Luận văn Thạc sĩ Khoa học quản lý: Tác động của chính sách xuất khẩu lao động đối với đời sống kinh tế, xã hội (Nghiên cứu trường hợp xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài phân tích tình hình thực hiện chính sách XKLĐ, kết quả XKLĐ và các tác động tích cực, chưa tích cực của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế, xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương giai đoạn 2015-2019. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học quản lý: Tác động của chính sách xuất khẩu lao động đối với đời sống kinh tế, xã hội (Nghiên cứu trường hợp xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------ NGUYỄN MINH THẮNG TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG KINH TẾ, XÃ HỘI (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP XÃ CỔ THÀNH, THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƢƠNG) LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC QUẢN LÝ HÀ NỘI, 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------ NGUYỄN MINH THẮNG TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG KINH TẾ, XÃ HỘI (NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP XÃ CỔ THÀNH, THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƢƠNG) CHUYÊN NGÀNH: KHOA HỌC QUẢN LÝ MÃ SỐ: 8340401.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC QUẢN LÝ Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Phạm Hồng Tung HÀ NỘI, 2020
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và làm luận văn, tôi đã nhận được sự quan tâm, tạo điều kiện của các Thầy, Cô trong Khoa Khoa học quản lý, trường Đại học KHXH&NV, Ban Lãnh đạo Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, những người đã nhiệt tình đóng góp những ý kiến quý báu để thực hiện đề tài nghiên cứu này. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới GS.TS Phạm Hồng Tung, Viện trưởng Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển, Đại học Quốc gia Hà Nội – người trực tiếp hướng dẫn và thường xuyên có những chỉ dẫn tận tình, ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành tốt luận văn. Tôi cũng xin trân thành cảm ơn một số cán bộ của xã Cổ Thành, nơi tôi thực hiện nghiên cứu, cán bộ phòng LĐ-TB&XH thị xã Chí Linh đã chia sẻ thông tin hữu ích phục vụ cho đề tài nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cám ơn sâu sắc tới các gia đình, người lao động trong đối tượng điều tra nghiên cứu, Lãnh đạo Viện, các cán bộ tại Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển đã tạo điều kiện, hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong thời gian hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng nỗ lực, tìm tòi, nghiên cứu để hoàn thiện luận văn, tuy nhiên do thời gian và trình độ lý luận cũng như kinh nghiệm thực tiễn còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được những đóng góp tận tình của Quý thầy cô và các bạn./. Học viên Nguyễn Minh Thắng
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 NỘI DUNG..................................................................................................... 14 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG VÀ CÁC TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG ĐẾN ĐỜI SỐNG KINH TẾ, XÃ HỘI ......................................................14 1.1. Khái niệm về chính sách và chính sách xuất khẩu lao động........... 14 1.1.1. Một số định nghĩa về chính sách và đặc điểm cơ bản của chính sách ................................................................................................. 14 1.1.2. Khái niệm chính sách xuất khẩu lao động ...................................... 19 1.2. Nội dung chính sách xuất khẩu lao động và những văn bản pháp lý liên quan đến chính sách xuất khẩu lao động ........................... 23 1.2.1. Nội dung chính sách xuất khẩu lao động và phương pháp đánh giá chính sách xuất khẩu lao động. ........................................................... 23 1.2.2. Những văn bản pháp lý liên quan đến chính sách xuất khẩu lao động. ................................................................................................... 27 1.3. Các yếu tố tác động đến chính sách xuất khẩu lao động và các tác động của chính sách xuất khẩu lao động đến đời sống kinh tế, xã hội ........................................................................................................... 31 1.3.1. Các yếu tố tác động đến chính sách xuất khẩu lao động ................ 31 1.3.2. Các tác động của chính sách xuất khẩu lao động đến đời sống kinh tế, xã hội ............................................................................................ 33 CHƢƠNG 2. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG VÀ KẾT QUẢ XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG TẠI XÃ CỔ THÀNH, THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƢƠNG ...........................................42 2.1. Khái quát tình hình thực hiện và kết quả chính sách xuất khẩu lao động tại thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dƣơng ......................................... 42
2.1.1. Tình hình thực hiện chính sách xuất khẩu lao động tại thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. ........................................................................ 42 2.1.2. Kết quả xuất khẩu lao động của thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương ..... 44 2.2. Tình hình thực hiện chính sách xuất khẩu lao động tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dƣơng .................................................. 47 2.2.1. Khái quát về xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương ........ 47 2.2.2. Chính sách xuất khẩu lao động và tình hình thực hiện chính sách xuất khẩu lao động tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương ....... 53 2.3. Kết quả xuất khẩu lao động tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dƣơng ........................................................................................... 55 2.3.1. Kết quả về số lượng, cơ cấu lao động xuất khẩu tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương................................................... 55 2.3.2. Kết quả về trình độ học vấn của lao động trước khi tham gia xuất khẩu lao động tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương ... 61 2.3.3. Kết quả về nơi đến và ngành nghề của lao động xuất khẩu tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. ....................................... 63 2.3.4. Kết quả chi phí tham gia xuất khẩu lao động tại xã Cổ Thành ...... 68 CHƢƠNG 3. TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC VÀ TÁC ĐỘNG CHƢA TÍCH CỰC CỦA CHÍNH SÁCH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG ĐẾN ĐỜI SỐNG KINH TẾ XÃ HỘI TẠI XÃ CỔ THÀNH, THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƢƠNG ...............................................................................................72 3.1. Tác động tích cực của chính sách xuất khẩu lao động đến đời sống kinh tế xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dƣơng .......................................................................................................... 72 3.1.1. Giải quyết việc làm cho lao động ................................................... 72 3.1.2. Tăng thu nhập và nâng cao đời sống cho các hộ gia đình .............. 74 3.1.3. Cơ sở vật chất, kiến trúc nhà ở được cải thiện................................ 77
3.2. Những tác động chƣa tích cực của chính sách xuất khẩu lao động tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dƣơng ....................... 81 3.2.1. Xung đột quan hệ gia đình gia tăng ................................................ 81 3.2.2. Gia tăng tỉ lệ đối tượng yếu thế trong xã hội .................................. 83 3.2.3. Thiếu hụt lao động tại chỗ .............................................................. 85 3.2.4. Gia tăng tỷ lệ thất nghiệp ................................................................ 86 3.2.5. Tỉ lệ vi phạm luật pháp về xuất khẩu lao động cao ........................ 88 3.2.6. Khủng hoảng tài chính hộ gia đình ................................................. 89 3.3. Kiến nghị giải pháp hạn chế tác động chƣa tích cực của chính sách xuất khẩu lao động tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dƣơng .......................................................................................... 91 3.3.1. Nâng cao vai trò của các tổ chức xã hội trong công tác tư vấn cộng đồng. ................................................................................................. 92 3.3.2. Xây dựng chính sách tạo việc làm trong nước ............................... 92 3.3.3. Giảm tác động của dịch bệnh Covid-19 đến chính sách XKLĐ .... 93 KẾT LUẬN .................................................................................................... 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 97 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 101
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT LĐ-TB&XH : Lao động - Thương binh & xã hội LĐXK : Lao động xuất khẩu UBND : Ủy ban nhân dân XKLĐ : Xuất khẩu lao động
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng người lao động đi làm việc ở nước ngoài giai đoạn 2015-2019 ..................................................................................... 46 Bảng 2.2. Số lượng lao động đang tham gia XKLĐ của xã Cổ Thành từ năm 2015 – 2019 ........................................................................... 55 Bảng 2.3. Số lượng lao động xuất khẩu của xã Cổ Thành so với xã Nhân Huệ và xã Văn An ............................................................... 56 Bảng 2.4. Lao động xuất khẩu theo độ tuổi và giới tính của xã Cổ Thành giai đoạn 2015 – 2019........................................................ 59 Bảng 2.5. Trình độ học vấn của lao động trước khi tham gia XKLĐ ........... 61 Bảng 2.6. Nơi đến của lao động tham gia XKLĐ xã Cổ Thành ................... 64 Bảng 2.7. Ngành nghề của lao động xuất khẩu tại xã Cổ thành giai đoạn 2015-2019 ..................................................................................... 66 Bảng 2.8. Chi phí phải trả khi tham gia XKLĐ tại xã Cổ Thành.................. 68 Bảng 3.1. Thu nhập của hộ gia đình trước và sau khi xuất khẩu lao động ... 74 Bảng 3.2. Chi phí hàng ngày của hộ gia đình xuất khẩu lao động ................ 76 Bảng 3.3. Tình trạng hôn nhân của lao động xuất khẩu ở xã Cổ Thành ....... 81
DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ Biểu đồ 1.1. Cấu trúc khung mẫu chính sách.................................................. 18 Biểu đồ 2.1. Cơ cấu lao động xuất khẩu theo giới tính ở xã Cổ Thành giai đoạn 2015 - 2019................................................................. 60 Bản đồ 2.1. Ranh giới địa chính xã Cổ Thành, T.x Chí Linh, T. Hải Dương .... 49 Ảnh 2.1. Văn phòng tư vấn và tiếp nhận hồ sơ XKLĐ tại xã Cổ Thành ..... 54 Ảnh 2.2. Một số công việc tại nước ngoài của LĐXK xã Cổ Thành, T.x Chí Linh, T. Hải Dương ...................................................... 67 Ảnh 3.1. Nhóm lao động nữ của địa phương đi XKLĐ tại Nhật Bản ...... 73 Ảnh 3.2. Nhóm lao động nam của xã Cổ Thành trúng tuyển đơn hàng xây dựng tại Nhật Bản................................................................ 73 Ảnh 3.3. Nhà ở của chị Lý Thị T. trước khi có người đi XKLĐ .............. 78 Ảnh 3.4. Nhà ở của chị Lý Thị T. sau khi XKLĐ .................................... 78 Ảnh 3.5. Nhà ở của anh Nguyễn Văn V. trước khi đi XKLĐ .................. 78 Ảnh 3.6. Nhà ở của anh Nguyễn Văn V. sau khi XKLĐ (bên phải) ........ 79 Ảnh 3.7. Nhà ở mới của anh Lý Văn H. sau khi đi XKLĐ ...................... 80 Ảnh 3.8. Nhà ở của ba anh em ruột họ Trần sau khi đi XKLĐ ................ 80
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong những năm gần đây, xuất khẩu lao động (XKLĐ) đã và đang trở thành một xu hướng được xem là con đường làm giàu của nhiều lao động trẻ Việt Nam. Đối với Chính phủ thì XKLĐ hay đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài là một giải pháp trong việc giải quyết việc làm cho lao động nông thôn, nâng cao thu nhập và cải thiện mức sống cho người dân. Nghị định số 370-HĐBT ngày 09/11/1991 của Hội đồng Bộ trưởng ban hành quy chế về đưa người lao động Việt Nam đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài có hiệu lực, hoạt động XKLĐ ở Việt Nam đã bắt đầu hướng đến giải quyết việc làm cho đối tượng là người lao động phổ thông. Tuy nhiên, các hoạt động XKLĐ diễn ra ở giai đoạn này chưa tạo được kết quả như mong đợi: số lượng lao động xuất khẩu (LĐXK) không cao, loại hình công việc và thị trường lao động còn hạn chế. Hoạt động XKLĐ của Việt Nam chính thức được quan tâm và khuyến khích phát triển từ khi Quốc hội ban hành Bộ luật số 72/2006/QH11 ngày 29/11/2006 về “Luật người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng” có hiệu lực. Theo đó, quan điểm của Chính phủ trong XKLĐ là tạo điều kiện thuận lợi, khuyến khích đầu tư mở thị trường lao động mới, thị trường lao động chất lượng cao, tạo điều kiện thuận lợi để công dân Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài. Trong những năm gần đây, Chính phủ Việt Nam đã tiếp tục ban hành nhiều chính sách, ký kết các hiệp định, chương trình hợp tác nhằm hỗ trợ, khuyến khích thúc đẩy hoạt động XKLĐ trên cả nước. Chí Linh là thị xã ở phía bắc tỉnh Hải Dương, thuộc vùng tam giác kinh tế Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh. Trong những năm gần đây, Thị xã đã thực hiện và triển khai các chính sách XKLĐ của Chính phủ ban hành. Cùng với xu thế chung của cả nước, người lao động địa phương đi làm việc ở nước ngoài cũng diễn ra mạnh mẽ trên địa bàn. Số lượng LĐXK của địa phương tăng nhanh và đa dạng về thị trường lao động đã góp phần cải thiện 1
đời sống kinh tế xã hội cho họ và gia đình một cách tích cực. Thị trường lao động nước ngoài của các lao động trên địa bàn thị xã tập trung chủ yếu ở những nước: Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Nga, Trung Đông,…Đây cũng là các thị trường lao động có sự ký kết hợp tác XKLĐ của Chính phủ Việt Nam trong những năm gần đây. Xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh là một xã có nền nông nghiệp truyền thống. Đến nay, do nhiều nguyên nhân mà sinh kế này không còn mang lại hiệu quả kinh tế như mong đợi, nhiều hộ gia đình rời bỏ sản xuất nông nghiệp tìm hướng đi khác mang lại giá trị kinh tế cao hơn. Những năm gần đây, hoạt động XKLĐ của xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh đã tăng nhanh về số lượng người LĐXK và là một trong những địa phương có điều kiện kinh tế phát triển thông qua nguồn lợi ích từ XKLĐ. Các chính sách thúc đẩy hoạt động XKLĐ của nhà nước và địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi cho lao động xã Cổ Thành tham gia XKLĐ, trung bình mỗi năm có khoảng 100 lao động của xã tham gia XKLĐ. Một bộ phận người lao động tại xã Cổ Thành coi XKLĐ là con đường “đổi đời”, thoát khỏi công việc nông nghiệp vất vả. XKLĐ đã giúp giải quyết việc làm, xoá đói giảm nghèo cho người lao động ở Cổ Thành. Nguồn lợi về kinh tế của việc tham gia XKLĐ đã được khẳng định, tạo ra bước chuyển biến làm thay đổi bộ mặt nông thôn, nâng cao điều kiện sống của nhiều gia đình. Tuy nhiên, bên cạnh tác động tích cực, XKLĐ cũng bộc lộ những mặt chưa tích cực đối với người lao động, gia đình và cộng đồng như: Xung đột quan hệ gia đình, cơ cấu lao động nông nghiệp biến đổi, gia tăng tỉ lệ đối tượng yếu thế, khủng hoảng tài chính,… Vậy, chính sách XKLĐ đang được áp dụng ở xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương hiện nay có những tác động nào đến đời sống kinh tế xã hội? Liệu có nên tiếp tục thực hiện chính sách XKLĐ ở địa phương không? Để trả lời cho câu hỏi đó, tác giả lựa chọn đề tài: “Tác động của chính sách xuất khẩu lao động đối với đời sống kinh tế, xã hội (Nghiên cứu trường hợp xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương)” nhằm phân tích và minh chứng 2
những tác động của chính sách XKLĐ đối với đời sống kinh tế xã hội tại xã Cổ Thành hiện nay làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu XKLĐ là vấn đề được nhiều tác giả, nhà nghiên cứu quan tâm bởi đây là vấn đề mang tính xã hội và ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển kinh tế - xã hội. Liên quan đến các vấn đề này, có nhiều tác giả đã đặt vấn đề nghiên cứu từ rất lâu. - Các công trình liên quan đến lý luận về chính sách XKLĐ như: + Tác giả Nguyễn Phúc Khanh (2004): “Xuất khẩu lao động đối với chương trình quốc gia về việc làm – Thực trạng và giải pháp” – Đề tài khoa học cấp Bộ. Trong nghiên cứu trên, công trình đã chỉ ra khái niệm và đặc điểm của XKLĐ, làm rõ các vấn đề về quản lý Nhà nước trong lĩnh vực XKLĐ trong giai đoạn này, từ đó đưa ra đánh giá, giải pháp để đổi mới quản lý Nhà nước đối với lĩnh vực này. + Tác giả Đặng Đình Đào (2012) với bài viết “Tổng quan xuất khẩu lao động Việt Nam”, tạp chí Kinh tế và Phát triển số 92. Bài viết đã khái quát thực trạng hoạt động XKLĐ, xem xét tình hình XKLĐ Việt Nam, chỉ ra các thành tựu, đánh giá những ưu điểm và hạn chế của hoạt động XKLĐ. Thông qua đó, các tác giả kiến nghị một số giải pháp nhằm phát huy những mặt mạnh và khắc phục những hạn chế của hoạt động này. + Tác giả Nguyễn Tiến Dũng (2010) với đề tài “Phát triển xuất khẩu lao động Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế”. Công trình đã đưa ra cơ sở lý luận về XKLĐ, nghiên cứu và chỉ ra thực trạng XKLĐ nước ta tại một số thị trường Hàn Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Malaysia,…; thông qua đó đánh giá kết quả đạt được và những hạn chế của hoạt động XKLĐ, kiến nghị các giải pháp để phát triển hoạt động XKLĐ của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. 3
+ Tác giả Nguyễn Thị Thơm (chủ biên) (2006), “Thị trường lao động Việt Nam thực trạng và giải pháp”, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội. Công trình đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về thị trường lao động, kinh nghiệm của một số nước trên thế giới, từ đó công trình cho người đọc thấy được bức tranh toàn cảnh thị trường lao động nước ta, qua đó cùng tác giả suy ngẫm về những giải pháp nhằm phát triển đúng hướng, hiệu quả thị trường này. + Tác giả Dương Tuyết Nhung (2008), “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực xuất khẩu tại các doanh nghiệp xuất khẩu lao động ở Hà Nội, Luận văn Thạc sỹ Kinh doanh và Quản lý, Đại học Kinh tế - ĐHQG Hà Nội. Luận văn đã hệ thống hóa những vấn đề về XKLĐ, chất lượng nguồn nhân lực xuất khẩu, giới thiệu kinh nghiệm của một số nước Đông Nam Á về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực xuất khẩu và rút ra những bài học hữu ích cho doanh nghiệp. Phân tích đánh giá thực trạng chất lượng nhân lực xuất khẩu và hoạt động nâng cao chất lượng nguồn nhân lực xuất khẩu của các doanh nghiệp XKLĐ trên địa bàn Hà Nội từ năm 2002 - 2007. Đưa ra những đánh giá chung về chất lượng nguồn nhân lực xuất khẩu và hoạt động nâng cao chất lượng nguồn nhân lực xuất khẩu ở các doanh nghiệp này: những kết quả và tác động, những hạn chế và nguyên nhân. Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. + Tác giả Nguyễn Hà Linh (2016) với đề tài: “Quản lý nhà nước đối với các doanh nghiệp xuất khẩu lao động của Việt Nam sang thị trường Đài Loan”, luận văn thạc sỹ. Trong nghiên cứu, tác giả đã khái quát các cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp XKLĐ Việt Nam. Nghiên cứu chỉ ra thực trạng trong công tác quản lý nhà nước đối với nhóm các doanh nghiệp XKLĐ sang thị trường Đài Loan và những thành tựu, hạn chế trong công tác quản lý nhà nước, từ đó đề xuất một số giải pháp chính sách. 4
Nhìn chung, các công trình trên chủ yếu đề cập đến lý thuyết, tổng quan tình hình thực hiện chính sách XKLĐ của chính phủ Việt Nam và chủ yếu đề cập đến vấn đề quản lý nhà nước trong hoạt động XKLĐ nhưng không phải trên địa bàn thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Tác giả đã nghiên cứu và sẽ kế thừa những lý thuyết để làm tài liệu viết chương 1 của luận văn. - Liên quan đế vấn đề thực trạng XKLĐ ở một số khu vực trên thế giới có nhiều tác giả quan tâm: + Tác giả Nguyễn Thị Hồng Bích (2007): “Xuất khẩu lao động của một số nước Đông Nam Á kinh nghiệm và bài học”, Nxb. Khoa học Xã hội. Thông qua nghiên cứu của tác giả đã cung cấp khái niệm chung về XKLĐ, tập trung phân tích tình hình XKLĐ của một số nước Đông Nam Á, tình hình XKLĐ của Việt Nam và rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam từ thực tế XKLĐ của các nước Đông Nam Á khác. + Tác giả Doãn Thị Mai Hương (2017) với bài viết: “Khảo sát kinh nghiệm xuất khẩu lao động của các nước ASEAN”, tạp chí Tài chính, Bộ Tài chính. Trong bài viết, tác giả đã khái quát tình hình XKLĐ tại một số nước Đông Nam Á như: Malaysia, Thái Lan, Philippines, Indonesia,… để hiểu rõ hơn về thành quả đạt được của các nước trong khu vực với hoạt động XKLĐ và phân tích một số vấn đề về chính sách XKLĐ: thành tựu và hạn chế. Qua đó tổng quan được tình hình XKLĐ của các nước trong khu vực ASEAN. Tác giả cũng đi sâu phân tích những khó khăn, thách thức đối với hoạt động XKLĐ của khu vực sẽ gặp phải trong thời gian tới để làm kinh nghiệm cho Việt Nam xây dựng các chính sách phù hợp. + Tác giả Bùi Thị Bích Thảo (2017) với đề tài: “Xuất khẩu lao động của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập AEC”, luận văn Thạc sỹ. Nghiên cứu này, tác giả đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn XKLĐ và phân tích kinh nghiệm XKLĐ của một số nước trong khu vực ASEAN. Phân tích thực trạng những biến động trong hoạt động XKLĐ của Việt Nam sang thị trường 5
các nước ASEAN trong giai đoạn 2015-2017, qua đó đưa ra một số đánh giá về hiệu quả kinh tế - xã hội của hoạt động XKLĐ sang thị trường này. + Tác giả Nguyễn Mạnh Tuấn (2018) với bài viết: “Xuất khẩu lao động sang thị trường Nhật Bản trong bối cảnh mới: thực trạng và giải pháp”, tạp chí của Viện nghiên cứu Đông Bắc Á. Bài viết này, tác giả nghiên cứu chuyên sâu về thị trường Nhật Bản, bên cạnh việc đưa ra cơ sở lý luận khoa học của XKLĐ, tác giả đưa ra các số liệu nhằm khái quát về thực trạng XKLĐ của Việt Nam sang Nhật Bản, qua đó kiến nghị các giải pháp thúc đẩy XKLĐ Việt Nam sang thị trường này. + Tác giả Bích Trâm (2019) với bài viết: “Xuất khẩu lao động: Tiềm năng nhưng chỉ nên là giải pháp ngắn hạn”, tạp chí Forbes Việt Nam. Bài viết chỉ ra các thị trường lao động của XKLĐ Việt Nam trong những năm qua tập trung chủ yếu tại 3 quốc gia: Nhật Bản, Hàn Quốc và Đài Loan. Trong đó, người lao động Việt Nam đến Nhật Bản làm việc đã tăng trưởng mạnh từng năm và trong vài năm trở lại đây. Tác giả bài viết đã phân tích những tồn tại hạn chế, mâu thuẫn giữa mục tiêu tham gia XKLĐ của người lao động và mục tiêu thực hiện chính sách XKLĐ của chính phủ là cơ sở minh chứng cho hiệu quả của chính sách XKLĐ. Nhìn chung, những công trình và bài viết về thực trạng XKLĐ đã đề cập đến những tình hình XKLĐ của Việt Nam tại một số thị trường lao động trong khu vực và trên thế giới, đánh giá khái quát những tác động của XKLĐ đối với kinh tế - xã hội đất nước. Tuy nhiên, các công trình trên chưa nghiên cứu về tình hình thực hiện chính sách XKLĐ trên địa bàn thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Tác giả đã nghiên cứu và sẽ học hỏi để viết chương 2 và chương 3 của luận văn. - Nghiên cứu về XKLĐ làm biến đổi văn hóa, xã hội ở Việt Nam cũng có rất nhiều công trình nghiên cứu như: 6
+ Tác giả Nguyễn Hữu Minh và Nguyễn Thị Thanh Tâm (2014) với bài viết “Ph n nông thôn đi lao động ở nước ngoài phân tích t góc độ giới”, tạp chí Khoa học Xã hội Việt Nam, số 5 (tr.78). Bài viết của nhóm tác giả đã phân tích vấn đề di cư lao động ngoài nước và một số nghiên cứu quốc tế. Bên cạnh đó, nhóm tác giả đã trình bày hai luận điểm của phụ nữ Việt Nam lao động ngoài nước: Đa số phụ nữ lao động di cư đến từ các vùng nông thôn, cần cù lao động nhưng phần lớn có học vấn không cao, không được đào tạo cơ bản trước khi lao động. Thứ hai, nhiều lao động nữ làm việc ở nước ngoài có con nhỏ làm ảnh hưởng đến tâm lý, tình cảm của gia đình. Tác giả phân tích những khía cạnh tiêu cực khi lao động nữ di cư ngoài nước: nguy cơ bị lừa đảo cao; điều kiện lao động, điều kiện sống tồi tàn, dễ gặp nguy cơ bị lạm dụng; gặp nhiều khó khăn trong hỗ trợ dịch vụ pháp lý. + Tác giả Nguyễn Thị Thúy Quỳnh (2018) với đề tài: “Nghiên cứu Xuất khẩu lao động của Nghệ An - vấn đề và giải pháp”. Tác giả nêu rõ tầm quan trọng của xuất khẩu lao động đối với Nghệ An và đánh giá hoạt động xuất khẩu đem lại nhiều mặt tích cực cho sự phát triển kinh tế của tỉnh. Tuy nhiên, bài viết không phân tích được những tác động tiêu cực của hoạt động XKLĐ tạo ra đối với địa phương. + Tác giả Nguyễn Thu Hiền (2014) với nghiên cứu: “Xuất khẩu lao động và biến đổi văn hóa tại Đông Tân - Đông Hưng - Thái ình”. Nghiên cứu của tác giả đã khái quát cơ sở lý luận chung gồm các khái niệm văn hóa, cơ sở về biến đổi văn hóa, xuất khẩu lao động. Tác giả đề cập quá trình phát triển của hoạt động XKLĐ tại xã Đông Tân. Phân tích thực trạng biến đổi văn hóa dưới tác động của xuất khẩu lao động tại Đông Tân thông qua các vấn đề chính: biến đổi trong mối quan hệ ứng xử của các thành viên trong gia đình, thay đổi quan niệm về giới trong gia đình và ngoài xã hội, biến đổi nhu cầu văn hóa - giáo dục - giải trí và phong tục tập quán, tín ngư ng. 7
- Nghiên cứu về vấn đề hậu di cư lao động cũng có một số tác giả đề cập đến như: Bài viết của Đoàn Hồng Đức (2013): “Giải quyết việc làm cho lao động xuất khẩu về nước trên địa bàn Thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương” đã phân tích tình hình thực trạng lao động của địa phương trở về nước sau khi tham gia XKLĐ gặp nhiều khó khăn trong việc hòa nhập với thị trường việc làm và chỉ ra nguyên nhân cũng như đề xuất một số giải pháp tạo việc làm cho lực lượng lao động này. Tuy nhiên, tác giả không bàn về vấn đề tác động của XKLĐ đối với đời sống kinh tế xã hội. Tóm lại, các công trình nghiên cứu về vấn đề XKLĐ luôn được quan tâm và đã được nhiều tác giả nghiên cứu, đã đạt được những thành tựu đáng kể và đóng góp to lớn trong sự phát triển của xã hội. Các tác phẩm, đề tài trên đã mô tả thực trạng hoạt động XKLĐ trong nhiều năm qua và đưa ra phương án giải quyết những khó khăn của XKLĐ mang đến. Đây là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị cao giúp cho tác giả trong quá trình nghiên cứu. Tuy nhiên, các nghiên cứu về tác động của chính sách XKLĐ đối với đời sống kinh tế xã hội chưa nhiều, đặc biệt là các vùng nông thôn để làm sáng rõ những thành quả đạt được và những chiều cạnh tác động của chính sách đến sự thay đổi và phát triển của vùng nông thôn thông qua XKLĐ. Do đó, điểm mới trong đề tài nghiên cứu của tác giả đó là: thông qua việc nghiên cứu những tác động của chính sách XKLĐ tại xã Cổ Thành để đánh giá hiệu quả của chính sách và những ảnh hưởng của chính sách đến đời sống kinh tế xã hội. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu chung Đề tài phân tích tình hình thực hiện chính sách XKLĐ, kết quả XKLĐ và các tác động tích cực, chưa tích cực của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế, xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương giai đoạn 2015-2019. 8
3.2. Mục tiêu cụ thể - Nêu khái niệm về chính sách, chính sách XKLĐ, nội dung chính sách XKLĐ, các yếu tố tác động đến chính sách XKLĐ và các tác động của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế, xã hội. - Nêu những chính sách, tình hình thực hiện chính sách và kết quả XKLĐ tại xã Cổ Thành và tại thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. - Chỉ ra những tác động tích cực và những tác động tiêu cực của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế, xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. 4. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Chính sách XKLĐ và các tác động của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế, xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. 4. h m vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Tập trung nghiên cứu 03/14 chính sách XKLĐ của nhà nước đang được áp dụng tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương giai đoạn 2015 – 2019. Tác giả nghiên cứu kết quả thực hiện chính sách XKLĐ tại địa phương, nhận diện và phân tích 03/05 tác động tích cực và 06/06 tác động chưa tích cực đến đời sống kinh tế, xã hội của người dân tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương mà tác giả phát hiện. Ở xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương, người lao động đang làm việc tại trên 16 quốc gia và vùng lãnh thổ theo các chính sách XKLĐ của nhà nước như: Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Malaysia, Trung Đông, Bắc Phi, Nga và các nước SNG, Hoa Kỳ, Canada, Cộng hòa Séc và một số nước ở Châu Âu. Đến nay, XKLĐ trên địa bàn xã tập trung tại 06 thị trường lao động chính: Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Malaysia, Nga, Trung Đông. Trong khuôn khổ của luận văn, tác giả tập trung nghiên cứu 03 chính sách XKLĐ của nhà nước đang được áp dụng ở địa phương nhằm thúc đẩy XKLĐ tại các 9
thị trường: Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan vì đó là 03 chính sách phổ biến và có số người LĐXK tham gia nhiều nhất (chiếm tới 76,2% LĐXK).[34] - Phạm vi không gian: Ở xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương, tác giả nghiên cứu người LĐXK của địa phương tại 9/13 thôn đó là: thôn An Ninh, thôn Cổ Châu, thôn Đồng Tâm, thôn Nam Đoài, thôn Nam Đông, thôn Phao Tân, thôn Thành Lập, thôn Thông Lộc, thôn Tu Ninh. Lý do 09 xã có số người tham gia XKLĐ nhiều và có số lượng người lao động tham gia XKLĐ tăng nhanh trong giai đoạn 2015 – 2019, đồng thời là các thôn có sự thay đổi trong đời sống kinh tế, xã hội từ kết quả của hoạt động XKLĐ rõ rệt nhất. - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu tác động của chính sách XKLĐ đối với đời sống kinh tế - xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2015 – 2019 vì đây là giai đoạn có số lượng người lao động của địa phương tham gia XKLĐ nhiều và tăng nhanh. 5. Mẫu khảo sát - Mẫu khảo sát: 01 chuyên viên phụ trách công tác đào tạo nghề và việc làm Phòng Lao động – thương binh và xã hội thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương, 01 đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã Cổ Thành, 02 đại diện tổ chức có văn phòng tuyển dụng XKLĐ, 550 trên 791 lao động tham gia XKLĐ tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Tác giả lựa chọn phương pháp chọn mẫu khảo sát cả khối dựa trên danh sách tổng thể chung theo từng khối là đơn vị các thôn. Sau đó lựa chọn ra 9/13 thôn để tiến hành khảo sát tất cả các lao động thuộc khối lựa chọn này do có số lượng người tham gia XKLĐ nhiều và có sự thay đổi trong đời sống kinh tế xã hội. - Nội dung khảo sát: + Các chính sách XKLĐ của địa phương được người lao động áp dụng phổ biến. + Kết quả thực hiện chính sách XKLĐ: số lượng LĐXK, nơi đến, ngành nghề, chi phí tham gia XKLĐ,… 10
+ Các tác động tích cực và chưa tích cực của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế xã hội địa phương. - Cách thức khảo sát: Điều tra, phỏng vấn những người LĐXK (hoặc người thân của LĐXK) đã trở về nước và đang trong quá trình hoàn thành hợp đồng XKLĐ. 6. Câu hỏi nghiên cứu Tác động tích cực và tác động chưa tích cực của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế, xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương là gì? Liệu có nên tiếp tục thực hiện chính sách XKLĐ hay không? 7. Giả thuyết nghiên cứu Có 03 tác động tích cực của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế, xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương là: giải quyết việc làm cho lao động địa phương; tăng thu nhập và nâng cao đời sống cho các hộ gia đình; cơ sở vật chất, kiến trúc nhà ở được cải thiện. Có 06 tác động chưa tích cực của chính sách XKLĐ đến đời sống kinh tế, xã hội tại xã Cổ Thành, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương là: gia tăng sự xung đột gia đình; tăng tỉ lệ đối tượng yếu thế trong xã hội; thiếu hụt nhanh lao động tại chỗ; tăng tỷ lệ thất nghiệp tại địa phương; tỉ lệ vi phạm luật pháp về XKLĐ cao; khủng hoảng tài chính hộ gia đình. Căn cứ vào các tác động được nhận diện, theo tác giả nên tiếp tục thực hiện chính sách XKLĐ tại địa phương tuy nhiên chính quyền địa phương cần có những giải pháp nhằm hạn chế tác động chưa tích cực của chính sách XKLĐ để đảm bảo việc phát triển XKLĐ bền vững, đặc biệt trong giai đoạn chịu sự ảnh hưởng của dịch Covid-19 hiện nay. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong phạm vi luận văn này, tác giả tiến hành sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp so sánh, điều tra xã hội học,… 11