Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2011 – 2020

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành của tỉnh Quảng Nam trong thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của tỉnh theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2011 – 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀ O TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---------------- VŨ THỊ BÍCH HẠNH CHUYỂN DICH ̣ CƠ CẤU KINH TẾ NGÀ NH THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở TỈNH QUẢNG NAM GIAI ĐOẠN 2011 – 2020 Chuyên ngành: Kinh tế chính tri ̣ Mã số: 60.31.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa ho ̣c: PGS.TS.VŨ ANH TUẤN TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ............................................................................ 2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 4 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 5 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài ....................................................................... 6 6. Những đóng góp – Ý nghĩa của đề tài ............................................................ 6 7. Kế t cấ u của đề tài ............................................................................................ 7 CHƢƠNG 1 ............................................................................................................... 8 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CƠ CẤU KINH TẾ VÀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ 8 1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ................................ 8 1.1.1. Cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế ngành .......................................................... 8 1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ............... 10 1.2. Các mô hình lý thuyết về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành .................. 11 1.2.1. Lý thuyết của Mácxit .................................................................................... 11 1.2.2. Mô hình hai khu vực của Arthus Lewis ........................................................ 12 1.2.3. Mô hình hai khu vực của Harry T.Oshima ................................................... 13 1.2.4. Lý thuyết về chuyển dịch cơ cấu (Moise Syquin) ........................................ 14 1.3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành theo hƣớng CNH, HĐH ................... 15 1.3.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế - tính quy luật của tiến trình CNH, HĐH ......... 15 1.3.2. Những đổi mới trong nhận thức lý luận về vấn đề chuyển dịch cơ cấu ngành trong quá trình công nghiệp hóa ở Việt Nam ................................................ 17
1.4. Những chỉ tiêu phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ............. 19 1.4.1. Cơ cấu GDP .................................................................................................. 20 1.4.2. Cơ cấu lao động đang làm việc trong nền kinh tế ......................................... 20 1.5. Những nhân tố ảnh hƣởng tới sự chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế trong quá trình công nghiệp hóa ............................................................... 21 1.5.1. Các nguồn lực tự nhiên ................................................................................. 21 1.5.2. Nguồn lực con người ..................................................................................... 22 1.5.3. Nguồn vốn ..................................................................................................... 23 1.5.4. Khoa ho ̣c công nghê ̣ ...................................................................................... 24 1.5.5. Các nhân tố về cơ chế chính sách ................................................................. 24 1.6. Chuyển dịch cơ cấu ngành ở một số địa phƣơng và bài học kinh nghiệm cho tỉnh Quảng Nam ................................................................................... 25 1.6.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở một số địa phƣơng .................................... 25 1.6.1.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Khánh Hòa ........................................... 25 1.6.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế Tp. Đà Nẵng ............................................... 27 1.6.2. Bài học kinh nghiệm ................................................................................... 28 Kế t luâ ̣n chƣơng 1. ................................................................................................. 29 CHƢƠNG II THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU NGÀNH TỈNH QUẢNG NAM GIAI ĐOẠN TỪ 2000 – 2010 ................................................................................ 30 2.1. Tổng quan về tỉnh Quảng Nam ...................................................................... 30 2.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................................... 30 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ............................................................................... 31 2.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành của tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2001 – 2010 .................................................................................................... 34 2.2.1. Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành của tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2001 – 2010 .............................................................................................................. 35 2.2.2. Chuyển dịch cơ cấu lao động giai đoạn 2001 – 2010 .................................... 39
2.2.3. Chuyển dịch cơ cấu vốn đầu tư giai đoạn 2001 – 2010 ................................. 41 2.3. Phân tích quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2001- 2010 ............................................................................................... 43 2.3.1. Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp ................................................................... 43 2.3.2. Chuyển dịch cơ cấu công nghiệp ................................................................... 53 2.3.3. Chuyển dịch cơ cấu thương mại – dịch vụ ..................................................... 56 2.4. Đánh giá chung ................................................................................................ 64 2.4.1 Những kết quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong thời gian qua của tỉnh Quảng Nam .............................................................................................................. 64 2.4.2. Hạn chế và những vấn đề đặt ra cần giải quyết ............................................. 65 2.4.3. Nguyên nhân của hạn chế .............................................................................. 66 Kế t luâ ̣n chƣơng 2 .................................................................................................. 68 CHƢƠNG III .......................................................................................................... 69 PHƢƠNG HƢỚNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YẾU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH THEO HƢỚNG CNH, HĐH Ở TỈNH QUẢNG NAM ....................................................................................................................... . 69 3.1. Những quan điểm, mục tiêu, phƣơng hƣớng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tỉnh Quảng Nam ......................................................................................... 69 3.1.1. Quan điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tỉnh Quảng Nam.................... 69 3.1.2. Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tỉnh Quảng Nam ....................... 70 3.1.3. Phương hướng chủ yếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tỉnh Quảng Nam 71 3.1.3.1. Phương hướng phát triển công nghiệp theo hướng bền vững ..................... 71 3.1.3.2. Phương hướng phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn gắn kết đô thị - nông thôn .......................................................................................................... 72 3.1.3.3. Phương hướng phát triển nông nghiệp nông thôn....................................... 73 3.2. Những giải pháp chủ yếu thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành theo hƣớng CNH, HĐH ở tỉnh Quảng Nam thời gian tới ........................................... 74 3.2.1. Giải pháp quy hoạch phát triển ngành ........................................................... 74
3.2.1.1. Phát triển cụm ngành và tái cơ cấu ngành................................................... 74 3.2.1.2. Phát triển du lịch ......................................................................................... 75 3.2.1.3. Phát triển nông nghiệp ................................................................................ 77 3.2.2. Giải pháp về cơ sở hạ tầng ............................................................................. 79 3.2.3. Đẩy mạnh thu hút nguồn vốn đầu tư, hướng vào các mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong nền kinh tế .................................................................................... 82 3.2.4. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế .... 83 3.2.5. Đẩy mạnh giáo dục và đào tạo nguồn lao động và bồi dưỡng cán bộ để phục vụ quá trỉnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ........................................................ 84 3.2.6. Nhóm giải pháp về cơ chế chính sách ............................................................ 84 Kế t luâ ̣n chƣơng 3 .................................................................................................. 85 KẾT LUẬN CHUNG .............................................................................................. 87 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 89
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT APEC : Diễn đàn Hơ ̣p tác Kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương BOT : Xây dựng – Khai thác – Chuyể n giao CNH, HĐH : Công nghiê ̣p hóa, hiê ̣n đa ̣i hóa CN – TTCN : Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp DNNN : Doanh nghiê ̣p nhà nước DN : Doanh nghiệp ĐHCĐ : Đa ̣i ho ̣c và cao đẳ ng ĐT : Đường tỉnh FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP : Tổ ng sản phẩ m quố c nô ̣i GNP : Tổ ng sản phẩ m quố c dân ICOR : Tỷ lệ tăng vốn trên sản lượng KCN : Khu công nghiê ̣p KHCN : Khoa ho ̣c công nghê ̣ KTTĐ : Kinh tế tro ̣ng điể m KTM : Kinh tế mở KTT : Khu kinh tế KVKTTDMT: Khu vực kinh tế trọng điểm miền Trung NSLD : Năng suấ t lao đô ̣ng NSNN : Ngân sách nhà nước QL : Quố c lô ̣
THCN : Trung học chuyên nghiệp TFP : Năng suấ t nhân tố tổ ng hơ ̣p TNHH : Trách nhiệm hữu hạn UBND : Ủy ban nhân dân VKTTĐ : Vùng kinh tế trọng điểm WTO : Tổ chức thương ma ̣i thế giới
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Số hiêụ Tên Bảng Trang 2.1 Đóng góp của các ngành vào tăng trưởng kinh tế của tin ̉ h 37 2.2 Tố c đô ̣ tăng tổ ng sản phẩm trên địa bàn (GDP) 10 năm 38 2001 – 2010 (%) 2.3 Cơ cấ u tổ ng sản phẩ m theo ngành trên điạ bàn (GDP) – (%) 38 2.4 Sản lượng lương thực bình quân đầu người qua các năm 44 (Đvt: kg) 2.5 Tổng hợp dự án đăng ký vào khu Kinh tế mở Chu Lai 55 2.6 Lượng khách du lịch (Đvt: Người) 59
DANH MỤC CÁC ĐỒ THI ̣ Số hiêụ Tên đồ thi ̣ Trang 2.1 37 Tố c đô ̣ tăng trưởng của các nhóm ngành kinh tế Quảng Nam 2.2 39 Cơ cấ u tổ ng sản phẩ m theo ngành giai đoa ̣n 2001 – 2010 (%) 2.3 40 Cơ cấ u lao đô ̣ng theo ngành giai đoa ̣n 2001 – 2010 (%) 2.4 Lao đô ̣ng tăng thêm qua các năm từ 2001 – 2010 41 (Đvt. Người lao đô ̣ng) 2.5 42 Tỷ trọng vốn đầu tư theo ngành năm 2001 và năm 2010 (%) 2.6 43 Tố c đô ̣ tăng vố n đầ u tư theo ngành giai đoa ̣n 2001 - 2010 (%)
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chuyển dịch cơ cấu kinh tế đặc biệt là chuyển dịch về cơ cấu ngành là một trong những nội dung chủ yếu trong phát triển kinh tế của cả nước nói chung và Quảng Nam nói riêng. Từ năm 2000 đến năm 2011, cơ cấu kinh tế của tỉnh Quảng Nam đã chuyển dịch theo hướng tích cực, trong đó tỷ trọng ngành nông, lâm nghiệp và thủy sản trong tổng sản phẩm của tỉnh giảm từ 41.53% năm 2000 xuống 20.66% năm 2011; tỷ trọng ngành công nghiệp – xây dựng và dịch vụ tăng tương ứng từ 25.31% và 33.16% năm 2000 lên 40.51% và 38.83% năm 2011. Tuy nhiên, chất lượng phát triển kinh tế - xã hội và năng lực cạnh tranh của Quảng Nam còn yếu kém, tăng trưởng kinh tế chủ yếu dựa vào các yếu tố chiều rộng, hay nói cách khác là dựa vào những ngành, những sản phẩm truyền thống, sử dụng nhiều tài nguyên, vốn và lao động. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch chậm, chưa khai thác hết tiềm năng phát triển ngành công nghiệp, du lịch, đặc biệt là du lịch. Cơ cấu đầu tư chưa hướng mạnh vào chiều sâu. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội thiếu đồng bộ…Do đó, yêu cầu về đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo chiều sâu, đồng thời đưa Quảng Nam phát triển ở tầm cao hơn trở thành yêu cầu cấp bách. Vấn đề chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế và các yếu tố tác động đến chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế đã được nhiều tác giả nghiên cứu. Tuy nhiên, các nghiên cứu đó tập trung chủ yếu trên bình diện cả nước, tác giả nhận thấy nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở tỉnh Quảng Nam hiện nay vẫn còn ít. Hơn nữa, trong bối cảnh hội nhập và chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong thời gian tới, có nhiều yếu tố tác động đến những điểm mạnh của Quảng Nam như dịch vụ du lịch, kinh tế biển, cảng trung chuyển…Do đó, nghiên cứu xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Quảng Nam giai đoạn 2011 đến 2020 cũng như các giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của tỉnh dựa vào năng lực nội tại của tỉnh cũng như các yếu tố tác động bên ngoài, từ đó giúp tỉnh đưa ra các quyết sách đúng đắn là hết sức cấp thiết. Vì vậy, tác giả chọn đề tài: “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành theo
2 hướng CNH, HĐH ở tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2011 – 2020” làm luận văn thạc sĩ kinh tế chính trị của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Do vị trí và tầm quan trọng của đề tài nghiên cứu, cho đến nay có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế dưới nhiều góc độ, phạm vi và mức độ khác nhau. Ở nước ta, vấn đề xây dựng cơ cấu hợp lý đã được đại hội VI, VII và gần đây đại hội XI của Đảng đã nêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế là một trong những mục tiêu quan trọng trong việc thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xã hội. - Trước thời kỳ đổi mới đã một số tác phẩm về cơ cấu kinh tế:  Về cơ cấu kinh tế công nông nghiệp của viện chủ nghĩa xã hội khoa học (tháng 4/1986). Tác giả đã trình bày một cách hệ thống các vấn đề lý luận về cơ cấu kinh tế, tuy nhiên trong giai đoạn này tác giả chủ yếu chỉ đề cập đến hai lĩnh vực đó là nông nghiệp và công nghiệp.  Xây dựng cơ cấu hợp lý trong thời quá độ ở nước ta – Uỷ ban khoa học xã hội Việt Nam, Viện kinh tế học (6/1986). Tác phẩm trên đã đi vào phân tích hệ thống lý luận và thực tiễn của cơ cấu kinh tế nền kinh tế quốc dân trong điều kiện cơ cấu kinh tế tập trung, quan liêu bao cấp nên chỉ đề cập đến quan hệ giữa hai ngành sản xuất vật chất công nghiệp và nông nghiệp mà rất ít đề cập đến vai trò của thương mại, dịch vụ như một ngành của nền kinh tế quốc dân. - Đến thời kỳ đổi mới đã xuất hiện nhiều công trình nghiên cứu khoa học của nhiều cấp độ khác nhau về cơ cấu kinh tế:  Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp, hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân 2 tập của GS.TS Ngô Đình Giao. Tác giả đã trình bày một cách có hệ thống lý luận về cơ cấu kinh tế, mô hình công nghiệp hoá của một số quốc gia, mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu kinh tế với quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá.  Sự chuyển dịch cơ cấu ngành trong quá trình công nghiệp hoá của các nền kinh tế mới công nghiệp hoá ở Đông Nam Á và Việt Nam của Bùi Tất Thắng – Nhà
3 xuất bản khoa học xã hội (1994). Tác giả kế thừa kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong quá trình công nghiệp hoá của các nền kinh tế mới.  Xác định cơ cấu kinh tế lãnh thổ theo hướng phát triển có trọng điểm ở Việt Nam của PGS.PTS Ngô Doãn Vịnh và PTS Nguyễn Văn Phú đồng chủ biên (1998). Tác giả đã kế thừa phân tích các vùng kinh tế trọng điểm từ đó so sánh với vùng cực Nam Trung Bộ.  Ngoài ra trong cuốn: “Chuyển đổi cơ cấu ngành kinh tế ở Việt nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế” NXB Chính trị Quốc gia, 2005, tác giả Nguyễn Thị Bích Hường đã trình bày những vấn đề có tính lý luận về chuyển đổi cơ cấu ngành kinh tế, hội nhập khu vực và quốc tế. Phân tích mối quan hệ giữa hội nhập kinh tế với chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế. Phân tích và đánh giá chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của nước ta. Đề ra một số phương hướng và giải pháp chủ yếu cho việc thúc đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở nước ta trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.  Chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong điều kiện hội nhập với khu vực và thế giới. Công trình nghiên cứu khoa học của tập thể tác giả thuộc Viện nghiên cứu kinh tế và phát triển – Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Do PGS.TS. Lê Du Phong và PGS.TS. Nguyễn Thành Độ (đồng chủ biên) – Nhà xuất bản Chính trị quốc gia (1999). Tác giả đã kế thừa chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đặc điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nước ta và phần giải pháp cần rà xét điều chỉnh, hoàn thiện và nâng cao chất lượng quy hoạch chiến lược phát triển các ngành, các vùng và các địa phương.  Chuyển dịch cơ cấu kinh tế Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XXI. Do TS. Nguyễn Trần Quế (chủ biên) – Viện Khoa học xã hội, Viện Kinh tế và Chính trị thế giới – Nhà xuất bản khoa học xã hội (2004). Tác giả đã kế thừa một phần định hướng chung và chuyển dịch cơ cấu ngành và cơ cấu kinh tế vùng.  Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở Việt Nam của PGS.TS. Bùi Tất Thắng ( Chủ biên ) - Nhà xuất bản Khoa học Xã hội (2006). Tác giả đã khái quát lý luận về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế trong thời kỳ công nghiệp hoá, nêu ra những thực
4 trạng, quan điểm và giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu ngành ở nước ta giai đoạn hiện nay. Các công trình trên khẳng định: - Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá vừa là giải pháp thực hiện, vừa là bộ phận chủ yếu cấu thành chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. - Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế là yêu cầu khách quan nhằm chuyển nền kinh tế chủ yếu nông nghiệp, sản xuất nhỏ tự cấp, tự túc thành nền kinh tế theo hướng sản xuất hàng hoá giảm tỷ trọng nông nghiệp, phát triển sản xuất công nghiệp và dịch vụ để đạt được trạng thái cân đối giữa nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. Các công trình nghiên cứu, bài viết trong thời kỳ đổi mới đã gắn chuyển dịch cơ cấu kinh tế với cơ chế thị trường, với điều kiện kinh tế hội nhập khu vực và thế giới, gắn công nghiệp hoá với hiện đại hoá, đặc biệt gắn việc xây dựng và thực hiện cơ cấu kinh tế đó trong thực tiễn. Tuy nhiên tác giả nhận thấy đề tài nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở tỉnh Quảng Nam hiện nay còn rất ít, ý thức được yêu cầu khách quan của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá kinh tế của tỉnh có nhiều tiềm năng chưa phát huy tối ưu hoá ngành nghề, nên chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá là đòi hỏi cấp bách, vừa là giải pháp chủ yếu để thực hiện tốt chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá của tỉnh, nên luận văn đã chọn đề tài: “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở tỉnh Quảng Nam”. 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu  Đối tượng Đối tượng nghiên cứu của đề tài là sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành (nông nghiê ̣p, công nghiê ̣p, dịch vụ) của tỉnh Quảng Nam. Đề tài chỉ đi sâu nghiên cứu vấ n đề tro ̣ng yế u nhấ t của chuyể n dich ̣ cơ cấ u kinh tế đó là chuyể n dich ̣ cơ cấ u ngành kinh tế . Đây cũng là khiá ca ̣nh kinh tế sôi
5 đô ̣ng, đă ̣t ra nhiề u yêu cầ u cấ p bách , đòi hỏi lý giải sâu hơn nhi ều vấn đề lý luận , phương pháp luâ ̣n và thực tiễn nhằ m góp phầ n thực hiê ̣n thành công quá trình chuyể n dich ̣ cơ cấ u kinh tế đó .  Phạm vi - Về không gian : Luâ ̣n văn nghiên cứu chuyể n dich ̣ cơ cấ u ngành kinh tế trên điạ bàn tin̉ h Quảng Nam - Về thời gian: Luâ ̣n văn đánh giá quá trình chuyể n dich ̣ cơ cấ u ngành kinh tế từ năm 2000 đến năm 2010, xác định xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế và các giải pháp để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu ngành kinh t ế trong thời gian tới (từ năm 2011 đến năm 2020) 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành của tỉnh Quảng Nam trong thời gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của tỉnh theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Để đạt mục đích trên luận văn đề ra các nhiệm vụ: - Hệ thống hoá các vấn đề có liên quan đến cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế, làm rõ các khái niệm, thực chất nội dung tính tất yếu và ý nghĩa chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế hợp lý, các nhân tố tác động đến chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế. - Nghiên cứu, tổng kết kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế của một số địa phương, từ đó rút ra các bài học có thể vận dụng vào điều kiện cụ thể của tỉnh Quảng Nam. - Phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành, đánh giá tác động của các nhân tố chủ yếu đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành, những thành tựu đạt được, những hạn chế, nguyên nhân hạn chế. - Xác định mục tiêu, phương hướng và đề xuất những nhóm giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành của tỉnh Quảng Nam trong thời gian tới.
6 5. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu của luận văn là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, xuyên suốt toàn bộ luận văn. Luận văn nghiên cứu cơ cấu ngành kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong mối quan hệ với quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá. - Ngoài ra trong luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu:  Phương pháp phân tích, tổng hợp nhằm tìm ra các mối quan hệ để luận giải về các vấn đề có liên quan đến chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá.  Phương pháp thống kê (thu thập, điều tra và xử lý thông tin dưới dạng thứ cấp), mô tả so sánh đối chiếu được sử dụng để có thể đưa ra nhìn tổng quát, từ đó phân tích số liệu để đánh giá thực trạng cơ cấu kinh tế của tỉnh thời gian qua. Trên cơ sở đó xem xét hiệu quả kinh tế - xã hội do quá trình chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế mang lại.  Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia. Tài liệu nghiên cứu bao gồm các tư liệu thống kê, điều tra kinh tế – xã hội của Cục thống kê của tỉnh; tư liệu của các ngành, các cấp trong tỉnh, cùng các tư liệu của các cơ quan nghiên cứu khác. Luận văn kế thừa và phát triển kết quả của các công trình nghiên cứu trước đây. 6. Những đóng góp – Ý nghĩa của đề tài Kế t quả nghiên cứu của đề tài đã góp phầ n vào việc hệ thống hóa và làm rõ hơn mô ̣t số vấ n đề lý luâ ̣n về cơ cấ u và chuyể n dich ̣ cơ cấ u kinh tế . Về cơ cấ u kinh tế và chuyể n dich ̣ cơ cấ u kinh tế tin ̉ h Quảng Nam cũng đã có mô ̣t số bài báo , bài nghiên cứu, đánh giá , tuy nhiên còn ít và chỉ dừng lại ở mức độ đánh giá cơ cấ u kinh tế nói chung chứ chưa có bài đi sâu vào quá trình chuyể n dich ̣ cơ cấ u kinh tế ngành . Đề tài giúp cho địa phương có cái nhìn một cách khoa học và toàn diện cũng như ứng dụng vào thực tiễn trong việc thúc đẩy chuyể n dich ̣ cơ cấ u kinh tế ngành của tin̉ h trong thời gian tới.
7 7. Kế t cấ u của đề tài Ngoài phần mở đầu , phầ n kế t luâ ̣n , phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo , luâ ̣n văn gồ m có 3 chương.  Chương 1: Cơ ở lý lu ận về cơ cấ u kinh tế v à chuyển dịch cơ cấu kinh t ế ngành theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá.  Chương 2: Thực tra ̣ng chuyể n dich ̣ cơ cấ u ngành tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2000 – 2010.  Chương 3: Phương hướng và những giải pháp chủ yế u chuyể n dich ̣ cơ cấ u kinh tế ngành theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở tỉnh Quảng Nam.
8 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CƠ CẤU KINH TẾ VÀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH THEO HƢỚNG CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOÁ 1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành 1.1.1. Cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế ngành Có nhiều cách tiếp cận khác nhau về khái niệm cơ cấu kinh tế , các cách tiếp câ ̣n này thường bắ t đầ u từ khái niê ̣m “cơ cấ u” . Là một phạm trù triết học , khái niệm cơ cấ u đươ ̣c sử dụng để biểu thị cấu trúc bên trong, tỷ lệ và mối quan hệ giữa các bộ phâ ̣n hơ ̣p thành của mô ̣t hê ̣ thố ng . Cơ cấ u đươ ̣c biể u hiê ̣n như là tâ ̣p h ợp những mối liên hê ̣ liên kế t hữu cơ, các yếu tố khác nhau của một hệ thống nh ất định. Cơ cấ u là thuô ̣c tiń h của mô ̣t hê ̣ thố ng. Trong khi phân tích quá trình phân công lao động nói chung, Các Mác đã chỉ ra, cơ cấu kinh tế, đó là: “một sự phân chia về chất lượng và một tỷ lệ về số lượng của những quá trình sản xuất xã hội” [11; 102]. Cách hiểu đó đã được Các Mác sử dụng thường xuyên khi nghiên cứu những mối quan hệ qua lại giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất. Trong lời tựa cho cuốn “góp phần phê phán kinh tế chính trị học”, Mác nhấn mạnh “cơ cấu kinh tế của xã hội là toàn bộ những quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển nhất định của các lực lượng sản xuất vật chất” [12; 7]. Tính thống nhất giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong cơ cấu cũng đã được C. Mác khẳng định rằng “do tổ chức quá trình lao động và phát triển kỹ thuật mạnh mẽ mà làm đảo lộn toàn bộ cơ cấu kinh tế của xã hội” [13; 47]. Theo quan điể m duy vâ ̣t biê ̣n chứng và lý thuyế t hê ̣ thố ng cơ cấ u kinh tế đươ ̣c hiể u là mô ̣t tổ ng thể hơ ̣p thành bởi nhiề u yế u tố kinh tế của nề n kinh tế quố c dân, giữa chúng có mố i quan hê ̣ hữu cơ , những tương tác qua la ̣i cả về số lươ ̣ng và chấ t lươ ̣ng, trong những không gian và điề u kiê ̣n kinh tế – xã hội cụ thể , chúng vận đô ̣ng hướng vào những mu ̣c tiêu nhấ t đinh. ̣ [33; 11]. Trong kinh tế ho ̣c , cơ cấ u kinh tế đươ ̣c hiể u là tâ ̣p hơ ̣p mố i quan hê ̣ của các bô ̣ phâ ̣n cấ u thành trong tổng thể nền kinh tế. Cơ cấ u kinh tế là kế t quả của quá trình phát triển kinh tế , đươ ̣c đinh ̣ da ̣ng ta ̣i mô ̣t thời điể m nhấ t đinh ̣ th ông qua mố i tương
9 quan giữa các bô ̣ phâ ̣n kinh tế cấ u thành và quan hê ̣ củ a từng cấ u thành với đa ̣i lươ ̣ng tổ ng. Vì vậy, để mô tả cơ cấu kinh tế , các tỷ lệ được sử dụng để thay thế cho các định mức và có thể sử dụng các đơn vị đo lường khác nhau để tính các tỷ trọng này như giá cả, số lươ ̣ng và giá trị. Nhìn chung các cách tiếp cận trên đã phản ánh được mặt bản chất chủ yếu của cơ cấu kinh tế . Từ đó , cơ cấ u kinh tế đươ ̣c khái niê ̣m : Là tổng thể những mối quan hê ̣ chủ yế u cả về chấ t và lươ ̣ng giữa các bô ̣ phâ ̣n hơ ̣p thành, những bô ̣ phâ ̣n đó nhấ t thiế t phải gắ n bó hữu cơ với nhau , tác động phụ thuộc lẫn nhau , làm điều kiện cho nhau trực tiế p trong liñ h vực sản xuấ t hay gián tiế p trong khâu kinh tế . Xét trên tổng thể cơ cấu kinh tế gồ m: Cơ cấ u ngành kinh tế Cơ cấ u vùng kinh tế Cơ cấ u thành phầ n kinh tế - Cơ cấ u ngành kinh tế là tổ hơ ̣p các ngành hơ ̣p thành các tương quan tỷ lê ̣ , biể u thi ̣mố i quan hê ̣ giữa các nhóm ngành của nề n kinh tế quố c dân . Cơ cấ u ngành phản ánh phần nào trình độ phân công lao động xã hội chung của nền kinh tế và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất . Thay đổ i ma ̣nh mẽ cơ cấ u ngành là nét đă ̣c trưng của các nước đang phát triể n . Khi phân tích cơ cấ u ngành của một quốc gia người ta thường phân tić h theo ba nhóm ngành chin ́ h: o Nhóm ngành nông nghiệp bao gồm: nông, lâm, ngư nghiê ̣p o Nhóm ngành công nghiệp bao gồm: công nghiê ̣p và xây dựng o Nhóm ngành dịch vụ bao gồm: thương mại, bưu điê ̣n,du lich.. ̣ - Cơ cấ u vùng kinh tế đươ ̣c hình thành bởi viê ̣c bố trí sản xuấ t theo không gian điạ lý . Trong cơ cấ u kinh tế lañ h thổ có sự biể u hiê ̣n của cơ cấ u ngành trong điề u kiê ̣n cu ̣ thể của không gian lañ h thổ . Tùy theo tiề m năng phát triể n kinh tế , gắ n liề n với sự hiǹ h thành phân bố dân cư trên lañ h thổ để phát triể n tổ ng hơ ̣p hay ưu tiên mô ̣t vài ngành kinh tế nào đó . - Cơ cấ u thành phầ n kinh tế biể u hiê ̣n hê ̣ thố ng tổ chức kinh tế v ới các chế độ sở hữu khác nhau có khả năng thúc đẩ y sự phát triể n , thúc đẩy phân công lao động
10 xã hội. Theo nghiã đó , cơ cấ u thành phầ n kinh tế cũng là mô ̣t nhân tố tác đô ̣ng đế n cơ cấ u ngành kinh tế và cơ cấ u vùng. Ba bô ̣ phâ ̣n cơ bản hơ ̣p thành cơ cấ u kinh tế là cơ cấ u ngành kinh tế , cơ cấ u thành phần kinh tế, cơ cấ u vùng kinh tế có mố i quan hê ̣ chă ̣t chẽ với nhau . Trong đó cơ cấ u ngành kinh tế có vai trò quan tro ̣ng hơn cả vì nó quyế t điṇ h sự thay đổ i các cơ cấ u kinh tế khác . 1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế Cơ cấ u kinh tế luôn luôn biế n đô ̣ng vì nó gắ n liề n với sự biế n đổ i , phát triển không ngừng của bản thân các yế u tố bô ̣ phâ ̣n tron g nề n kinh tế và của những mố i quan hê ̣ giữa chúng . Đó là sự thay đổ i về số lươ ̣ng các ngành hoă ̣c sự thay đổ i về quan hê ̣ tỷ lê ̣ giữa các ngành , các vùng , các thành phần do sự xuất hiện hoặc biến mấ t của mô ̣t số ngành và tốc độ tăng trưởng giữa các yếu tố cấu thành cơ cấu kinh tế là không đồ ng đề u . Sự thay đổ i của cơ cấ u kinh tế từ tra ̣ng thái này sang tra ̣ng thái khác cho phù hợp với môi trường phát triển được gọi là sự chuyển dịch cơ cấ u kinh tế . Đây không phải đơn thuầ n là sự thay đổ i vi ̣trí , mà là sự biến đổi cả về lượng và chất trong nội bộ cơ cấ u. Viê ̣c chuyể n dich ̣ cơ cấ u kinh tế phải dựa trên cơ sở mô ̣t cơ cấ u hiê ̣n có , do đó nô ̣i dung chuyể n di ̣ ch cơ cấ u là cải ta ̣o cơ cấ u cũ la ̣c hâ ̣u chưa phù hơ ̣p để xây dựng cơ cấ u mới tiên tiế n , hoàn thiện và bổ sung cơ cấu cũ thành cơ cấu mới hiện đại và phù hợp hơn . Như vâ ̣y, trong khi cơ cấ u kinh tế mô tả mối quan hệ tỷ lệ “tiñ h” giữa các bô ̣ phâ ̣n cấ u thành ta ̣i mô ̣t thời điể m nhấ t đinh ̣ thì chuyển dịch cơ cấu mô tả sự thay đổi “động” về tỷ lệ của các cấu thành so với trước. Vì vậy mà chuyển dịch cơ cấu cũng có nhiều loại , tương ứng với các loại cơ cấ u kinh tế tùy vào mu ̣c đích phân tích , tiêu chí lựa cho ̣n , ví dụ chuyển dịch cơ cấu thành phần, chuyể n dich ̣ cơ cấ u vùng, chuyể n dich ̣ cơ cấ u ngành. Chuyể n dich ̣ cơ cấ u ngành kinh tế là sự thay đổ i tỷ tro ̣ng củ a các ngành hơ ̣p thành nền kinh tế . Cùng với quá trình hoạt động kinh tế , chuyể n dich ̣ cơ cấ u ngành diễn ra thường xuyên , liên tu ̣c. Đó là kế t quả của sự di chuyể n hay phân bổ nguồ n lực như vố n , lao đô ̣ng, công nghê ̣,…giữa các ngành. Khi nguồ n lực di chuyể n đế n mô ̣t ngành sẽ tác đô ̣ng đế n đầ u ra của ngành (như sản lươ ̣ng , năng suấ t lao đô ̣ng )
11 dẫn đế n thay đổ i tỷ tro ̣ng của ngành so với trước , đồ ng thời tác đô ̣ng tới tăng trưởng năng suấ t của tổ ng t hể nề n kinh tế . Mô ̣t kế t quả nữa của quá trình di chuyể n nguồ n lực đó là làm thay đổ i cơ cấ u của chin ́ h bản thân nó (vố n, lao đô ̣ng) giữa các ngành. Nói cách khác , sự di chuyể n mô ̣t yế u tố sản xuấ t có thể vừa làm thay đ ổi cơ cấu ngành, vừa làm thay đổ i cơ cấ u chính nguồ n lực đó . 1.2. Các mô hình lý thuyết về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành 1.2.1. Lý thuyết của Mácxit. Theo Mác đất đai, lao động, vốn và tiến bộ kỹ thuật là các yếu tố cơ bản tác động đến quá trình tái sản xuất, trong đó Mác cho rằng đất đai là sự giới hạn của tăng trưởng còn lao động là một hàng hoá đặc biệt, có thể tạo ra giá trị lớn hơn giá trị bản thân nó. Phần lớn lên đó là giá trị thặng dư. Phần giá trị thặng dư sau khi nhà tư bản tiêu dùng cho sinh hoạt, được sử dụng cho tái sản xuất cả theo chiều rộng và chiều sâu. Ở mức độ trừu tượng hoá rất cao, Mác mở đầu sự phân tích quá trình tái sản xuất tư bản xã hội bằng việc phân chia nền sản xuất xã hội thành hai khu vực lớn: khu vực (I) tư liệu sản xuất và khu vực (II) vật phẩm tiêu dùng. Ở mỗi khu vực, Mác lại phân chia chúng theo khía cạnh cấu thành kỹ thuật và giá trị. Giá trị tổng sản phẩm xã hội: (C+V+M)= giá trị tổng sản phẩm xã hội của các ngành thuộc khu vực I: (c+v+m)+ Giá trị tổng sản phẩm của các ngành thuộc khu vực II: (c+v+m). Dựa trên cách phân chia này, Mác tiến hành giải trình các mối quan hệ giữa các ngành thuộc hai khu vực sản xuất xã hội. Cũng lại bằng phương pháp trừu tượng hoá, Mác bắt đầu từ quá trình tái sản xuất giản đơn rồi suy ra các mối quan hệ giữa hai khu vực trong quá trình tái sản xuất mở rộng. Để có tái sản xuất mở rộng, tiền đề đầu tiên là phải có tích luỹ, tức là “một bộ phận m được chi tiêu như là thu nhập, còn một bộ phận khác thì chuyển thành tư bản”[6,tr.15]. Bộ phận m tích luỹ để mở rộng sản xuất nằm ở hai khu vực, bởi chúng là điều kiện không thể thiếu được cho nhau, dù ở mỗi khu vực, nó được dùng dưới hình thức mở rộng thêm cơ sở sản xuất sẵn có hay xây dựng thêm nhà máy mới thì cũng như vậy.