Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số đặc điểm sinh thái và kỹ thuật gây trồng Thảo quả (Amomum aromaticum Roxb.) ở một số tỉnh miền núi phía Bắc làm cơ sở đề xuất kỹ thuật trồng và phát triển mở rộng

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tổng kết được kỹ thuật gây trồng Thảo quả dưới tán rừng tự nhiên và rừng trồng nhằm bổ sung cơ sở khoa học cho việc đề xuất kỹ thuật gây trồng và mở rộng vùng trồng góp phần tăng thu nhập cho người dân và quản lý bền vững tài nguyên rừng ở một số tỉnh miền núi phía Bắc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số đặc điểm sinh thái và kỹ thuật gây trồng Thảo quả (Amomum aromaticum Roxb.) ở một số tỉnh miền núi phía Bắc làm cơ sở đề xuất kỹ thuật trồng và phát triển mở rộng

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O Bé N¤NG NGHIÖP Vµ ptNT Tr¦êng ®¹i häc l©m nghiÖp Lª V¨n Thµnh NGHI£N CøU mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ kü thuËt g©y trång th¶o qu¶ (Amomum aromaticum Roxb.) ë MéT Sè tØnh miÒn nói phÝa b¾c LµM C¥ Së §Ò XUÊT Kü THUËT trång Vµ PH¸T TRIÓN Më RéNG Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: TS. NguyÔn Huy S¬n Hµ T©y, 2006
1 §Æt vÊn ®Ò Th¶o qu¶ (Amomum aromaticum Roxb.) thuéc hä Gõng (Zingiberaceace) lµ loµi c©y l©m s¶n ngoµi gç ph©n bè tù nhiªn ë vïng nói cao cã khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm vµ cËn nhiÖt ®íi, thÝch hîp víi c¸c lo¹i ®Êt cßn tÝnh chÊt ®Êt rõng, lµ c©y chÞu bãng víi ®é tµn che tõ 0,3-0,7. Th¶o qu¶ ®îc g©y trång chñ yÕu ë c¸c tØnh miÒn Nam Trung Quèc, phÝa B¾c Lµo vµ c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c níc ta nh Lµo Cai, Hµ Giang, Lai Ch©u. H¹t Th¶o qu¶ cã hµm lîng tinh dÇu tõ 1-1,5% mµu vµng nh¹t, mïi th¬m, nãng cay dïng lµm gia vÞ thùc phÈm. §Æc biÖt Th¶o qu¶ lµ mét lo¹i dîc liÖu dïng lµm thuèc ®Ó ch÷a trÞ bÖnh ®au ngùc, ®au bông, ®Çy tríng, Øa ch¶y, l¸ch to vµ trÞ c¶ bÖnh sèt rÐt,… V× vËy, Th¶o qu¶ lµ loµi c©y l©m s¶n ngoµi gç kh«ng nh÷ng chØ cã gi¸ trÞ tiªu dïng trong níc mµ cßn cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao. ë níc ta, nh÷ng n¨m gÇn ®©y gi¸ Th¶o qu¶ trung b×nh kho¶ng tõ 40.000 - 60.000 ®/kg kh«, ®Õn mïa thu ho¹ch t th¬ng ®Õn tËn hé gia ®×nh thu mua nªn nh×n chung Th¶o qu¶ dÔ b¸n vµ mang l¹i nguån thu lín cho nhiÒu hé gia ®×nh nh hé «ng Qu¶n Gia M«, x· Chung LÌng Hå, huyÖn B¸t X¸t, tØnh Lµo Cai trång ®îc 5,0 ha hµng n¨m cho thu nhËp tõ 30-50 triÖu ®ång. Hé «ng Thµo A Khoa th«n XÐo Mý Tû, x· T¶ Van, huyÖn Sa Pa, tØnh Lµo Cai trång ®îc 6,0 ha hµng n¨m cho thu nhËp tõ 40-60 triÖu ®ång. Riªng n¨m 2001 gi¸ t¨ng tíi 150.000 ®/kg kh«, nhiÒu hé gia ®×nh ë huyÖn Sa Pa, B¸t S¸t, V¨n Bµn cña tØnh Lµo Cai thu ®îc 60-70 triÖu ®ång, thËm chÝ cã hé gia ®×nh thu ®îc trªn 100 triÖu ®ång tõ Th¶o qu¶ trong n¨m nµy ®iÓn h×nh cã gia ®×nh «ng P¸o ë B¶n NËm Kh©m x· NËm Chµy, hé «ng Ly ë Th«n NËm Chµy x· NËm Chµy huyÖn V¨n Bµn. Qua c¸c b¸o c¸o b»ng v¨n b¶n cña chÝnh quyÒn vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý cho thÊy viÖc ph¸t triÓn g©y trång Th¶o qu¶ ®· vµ ®ang gãp phÇn
2 ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nªn nhiÒu ®Þa ph¬ng ®· coi c©y Th¶o qu¶ lµ c©y trång chÝnh thay thÕ c©y Thuèc PhiÖn ë vïng cao. V× Th¶o qu¶ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh vËy nªn diÖn tÝch trång loµi c©y nµy trong nh÷ng n¨m qua t¨ng rÊt nhanh, nhng chñ yÕu lµ tù ph¸t, nªn kü thuËt trång rÊt kh¸c nhau, bªn c¹nh nh÷ng diÖn tÝch cã n¨ng suÊt t¬ng ®èi cao, cßn tån t¹i nhiÒu diÖn tÝch cho n¨ng suÊt thÊp. Tuy mét sè ®Þa ph¬ng ®· cã híng dÉn kü thuËt g©y trång nhng do cha cã c¬ së khoa häc dùa trªn nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n nªn ®©y míi chØ lµ b¶n híng dÉn kü thuËt t¹m thêi, dùa vµo kinh nghiÖm vµ mang tÝnh ®Þa ph¬ng. H¬n n÷a, nhiÒu hé gia ®×nh do kh«ng hiÓu ®Æc tÝnh sinh th¸i cña c©y Th¶o qu¶ ®· tù ®éng më t¸n rõng dÉn ®Õn lµm suy gi¶m vèn rõng, gi¶m chøc n¨ng phßng hé vµ n¨ng suÊt Th¶o qu¶. V× vËy, ®Ó cã thÓ trång c©y Th¶o qu¶ cho n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao, phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn n¬i trång, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn ®Ò tµi "Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ kü thuËt g©y trång Th¶o qu¶ (Amomum aromaticum Roxb.) ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c lµm c¬ së ®Ò xuÊt kü thuËt trång vµ ph¸t triÓn më réng" B¶n luËn v¨n nµy ®îc hoµn chØnh trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi cÊp Bé "X©y dùng híng dÉn kü thuËt trång Th¶o qu¶ (Amomum aromaticum Roxb.) ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c" giai ®o¹n 2004-2005 do chÝnh t¸c gi¶ lµm chñ nhiÖm ®Ò tµi.
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Nghiªn cøu ë níc ngoµi 1.1.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ gi¸ trÞ vµ c«ng dông cña Th¶o qu¶ Th¶o qu¶ lµ c©y l©m s¶n ngoµi gç, ph©n bè tù nhiªn hÑp, trªn vïng nói cao ë mét sè tØnh cña miÒn Nam Trung Quèc vµ phÝa B¾c níc Lµo. Cho ®Õn nay nh×n chung c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chñ yÕu tËp trung ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ vµ c«ng dông cña Th¶o qu¶ cßn kü thuËt g©y trång ®îc ®Ò cËp rÊt s¬ lîc. ë Trung Quèc Th¶o qu¶ ®îc sö dông c¸ch ®©y hµng tr¨m n¨m, nhng viÖc nghiªn cøu vÒ loµi c©y nµy cha nhiÒu. KÕt qu¶ nghiªn cøu c©y Th¶o qu¶ ban ®Çu ®îc tr×nh bµy trong cuèn s¸ch vÒ c«ng dông vµ gi¸ trÞ cña mét sè loµi c©y dîc liÖu do c¸c nhµ Y häc Trung Quèc biªn so¹n ®îc xuÊt b¶n vµo ®Çu thÕ kû 19 (dÉn theo Th©n V¨n C¶nh, 2001) [20], c«ng tr×nh nµy míi bíc ®Çu ®Ò cËp ®Õn c©y Th¶o qu¶ tuy cßn s¬ lîc vµ ng¾n gän nhng ®· chØ ra c«ng dông cña Th¶o qu¶ trong ch÷a trÞ mét sè bÖnh nh: ®au bông, Øa ch¶y, gi¶i c¶m, ch÷a ho, viªm lîi,… TiÒn TÝn Trung n¨m 1996 [43] nhµ nghiªn cøu vÒ c©y thuèc d©n téc lµm viÖc t¹i ViÖn VÖ sinh dÞch tÕ c«ng céng Trung Quèc ®· xuÊt b¶n Ên phÈm “B¶n th¶o bøc tranh mµu Trung Quèc” trong ®ã còng ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ vµ c«ng dông cña Th¶o qu¶. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vÒ l©m s¶n nhiÖt ®íi J.H. de Beer (1992) [41] chuyªn gia l©m s¶n ngoµi gç cña Fao, L.S. de Padua, N. Bunyapraphatsar, R.H.M.J Lemmens (1999) [39] ®· cho thÊy gi¸ trÞ to lín cña th¶o qu¶ trong viÖc t¨ng thu nhËp, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho ngêi d©n sinh sèng ë vïng nói cao. 1.1.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i, sinh th¸i vµ kü thuËt g©y trång ViÖc g©y trång Th¶o qu¶ còng gièng nh g©y trång nhiÒu loµi c©y kh¸c, kÕt qu¶ trång thêng phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè nh: gièng trång, mËt ®é
4 trång, ph¬ng ph¸p vµ ph¬ng thøc trång,… ®Æc biÖt lµ ®Æc tÝnh sinh th¸i cña c©y trång, chÝnh v× vËy viÖc nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ h×nh th¸i c©y Th¶o qu¶ ®· ®îc mét sè nhµ nghiªn cøu c©y thuèc t¹i V©n Nam – Trung Quèc n¨m 1968 [20], TiÒn TÝn Trung (1996) [43] quan t©m nghiªn cøu vµ m« t¶ mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i cña Th¶o qu¶ gióp ngêi trång rõng x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn g©y trång cho n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao. C¸c t¸c gi¶ ®· cho biÕt vïng ph©n bè vµ s¶n xuÊt chñ yÕu ë Trung Quèc lµ c¸c huyÖn T©y Trï, M· Quan, V¨n S¬n, B×nh Biªn, M· LËt Ba tØnh V©n Nam, huyÖn TÜnh T©y, §øc B¶o, Lôc Biªn, L¨ng L¹c tØnh Qu¶ng T©y vµ huyÖn La MiÕn tØnh Quý Ch©u. VÒ h×nh th¸i, Th¶o qu¶ lµ lo¹i c©y th©n th¶o, sèng l©u n¨m, mäc bôi hay côm, cao kho¶ng 2-2,5m. Th©n gèc n»m ngang, to mËp cã nhiÒu m¾t, ®êng kÝnh kho¶ng 2,7cm. C©y h×nh trô trßn, ®øng th¼ng hoÆc h¬i n»m nghiªng. L¸ mäc so le cã cuèng ng¾n hoÆc kh«ng cã cuèng. L¸ h×nh bÇu dôc dµi, dµi kho¶ng 60 cm, réng kho¶ng 20 cm, ®u«i l¸ nhän, mÐp l¸ nguyªn. Côm hoa d¹ng b«ng mäc tõ gèc dµi kho¶ng 13cm. Qu¶ mäc thµnh chïm, qu¶ h×nh trøng dµi kho¶ng 2,7-5cm ®êng kÝnh kho¶ng 2,7cm, qu¶ chÝn mµu ®á sÉm, tõng qu¶ riªng cã cuèng dµi 2-5,7mm. Thêi gian ra hoa tõ th¸ng 5-6 qu¶ chÝn vµo th¸ng 9-10. VÒ sinh th¸i, Th¶o qu¶ lµ c©y chÞu bãng ®é tµn che kho¶ng 0,4. a khÝ hËu «n hoµ r©m m¸t, cã thÓ chÞu ®ùng ®îc b¨ng tuyÕt trong thêi gian ng¾n cña mïa ®«ng. Sinh trëng tèt trªn nói cao c¸ch mÆt biÓn 700-1200m. C©y thÝch nghi nhÊt ë ®Êt c¸t pha, giµu mïn, tho¸t níc tèt, mµu mì vµ Èm. VÒ biÖn ph¸p g©y trång vµ ph¸t triÓn Th¶o qu¶ c¸c t¸c gi¶ chØ ®Ò cËp mét c¸ch ng¾n gän vµ s¬ lîc nh: kü thuËt nh©n gièng, cha ®a ra ph¬ng ph¸p t¹o gièng b»ng h¹t mµ chØ sö dông ph¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng hom gèc cã chåi, hom gèc cã tuæi kho¶ng 12 th¸ng tuæi, ®îc ®¸nh ë nh÷ng bôi ®· cho hoa kÕt qu¶, cã kÌm mét ®o¹n th©n ngÇm dµi 7-10cm, phÇn th©n khÝ sinh chØ ®Ó mét ®o¹n dµi 33-50cm. Thêi vô trång tríc vµ sau tiÕt xu©n ph©n, cha ®a ra mËt ®é trång thÝch hîp. VÒ ch¨m sãc, míi chØ ®a ra
5 biÖn ph¸p ch¨m sãc cña n¨m thø nhÊt, thêi gian ch¨m sãc th¸ng 4, 6, 8. Kü thuËt ch¨m sãc gåm: lµm cá vun xíi ®Êt vµ bãn ph©n gµ trén lÉn víi tro bÕp, bãn vµo xung quanh bôi Th¶o qu¶ vµ bãn vµo ®Çu mïa h¹. BiÖn ph¸p thu ho¹ch vµ s¬ chÕ b¶o qu¶n còng ®îc giíi thiÖu mét c¸ch ng¾n gän. N¨m 1999 [39] L.S. de Padua, N. Bunyapraphatsar vµ R.H.M.J Lemmens ®· c«ng bè mét sè ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc vµ ph©n bè cña Th¶o qu¶ trong cuèn “Tµi nguyªn thùc vËt §«ng Nam ¸”. Trong c«ng tr×nh nµy c¸c t¸c gi¶ còng chØ ®Ò cËp ng¾n gän vÒ kü thuËt nh©n gièng, c¸ch trång, ch¨m sãc, b¶o vÖ, thu h¸i, chÕ biÕn, t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô Th¶o qu¶ trªn thÕ giíi. 1.2. Nghiªn cøu ë trong níc 1.2.1. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ gi¸ trÞ vµ c«ng dông cña Th¶o qu¶ ë níc ta Th¶o qu¶ ®îc ngêi d©n c¸c vïng nói cao phÝa B¾c nh Lµo Cai, Hµ Giang, Lai Ch©u sö dông tõ rÊt l©u. Trong thêi kú Ph¸p thuéc, ngêi Ph¸p ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ tµi nguyªn thùc vËt ë §«ng D¬ng, ®Æc biÖt lµ c¸c loµi thùc vËt cã gi¸ trÞ ®îc ngêi b¶n xø sö dông, trong ®ã c«ng tr×nh “Thùc vËt chÝ ®¹i c¬ng §«ng D¬ng” cña Lecomte (1907-1951) [38] ®îc coi lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn ë níc ta cã ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ vµ c«ng dông cña c©y Th¶o qu¶. Nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn ho¸ häc vµ c«ng dông cña Th¶o qu¶ ë níc ta cho ®Õn nay ®iÓn h×nh cã c¸c c«ng tr×nh cña §ç TÊt Lîi (1957) [11], NguyÔn Xu©n Dòng vµ céng sù (1989), Vâ V¨n Chi (1999) [4] cho thÊy tinh dÇu Th¶o qu¶ cã c¸c thµnh phÇn chñ yÕu: 1-8 cineol chiÕm 30,61%, Trans-2 undecanal chiÕm 17,33%, Citral B (geranial) chiÕm 10,57% vµ Terpineol chiÕm 4,34%. VÒ c«ng dông: Th¶o qu¶ ®îc dïng lµm gia vÞ ¨n liÒn víi thÞt c¸, còng ®îc dïng ®Ó thªm vµo mét sè b¸nh kÑo. Thêng dïng lµm thuèc ch÷a ®au bông, ®Çy tríng, Øa ch¶y, ngùc ®au, n«n äe, ch÷a ho, ch÷a ®au r¨ng, viªm lîi, trÞ sèt rÐt, l¸ch to,…
6 KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ b¶o tån, khai th¸c nguån tµi nguyªn c©y thuèc thiªn nhiªn vµ ph¸t triÓn trång c©y thuèc trªn ®Êt rõng ë ViÖt Nam, §oµn ThÞ Nhu (1982) [13], NguyÔn TËp (1990) [19] cho biÕt Th¶o qu¶ lµ c©y dîc liÖu quÝ, cÇn ®îc b¶o vÖ vµ nh©n réng. Trong c«ng tr×nh “VÊn ®Ò nghiªn cøu vµ b¶o vÖ tµi nguyªn thùc vËt vµ sinh th¸i nói cao Sa Pa” L· §×nh Mìi, NguyÔn ThÞ Thuû vµ Ph¹m V¨n ThÝnh (1995) [12] còng cho thÊy c©y Th¶o qu¶ cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao, t¨ng thu nhËp cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng, chÝnh v× thÕ loµi c©y nµy lµ nguån thu nhËp chÝnh cho ngêi d©n ë mét sè ®Þa bµn vïng cao. Khi nghiªn cøu vÒ gi¸ trÞ cña l©m s¶n ngoµi gç ®èi víi ngêi d©n ë th«n XÐo Mý Tû x· T¶ Van huyÖn Sa Pa tØnh Lµo Cai, NguyÔn TËp (2001) [20], ®· chØ ra r»ng, c¸c hé gia ®×nh ë ®©y khi chuyÓn tõ trång Lóa n¬ng sang trång Th¶o qu¶ th× thu nhËp cña gia ®×nh hµng n¨m t¨ng gÊp 10-15 lÇn. Dù ¸n “Sö dông bÒn v÷ng l©m s¶n ngoµi gç” phèi hîp gi÷a ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam víi Tæ chøc b¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ (IUCN), n¨m 2002 [25] ®· “Tæng quan ngµnh l©m s¶n ngoµi gç cña ViÖt Nam” vµ kh¶ng ®Þnh c©y Th¶o qu¶ lµ loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao cã thÓ thay thÕ c©y Thuèc PhiÖn cho ®ång bµo H¬ M«ng vµ ®ång bµo c¸c d©n téc kh¸c sèng ë vïng cao. Tæ chøc B¶o tån §éng thùc vËt hoang d· Quèc tÕ (2004) [22] trong B¸o c¸o tæng hîp trång Th¶o qu¶ thuéc Dù ¸n B¶o tån vïng nói Hoµng Liªn dùa vµo céng ®ång ®· ®a ra kÕt qu¶ ®iÒu tra, h¬n 90% hé gia ®×nh trong th«n Kham Tren x· NËm Chµy huyÖn V¨n Bµn tØnh Lµo Cai trång Th¶o qu¶ cã thu nhËp cao nªn ®· kh«ng n»m trong diÖn ®ãi nghÌo theo tiªu chÝ cña Nhµ níc vµ ë ®©y kh«ng cã loµi c©y nµo cã tiÒm n¨ng gãp phÇn vµo xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo b»ng c©y Th¶o qu¶. NhiÒu tê b¸o ®iÖn tö tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng mét vµi n¨m gÇn ®©y còng ®· ®Ò cËp nhiÒu ®Õn vai trß cña c©y Th¶o qu¶ kh«ng chØ xo¸ ®ãi
7 gi¶m nghÌo mµ cßn lµ loµi c©y lµm giµu cho ngêi d©n vïng cao ngoµi ra cßn gi÷ ®îc rõng [30] [31] [32] [33] [35]. Bªn c¹nh ®ã mét sè bµi viÕt ngoµi viÖc thõa nhËn gi¸ trÞ kinh tÕ do c©y Th¶o qu¶ ®em l¹i vµ kh¶ng ®Þnh kh«ng thÓ kh«ng trång Th¶o qu¶ mµ cßn nªu ®îc mÆt tr¸i cña viÖc trång loµi c©y nµy lµ ¶nh hëng ®Õn t¸i sinh ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng vµ cÇn thiÕt ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu kü thuËt g©y trång Th¶o qu¶ võa cho thu nhËp cao mµ vÉn ®¶m b¶o ®îc tÝnh bÒn v÷ng cña vèn rõng [29] [34]. 1.1.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i, sinh th¸i vµ kü thuËt g©y trång Ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh th¸i nh c¸c nhµ khoa häc Trung Quèc ®· m« t¶, khi nghiªn cøu §ç TÊt Lîi (1957) [11], Vâ V¨n Chi (1999) [4], NguyÔn Ngäc B×nh vµ Ph¹m §øc TuÊn n¨m 2000 [1], TriÖu V¨n Hïng, NguyÔn Xu©n Qu¸t vµ Hoµng Ch¬ng (2002) [7] ®· bæ sung mét sè ®Æc ®iÓm nh: Th¶o qu¶ cã hÖ rÔ chïm, mäc ngang, th©n ngÇm vµ rÔ Th¶o qu¶ ph©n bè tËp trung ë tÇng ®Êt mÆt tõ 0-20cm, kh«ng ¨n s©u. BÑ l¸ cã khÝa däc, l¸ nh½n, mÆt trªn mµu xanh lôc sÉm, mÆt díi mµu nh¹t h¬n. Hoa mµu ®á nh¹t. Qu¶ h×nh trøng, khi chÝn cã mµu ®á sÉm, chia lµm 3 «, mçi « cã kho¶ng 7 h¹t, h¹t h×nh th¸p dÑt cã ¸o h¹t vµ cã mïi th¬m, ra hoa th¸ng 5-7, qu¶ chÝn th¸ng 9-11. VÒ ph©n bè, Th¶o qu¶ ®îc trång vµ mäc hoang ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam tËp trung nhiÒu nhÊt ë c¸c tØnh Lµo Cai, Hµ Giang, Lai Ch©u. Khi nghiªn cøu thèng kª nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt Nam, §ç TÊt Lîi (1957) [11] cho r»ng c©y Th¶o qu¶ ®îc ®a vµo trång ë níc ta kho¶ng n¨m 1890 tõ c¸c tØnh biªn giíi ViÖt Trung. Nh vËy, ngêi d©n ®Þa ph¬ng tù dÉn gièng vµ g©y trång Th¶o qu¶ tõ rÊt l©u, nhng nghiªn cøu vÒ kü thuËt trång th× §oµn ThÞ Nhu (1982) [13] ®· c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu cña m×nh vÒ “B¶o tån, khai th¸c nguån tµi nguyªn c©y thuèc thiªn nhiªn vµ ph¸t triÓn trång c©y thuèc trªn ®Êt rõng ë ViÖt Nam” cã chØ ra r»ng: Th¶o qu¶ thÝch nghi tèt ë ®iÒu kiÖn díi t¸n rõng nhng cha cã c¬ së khoa häc ®Ó chøng minh.
8 Tæng hîp nh÷ng kinh nghiÖm cña ®Þa ph¬ng, N¨m 1998 [23] vµ n¨m 2002, Trung t©m khuyÕn n«ng Lµo Cai ®· ®a ra kü thuËt trång, ch¨m sãc, thu ho¹ch Th¶o qu¶ b»ng tê r¬i vµ xuÊt b¶n tµi liÖu khuyÕn n«ng “Kü thuËt nu«i trång mét sè c©y, con chÝnh ë Lµo Cai”. C¸c tµi liÖu nµy chØ ®Ò cËp ng¾n gän mét sè ®Æc tÝnh sinh th¸i nh: Th¶o qu¶ a khÝ hËu «n hoµ, r©m m¸t, ®é cao trªn 800m so víi mÆt níc biÓn, cã m©y mï che phñ, cã thÓ chÞu ®îc gi¸ rÐt, thËm chÝ cã tuyÕt vµo mïa ®«ng trong mét thêi gian ng¾n, thÝch hîp víi ®Êt giµu mïn, ®Êt c¸t pha, tho¸t níc nhng Èm ít. Cßn kü thuËt g©y trång ®îc giíi thiÖu mét c¸ch s¬ lîc tõ nh©n gièng, lµm ®Êt, trång, ch¨m sãc vµ thu ho¹ch, ph¹m vi ¸p dông trong néi bé. Trong ®ã, mËt ®é trång ®îc ®a ra híng dÉn cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng trång tõ 500-600 c©y/ha. Th¶o qu¶ còng nh nhiÒu lo¹i c©y kh¸c chØ sinh trëng vµ ph¸t triÓn tèt trªn mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nhÊt ®Þnh. Nªn khi biªn tËp c¸c Ên phÈm kü thuËt g©y trång mét sè loµi c©y ®Æc s¶n rõng trong ®ã cã c©y Th¶o qu¶ NguyÔn Ngäc B×nh, Ph¹m §øc TuÊn n¨m 2000 [1], TriÖu V¨n Hïng, NguyÔn Xu©n Qu¸t, Hoµng Ch¬ng (2002) [7] ®· chØ ra mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i c¬ b¶n gióp cho viÖc x¸c ®Þnh n¬i trång Th¶o qu¶ phï hîp ë mét sè ®Þa ph¬ng vïng nói cao cña ViÖt Nam nh: Th¶o qu¶ a khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm vµ cËn nhiÖt ®íi, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m tõ 15-200C, lîng ma trªn 2000mm/n¨m, ®é Èm kh«ng khÝ cao. ChÞu ®îc tuyÕt vµ b¨ng gi¸ trong mét thêi gian ng¾n. ThÝch hîp ë ®é cao 1000-2000m so víi mÆt níc biÓn. Phï hîp víi lo¹i ®Êt tèt, nhiÒu mïn, giµu ®¹m vµ Kali, a ®Êt Èm nhng kh«ng chÞu ®îc ®Êt óng níc. Lµ c©y chÞu bãng lu«n cÇn cã ®é tµn che 0,3-0,7, nh÷ng n¬i bÞ n¾ng nhiÒu, trèng tr¶i, l¸ Th¶o qu¶ bÞ vµng vµ chÕt nhiÒu. Ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh th¸i ®· ®a ra ë trªn c¸c t¸c gi¶ còng ®· giíi thiÖu kü thuËt g©y trång Th¶o qu¶ tõ kh©u t¹o gièng, gåm 2 nguån gièng. Gièng b»ng th©n ngÇm ®îc chän tõ c©y mÑ kho¶ng 1 n¨m tuåi trong bôi ®· ra hoa kÕt qu¶, ®µo lÊy th©n ngÇm dµi tõ 7-10cm cã 2-3 m¾t (chåi ngñ) phÇn
9 th©n khÝ sinh ®Ó l¹i mét ®o¹n dµi 35-45cm. Gièng b»ng h¹t, cuèi th¸ng 11-12 khi Th¶o qu¶ chÝn thµnh thôc, chän qu¶ to cã mµu ®á thÉm, t¸ch lÊy h¹t, tèt nhÊt lµ ®em gieo ngay, khi c©y con ®îc 12-18 th¸ng tuæi, cao 60-80cm th× ®em trång. C©y b»ng hom th©n ngÇm trång vµo th¸ng 4, c©y gieo tõ h¹t trång tõ th¸ng 4-9 vµo ngµy ma. MËt ®é trång 2900 c©y/ha, 2000 c©y/ha hoÆc 1650 c©y/ha. Mçi n¨m ch¨m sãc 2-3 lÇn, ch¨m sãc lÇn cuèi trong n¨m kÕt hîp bãn ph©n. Côc Ph¸t triÓn L©m nghiÖp – Bé NN&PTNT, n¨m 2001 [3] ®· xuÊt b¶n tµi liÖu “TËp huÊn kü thuËt cho khuyÕn n«ng viªn x· miÒn nói”, Tµi liÖu nµy còng ®· ®Ò cËp ®Õn ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, ®iÒu kiÖn g©y trång, kü thuËt g©y trång vµ thu ho¹ch, chÕ biÕn Th¶o qu¶. N¨m 2001, ViÖn Dîc liÖu ®· xuÊt b¶n cuèn s¸ch “Nh÷ng c©y thuèc ®îc lùa chän ë ViÖt Nam” vµ c©y Th¶o qu¶ còng lµ loµi c©y ®îc lùa chän cÇn ®îc g©y trång vµ ph¸t triÓn. Tríc sù ph¸t triÓn nhanh chãng diÖn tÝch trång Th¶o qu¶, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Hµ Giang (2001) [18], ñy ban nh©n d©n huyÖn Hoµng Su Ph× tØnh Hµ Giang (2002) [28] vµ mét sè huyÖn trong tØnh Lµo Cai ®· x©y dùng híng dÉn kü thuËt trång Th¶o qu¶ cho ®Þa ph¬ng m×nh nhng ®©y míi chØ lµ nh÷ng b¶n híng dÉn kü thuËt cã tÝnh chÊt dù th¶o vµ t¹m thêi. Khi nghiªn cøu ¶nh hëng cña mét sè yÕu tè hoµn c¶nh ®Õn sinh trëng cña Th¶o qu¶ t¹i x· San S¶ Hå - Sa Pa - Lµo Cai, do thêi gian ®iÒu tra thu thËp sè liÖu kh«ng trïng víi thêi kú ra qu¶ nªn viÖc x¸c ®Þnh n¨ng suÊt qu¶ chØ lµ ®Þnh tÝnh vµ sè lîng bôi ®îc x¸c ®Þnh n¨ng suÊt còng rÊt Ýt (40 bôi) do ®ã Phan V¨n Th¾ng (2002) [20] chØ nghiªn cøu ¶nh hëng cña sinh trëng ®Õn n¨ng suÊt Th¶o qu¶. T¸c gi¶ kh«ng nghiªn cøu ¶nh hëng cña nh©n tè hoµn c¶nh ®Õn n¨ng suÊt mµ nghiªn cøu ¶nh hëng cña mét sè nh©n tè nµy ®Õn sinh trëng chiÒu cao cña Th¶o qu¶. V× vËy, cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu tiÕp theo b»ng ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng. MÆt kh¸c t¸c gi¶ còng chØ nghiªn cøu Th¶o qu¶ trång díi t¸n rõng tù nhiªn cßn Th¶o qu¶ trång díi t¸n rõng trång kh«ng ®îc ®Ò cËp ®Õn.
10 Trong B¸o c¸o tæng hîp trång Th¶o qu¶ thuéc Dù ¸n B¶o tån vïng nói Hoµng Liªn dùa vµo céng ®ång, Tæ chøc B¶o tån §éng thùc vËt hoang d· Quèc tÕ (2004) [22] ®· ®Ò cËp ®Õn “Chu tr×nh trång Th¶o qu¶” nhng hÕt søc s¬ lîc vµ ng¾n gän. KÕt qu¶ míi chØ ®a ra ®îc thêi gian chuÈn bÞ ®Êt trång vµo cuèi n¨m, n¨m ®Çu ch¨m sãc 3 lÇn/n¨m, c¸c n¨m sau ch¨m sãc 1 lÇn/n¨m, cßn mËt ®é trång, ®é cao n¬i trång, … cha ®îc ®Ò cËp ®Õn. N¨m 2004 [24], ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam phèi hîp víi Ch¬ng tr×nh Qu¶n lý Tµi nguyªn - B¶o vÖ M«i trêng vµ Phßng chèng thiªn tai – Bé NN&PTNT tæ chøc héi Th¶o víi néi dung “T×nh h×nh s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ thÞ trêng l©m s¶n ngoµi gç ë ViÖt Nam” trong ®ã cã mét sè bµi tham luËn ®Ò cËp ®Õn c©y Th¶o qu¶ nhng sè liÖu thèng kª cña c¸c t¸c gi¶ cha cËp nhËt ®Çy ®ñ vµ kh«ng ®Ò cËp ®Õn kü thuËt g©y trång ph¸t triÓn loµi c©y nµy. Qua ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt, chÕ biÕn, kinh doanh vµ tiªu thô l©m s¶n ngoµi gç, Ph¹m Xu©n Ph¬ng (2005) [14] ®· ®Ò xuÊt ®Þnh híng ph¸t triÓn l©m s¶n ngoµi gç giai ®o¹n 2006 - 2010 cho 8 vïng sinh th¸i trªn c¶ níc trong ®ã c©y Th¶o qu¶ lµ mét trong c¸c loµi c©y cã gi¸ trÞ cao cÇn ®îc g©y trång ph¸t triÓn ë vïng T©y B¾c vµ §«ng B¾c. Tãm l¹i: §iÓm qua c¸c c«ng tr×nh ë trong vµ ngoµi níc cho thÊy ®a sè c¸c c«ng tr×nh míi chØ tËp trung nghiªn cøu vÒ gi¸ trÞ sö dông, cßn kü thuËt g©y trång th× cã rÊt Ýt c«ng tr×nh ®Ò cËp ®Õn, hoÆc cã ®Ò cËp th× rÊt s¬ lîc vµ ng¾n gän. §Æc biÖt gÇn ®©y ®· cã mét sè c«ng tr×nh ®Ò cËp ®Õn kü thuËt g©y trång Th¶o qu¶ díi t¸n rõng nhng cha ®îc nghiªn cøu cã hÖ thèng nªn hÇu hÕt lµ cha cã c¬ së khoa häc, nhÊt lµ kü thuËt g©y trång Th¶o qu¶ díi t¸n rõng trång ®Ó lµm gi¶m søc Ðp cña viÖc trång Th¶o qu¶ ®Õn rõng tù nhiªn. §Ó gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i nh ®· nªu ë trªn, viÖc “Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ kü thuËt g©y trång Th¶o qu¶ ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c lµm c¬ së ®Ò xuÊt kü thuËt trång vµ ph¸t triÓn më réng” lµ rÊt cÇn thiÕt.
11 Ch¬ng 2 MôC TI£U, Giíi h¹n, NéI DUNG vµ Ph¦¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu 2.1.1. Môc tiªu chung Tæng kÕt ®îc kü thuËt g©y trång Th¶o qu¶ díi t¸n rõng tù nhiªn vµ rõng trång nh»m bæ sung c¬ së khoa häc cho viÖc ®Ò xuÊt kü thuËt g©y trång vµ më réng vïng trång gãp phÇn t¨ng thu nhËp cho ngêi d©n vµ qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c. 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ - X¸c ®Þnh ®îc nhu cÇu sinh th¸i cña c©y Th¶o qu¶. - Tæng kÕt ®îc kü thuËt g©y trång Th¶o qu¶ díi t¸n rõng tù nhiªn vµ rõng trång th«ng qua ®iÒu tra thùc ®Þa vµ kinh nghiÖm cña ngêi d©n. - §Ò xuÊt ®îc híng dÉn kü thuËt g©y trång vµ më réng vïng trång. 2.2. Giíi h¹n nghiªn cøu vµ khèi lîng thùc hiÖn 2.2.1. Giíi h¹n nghiªn cøu VÒ ®èi tîng nghiªn cøu - C¸c diÖn tÝch Th¶o qu¶ ®îc trång díi t¸n rõng tù nhiªn vµ díi t¸n rõng trång ®· cho qu¶ tõ 3-6 n¨m. - Nh÷ng hé gia ®×nh cã g©y trång c©y Th¶o qu¶ ®Æc biÖt lµ c¸c hé ®· cã thu nhËp tõ Th¶o qu¶. - C¸c nhµ qu¶n lý cã liªn quan t¹i c¸c ®Þa ph¬ng cã g©y trång Th¶o qu¶. VÒ ph¹m vi nghiªn cøu §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu ë mét sè ®Þa ®iÓm cã diÖn tÝch trång Th¶o qu¶ t¬ng ®èi lín nh: HuyÖn Qu¶n B¹, VÞ Xuyªn tØnh Hµ Giang, huyÖn B¸t s¸t, Sa Pa, V¨n Bµn vµ ThÞ x· Lµo Cai thuéc tØnh Lµo Cai. T¹i c¸c ®Þa ph¬ng nµy, ®Ò tµi nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i, t×nh h×nh g©y trång, x¸c ®Þnh n¨ng
12 suÊt vµ kinh nghiÖm g©y trång Th¶o qu¶ cña hé gia ®×nh. Tõ ®ã lµm c¬ së x©y dùng híng dÉn kü thuËt trång vµ ®Ò xuÊt më réng vïng trång. 2.2.2. Khèi lîng thùc hiÖn Tæng sè c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh ®Ò tµi tiÕn hµnh ®iÒu tra pháng vÊn, so s¸nh ®¸nh gi¸ ph©n tÝch lµ 115 hé thuéc 3 tØnh Lµo Cai, Hµ Giang vµ Lai Ch©u. Sè OTC ®iÓn h×nh ®îc ®Ò tµi thiÕt lËp ®Ó x¸c ®Þnh ®é tµn che, chiÒu cao díi cµnh tÇng c©y gç, ®é cao so víi mÆt níc biÓn, ®Þa h×nh,... lµ 22 OTC trªn ®ã thu thËp sè liÖu sinh trëng ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt cña 727 bôi Th¶o qu¶ ®¶m b¶o mçi OTC cã dung lîng mÉu > 30 bôi, thuéc 2 tØnh Lµo Cai vµ Hµ Giang. Tæng sè mÉu ®Êt ®îc ph©n tÝch lµ 28 mÉu cña 14 phÉu diÖn, thêi gian ®µo phÉu diÖn vµ lÊy mÉu thuéc th¸ng 7 vµ th¸ng 8. 2.3. Néi dung nghiªn cøu §Ó ®¸p øng ®îc môc tiªu nghiªn cøu ®· ®Æt ra, ®Ò tµi thùc hiÖn mét sè néi dung chÝnh sau ®©y: 2.3.1. T×nh h×nh g©y trång vµ vai trß cña Th¶o qu¶ trong kinh tÕ hé gia ®×nh ë vïng cao. 2.3.2. §iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®Êt ®ai khu vùc trång Th¶o qu¶. 2.3.3. §Æc ®iÓm n¬i trång Th¶o qu¶ díi t¸n rõng tù nhiªn (®é tµn che, chiÒu cao díi cµnh tÇng c©y gç, ®é cao n¬i trång, d¹ng ®Þa h×nh). 2.3.4. §Æc ®iÓm n¬i trång Th¶o qu¶ díi t¸n rõng trång Tèng qu¸ sñ (®é cao n¬i trång, chiÒu cao díi cµnh, ®é tµn che, mËt ®é, ®Þa h×nh,…). 2.3.5. HiÖu qu¶ c¸c m« h×nh trång Th¶o qu¶, so s¸nh hiÖu qu¶ trång díi t¸n rõng tù nhiªn víi trång díi t¸n rõng trång Tèng qu¸ sñ. 2.3.6. Tæng kÕt c¸c biÖn ph¸p kü thuËt trång Th¶o qu¶ díi t¸n rõng tù nhiªn vµ rõng trång Tèng qu¸ sñ. 2.3.7. §Ò xuÊt b¶n híng dÉn kü thuËt trång Th¶o qu¶ díi t¸n rõng tù nhiªn, díi t¸n rõng trång vµ më réng vïng trång.
13 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu C¸c bíc tiÕn hµnh nghiªn cøu ®îc thùc hiÖn theo s¬ ®å sau: Héi Th¶o - Thu thËp sè liÖu vµ th«ng tin ®· cã §iÒu tra kh¶o s¸t Rõng tù nhiªn Rõng trång §iÒu N¨ng §Æc ChiÒu cao MËt N¨ng §Æc ChiÒu cao MËt tra suÊt ®iÓm díi cµnh tÇng ®é. suÊt ®iÓm díi cµnh tÇng ®é. pháng Th¶o ®Êt. c©y gç. §é Th¶o ®Êt. c©y gç. §é vÊn c¸ qu¶. cao so víi mÆt qu¶. cao so víi mÆt nh©n, níc biÓn. §Þa níc biÓn. §Þa hé gia h×nh (sên, h×nh (sên, ®×nh ®Ønh, khe). §é ®Ønh, khe). §é tµn che tµn che Ph©n tÝch xö lý sè liÖu vµ c¸c th«ng tin ®iÒu tra thu thËp ®îc Tæng kÕt c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra (So s¸nh ®¸nh gi¸) §Ò xuÊt b¶n híng dÉn kü thuËt trång C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ ®îc ¸p dông bao gåm: 2.4.1. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh vÞ trÝ lËp OTC ®iÓn h×nh Qua sè liÖu thèng kª cña ñy ban nh©n d©n x· vµ qua ®iÒu tra pháng vÊn kinh nghiÖm g©y trång cña hé gia ®×nh, x¸c ®Þnh ®îc hé gia ®×nh, vÞ trÝ g©y trång Th¶o qu¶ vµ thêi gian cho qu¶ ®¹t n¨ng suÊt cao tiÕn hµnh kh¶o s¸t thùc
14 ®Þa lËp OTC ®iÓn h×nh, trªn ®ã ®iÒu tra mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i, c¸c chØ tiªu sinh trëng vµ x¸c ®Þnh n¨ng suÊt qu¶. 2.4.2. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu - Sö dông ph¬ng ph¸p ®iÒu tra OTC ®iÓn h×nh víi dung lîng mÉu 30 bôi/OTC. Trªn c¸c OTC x¸c ®Þnh chiÒu cao díi cµnh tÇng c©y che bãng, ®é cao so víi mÆt níc biÓn, ®é tµn che, ®Þa h×nh, n¨ng suÊt qu¶,… - Sö dông Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra nhanh n«ng th«n (RRA) kÕt hîp Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham gia (PRA) ®Ó thu thËp kinh nghiÖm trång Th¶o qu¶, n¨ng suÊt, gi¸ c¶,… cña c¸ nh©n, hé gia ®×nh trong ®ã ¸p dông c¸c c«ng cô: + Pháng vÊn ®Þnh híng: dïng tËp hîp c¸c c©u hái chÝnh thøc ®Ó cã thÓ ®îc c¸c c©u tr¶ lêi ng¾n gän. + Pháng vÊn b¸n ®Þnh híng: víi tÝnh chÊt ®µm tho¹i vµ hai chiÒu, dïng nã ®Ó võa ®a ra võa tiÕp nhËn th«ng tin. - N¨ng suÊt qu¶ ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p thèng kª toµn bé sè chïm qu¶ trong bôi, sau ®ã ®Õm ngÉu nhiªn sè qu¶ cña kho¶ng 2/3 sè chïm cña bôi, tiÕn hµnh c©n ngÉu nhiªn 1 kg qu¶ t¬i lÆp l¹i 5 lÇn/1 ®iÓm ®Ó tÝnh sè qu¶ t¬i/kg. Ngoµi ra, cßn kÕt hîp víi ®iÒu tra pháng vÊn kinh nghiÖm cña ngêi d©n vÒ sè lîng qu¶ t¬i/kg vµ sè kg t¬i/kg kh« sau sÊy. - §êng kÝnh gèc trung b×nh cña c¸c c©y trong bôi Th¶o qu¶ ®îc x¸c ®Þnh tõ kÕt qu¶ ®o Ýt nhÊt 2/3 sè c©y trong bôi b»ng thíc kÑp chÝnh x¸c ®Õn mm, theo ph¬ng ph¸p ngÉu nhiªn. - §êng kÝnh t¸n bôi Th¶o qu¶ ®îc tÝnh trung b×nh theo 2 chiÒu ®o §«ng t©y - Nam B¾c. - §é tµn che cña OTC ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ®iÓm, trªn OTC ®îc chia lµm c¸c tuyÕn song song c¸ch ®Òu 3 m mét tuyÕn. Trªn mçi tuyÕn ®Æt c¸c ®iÓm c¸ch nhau 3 m, t¹i c¸c ®iÓm nµy dïng thíc ng¾m lªn theo ph¬ng th¼ng ®øng. NÕu gÆp t¸n c©y gi¸ trÞ tµn che ®îc ghi lµ 1,
15 nÕu gÆp nöa t¸n c©y gi¸ trÞ tµn che ®îc ghi 0,5, nÕu kh«ng gÆp t¸n c©y gi¸ trÞ tµn che ®îc ghi b»ng 0. §é tµn che cña OTC ®îc tÝnh b»ng tæng gi¸ trÞ tµn che ®o ®îc chia cho tæng sè ®iÓm ®îc ®o. - ChiÒu cao díi cµnh (Hdc) c©y gç trong rõng tù nhiªn vµ c©y Tèng qu¸ sñ ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p ®o toµn bé sè c©y cã trong OTC b»ng sµo ®o cao, cã kh¾c vÆch ®Õn cm. - Tuæi rõng Tèng qu¸ sñ ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p pháng vÊn chñ hé. - §é dèc vµ híng dèc: §îc x¸c ®Þnh b»ng ®Þa bµn cÇm tay. - §é cao so víi mÆt níc biÓn vµ täa ®é ®Þa lý ®îc x¸c ®Þnh b»ng m¸y ®Þnh vÞ to¹ ®é (GPS). - Th¶o qu¶ lµ c©y th©n Th¶o cã hÖ rÔ chïm, thêng ph©n bè bé rÔ kh«ng s©u, mÆt kh¸c ®Ò tµi chØ nghiªn cøu tÝnh thÝch nghi cña c©y trång víi ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, nªn phÉu diÖn (PD) ®îc ®µo tíi ®é s©u 40 cm. Mçi phÉu diÖn ®Êt ®îc chia lµm 2 tÇng, mçi tÇng lÊy 1 mÉu ®Êt ®Ó ph©n tÝch mét sè tÝnh chÊt vËt lý, ho¸ häc, tÇng 1 lÊy s©u 0-10 cm, tÇng 2 lÊy s©u 20-40 cm. Riªng viÖc x¸c ®Þnh ®é Èm ®Êt vµ dung träng ®îc lÆp l¹i 3 lÇn/tÇng ®Êt. KÕt qu¶ ph©n tÝch ®Êt ®îc thùc hiÖn ë Trung t©m nghiªn cøu Sinh th¸i vµ m«i trêng rõng – ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch mÉu ®Êt ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸c ph¬ng ph¸p th«ng thêng trong phßng thÝ nghiÖm cô thÓ: + pH (KCL) ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p pH Metter + Mïn tæng sè ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p Tiurin + §¹m tæng sè ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p Kjeldahl + P2O5 dÔ tiªu ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p Oniani + K2O dÔ tiªu ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p Matlova + Chua thuû ph©n ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p Kappen + Chua trao ®æi ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p X«c«lèp
16 + Ca vµ Mg trao ®æi ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p Trilon B + Thµnh phÇn c¬ giíi ph©n tÝch theo ph¬ng ph¸p Robinson (Mü) - Sè liÖu khÝ tîng thuû v¨n sö dông ph¬ng ph¸p kÕ thõa tµi liÖu ®· c«ng bè cña Tæng côc khÝ tîng thuû v¨n vµ tµi liÖu niªn gi¸m thèng kª t¹i c¸c tr¹m quan tr¾c trªn c¸c vïng nghiªn cøu. 2.4.3. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ xö lý sè liÖu Xö lý sè liÖu b»ng thèng kª to¸n häc cã sù hç trî cña phÇn mÒn SPSS vµ Excel víi c¸c ph¬ng ph¸p nh: - Ph¬ng ph¸p kiÓm ®Þnh Kruskal-Wallis. - Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ph¬ng sai mét nh©n tè. - So s¸nh b»ng tiªu chuÈn U cña Mann-Whitney.
17 Ch¬ng 3 §Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu 3.1. VÞ trÝ ®Þa lý TØnh Lµo Cai cã täa ®é ®Þa lý: 21052’34” - 22050’41” vÜ ®é B¾c, 103031’52” - 104037’49” kinh ®é §«ng. PhÝa B¾c gi¸p Trung Quèc, phÝa Nam gi¸p tØnh Yªn B¸i, phÝa §«ng gi¸p tØnh Lµo Cai, phÝa T©y gi¸p tØnh Lai Ch©u vµ S¬n La. TØnh Hµ Giang cã täa ®é ®Þa lý: 22010’ 2”- 23023’ 35” vÜ ®é B¾c, 104019’ 58”- 105035‘30” kinh ®é §«ng. PhÝa B¾c gi¸p Trung Quèc, phÝa Nam gi¸p tØnh Tuyªn Quang, phÝa §«ng gi¸p tØnh Cao B»ng, phÝa T©y gi¸p tØnh Lµo Cai. 3.2. KhÝ hËu 3.2.1. KhÝ hËu tØnh Lµo Cai Lµo Cai lµ tØnh miÒn nói phÝa b¾c, cã khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, mïa ®«ng l¹nh, ma vµo mïa hÌ, lîng ma hµng n¨m cao, tõ 1.800 – 2.500 mm. §Ó ph¶n ¸nh ®îc ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Ò tµi ®· thu thËp vµ tæng hîp sè liÖu quan tr¾c cña 4 tr¹m khÝ tîng thuéc tØnh Lµo Cai trong ®ã: Sè n¨m quan tr¾c nhiÖt ®é vµ lîng ma cña tr¹m Lµo cai lµ 76 n¨m, cña tr¹m B¾c Hµ lµ 35 n¨m. Tr¹m Hoµng Liªn S¬n sè n¨m quan tr¾c vÒ nhiÖt ®é lµ 10 n¨m, vÒ lîng ma lµ 9 n¨m. Tr¹m Sa Pa sè n¨m quan tr¾c vÒ nhiÖt ®é lµ 46 n¨m, vÒ lîng ma lµ 59 n¨m kÕt qu¶ tæng hîp cho thÊy: NhiÖt ®é trung b×nh n¨m: 17,30C. Tæng lîng ma n¨m: 2.472 mm. NhiÖt ®é tèi thÊp trung b×nh th¸ng l¹nh nhÊt: 80C, NhiÖt ®é tèi thÊp tuyÖt ®èi -5,70C (Tr¹m Hoµng Liªn S¬n), NhiÖt ®é tèi cao trung b×nh th¸ng nãng nhÊt 25,70C, NhiÖt ®é tèi cao tuyÖt ®èi 410C (Tr¹m Lµo Cai), Biªn ®é nhiÖt ®é ngµy trung b×nh n¨m 6,70C. DiÔn biÕn khÝ hËu ®îc tæng hîp nh sau:
18 B¶ng 3.1: sè liÖu khÝ hËu tØnh Lµo Cai TT Th¸ng N¨m 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 T 10.7 12.0 15.7 18.9 20.8 21.8 21.9 21.6 20.4 17.9 14.5 11.7 17.3 R 40.9 56.7 74.2 166.0 293.3 361.8 426.8 442.3 304.6 177.9 86.2 41.3 2471.8 T 6.4 6.6 7.3 7.5 6.9 6.2 6.1 6.5 6.5 6.4 6.5 6.9 6.6 U 87.5 85.8 83.5 84.3 86.0 88.8 89.5 89.3 89.3 88.0 89.0 87.3 87.4 S 3.4 3.8 4.6 5.3 5.2 3.8 4.0 4.2 4.0 3.8 3.7 4.1 4.2 Nguån: C¸c biÓu ®å sinh khÝ hËu ViÖt Nam – NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi Tõ sè liÖu nhiÖt ®é vµ lîng ma trªn ®Ò tµi tiÕn hµnh x©y dùng biÓu ®å vò nhiÖt 220.0 440.0 210.0 420.0 200.0 400.0 190.0 380.0 180.0 360.0 R: Lượng mưa (mm) 170.0 340.0 160.0 320.0 150.0 300.0 T: Nhiệt độ 140.0 280.0 130.0 260.0 120.0 240.0 T 110.0 220.0 R 100.0 200.0 90.0 180.0 80.0 160.0 70.0 140.0 60.0 120.0 50.0 100.0 40.0 80.0 30.0 60.0 20.0 40.0 10.0 20.0 0.0 0.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Tháng H×nh 3.1: BiÓu ®å vò nhiÖt Gaussen Walter tØnh Lµo Cai
19 BiÒu ®å 3.1 cho biÕt: Hai ®êng biÕn tr×nh nhiÖt ®é vµ lîng ma ®îc x©y dùng víi mét tû lÖ t¬ng øng kh«ng ®æi lµ 100C t¬ng øng víi 20 mm tæng lîng ma. ë tû lÖ nµy nhµ ®Þa lý häc thùc vËt Gaussen Walter ®· ph©n chia nh sau: Thêi kú kh« lµ khi ®êng biÕn tr×nh lîng ma n»m díi ®êng biÕn tr×nh nhiÖt ®é. Thêi kú Èm lµ khi ®êng biÕn tr×nh cña lîng ma vît lªn trªn ®êng biÕn tr×nh cña nhiÖt ®é. Tõ biÓu ®å 3.1 cho thÊy lîng ma cña tÊt c¶ 12 th¸ng trong n¨m ®Òu n»m trªn ®êng biÕn tr×nh cña nhÖt ®é do vËy kh«ng cã thêi kú kh« ®èi víi chu kú sinh trëng cña thùc vËt. 3.2.2. KhÝ hËu tØnh Hµ Giang Hµ Giang cã khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, mïa ®«ng l¹nh, ma mïa hÌ, lµ tØnh cùc B¾c cña ViÖt Nam chÞu ¶nh hëng m¹nh bëi giã mïa §«ng B¾c, lîng ma hµng n¨m t¬ng ®èi cao, tõ 1.900 – 2.100 mm. §Æc biÖt ë B¾c Quang lîng ma hµng n¨m rÊt lín (4.802 mm) Tæng hîp sè liÖu quan tr¾c cña 3 tr¹m khÝ tîng thuéc tØnh Hµ Giang trong ®ã: Tr¹m Hµ Giang sè n¨m quan tr¾c vÒ nhiÖt ®é lµ 35 n¨m, vÒ lîng ma lµ 31 n¨m. Tr¹m Hoµng Su Ph× sè n¨m quan tr¾c vÒ nhiÖt ®é lµ 46 n¨m, vÒ lîng ma lµ 59 n¨m. Tr¹m B¾c Quang sè n¨m quan tr¾c vÒ nhiÖt ®é lµ 25 n¨m, vÒ lîng ma lµ 28 n¨m kÕt qu¶ tæng hîp cho thÊy: NhiÖt ®é trung b×nh n¨m: 22,20C. Tæng lîng ma n¨m: 3.015 mm. NhiÖt ®é tèi thÊp trung b×nh th¸ng l¹nh nhÊt: 12,10C, NhiÖt ®é tèi thÊp tuyÖt ®èi - 0,10C (Tr¹m Hoµng Su Ph×), NhiÖt ®é tèi cao trung b×nh th¸ng nãng nhÊt 320C, NhiÖt ®é tèi cao tuyÖt ®èi 400C (Tr¹m Hµ Giang), Biªn ®é nhiÖt ®é ngµy trung b×nh n¨m 7,90C. DiÔn biÕn khÝ hËu ®îc ®a ra ë b¶ng 3.2: