Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Biện pháp quản lý và chống thất thu BHXH trên địa bàn quận 12, TP. Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở những lý luận về BHXH, về quản lý thu BHXH; đề tài nhận diện được thực trạng về công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn Quận 12 để đề xuất các biện pháp chống thất thu BHXH, nhiều lao động được hưởng các chế độ BHXH hơn, mức hưởng cao hơn, giảm được gánh nặng cho gia đình và xã hội khi có rủi ro, đau ốm, già yếu, nâng cao chất lượng an sinh xã hội. Từ đó nhân rộng đến các quận, huyện khác trên địa bàn thành phố và các tỉnh thành khác trên cả nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Biện pháp quản lý và chống thất thu BHXH trên địa bàn quận 12, TP. Hồ Chí Minh

2 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP. HCM NGUYEÃN THÒ KIM NGA Ñeà Taøi: BIEÄN PHAÙP QUAÛN LYÙ VAØ CHOÁNG THAÁT THU BHXH TREÂN ÑÒA BAØN QUAÄN 12, TP. HOÀ CHÍ MINH Chuyeân ngaønh : Kinh Teá Phaùt Trieån Maõ soá : 60.31.05 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ Ngöôøi höôùng daãn: TS PHAÏM PHI YEÂN TP. Hoà Chí Minh – Naêm 2007
3 Lôøi Cam Ñoan Toâi xin cam ñoan luaän vaên naøy do baûn thaân töï nghieân cöùu vaø thöïc hieän, caùc keát quaû neâu trong luaän vaên laø trung thöïc vaø khoâng sao cheùp cuûa baát cöù ai. TAÙC GIAÛ LUAÄN VAÊN NGUYEÃN THÒ KIM NGA
4 Muïc Luïc Trang Trang phuï bìa .......................................................................................................1 Lôøi cao ñoan .........................................................................................................2 Muïc luïc .................................................................................................................3 Danh muïc nhöõng töø vieát taét trong luaän vaên..........................................................7 Danh muïc nhöõng baûng bieåu, ñoà thò, sô ñoà ............................................................8 Danh muïc phuï luïc ................................................................................................9 Môû ñaàu ................................................................................................................10 1. Muïc ñích nghieân cöùu ñeà taøi ...........................................................................11 2. Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñeà taøi ....................................................................11 3. Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ñeà taøi ..............................................................12 4. YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa ñeà taøi ...........................................................................13 5. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ñeà taøi ........................................................13 6. Keát caáu luaän vaên ............................................................................................14 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN .......................................................................15 1.1 Sô löôïc veà quaù trình hình thaønh ngaønh BHXH.............................................15 1.2 Moät soá khaùi nieäm: ........................................................................................17 1.2.1. Khaùi nieäm baûo hieåm:................................................................................17 1.2.2 Khaùi nieäm baûo hieåm xaõ hoäi.......................................................................18 1.2.3 Ñaëc ñieåm cuûa baûo hieåm xaõ hoäi .................................................................19 1.3 Phaân tích caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi toång thu BHXH:..................................21 1.4 Sô löôïc veà caùc chính saùch chuû yeáu cuûa BHXH VN. ....................................23 1.4.1 Ñoái töôïng thöïc hieän:.................................................................................23 1.4.2 Caùc cheá ñoä trôï caáp: ...................................................................................23
5 1.4.2.1 Trôï caáp oám ñau: ....................................................................................23 1.4.2.2 Trôï caáp thai saûn:.....................................................................................24 1.4.2.3 Trôï caáp tai naïn lao ñoäng (TNLÑ) – beänh ngheà nghieäp (BNN): ...........24 1.4.2.4 Trôï caáp höu trí: ......................................................................................24 1.4.2.5 Trôï caáp töû tuaát: ......................................................................................26 1.5 Phaân bieät BHXH vôùi BH thöông maïi:..........................................................26 CHÖÔNG 2:THÖÏC TRAÏNG COÂNG TAÙC QUAÛN LYÙ THU BHXH TREÂN ÑÒA BAØN QUAÄN 12. ..................................................................................................29 2.1 Toång quan veà quaän 12:.................................................................................29 2.1.1 Ñaëc ñieåm kinh teá, daân soá cuûa Quaän 12: ...................................................29 2.1.1.1 Sô löôïc veà tình hình kinh teá xaõ hoäi treân ñòa baøn quaän: ..........................29 2.1.1.2 Tình hình phaùt trieån kinh teá quaän 12 giai ñoaïn 1997 – 2006: ...............31 2.2 . Thöïc traïng hoaït ñoäng quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi treân ñòa baøn Quaän 12 .....................................................................................................32 2.2.1 Toång quan veà hoaït ñoäng quaûn lyù thu BHXH qua caùc giai ñoaïn: ..............32 2.2.1.1 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi tröôùc naêm 1995 .....................32 2.2.1.2 Thu BHXH do Ngaønh Lao ñoäng -Thöông binh vaø Xaõ hoäi quaûn lyù .......34 2.2.1.3 Thu BHXH do Lieân ñoaøn lao ñoäng Thaønh phoá quaûn lyù.........................34 2.2.1.4 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi sau naêm 1995.........................35 2.2.2 Noäi dung hoaït ñoäng thu Baûo hieåm xaõ hoäi ...............................................36 2.2.2.1 Ñoái töôïng tham gia BHXH .....................................................................36 2.2.2.2 Tyû leä thu baûo hieåm xaõ hoäi baét buoäc: ......................................................37 2.2.3 Phaân caáp vaø quy trình quaûn lyù thu BHXH.................................................39 2.2.3.1 Toå chöùc phaân caáp thu BHXH: ................................................................39 2.2.3.2 Quy trình thöïc hieän thu baûo hieåm xaõ hoäi:.....................................................41 2.2.4 Nhöõng quy ñònh veà thu baûo hieåm xaõ hoäi ...................................................42
6 2.3 Thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12:...................43 2.3.1 Tình hình tham gia BHXH baét buoäc ..........................................................43 2.3.2 Tình hình thöïc hieän möùc tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH...................45 2.4 Tình hình thöïc hieän thu BHXH....................................................................50 2.5 Tình hình nôï ñoïng thu BHXH......................................................................57 2.6 Ñaùnh giaù thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi giai ñoaïn vöøa qua ..............................................................................................61 2.6.1 Nhöõng maët ñaõ ñaït ñöôïc .............................................................................61 2.6.2 Nhöõng maët coøn haïn cheá ...........................................................................62 2.7 Keát quaû nghieân cöùu töø kieåm tra vaø khaûo saùt caùc doanh nghieäp ...................64 2.7.1 Keát quaû töø vieäc kieåm tra caùc doanh nghieäp: .............................................64 2.7.2 Keát quaû khaûo saùt tình hình tham gia BHXH.............................................65 CHÖÔNG 3: NHÖÕNG BIEÄN PHAÙP CHOÁNG THAÁT THU BHXH...............72 3.1 Muïc tieâu: ......................................................................................................72 3.2 Quan ñieåm: ..................................................................................................72 3.3 Kinh nghieäm veà quaûn lyù vaø choáng thaát thu BHXH cuûa moät soá nöôùc treân Theá giôùi:..............................................................................................73 3.3.1 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu BHXH ôû Lieân bang Myõ .......................................73 3.3.2 Hoaït ñoäng quaûn lyù thu BHXH ôû Thaùi Lan ...............................................75 3.3.3 Coäng hoøa Lieân Bang Ñöùc ..........................................................................76 3.3.4 Baøi hoïc kinh nghieäm: ................................................................................77 3.4 Bieän phaùp .....................................................................................................79 3.4.1 Nhoùm bieän phaùp veà caùc quy ñònh cuûa luaät phaùp, chuû tröông, chính saùch. ..........................................................................................................79 3.4.2 Nhoùm bieän phaùp ñoái vôùi caùc cô quan BHXH:...........................................82 3.4.3 Nhoùm bieän phaùp ñoái vôùi doanh nghieäp.....................................................85
7 3.4.4. Nhoùm nhöõng bieän phaùp ruùt ra töø kinh nghieäm caùc nöôùc:.........................86 3.5 Loä trình aùp duïng caùc bieän phaùp: ..................................................................87 Keát luaän ..............................................................................................................89 Taøi lieäu tham khaûo .............................................................................................90 Phuï luïc
8 NHÖÕNG TÖØ VIEÁT TAÉT TRONG LUAÄN VAÊN BHXH : Baûo hieåm xaõ hoäi. BHYT : Baûo hieåm y teá. BNN : Beänh ngheà nghieäp CTY TNHH : Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn. DN : Doanh nghieäp DNNN : Doanh nghieäp nhaø nöôùc. DNTN : Doanh nghieäp tö nhaân. DN NQD : Doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh. ÑÑT : Ñaûng ñoaøn theå. ÑKKD : Ñaêng kyù kinh doanh. HCSN : Haønh chính söï nghieäp. HT&TC : Höu trí vaø trôï caáp. LÑTB&XH : Lao ñoäng – Thöông binh vaø Xaõ hoäi. LÑLÑ : Lieân ñoaøn lao ñoäng. ILO : Toå chöùc lao ñoäng Theá giôùi. NÑ : Nghò Ñònh NN : Nhaø nöôùc NSNN : Ngaân saùch Nhaø nöôùc. SD : Söû duïng TNLÑ : Tai naïn lao ñoäng Tp.HCM :Thaønh phoá Hoà Chí Minh. VN : Vieät Nam
9 DANH MUÏC NHÖÕNG BAÛNG BIEÅU, HÌNH VEÕ, SÔ ÑOÀ Trang Baûng: Baûng 1.1 So Saùnh BHXH vaø BH thöông maïi .....................................................28 Baûng 2.1 : Soá lao ñoäng tham gia theo khoái loaïi hình naêm 2006 .......................46 Baûng 2.2 : Toång hôïp möùc tieàn löông ñoùng BHXH töø naêm 2003 – 2005............49 Baûng 2.3 : Keát quaû thu BHXH töø naêm 1997 – 2006 (DN ngoaøi QD) ................53 Baûng 2.4 : Tình hình nôï ñoïng BHXH töø naêm 2003 – 2006................................61 Baûng 2.5: So saùnh doanh nghieäp Phöôøng Taân Thôùi Nhaát vôùi doanh nghieäp treân toaøn quaän. ......................................................................70 Baûng 3.1: Möùc ñoùng goùp BHXH cuûa Thaùi Lan .................................................80 Ñoà thò: Ñoà thò 2.1 : Keát quaû thu BHXH thöïc hieän töø 1997 - 2006 : (Ñôn vò tính: trieäu ñoàng)..................................................................................54 Ñoà thò 2.2 : So saùnh tyû leä DN ÑKKD vaø DN tham gia BHXH treân ñòa baøn Quaän 12. ......................................................................................56 Ñoà thò 2.3 : Soá lao ñoäng tham gia BHXH töø 1997 – 2006..................................57 Ñoà thò 2.4: Tình hình nôï ñoïng giai ñoaïn 2003 – 2005........................................62 Sô ñoà: Sô ñoà 2.1: Moâ hình toång quan veà phaân caáp quaûn lyù thu BHXH. .......................42
10 DANH MUÏC PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: Daân soá Quaän 12 .................................................................................... Phuï luïc 2: Baûn ñoà Quaän 12.................................................................................... Phuï luïc 3: Tình hình phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá chuû yeáu cuûa Q.12 1997-2006 ................................................................................... Phuï luïc 4: Toång hôïp tình hình ñaàu tö trong caùc lónh vöïc kinh teá.......................... Phuï luïc 5: So saùnh DN tham gia BHXH vaø DN ñaêng kyù kinh doanh ................................................................................................... Phuï luïc 6: Phieáu khaûo saùt .................................................................................... Phuï luïc 7: Keát quaû toång hôïp veà caùc ñôn vò treân ñòa baøn P. TTN : ........................ Phuï luïc 8: Keát quaû toång hôïp phaân tích lao ñoäng qua khaûo saùt phöôøng Taân Thôùi Nhaát. ....................................................................... Phuï luïc 9: Danh saùch caùc doanh nghieäp kieåm tra töø 2005- 6/2007. ................................................................................................. Phuï luïc 10: Baøi vieát : Seõ “sieát” doanh nghieäp “troán” BHXH, taùc giaû: Phan Coâng – Baùo Vietnamnet ngaøy 08/11/2005 .........................
11 Môû ñaàu Baát cöù moät quoác gia naøo cuõng mong muoán coù neàn chính trò oån ñònh, kinh teá phaùt trieån vaø beàn vöõng. Ñeå ñaït ñöôïc vieäc naøy caàn phaûi coù nhöõng con ngöôøi gioûi caû veà trí tueä laãn taøi ñöùc. Ñeå con ngöôøi phaùt huy ñöôïc naêng löïc cuûa baûn thaân mình, caàn phaûi taïo cho hoï moät taâm lyù vöõng vaøng trong cuoäc soáng, khoâng phaûi lo laéng veà oám ñau, hoaïn naïn, vaø nhöõng baát traéc coù theå xaûy ra cho hoï vaø gia ñình. Do vaäy, keå töø khi Ñaïo luaät BHXH ñaàu tieân treân theá giôùi taïi Ñöùc do Bismarck soaïn thaûo vaø ban haønh naêm 1883, caùc quy ñònh veà BHXH ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän hôn, laø chính saùch an sinh ñeå giuùp ngöôøi lao ñoäng an taâm laøm vieäc, phaùt huy heát naêng löïc ñeå ñoùng goùp cho xaõ hoäi. BHXH khoâng ñôn thuaàn chæ laø tieàn maø ngöôøi lao ñoäng vaø chuû doanh nghieäp ñoùng vaøo ñeå giaûi quyeát caùc cheá ñoä chính saùch. Thoâng qua nhöõng cheá ñoä, chính saùch maø ngöôøi lao ñoäng ñöôïc höôûng, seõ laøm cho ngöôøi lao ñoäng an taâm laøm vieäc, chuû doanh nghieäp coù nguoàn nhaân löïc oån ñònh, coù khaû naêng hoaïch ñònh ñöôïc chính saùch, chieán löôïc kinh doanh vaø phaùt trieån, töø ñoù thuùc ñaåy kinh teá phaùt trieån. ÔÛ Vieät Nam hieän nay, coøn raát nhieàu ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc nhöng laïi khoâng ñöôïc tham gia BHXH, BHYT, nhieàu doanh nghieäp coá tình neù traùnh khoâng tham gia BHXH cho lao ñoäng cuûa mình, daãn ñeán thieät thoøi quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng, khoâng an taâm laøm vieäc vaø oån ñònh coâng taùc. Taêng thu BHXH cuõng chính laø taêng soá löôïng doanh nghieäp tham gia BHXH hôn, taêng soá lao ñoäng tham gia BHXH ñeå goùp phaàn giuùp ngaøy caøng nhieàu lao ñoäng ñöôïc höôûng caùc cheá ñoä BHXH, ñaûm baûo phaùp luaät veà lao ñoäng ñöôïc thöïc thi, giaûm bôùt gaùnh naëng cho xaõ hoäi trong töông lai.
12 Qua thôøi gian coâng taùc taïi BHXH quaän 12, tieáp xuùc vôùi nhieàu lao ñoäng vaø caû chuû doanh nghieäp treân ñòa baøn quaän, qua nhöõng kieán thöùc cô baûn tieáp thu töø khoùa hoïc, qua nhöõng kinh nghieäm thöïc tieãn trong coâng taùc vaø nhaát laø qua ñieàu tra moät soá doanh nghieäp treân ñòa baøn quaän. Toâi maïnh daïn ñöa ra caùc bieän phaùp nhaèm quaûn lyù hieäu quaû vieäc thu BHXH, choáng thaát thu BHXH nhö hieän nay. Toâi hy voïng vôùi keát quaû nghieân cöùu naøy seõ coù theå ñöôïc öùng duïng trong thöïc teá, nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu coù ñöôïc cheá ñoä an sinh xaõ hoäi chaát löôïng cao, thuùc ñaåy ñöôïc ngöôøi lao ñoäng tích cöïc laøm vieäc, oån ñònh chính trò vaø phaùt trieån kinh teá. 1. Muïc ñích nghieân cöùu ñeà taøi Treân cô sôû nhöõng lyù luaän veà BHXH, veà quaûn lyù thu BHXH; ñeà taøi nhaän dieän ñöôïc thöïc traïng veà coâng taùc quaûn lyù thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12 ñeå ñeà xuaát caùc bieän phaùp choáng thaát thu BHXH, nhieàu lao ñoäng ñöôïc höôûng caùc cheá ñoä BHXH hôn, möùc höôûng cao hôn, giaûm ñöôïc gaùnh naëng cho gia ñình vaø xaõ hoäi khi coù ruûi ro, ñau oám, giaø yeáu, naâng cao chaát löôïng an sinh xaõ hoäi. Töø ñoù nhaân roäng ñeán caùc quaän, huyeän khaùc treân ñòa baøn thaønh phoá vaø caùc tænh thaønh khaùc treân caû nöôùc. 2. Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Ngoaøi vieäc heä thoáng nhöõng vaán ñeà cô baûn veà coâng taùc quaûn lyù thu vaø cô cheá quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi ôû Quaän 12. Ñeà taøi phaân tích, ñaùnh giaù thöïc traïng tình hình quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi qua caùc giai ñoaïn töø naêm 1997 – 2006, ñaëc bieät laø töø naêm 2003, laø naêm thaønh laäp BHXH quaän 12, cuõng laø naêm maø nghò ñònh 01/2003/NÑ-CP cuûa Chính phuû veà vieäc söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Ñieàu leä BHXH ban haønh keøm theo Nghò ñònh soá 12/CP ngaøy 26/1/1995 coù hieäu löïc, môû roäng ñoái töôïng thu BHXH. Ñoàng thôøi tham khaûo kinh nghieäm ôû moät soá quoác gia, ñeà taøi ruùt ra nhöõng maët tích cöïc vaø nhöõng maët coøn haïn cheá cuûa
13 coâng taùc quaûn lyù thu baûo hieåm xaõ hoäi, nhöõng vöôùng maéc vì caùc chính saùch, vaên baûn phaùp luaät hieän nay vaø ñeà xuaát moät soá bieän phaùp choáng thaát thu baûo hieåm xaõ hoäi, taïo ñieàu kieän khaúng ñònh vai troø laø ñoäng löïc thuùc ñaåy hoaït ñoäng thu cuûa Baûo hieåm xaõ hoäi, giuùp taêng thu vaø taêng ñöôïc nguoàn thuï höôûng töø caùc chính saùch BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng. Phaân tích caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán löôïng lao ñoäng, möùc ñoùng BHXH, ….. töø ñoù ñöa ra caùc bieän phaùp taêng thu, khoâng ñeå thaát thoaùt, thieät thoøi cho ngöôøi lao ñoäng. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Ñeà taøi söû duïng phöông phaùp phaân tích-toång hôïp, noäi suy vaø khaûo saùt ñieàu tra choïn maãu, nghieân cöùu thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH taïi Quaän 12 vaø ñeà xuaát moät soá bieän phaùp choáng thaát thu BHXH treân ñòa baøn Quaän. Phöông phaùp phaân tích döõ lieäu nghieân cöùu söû duïng chuoãi döõ lieäu thôøi gian töø naêm 1997 ñeán naêm 2006. Ñaëc bieät laø giai ñoaïn töø 2003 ñeán nay (töùc laø keå töø khi NÑ 01/2003/CP ngaøy 9/01/2003 cuûa Chính phuû veà vieäc söûa ñoåi boå sung ñieàu leä BHXH ra ñôøi), nhaèm phaân tích hoaït ñoäng quaûn lyù thu, môû roäng ñoái töôïng quaûn lyù vaø ñeà ra caùc bieän phaùp choáng thaát thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12. Trong phaàn ñaùnh giaù thöïc traïng, chuùng toâi ñaõ tieán haønh caùc cuoäc khaûo saùt ñieàu tra choïn maãu nhö sau: - Kieåm tra, khaûo saùt moät soá doanh nghieäp tham gia BHXH treân ñòa baøn quaän, söû duïng soá lieäu töø bieân baûn cuûa ñoaøn kieåm tra lieân ngaønh cuûa quaän töø naêm 2005 ñeán thaùng 6/2007 ñeå ñaùnh giaù thöïc traïng tham gia BHXH, möùc löông maø doanh nghieäp tham gia cho ngöôøi lao ñoäng. Söû duïng baûng caâu hoûi veà vieäc ñaùnh giaù veà BHXH thöïc hieän chaáp haønh chính saùch BHXH, phaùp luaät lao ñoäng ñeå khaûo saùt caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh. Vôùi soá löôïng doanh nghieäp vaø hoä kinh doanh caù theå treân ñòa baøn phöôøng Taân Thôùi Nhaát chieám 35% soá doanh nghieäp treân ñòa baøn Quaän 12 (trong ñoù CTy TNHH chieám 63%/toång soá CTY
14 TNHH, DNTN chieám 55%/Toång soá DNTN, hoä kinh doanh caù theå chieám 26% toång hoä kinh doanh caù theå treân ñòa baøn Quaän). Töø nhöõng cô sôû ñoù, chuùng toâi quyeát ñònh choïn Phöôøng Taân Thôùi Nhaát ñeå khaûo saùt vaø ñöa ra caùc yeáu toá laøm cô sôû ñaùnh giaù, phaân tích ñöa ra caùc bieän phaùp choáng thaát thu BHXH. 4. YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa ñeà taøi Döïa treân nhöõng phaân tích, ñaùnh giaù veà thöïc traïng thu BHXH treân ñòa baøn quaän töø naêm 1997 ñeán naêm 2006, vaø thöïc teá khi kieåm tra hôn 130 doanh nghieäp, Chuùng toâi phaân tích nguyeân nhaân chuû doanh nghieäp muoán neù traùnh, giaûm ñeán möùc thaáp nhaát möùc ñoùng BHXH, nhöõng ñoäng cô vaø muïc ñích ñeå giaûm möùc ñoùng, laøm thieät thoøi cho ngöôøi lao ñoäng trong vieäc höôûng caùc cheá ñoä, chính saùch BHXH trong giai ñoaïn hieän taïi vaø töông lai. Ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng, do chöa hieåu bieát veà quyeàn lôïi cuûa mình, laïi sôï maát vieäc laøm neân chöa quan taâm ñeán cheá ñoä BHXH, töø ñoù ñöa ra nhöõng bieän phaùp khaéc phuïc. Nhôø vaäy, luaän vaên ñaõ ñoùng goùp heä thoáng caùc bieän phaùp khaû thi mang yù nghóa thöïc tieãn cao nhaèm laøm taêng soá lao ñoäng ñöôïc tham gia BHXH, taêng möùc thuï höôûng töø caùc cheá ñoä, chính saùch BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng, goùp phaàn laøm taêng soá thu, hoaøn thieän coâng taùc quaûn lyù thu treân ñòa baøn quaän. 5. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ñeà taøi Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH (quyõ höu trí vaø trôï caáp, khoâng nghieân cöùu quyõ khaùm chöõa beänh, khoâng nghieân cöùu veà BHXH töï nguyeän vaø BH thaát nghieäp) bao goàm caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán soá thu BHXH, ñoái töôïng noäp BHXH, phöông thöùc vaø möùc ñoùng, quy trình toå chöùc quaûn lyù thu, nguyeân nhaân caùc doanh nghieäp neù traùnh noäp BHXH vaø ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp choáng thaát thu BHXH. Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi taäp trung treân ñòa baøn Quaän 12 trong giai ñoaïn töø 1997 ñeán naêm 2006.
15 6. Keát caáu luaän vaên Ngoaøi phaàn môû ñaàu, muïc luïc, keát luaän, danh muïc taøi lieäu tham khaûo vaø phuï luïc, luaän vaên ñöôïc chia thaønh ba chöông nhö sau: Chöông 1: Cô sôû lyù luaän veà Baûo hieåm xaõ hoäi vaø quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi. Chöông 2: Thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù thu BHXH treân ñòa baøn Quaän 12. Chöông 3: Ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp choáng thaát thu BHXH. Toâi hy voïng moät soá keát quaû nghieân cöùu cuûa luaän vaên naøy seõ goùp phaàn laøm roõ theâm caùc nguyeân nhaân laøm thaát thu BHXH, coâng taùc quaûn lyù thu Baûo hieåm xaõ hoäi taïi Quaän 12, bieän phaùp choáng thaát thu BHXH taïi Quaän 12 noùi rieâng, BHXH thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Baûo hieåm xaõ hoäi caùc tænh thaønh khaùc noùi chung.
16 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN 1.1 Sô löôïc veà quaù trình hình thaønh ngaønh BHXH. Con ngöôøi chuùng ta coù raát nhieàu nhu caàu: aên, ôû, maëc, lao ñoäng, giaûi trí, …. Ñeå thoûa maõn ñöôïc nhöõng nhu caàu nhö vaäy, caàn phaûi laøm vieäc, lao ñoäng. Trong cuoäc soáng khoâng phaûi moïi vieäc luùc naøo cuõng suoân seû, khoâng ai coù theå ñoaùn tröôùc ñöôïc nhöõng ruûi ro coù theå xaûy ra. Ruûi ro coù theå khieán con ngöôøi maát khaû naêng taïo ra thu nhaäp ñeå nuoâi baûn thaân vaø gia ñình, vaø coù theå coøn daãn ñeán ñau oám vaø maát caû tính maïng. Nhöõng luùc nhö vaäy, nhöõng nhu caàu thieát yeáu khoâng nhöõng khoâng giaûm maø coøn taêng leân (nhö khi oám caàn coù thuoác men ñeå chöõa trò, ngöôøi chaêm soùc, aên uoáng ñeå phuïc hoài söùc khoûe, hay coù theå chi phí ñeå lo ma chay….) vaø gia ñình seõ raát huït haãng khi maát ñi moät ngöôøi truï coät, trôû thaønh gaùnh naëng cho gia ñình, …. Ñoù laø nhöõng vaán ñeà maø con ngöôøi luoân tìm caùch giaûi quyeát sao cho thích hôïp nhaát. Qua caùc thôøi kyø Chieám höõu noâ leä roài cheá ñoä Phong kieán, haàu nhö ngöôøi daân luoân nöông töïa vaøo nhau khi gaëp khoù khaên hoaïn naïn, OÂng baø ta thöôøng noùi “baø con xa khoâng baèng laùng gieàng gaàn”, gaàn nhau vaø giuùp ñôõ laãn nhau trong luùc khoù khaên. Kinh teá haøng hoùa xuaát hieän vaø phaùt trieån, khoaûng theá kyû thöù 12, Hieäp hoäi thuû coâng ôû Hy Laïp ñaõ cuøng nhau thaønh laäp quyõ ñeå trôï caáp caùc tröôøng hôïp oám ñau, tai naïn. Ñeán theá kyõ thöù 16, nhöõng ngöôøi troàng nho ôû thung luõng Anpe (Phaùp) cuõng thaønh laäp quyõ duøng cho tröôøng hôïp oám ñau, tai naïn. Tuy nhieân, nhöõng hình thöùc quyõ nhö theá chæ coù yù nghóa giuùp ñôõ nhau luùc oám ñau, hoaïn naïn maø khoâng coù yù nghóa phaùt trieån beàn vöõng. Khi neàn coâng nghieäp phaùt trieån, xuaát hieän thueâ möôùn coâng nhaân, luùc ñaàu chuû traû tieàn coâng cho thôï caên cöù vaøo chaát löôïng vaø soá löôïng lao ñoäng, nhöng khi giôùi thôï gaëp tai naïn lao ñoäng, oám ñau khoâng laøm ñöôïc vieäc thì hoï maát ñi
17 nguoàn thu nhaäp, ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình gaëp phaûi nhieàu khoù khaên nhöng phaûi töï vöôït qua. Cho ñeán khi ñoäi nguõ coâng nhaân phaùt trieån, hoï lieân keát laïi vôùi nhau, vaø ñoøi giôùi chuû phaûi trôï caáp cho hoï nhöõng luùc oám ñau, tai naïn, thai saûn. Nhöõng vaán ñeà naøy luùc ñaàu khoâng ñöôïc giaûi quyeát, nhöng veà sau do coâng nhaân ñình coâng coù toå chöùc, cuoái cuøng giôùi chuû cuõng phaûi nhöôïng boä chaáp nhaän trôï caáp. Vaøo thôøi kyø naøy, giôùi chuû khoâng löôøng tröôùc ñöôïc nhöõng ruûi ro maø coâng nhaân coù theå gaëp phaûi neân khi caàn trôï caáp, hoï phaûi chi soá tieàn quaù lôùn laøm chính hoï gaëp phaûi nhöõng khoù khaên, neân hoï tìm caùch khoâng trôï caáp, töø ñoù laïi xaûy ra nhöõng cuoäc ñình coâng lôùn. Tröôùc tình hình treân, nhaø nöôùc ôû moät soá nöôùc baét ñaàu can thieäp. Quoác gia coù nhaø nöôùc can thieäp ñaàu tieân laø Ñöùc, Chính phuû laø trung gian giöõa chuû vaø thôï, tuøy theo quy moâ hoaït ñoäng maø quy ñònh haøng thaùng giôùi chuû phaûi ñoùng vaøo toå chöùc trung gian moät soá tieàn nhaát ñònh ñeå khi phaùt sinh nhu caàu caàn trôï caáp thì toå chöùc trung gian seõ xem xeùt vaø chi traû. Töø ñoù, Baûo hieåm xaõ hoäi ra ñôøi, trong ñoù, toå chöùc trung gian töông ñöông vôùi cô quan Baûo hieåm xaõ hoäi ngaøy nay, giôùi chuû laø ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø nhöõng ngöôøi thôï laø ngöôøi lao ñoäng. Ñaïo luaät BHXH ñaàu tieân treân theá giôùi taïi Ñöùc do Bismarck soaïn thaûo vaø ban haønh naêm 1883. Ñeán naêm 1885 Bismarck laïi cho ra ñôøi ñaïo luaät tai naïn lao ñoäng vaø ñeán naêm 1888, OÂng tieáp tuïc ban haønh cheá ñoä höu trí. Sau ñoù, nhöõng nöôùc khaùc cuõng hình thaønh heä thoáng BHXH nhö Aùo, Tieäp Khaéc ( 1906), Newzealand (1909), Italia (1919), Lieân Xoâ (1922), Myõ (1953), … hieän nay haàu heát caùc nöôùc ñeàu coù cô quan BHXH, BHXH ñaõ trôû thaønh chính saùch xaõ hoäi cuûa taát caû caùc nöôùc, khoâng nhöõng quyõ BHXH ñaûm baûo cuoäc soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình cuûa hoï luùc hoaïn naïn, maø coøn goùp phaàn baûo ñaûm an toaøn xaõ hoäi vaø phaùt trieån kinh teá, oån ñònh chính trò. Luùc ñaàu chæ coù giôùi chuû ñoùng goùp, veà sau, BHXH phaùt trieån hôn, ngöôøi ta quy ñònh luoân caû söï ñoùng goùp cuûa ngöôøi lao ñoäng, ñieàu naøy coù yù nghóa tieát kieäm cuõng nhö yù nghóa ñeà phoøng ruûi ro cho chính
18 baûn thaân ngöôøi lao ñoäng. Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa BHXH laø laáy soá ñoâng buø soá ít vaø theo thôøi gian tích doàn laïi ñeå laäp quyõ. 1.2 Moät soá khaùi nieäm: 1.2.1. Khaùi nieäm baûo hieåm: Baûo hieåm laø moät caùch thöùc trong quaûn trò [ruûi ro], thuoäc nhoùm bieän phaùp taøi trôï ruûi ro, ñöôïc söû duïng ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng ruûi ro coù toån thaát, thöôøng laø toån thaát veà taøi chính, nhaân maïng,... (trích töø Wikipedia – www.vi.wikipedia.org)(1). Baûo hieåm ñöôïc xem nhö laø moät caùch thöùc chuyeån giao ruûi ro tieàm naêng moät caùch coâng baèng töø moät caù theå sang coäng ñoàng thoâng qua phí baûo hieåm. Coù raát nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà Baûo hieåm ñöôïc xaây döïng döïa treân töøng goùc ñoä nghieân cöùu, ví duï nhö: - Xeùt veà maët xaõ hoäi, "Baûo hieåm laø söï ñoùng goùp cuûa soá ñoâng vaøo söï baát haïnh cuûa soá ít"(1). - Xeùt veà goùc ñoä kinh teá, luaät phaùp: "Baûo hieåm laø moät nghieäp vuï qua ñoù, moät beân laø ngöôøi ñöôïc baûo hieåm cam ñoan traû moät khoaûn tieàn goïi laø phí baûo hieåm thöïc hieän mong muoán ñeå cho mình hoaëc ñeå cho moät ngöôøi thöù 3 trong tröôøng hôïp xaûy ra ruûi ro seõ nhaän ñöôïc moät khoaûn ñeàn buø caùc toån thaát ñöôïc traû bôûi moät beân khaùc: ñoù laø ngöôøi baûo hieåm. Ngöôøi baûo hieåm nhaän traùch nhieäm ñoái vôùi toaøn boä ruûi ro vaø ñeàn buø caùc thieät haïi theo caùc phöông phaùp cuûa thoáng keâ"(1). - Xeùt goùc ñoä kyõ thuaät tính: "Baûo hieåm coù theå ñònh nghóa laø moät phöông saùch haï giaûm ruûi ro baèng caùch keát hôïp moät soá löôïng ñaày ñuû caùc ñôn vò ñoái töôïng ñeå bieán toån thaát caù theå thaønh toån thaát coäng ñoàng vaø coù theå döï tính ñöôïc" (1). Theo caùc chuyeân gia Phaùp, moät ñònh nghóa vöøa ñaùp öùng ñöôïc khía caïnh xaõ hoäi (duøng cho baûo hieåm xaõ hoäi) vöøa ñaùp öùng ñöôïc khía caïnh kinh teá (duøng
19 cho baûo hieåm thöông maïi) vaø vöøa ñaày ñuû veà khía caïnh kyõ thuaät vaø phaùp lyù coù theå phaùt bieåu nhö sau: "Baûo hieåm laø moät hoaït ñoäng qua ñoù moät caù nhaân coù quyeàn ñöôïc höôûng trôï caáp nhôø vaøo moät khoaûn ñoùng goùp cho mình hoaëc cho ngöôøi thöù 3 trong tröôøng hôïp xaûy ra ruûi ro. Khoaûn trôï caáp naøy do moät toå chöùc traû, toå chöùc naøy coù traùch nhieäm ñoái vôùi toaøn boä caùc ruûi ro vaø ñeàn buø caùc thieät haïi theo caùc phöông phaùp cuûa thoáng keâ"(1). 1.2.2 Khaùi nieäm Baûo hieåm xaõ hoäi Theo töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam thì: “Baûo hieåm xaõ hoäi laø moät cheá ñoä phaùp ñònh baûo veä ngöôøi lao ñoäng, söû duïng nguoàn tieàn ñoùng goùp cuûa ngöôøi lao ñoäng, cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ñöôïc söï taøi trôï, baûo hoä cuûa Nhaø nöôùc nhaèm trôï giuùp vaät chaát cho ngöôøi ñöôïc baûo hieåm vaø gia ñình trong tröôøng hôïp bò giaûm hoaëc maát thu nhaäp bình thöôøng do oám ñau, tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, thai saûn, thaát nghieäp, heát tuoåi lao ñoäng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät hoaëc cheát” [36, tr 18]. Theo ñieàu 3 Luaät Baûo hieåm xaõ hoäi hieän haønh, BHXH laø söï baûo ñaûm thay theá hoaëc buø ñaép moät phaàn thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng treân cô sôû ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH khi hoï bò giaûm hoaëc maát thu nhaäp do oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, thaát nghieäp, heát tuoåi lao ñoäng, cheát, treân cô sôû ñoùng vaøo quyõ BHXH [33, tr 6]. Baûo hieåm xaõ hoäi baét buoäc laø loaïi hình baûo hieåm xaõ hoäi maø ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng phaûi tham gia. Duø caùch dieãn ñaït khaùc nhau nhöng nhìn chung hai khaùi nieäm naøy ñeàu theå hieän roõ baûn chaát vaø ñaëc tröng caàn coù cuûa BHXH. Cuï theå, ñaõ neâu baät ñöôïc: - BHXH laø nhöõng quy ñònh cuûa nhaø nöôùc ñeå ñaûm baûo quyeàn lôïi cho ngöôøi lao ñoäng.
20 Ngöôøi lao ñoäng ñöôïc trôï giuùp vaät chaát trong tröôøng hôïp oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, maát vieäc laøm, heát tuoåi lao ñoäng, cheát. Ngöôøi lao ñoäng phaûi coù traùch nhieäm ñoùng goùp ñeå baûo ñaûm quyeàn lôïi cho chính hoï. Nhö vaäy, coù theå hieåu BHXH laø söï baûo ñaûm thay theá hoaëc buø ñaép moät phaàn thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng treân cô sôû ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH khi hoï bò giaûm hoaëc maát thu nhaäp do oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng, beänh ngheà nghieäp, heát tuoåi lao ñoäng, cheát vaø thaát nghieäp do Nhaø nöôùc ñöùng ra toå chöùc thöïc hieän, thoâng qua vieäc hình thaønh vaø söû duïng quyõ taøi chính do söï ñoùng goùp cuûa caùc beân tham gia vaø coù söï uûng hoä cuûa Nhaø nöôùc, nhaèm goùp phaàn baûo ñaûm oån ñònh ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï ñoàng thôøi goùp phaàn baûo veä an toaøn xaõ hoäi. 1.2.3 Ñaëc ñieåm cuûa baûo hieåm xaõ hoäi: Nhö vaäy BHXH ra ñôøi, toàn taïi vaø phaùt trieån laø moät nhu caàu khaùch quan. Neàn kinh teá haøng hoùa caøng phaùt trieån, vieäc thueâ möôùn lao ñoäng trôû neân phoå bieán thì caøng ñoøi hoûi söï phaùt trieån vaø ña daïng cuûa BHXH. BHXH ñöôïc hình thaønh treân cô sôû quan heä lao ñoäng, giöõa caùc beân cuøng tham gia vaø ñöôïc höôûng BHXH. Nhaø nöôùc ban haønh caùc cheá ñoä, chính saùch BHXH, toå chöùc ra cô quan chuyeân traùch, thöïc hieän nhieäm vuï quaûn lyù hoaït ñoäng BHXH. Chuû söû duïng vaø ngöôøi lao ñoäng coù traùch nhieäm ñoùng goùp ñeå hình thaønh quyõ BHXH. Ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình cuûa hoï ñöôïc cung caáp taøi chính töø quyõ BHXH khi hoï coù ñuû ñieàu kieän theo cheá ñoä BHXH quy ñònh. Ñoù chính laø moái quan heä cuûa beân tham gia BHXH. Töø moái quan heä veà BHXH, neáu xem xeùt moät caùch toaøn dieän thì BHXH haøm chöùa vaø phaûn aùnh nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn sau ñaây: Thöù nhaát, BHXH laø hoaït ñoäng dòch vuï coâng, mang tính xaõ hoäi cao laáy hieäu quaû xaõ hoäi laøm muïc tieâu hoaït ñoäng. Hoaït ñoäng BHXH laø quaù trình toå chöùc,
21 trieån khai thöïc hieän caùc cheá ñoä, chính saùch BHXH cuûa toå chöùc quaûn lyù BHXH ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng tham gia vaø höôûng caùc cheá ñoä BHXH. Thöù hai, BHXH laø moät loaïi haøng hoaù tö nhaân mang tính baét buoäc do nhaø nöôùc cung caáp, neân vieäc tham gia BHXH veà nguyeân taéc laø baét buoäc ñoái vôùi moïi ngöôøi lao ñoäng do Nhaø nöôùc quaûn lyù vaø cung caáp dòch vuï (moät soá nöôùc treân theá giôùi do khu vöïc tö nhaân quaûn lyù vaø cung caáp dòch vuï). Hieän nay ôû Vieät Nam vieäc tham gia BHXH laø baét buoäc, do Nhaø nöôùc quaûn lyù vaø cung caáp. Thöù ba, cơ chế họat ñộng của BHXH theo cơ chế 3 beân: cơ quan BHXH- người söû duïng lao ñoäng - ngöôøi lao ñoäng, cộng theâm cơ chế quản lyù nhaø nước. Bảo hiểm xaõ hoäi bắt buộc do nhaø nước đñứng ra laøm, do vậy thực sự chöa coù thị trường BHXH ở Việt nam. Xeùt thực chất thị trường BHXH ở Việt nam thể hiện đñộc quyền: cung BHXH do Nhaø nước đñộc quyền cung, cầu thì bắt buộc cầu vaø möùc höôûng BHXH coøn thấp neân dẫn đñến chất lượng dịch vuï keùm. Cô quan BHXH Ngöôøi SD lao Ngöôøi lao ñoäng ñoäng Thöù tö, thöïc hieän thoáng nhaát vieäc quaûn lyù nhaø nöôùc veà baûo hieåm xaõ hoäi, thöïc hieän nhieäm vuï thu, quaûn lyù vaø chi traû caùc cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi chaët cheõ, ñuùng ñoái töôïng vaø ñuùng thôøi haïn. Nguoàn ñoùng goùp cuûa caùc beân tham gia ñöôïc ñöa vaøo quyõ rieâng, ñoäc laäp vôùi ngaân saùch Nhaø nöôùc vaø quyõ baûo hieåm xaõ hoäi