi chung vµ tµi nguyªn rõng nãi riªng kh«ng cßn lµ nhiÖm vô cña riªng mét vïng hay mét quèc gia nµo mµ lµ nhiÖm vô cña mäi thµnh viªn, mäi céng ®ång ngêi trong mét quèc gia hay réng h¬n lµ trªn ph¹m vi toµn cÇu. Sù suy gi¶m tµi nguyªn cña mét quèc gia hay réng h¬n lµ trªn ph¹m vi toµn cÇu kh«ng nh÷ng g©y tæn thÊt trùc tiÕp cho quèc gia ®ã trong viÖc cung cÊp l©m s¶n (kinh tÕ), æn ®Þnh x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i mµ cßn cã thÓ kÐo theo nhiÒu hËu qu¶ bÊt lîi cho c¸c quèc gia l©n cËn trong khu vùc. V× vËy chóng ta cÇn ph¸t huy c¸c t¸c dông kh¸c nhau cña rõng nh b¶o vÖ m«i trêng sèng, b¶o tån tÝnh ®a d¹ng sinh häc vµ c©n b»ng hÖ sinh th¸i v.v... Mét sè nghiªn cøu cã liªn quan: - Vò V¨n MÔ, n¨m 1996 ®· thö nghiÖm ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cã sù tham gia cña ngêi d©n t¹i Qu¶ng Ninh, ®· ®Ò xuÊt ®îc 6 nguyªn t¾c vµ c¸c bíc c¬ b¶n trong quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·. 12
- NguyÔn Tö Siªm vµ Th¸i Phiªn [18], ®· nªu ®îc tÝnhbÒn v÷ng trong sö dông ®Êt ®åi nói gåm 3 ph¬ng diÖn: bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ, bÒn v÷ng vÒ m«i trêng vµ chÊp nhËn vÒ x· héi. - C«ng tr×nh “ Sö dông ®Êt tæng hîp bÒn v÷ng” cña NguyÔn Xu©n Qu¸t n¨m 1996 [16], t¸c gi¶ ®· nªu nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai, còng nh c¸c m« h×nh sö dông ®Êt bÒn v÷ng, m« h×nh khoanh nu«i vµ phôc håi rõng ë ViÖt Nam. §ång thêi còng bíc ®Çu ®Ò xuÊt tËp ®oµn c©y trång nh»m sö dông bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh ®Êt rõng. - VÒ lu©n canh t¨ng vô, trång xen, trång gèi vô, x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång ®Ó sö dông hîp lý ®Êt ®ai ë vïng nói phÝa B¾c ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi nh TrÇn §øc Viªn vµ céng sù (1996) [33], Bïi Quang To¶n (1991) [26]. Theo c¸c t¸c gi¶ trªn th× viÖc lùa chän hÖ thèng c©y trång trªn ®Êt dèc lµ rÊt thiÕt thùc ®èi víi c¸c vïng phÝa B¾c ViÖt Nam. §èi víi tµi nguyªn ®Êt dèc, Ph¹m ChÝ Thµnh vµ céng sù ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ sö dông tµi nguyªn ®¸t dãc ë V¨n Yªn - Yªn B¸i, c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Òu ®i vµo híng c¶i thiÖn hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng: chän gièng c©y trång, chän hÖ thèng canh t¸c, chän lu©n kú canh t¸c, chän ph¬ng thøc tr«ng xen ®Ó t×m ra hÖ thèng trång trä tèi u cã nhiÒu thuËn lîi b¶o vÖ m«i trêng[19]. - 1998 Lª Do·n Anh ®· nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm cÊu tróc rõng ë vên quèc gia B¹ch M·, luËn v¨n tèt nghiÖp cao häc n¨m 1998.[1] - N¨m 2000 NguyÔn B¸ Ng·i ®· nghiªn cøu ph¬ng ph¸p luËn, c¬ së thùc tiÔn quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia cÊp x· vïng trung t©m t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt ®îc ph¬ng ph¸p luËn vÒ sù phèi kÕt hîp gi÷a quy ho¹ch vÜ m« vµ vi m« vµ ®a ra ®îc quy tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x· [12]. N¨m 2000, Lu C¶nh Trung [29] ®· nghiªn cøu mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lÝ sö dông ®Êt ë x· ThiÖn KÕ thuéc vïng ®Öm Vên quèc gia Tam §¶o, t¸c gi¶ ®· khuyÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ gãp phÇn qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng. N¨m 1999 TØnh ®oµn thanh niªn §¨k L¨k ®· thùc hiÖn dù ¸n b¶o tån ®a d¹ng sing häc vïng ®Öm vên quèc gia Ch Yang Sin( t¹i x· Hoµ Phong), kÕt qu¶ cña dù ¸n nµy ®· 13
®em lai cho ngêi d©n mét sè kiÕn thøc trång lóa níc vµ n©ng cao nhË thøc vÒ rõng cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë Bu«n Ng« x· Hoµ Phong. HiÖn nay ë vïng ®Öm vên quèc gia C¸t Tiªn ®ang tiÕn hµnh dù ¸n b¶o vÖ vïng ®Öm ë hai x· §¨k Sin vµ §¹o NghÜa, th«ng qua tham quan kh¶o s¸t cña chóng t«i t¹i hai x· trªn th× rõng vÉn t¸c ®éng bëi ngêi d©n th«ng qua viÖc khai th¸c gç vµ khai th¸c l©m s¶n ngoµi gç kh«ng ®óng quy tr×nh. Nh×n chung c¸c nghiªn cøu tríc ®©y ®· t¸ch rêi viÖc nghiªn cøu cÊu tróc rõng vµ viÖc sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng vïng ®Öm, c¸c khu rõng ®Æc dông. Cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu quy ho¹ch sö dông ®Êt n©ng cao thu nhËp kinh tÕ cho ngêi d©n, cßn ®èi víi vïng ®Öm cña mét khu rõng ®¾c dông cô thÓ th× cã Ýt nghiªn cøu h¬n . Do ®ã, viÖc nghiªn cøu ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m qu¶n lý vµ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng cho vïng ®Öm lµ viÖc lµm thiÕt thùc gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ ë vïng ®Öm bÒn v÷ng. §Æc biÖt lµ nghiªn cøu cho mét vïng ®Öm cô thÓ nh ë Vên quèc gia Ch Yang Sin – Kr«ng B«ng - §¨k L¨k. 14
Ch¬ng 2: Môc tiªu, néi dung, ph¬ng ph¸p vµ ph¹m vi nghiªn cøu 2.1- Môc tiªu Ph©n tÝch ®îc ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· ®Õn qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng ë vïng ®Öm Vên quèc gia Ch Yang Sin. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë vïng ®Öm nh»m gi¶m ¸p lùc ®Õn rõng vïng ®Öm vµ vïng lâi cña Vên quèc gia Ch Yang Sin 2.2- Néi dung nghiªn cøu: 2.2.1- HiÖn tr¹ng khu vùc nghiªn cøu. a. HiÖn tr¹ng Vên quèc gia Ch Yang Sin vµ vïng ®Öm. - VÝ trÝ ®Þa lý, ranh giíi, diÖn tÝch, ranh giíi hµnh chÝnh. - Lîc sö h×nh thµnh khu b¶o tån vµ c¸c x· vïng ®Öm. - §Þa h×nh, ®Þa chÊt, thæ nhìng khÝ hËu thñy v¨n, tµi nguyªn rõng. b. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n«ng l©m nghiÖp. - VÒ n«ng nghiÖp - VÒ l©m nghiÖp c. Tµi nguyªn rõng trong vïng ®Öm. - Tr¹ng th¸i rõng - DiÖn tÝch, tr÷ lîng theo tr¹ng th¸i d. T×nh h×nh kinh tÕ - x· héi cña vïng ®Öm. + VÒ kinh tÕ : T×m hiÓu c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, c©y c«ng nghiÖp, c¸c ngµnh thñ c«ng vµ dÞch vô. + VÒ x· héi: T×m hiÓu d©n sè, d©n téc, truyÒn thèng canh t¸c vµ tæ chøc qu¶n lý x· héi. Nhu cÇu cña ngêi d©n liªn quan ®Õn tµi nguyªn rõng (thùc vËt) gç lµm nhµ, chÊt ®èt. e. HiÖn tr¹ng vÒ m«i trêng : 15
. §é che phñ . Tµi nguyªn ®Êt vµ nh÷ng khu vùc xãi mßn qua biÕn ®éng thiªn tai . Níc (níc bÒ mÆt vµ níc ngÇm). 2.2.2- T×nh h×nh qu¶n lý rõng ë vïng ®Öm: - T¸c ®éng cña con ngêi ®Õn vïng ®Öm vµ ¶nh hëng cña con ngêi ®Õn vïng ®Öm. - Nh÷ng thuËn lîi. - Nh÷ng th¸ch thøc hiÖn t¹i trong thêi gian tíi ®Õn QLBVR. 2.2.3- ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi ®Õn qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng vïng ®Öm: 2.2.4 - ¶nh hëng cña mét sè chÝnh s¸ch cña nhµ níc: 2.2.5- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng bÒn v÷ng: Trªn c¬ së nh÷ng hiÖn tr¹ng vµ t×nh h×nh qu¶n lý rõng ë vïng ®Öm chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh sau : a. Gi¶i ph¸p vÒ mÆt kinh tÕ. b. Gi¶i ph¸p vÒ x· héi. c. Gi¶i ph¸p vÒ m«i trêng. 2.3- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: 2.3.1- Ph¬ng ph¸p kÕ thõa tµi liÖu : - Trong ®Ò tµi nµy chóng t«i kÕ thõa nh÷ng tµi liÖu nh: ChÝnh s¸ch giao ®Êt kho¸n rõng, chÝnh s¸ch thuÕ l©m nghiÖp, luËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, chiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp tõ 2001-2010. - Nh÷ng tµi liÖu ®· cã vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi vµ nh©n v¨n cña vïng ®Öm, hiÖn tr¹ng vµ lÞch sö h×nh thµnh Vên quèc gia Ch Yang Sin vµ c¸c x· vïng ®Öm. - HiÖn tr¹ng qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng ®îc thu thËp t¹i c¸c uû ban nh©n d©n x·, h¹t kiÓm l©m huyÖn vµ Vên quèc gia Ch yang Sin. - KÕ thõa viÖc ph©n chia tr¹ng th¸i vµ tr÷ lîng theo c¸c tr¹ng th¸i rõng hiÖn cã. 2.3.2- Ph¬ng ph¸p PRA §Ó ®iÒu tra ®¸nh gi¸ kinh tÕ hé gia ®×nh vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt chóng t«i tiÕn h¸nh ¸p dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n: PRA. 16
Sau khi t×m hiÓu ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi, chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra pháng vÊn 30 hé trong mét bu«n thuéc 1 x· (Yang Mao). §©y lµ bu«n cã møc sèng thµnh phÇn d©n téc, kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®¹i diÖn cho x· vµ còng ®îc xem lµ ®iÓn h×nh trong khu vùc. Nh÷ng vÊn ®Ò pháng vÊn tËp trung vµo thùc tr¹ng ®êi sèng kinh tÕ, v¨n hãa cña ngêi d©n, thùc tr¹ng qu¶n lý vµ sö dông c¸c tµi nguyªn ®Êt, rõng, tµi nguyªn sinh vËt, hiÖu qu¶ sö dông c¸c tµi nguyªn, nguyªn nh©n cña sö dông kh«ng hîp lý vµ lµm suy tho¸i tµi nguyªn rõng. - Sö dông ph¬ng ph¸p ®i “l¸t c¾t”, ®iÒu tra ngoµi thùc ®Þa ®Ó tiÕn hµnh kiÓm tra vµ bæ sung nh÷ng th«ng tin ®· thu thËp ®îc tõ qóa tr×nh pháng vÊn hé nh»m m« pháng vÒ cÊu tróc kh«ng gian cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hiÖn t¹i vÒ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng, ®Êt, khÝ hËu vµ ®éng vËt, thùc vËt ë ®Þa ph¬ng, kh¶o s¸t ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, ®Þa chÊt thæ nhìng, ho¹t ®éng canh t¸c, hiÖn tr¹ng c¸c lo¹i rõng, t×m hiÓu nh÷ng nguyªn nh©n vµ ®Ò xuÊt híng kh¾c phôc. -Ph©n lo¹i c©y trång vËt nu«i: Chóng t«i sö dông ph¬ng ph¸p Matrix: Ph¬ng ph¸p nµy ®îc sö dông bëi mét nhãm ngêi d©n c©n b»ng vÒ giíi cho viÖc lùa chän ®¸nh gi¸ c©y trång, vËt nu«i, m« h×nh canh t¸c. Matrix lµ mét biÓu mµ hµng trªn cïng mµ c¸c lo¹i c©y trång, vËt nu«i cña ®Þa ph¬ng, cét bªn tr¸i lµ c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ c©y trång hoÆc m« h×nh canh t¸c, c¸c hµng, c¸c « cßn l¹i ®Ó ghi kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ c¸c tiªu chÝ cao nhÊt lµ 10 ®iÓm, thÊp nhÊt lµ 1 ®iÓm vµ cuèi cïng lµ ®iÓm 0. Hµng cuèi cïng ghi tæng sè ®iÓm ®¸nh gi¸ tæng hîp tõ c¸c tiªu chÝ cho mét c©y, con, mét m« h×nh. Ngêi d©n liÖt kª nh÷ng loµi c©y, con ®· ®îc trång hoÆc nu«i ë ®Þa ph¬ng, sau ®ã ngêi híng dÉn cã thÓ gîi më cho ngêi d©n vµ thèng nhÊt ®a ra c¸c chØ tiªu ®Ó ph©n lo¹i, dùa vµo c¸c chØ tiªu ®Ó so s¸nh vµ cho ®iÓm. C¸c chØ tiªu nh: Phï hîp víi khÝ hËu, ®Êt ®ai, dÔ t×m gièng, dÔ g©y trång, Ýt s©u bÖnh h¹i, dÔ tiªu thô, Ýt dÞch bÖnh,…(thÓ hiÖn ë 03 vÊn ®Ò: kinh tÕ, x· héi, m«i trêng ). 17
- Ph©n tÝch lÞch mïa vô: LÞch mïa vô còng ®îc chÝnh ngêi d©n sèng trong céng ®ång bµn b¹c, ph©n tÝch vµ thèng nhÊt x©y dùng lªn s¬ ®å lÞch thêi vô. Trªn c¬ së lÞch mïa vô cho ta biÕt ®îc thêi gian nhµn rçi trong nh©n d©n. 2.3.3- Ph¬ng ph¸p c©n ®o: §Ó tÝnh to¸n lîng gç, cñi tõ nhu cÇu cña con ngêi, chóng t«i dïng ph¬ng ph¸p c©n ®o trùc tiÕp lîng cñi ®un cho mçi ngµy vµ lîng gç cÇn thiÕt cho mçi nhµ cña mét sè hé d©n, sau ®ã tÝnh gi¸ trÞ b×nh qu©n. 2.3.4- Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ: §Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c h×nh thøc qu¶n lý sö dông ®Êt ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. §Ò tµi dùa vµo hÖ thèng c¸c tiªu chÝ - C¬ cÊu ®Êt ®ai. - C¬ cÊu lao ®éng. - C¬ cÊu ®Çu t. - C¬ cÊu thu nhËp. - Kinh nghiÖm s¶n xuÊt. §Ó lùa chän c©y trång thÝch hîp cho khu vùc, tõ ®iÓm ®¸nh gi¸ cho mét sè c©y trång vËt nu«i cña ngêi d©n theo ph¬ng ph¸p Matrix kÕt hîp víi thùc tiÔn trong s¶n xuÊt tõ ®ã rót ra nh÷ng nhËn ®Þnh chung nhÊt cho mét sè c©y trång, vËt nu«i phï hîp víi thùc tiÔn s¶n xuÊt t¹i khu vùc nghiªn cøu. §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cho mçi m« h×nh canh t¸c, chóng t«i sö dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ th«ng qua c¸c chØ tiªu NPV, BCR, BPV, CPV, IRR trªn phÇn mÒm Excel 7.0 cña m¸y vi tÝnh §Ò tµi chän hai ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ ®ã lµ Ph¬ng ph¸p tÜnh vµ Ph¬ng ph¸p ®éng. + Ph¬ng ph¸p tÜnh: Coi c¸c yÕu tè chi phÝ vµ kÕt qu¶ lµ ®éc lËp t¬ng ®èi vµ kh«ng chÞu t¸c ®éng cña yÕu tè thêi gian, môc tiªu ®Çu t vµ biÕn ®éng cña gi¸ trÞ ®ång tiÒn. Tæng lîi nhuËn P=TN-CP (2.1). + Ph¬ng ph¸p ®éng: 18