Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tại ngân hàng Nhà nước tỉnh Đồng Nai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:87

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn phân tích, đánh giá hoạt động thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng Nhà nước Đồng Nai trong 3 năm từ năm 2011 đến năm 2013. Từ đó rút ra những nhận thức về ưu, nhược điểm, những hạn chế cần khắc phục trong quá trình hoàn thiện hệ thống TTĐTLNH và đề ra các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống thanh toán này trong tương lai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoàn thiện hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tại ngân hàng Nhà nước tỉnh Đồng Nai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ HƯƠNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THANH TOÁN ĐIỆN TỬ LIÊN NGÂN HÀNG TẠI NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ HƯƠNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THANH TOÁN ĐIỆN TỬ LIÊN NGÂN HÀNG TẠI NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60340201 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS HỒ DIỆU TP. Hồ Chí Minh – Năm 2015
LỜI CAM ĐOAN Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. TÁC GIẢ LUẬN VĂN NGUYỄN THỊ HƯƠNG
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới Tiến Sĩ Hồ Diệu người thầy đã luôn tận tâm, nhiệt tình chỉ bảo hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn thạc sĩ này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Các Thầy Cô Khoa Sau đại học – Trường Đại học Ngân hàng TPHCM và các anh chị ở Ngân hàng Nhà nước Tỉnh Đồng Nai đã quan tâm và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành chương trình học. TÁC GIẢ LUẬN VĂN NGUYỄN THỊ HƯƠNG
MỤC LỤC  TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, PHỤ LỤC LỜI MỞ ĐẦU …………………………………………………………………….1 CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ THANH TOÁN VỐN VÀ THANH TOÁN ĐIỆN TỬ LIÊN NGÂN HÀNG 1.1 Thanh toán vốn giữa các ngân hàng .............................................................5 1.1.1 Khái niệm ...............................................................................................5 1.1.2 Sự cần thiết của thanh toán vốn giữa các ngân hàng .............................5 1.2 Các phƣơng thức thanh toán vốn giữa các ngân hàng ...............................6 1.2.1 Thanh toán bù trừ giữa các ngân hàng ...................................................6 1.2.2 Thanh toán qua tài khoản tiền gửi tại ngân hàng Nhà nước ...................7 1.2.3 Thanh toán qua phương thức ủy nhiệm thu hộ, chi hộ ...........................7 1.2.4 Mở tài khoản tiền gửi lẫn nhau ...............................................................7 1.2.5 Thanh toán điện tử liên ngân hàng..........................................................7 1.3 Cơ sở lý luận về thanh toán điện tử liên ngân hàng ...................................7 1.3.1 Sự cần thiết của thanh toán điện tử liên ngân hàng ................................7 1.3.1.1 Khái niệm ..............................................................................................7 1.3.1.2 Vai trò và ý nghĩa ..................................................................................8 1.3.2 Những quy định chung về thanh toán điện tử liên ngân hàng ...............9 1.3.2.1 Đối tượng tham gia thanh toán điện tử liên ngân hàng .........................9 1.3.2.2 Các thuật ngữ sử dụng trong thanh toán điện tử liên ngân hàng ...........9 1.3.2.3 Chứng từ sử dụng trong thanh toán điện tử liên ngân hàng………….11
1.3.2.4 Các tài khoản được sử dụng trong thanh toán điện tử liên ngân hàng..12 1.3.2.5 Thời gian làm việc của hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng…12 1.3.3 Quy trình thanh toán điện tử liên ngân hàng………………………….12 1.3.3.1 Tại ngân hàng khởi tạo lệnh………………………………………….12 1.3.3.2 Tại ngân hàng nhận lệnh thanh toán đến…………………………......15 1.3.3.3 Xử lý trong trường hợp sai sót……………………………………….15 1.4 Một số rủi ro trong thanh toán điện tử liên ngân hàng.............................19 1.5 Kinh nghiệm trong thanh toán SWIFT. .....................................................20 KẾT LUẬN CHƢƠNG I .....................................................................................21 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG THANH TOÁN ĐIỆN TỬ LIÊN NGÂN HÀNG TẠI NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC TỈNH ĐỒNG NAI 2.1 Giới thiệu khái quát về Ngân hàng nhà nƣớc Tỉnh Đồng Nai .................22 2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển ....................................................… 22 2.1.2 Cơ cấu tổ chức ....................................................................................22 2.1.3 Lĩnh vực hoạt động.............................................................................24 2.1.4 Trách nhiệm và quyền hạn .................................................................24 2.2 Lịch sử phát triển thanh toán vốn giữa các Ngân hàng tại Việt Nam ....25 2.2.1 Giai đoạn hệ thống ngân hàng một cấp ..............................................25 2.2.2 Giai đoạn hệ thống ngân hàng hai cấp. ..............................................25 2.3 Thực trạng thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Tỉnh Đồng Nai .........28 2.3.1 Thực trạng thanh toán không dùng tiền mặt tại Đồng Nai từ 2011-2013 2.3.1.1 Hoạt động ATM –POS tại Tỉnh Đồng Nai ........................................28 2.3.1.2 Hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt tại Tỉnh Đồng Nai ........28 2.3.2 Thực trạng thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Đồng Nai từ 2011- 2013 ........................ ………………… ………………………………….. …… 31 2.3.2.1 Quy trình thực hiện thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng nhà nước Tỉnh Đồng Nai. ........................................................................................31 2.3.2.2 Phân tích kết quả hoạt động hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng nhà nước Tỉnh Đồng Nai qua các năm (2011-2013)………..34
2.3.2.3 So sánh tỷ trọng theo số tiền thanh toán qua các kênh thanh toán tại Ngân hàng nhà nước Tỉnh Đồng Nai………………………………………………42 2.4 Những thành công và tồn tại trong thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Đồng Nai……………………………………………………………………… ..45 2.4.1 Những thành công ..............................................................................45 2.4.2 Những mặt tồn tại và nguyên nhân. ...................................................46 2.4.2.1 Những mặt tồn tại. .............................................................................46 2.4.2.2 Nguyên nhân......................................................................................50 KẾT LUẬN CHƢƠNG II.....................................................................................53 CHƢƠNG 3:GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THANH TOÁN ĐIỆN TỬ LIÊN NGÂN HÀNG TẠI NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC TỈNH ĐỒNG NAI 3.1 Quan điểm định hƣớng trong việc nâng cao chất lƣợng thanh toán điện tử liên ngân hàng…………………………………………………………………...54 3.1.1 Định hướng về hoạt động ngân hàng trên địa bàn tỉnh Đồng Nai……54 3.1.2 Định hướng trong việc đưa ra các giải pháp…………………………55 3.2 Những giải pháp hoàn thiện hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng . 3.2.1 Xây dựng quy trình thanh toán hợp lý nhằm thanh toán nhanh và hạn chế sai sót………………………………………………………………………….56 3.2.2 Tổ chức kiểm tra việc thực hiên quy trình thanh toán……………….60 3.2.3 Điều chỉnh phí thanh toán để khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt. ....................................................................................................……….61 3.2.4 Đào tạo và quản lý nguồn nhân lực ....................................................64 3.2.5 Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật ........................................65 3.2.6 Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin ..........................................67 3.3 Những kiến nghị .............................................................................................69 3.3.1 Kiến nghị với Ngân hàng nhà nước Việt Nam ...................................69 3.3.2 Kiến nghị với hệ thống Ngân hàng thương mại .................................72 3.3.3 Kiến nghị với cơ quan quản lý............................................................72
KẾT LUẬN CHƢƠNG III……………………………………………………..74 KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT NHNN Ngân hàng Nhà nước TTĐTLNH Thanh toán điện tử liên ngân hàng TTKDTM Thanh toán không dùng tiền mặt UNT Ủy nhiệm thu UNC Ủy nhiệm chi NH Ngân hàng ATM Máy rút tiền tự động TCTD Tổ chức tín dụng NHTM Ngân hàng thương mại POS Máy chấp nhận thanh toán bằng thẻ TTBT Thanh toán bù trừ CNTT Công nghệ thông tin WB Wolrd Bank (Ngân hàng Thế giới) KTQD Kinh tế quốc dân KBNN Kho bạc Nhà nước DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng Tên bảng Trang Bảng 2.1 Tình hình thanh toán tại Tỉnh Đồng Nai (2011-2013) 30 Bảng 2.2 Kết quả thực hiện TTĐTLNH (2011-2013) 36 So sánh kết quả thực hiện hệ thống TTĐTLNH các năm Bảng 2.3 41 2010 và 2011; 2011 và 2012. 2012 và 2013 Bảng 2.4 Tỷ trọng các hệ thống thanh toán theo số tiền (2011-2013) 44 Mức thu phí thanh toán của Tỉnh NHNN Đồng Nai đối với Bảng 2.5 49 khách hàng
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Ký hiệu Tên Trang Sơ đồ 2.1 Cơ cấu tổ chức của NHNN Tỉnh Đồng Nai 23 Quy trình khởi tạo lệnh thanh toán tại NHNN Sơ đồ 2.2 33 Tỉnh Đồng Sơ đồ 3.1 Quy trình lệnh thanh toán 59 Biểu đồ tình hình hoạt động thanh toán tại Tỉnh Biểu đồ 2.1 Đồng Nai 30 DANH MỤC PHỤ LỤC STT Tên phụ lục 1 Báo cáo số liệu chuyển tiền qua các hệ thống thanh toán (từ 01/01/2011 đến 31/12/2011) 2 Báo cáo số liệu chuyển tiền qua các hệ thống thanh toán (từ 01/01/2012 đến 31/12/2012) 3 Báo cáo số liệu các hệ thống thanh toán (từ 01/01/2013 đến 31/12/2013)
1 Mở đầu ---- 1. Tính cấp thiết và ý nghĩa của đề tài: Sự phát triển của khoa học công nghệ mà đặc biệt là công nghệ thông tin và khoa học viễn thông đã làm một cuộc cách mạng trong thương mại. Các phương pháp kinh doanh truyền thống đã và đang dần dần được thay thế bằng một phương pháp mới.Đó chính là thương mại điện tử mà "xương sống" của nó là công nghệ thông tin và Internet. Thương mại điện tử đã đưa ra một giải pháp hữu hiệu, một hướng đi trực tiếp trong việc trao đổi thông tin, hàng hoá, dịch vụ và mở rộng quy mô thị trường, thị trường không biên giới.Thanh toán là một khâu không thể thiếu được trong các cuộc giao dịch buôn bán và ngày nay khi thương mại điện tử phát triển thì vai trò của thanh toán cũng không thể mất đi và nó càng cần thiết hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, để bắt kịp xu thế của thời đại – xu thế thương mại hoá điện tử toàn cầu – thì một yêu cầu mới nảy sinh đòi hỏi hệ thống thanh toán cũng phải phát triển theo, phù hợp với những giao dịch mua bán trong thương mại điện tử.Trước nhu cầu ngày càng phức tạp của xã hội,đã trở thành động lực cho một cuộc cách mạng trong ngành ngân hàng hướng tới một hệ thống thanh toán phù hợp với yêu cầu của thị trường thương mại điện tử. Hệ thống thanh toán ngân hàng được hiện đại hóa, tham gia vào quá trình hội nhập quốc tế có hiệu quả và từng bước phát triển , tác động tích cực đến lưu thông tiền tệ, hoạt động của các doanh nghiệp, dân cư và bản thân ngân hàng. Tuy nhiên, theo đánh giá khách quan, hệ thống thanh toán qua ngân hàng Việt Nam còn nhiều bất cập và là khâu yếu trong các hoạt động nghiệp vụ ngân hàng. Chất lượng dịch vụ thanh toán còn hạn chế, thanh toán không dùng tiền mặt chưa phát triển, gây lãng phí, mất an toàn và kém hiệu quả. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào nghiệp vụ còn nhiều khó khăn, vướng mắc, phối hợp giữa công tác tin học và nghiệp vụ còn khó khăn. Sự tồn tại và phát triển đan xen giữa các hệ thống, dịch vụ và phương tiện thanh toán hiện đại với truyền thống lại càng đặt ra yêu cầu cấp thiết phải sớm bổ
2 sung, chỉnh sửa và từng bước hoàn thiện khuôn khổ pháp lý phục vụ cho công tác quản lý hoạt động thanh toán qua ngân hàng.Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng dựa trên nền tảng công nghệ thông tin hiện đại là đòi hỏi bức thiết của hệ thống ngân hàng nói riêng và nền kinh tế nói chung. Trước vấn đề cấp thiết đó, tác giả lựa chọn chuyên đề “Hoàn thiện hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tại ngân hàng Nhà nước Tỉnh Đồng Nai” làm đề tài tốt nghiệp. 2. Mục tiêu nghiên cứu: Hệ thống hóa, phân tích tổng hợp những chủ đề lý luận cơ bản về hoạt động thanh toán vốn trong nước. Phân tích, đánh giá hoạt động thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng Nhà nướcĐồng Nai trong 3 năm từ năm 2011 đến năm 2013. Từ đó rút ra những nhận thức về ưu, nhược điểm, những hạn chế cần khắc phục trong quá trình hoàn thiện hệ thống TTĐTLNH và đề ra các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống thanh toán này trong tương lai. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Mô tả quy trình thanh toán điện tử liên ngân hàng. Tình hình hoạt động thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng Nhà nướcTỉnh Đồng Nai qua 3 năm từ năm 2011 đến năm 2013. 3.2 Phạm vi nghiên cứu Về nội dung nghiên cứu: luận văn tập trung nghiên cứu hệ thốngTTĐTLNH trong nước là chủ yếu, không nghiên cứu các dịch vụ thanh toán quốc tế. Phạm vi nghiên cứu về không gian: Đề tài nghiên cứu tại Ngân hàng Nhà nước Tỉnh Đồng Nai, Phạm vi nghiên cứu về thời gian: Luận văn nghiên cứu tình hình thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng Nhà nước Tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2011- 2013.
3 4. Phƣơng pháp nghiên cứu: Luận văn dựa trên phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng. Trên cơ sở phương phápluận, đề tài vận dụng phương pháp nghiên cứu cụ thể: thống kê, mô tả, phân tích định tính, so sánh, quy nạp,tổng hợp, logic, kết hợp giữa lý luận và thực tiễn cùng tham khảo các tài liệu để giải quyết những vấn đề đặt ra trong luận văn. Thu thập số liệu thứ cấp từ các tạp chí kinh tế, thông tin qua sách báo có liên quan đến hoạt động thanh toán. Công tác thu thập thông tin, tài liệu, số liệu chủ yếu tại Ngân hàng Nhà nướcTỉnh Đồng Nai. 5.Tổng quan về các công trình đã nghiên cứu 5.1 Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác thanh toán điện tử của Ngân hàng Công thương Hai Bà Trưng năm 2005 luận văn tốt nghiệp trường Học viện Ngân hàng. Luận văn đã chỉ ra được quy trình và cách thức hạch toán trong thanh toán điện tử liên ngân hàng, chỉ ra những điềm tồn tại, nguyên nhân và thành công của hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng mang lại.Tuy nhiên, số liệu phân tích đã quá cũ, không còn phù hợp với tình hình thực tế hiện nay. Chưa đi sâu vào phân tích thực trạng hoạt động hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, chủ yếu tập trung vào hoạt động của chi nhánh và chuyển tiền điện tử. Chưa chỉ ra được sự không phù hợp vế mức phí để đưa ra ý kiến đề xuất… Hệ thống thanh toán hiên nay đã có nhiều chuyển biến, hướng đi khác nên việc nghiên cứu luận văn trên có một số điểm không còn phù hợp. Chưa được ra được định hướng trong tương lai của các hệ thông thanh toán nói chung và thanh toán điện tử liên ngân hàng nói riêng. Các giải pháp đưa ra còn chung chung, chưa được cụ thể hóa một cách chi tiết, chưa sát với những tồn tại của hệ thống mà tác giả đã đưa ra. 5.2. Kiểm soát nội bộ hoạt động thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam Chi nhánh 4 – luận văn tôt nghiệp năm 2014, trường Đại học Ngân hàng TPHCM.
4 Luận văn đã nêu được quy trình trong thanh toán điện tử liên ngân hàng, công tác kiểm soát nội bộ một cách rõ ràng, chi tiết. Tuy nhiên, luận văn chưa nêu được lỗ hổng trong việc kiểm tra, kiểm soát, cũng như thiếu sót, những rủi ro có thể xảy ra trong việc kiểm soát lệnh thanh toán. Chưa đưa ra các biện pháp nhằm quy rõ được trách nhiệm đối với người thực hiện. Chưa nêu được định hướng trong tương lai đối với sự thay đổi của các hoạt động thanh toán. 5.3 Trong luận văn của mình, tác giả sẽ đi vào phân tích tình hình thực tế hoạt động thanh toán điện tử liên ngân hàng hiện nay, với các số liệu được cập nhập đến năm 2013, quy trình trong TTĐTLNH, cũng như rủi ro trong TTĐTLNH, đưa ra các thành công, hạn chế, nguyên nhân, định hướng trong tương lai của các hoạt động thanh toán. Trên cơ sở các yếu tố trên sẽ đưa ra các giải pháp một cách cụ thể nhất nhằm hoàn thiện hệ thống TTĐTLNH hiện nay và trong tương lai. 6. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung của luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chƣơng I: Lý luận chung về thanh toán vốn và thanh toán điện tử liên ngân hàng. Chƣơng II: Thực trạng thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng Nhà nƣớc Tỉnh Đồng Nai. Chƣơng III: Giải pháp hoàn thiện hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng tại Ngân hàng Nhà nƣớc Tỉnh Đồng Nai.
5 CHƢƠNG I:LÝ LUẬN CHUNG VỀ THANH TOÁN VỐN VÀ THANH TOÁN ĐIỆN TỬ LIÊN NGÂN HÀNG 1.1 Thanh toán vốn giữa các ngân hàng 1.1.1 Khái niệm: Theo Ông Đinh Đức Thịnh, “Thanh toán vốn giữa các ngân hàng là nghiệp vụ thanh toán qua lại giữa các ngân hàng nhằm tiếp tục quá trình thanh toán tiền giữa các đơn vị, tổ chức kinh tế, cá nhân với nhau, mà họ không cùng mở tài khoản tại một ngân hàng và thanh toán vốn nội bộ giữa các đơn vị trong hệ thống ngân hàng”. Theo bản thân tác giả, Thanh toán vốn giữa các ngân hàng là việc thanh toán vốn tiền tệ giữa các chinhánh ngân hàng trong cùng hệ thống hoặc giữa các ngân hàng khác hệ thống phát sinh trên cơ sở đáp ứng nhu cầu thanh toán hàng hoá, dịch vụ và điều chuyển tiền của các đơn vị, tổ chức kinh tế, cá nhân và nghiệp vụ điều chuyển tiền của chính bản thân ngân hàng. 1.1.2 Sự cần thiết của thanh toán vốn giữa các ngân hàng Thanh toán vốn giữa các ngân hàng ra đời dựa trên nhu cầu tất yếu trong công tác thanh toán không dùng tiền mặt của xã hội. Theo quy luật của sự phát triển kinh tế – xã hội, giao dịch thương mại không chỉ bó hẹp trong một lãnh thổ, một quốc gia mà xuyên khắp quốc gia trên cả thị trường thế giới với một khối lượng hàng hóa lớn, nhiều chủng loại đa dạng và phong phú. Lúc này, hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt càng trở nên phức tạp hơn, không chỉ giới hạn trong pham vi một ngân hàng, tỉnh thành, hay một quốc gia, mà còn trên khắp thế giới. Ban đầu, khi thanh toán không dùng tiền mặt xuất hiện, các phương thức thanh toán còn khá đơn giản, chỉ cần 2 chủ thể mở tài khoản tại một ngân hàng, Ngân hàng sẽ trích chuyển vốn từ tài khoản đơn vị này sang tài khoản đơn vị khác là có thể thanh toán. Khi đó, thanh toán vố giữa các ngân hàng chưa xuất hiện, mới chỉ là thanh toán trong một ngân hàng. Song, qui mô, phạm vi lẫn tính thường xuyên, liên tục trong thanh toán không dùng bằng tiền mặt ngày càng mở rộng, dần dần các chủ thể trong hoạt động thanh toán không những mở tài khoản trong một ngân hàng mà còn ở các ngân hàng
6 khác nhau. Đòi hỏi vốn từ ngân hàng này chuyển sang ngân hàng khác là nghiệp vụ thường xuyên xảy ra. Trước nhu cầu bức thiết của xã hội nhằm đáp ứng yêu cầu nhằm càng phức tạp của hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt, thanh toán vốn giữa các ngân hàng ra đời. Thanh toán vốn giữa các ngân hàng là không thể thiếu trong hoạt động ngân hàng. Hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt muốn phát triển đòi hỏi xây dựng một hệ thống thanh toán vốn giữa các ngân hàng tốt hơn, an toàn hơn, ít rủi ro hơn thì không chỉ làm tăng doanh số thanh toán, làm cho dịch vụ thanh toán ngày càng trở nên hoàn thiện hơn trong mắt của người tiêu dùng mà còn góp phần hỗ trợ tích cực cho các hoạt động của các dịch vụ khác phát triển, thoả mãn tốt hơn các nhu cầu của khách hàng, giảm chi phí vận hành, tăng cường hiệu quả quản lý và tăng hiệu quả kinh doanh. Vậy thanh toán vốn giữa các ngân hàng có ý nghĩa rất quan trọng với nền kinh tế. Nó không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của các đơn vị kinh tếmà còn tác động đến các chính sách tài chính, tiền tệ quốc gia nhờ có thanh toánkhông dùng tiền mặt. Do đó thanh toán vốn giữa các ngân hàng là một nhân tốkhông thể thiếu được trong quá trình hội nhập và phát triển kinh tế của mỗi mộtquốc gia trong quá trình thiết lập một môi trường kinh tế hữu hiệu. 1.2 Các phƣơng thức thanh toán vốn giữa các ngân hàng 1.2.1 Thanh toán bù trừ giữa các ngân hàng Thanh toán bù trừ giữa các ngân hàng (TTBT) là phương thức thanh toán vốn giữa các ngân hàng được thực hiện bằng cách bù trừ tổng số phải thu, phải trả và trên cơ sở đó chỉ thanh toán với nhau số chênh lệch (kết quả bù trừ). TTBT phát sinh trên cơ sở các khoản tiền hàng hoá, dịch vụ của hách hàng mở TK ở các NH khác nhau hoặc thanh toán vốn của bản thân ngân hàng. TTBT được áp dụng giữa các ngân hàng khác hệ thống với nhau (TTBT khác hệ thống) hoặc có thể áp dụng giữa các đơn vị ngân hàng thuộc cùng một hệ thống ngân hàng (TTBT cùng hệ thống). Tùy thuộc vào phương pháp trao đổi chứng từ, chuyển số liệu mà có cơ chế TTBT trên cơ sở chứng từ giấy (TTBT giấy) và TTBT điện tử.
7 1.2.2 Thanh toán qua tài khoản tiền gửi tại Ngân hàng Nhà nƣớc Thanh toán qua tài khoản tiền gửi tại NHNN được áp dụng trong thanh toán qua lại giữa hai ngân hàng hoặc đơn vị ngân hàng khác hệ thống đều có tài khoản tiền gửi tại NHNN (cùng hoặc khác chi nhánh, Sở giao dịch NHNN). Các khoản thanh toán qua tài khoản tiền gửi tại NHNN của các ngân hàng cũng đều phát sinh trên cơ sở các khoản thanh toán của khách hàng và của nội bộ các ngân hàng như các khoản điều chuyển vốn, các khoản vay trả giữa các ngân hàng với nhau. 1.2.3 Thanh toán theo phƣơng thức uỷ nhiệm thu hộ, chi hộ Uỷ nhiệm thu hộ, chi hộ là một phương thức thanh toán giữa hai ngân hàng theo sự thoả thuận và cam kết với nhau, ngân hàng này sẽ thực hiện thu hộ hoặc chi hộ cho ngân hàng kia trên cơ sở các chứng từ thanh toán của các khách hàng có mở tài khoản tại ngân hàng kia. 1.2.4 Mở tài khoản tiền gửi lẫn nhau Phương thức này được áp dụng trong thanh toán – Giữa 2 đơn vị ngân hàng trong cùng hệ thống; và – Giữa 2 ngân hàng hoặc đơn vị ngân hàng khác hệ thống. 1.2.5 Thanh toán điện tử liên ngân hàng 1.3 Cơ sở lý luận về thanh toán điện tử liên ngân hàng 1.3.1 Sự cần thiết của thanh toán điện tử liên ngân hàng 1.3.1.1 Khái niệm: Theo thông tư 23/2010/TT-NHNN ngày 9/11/2010 của NHNN Việt Nam, „TTĐTLNH là quá trình xử lý các giao dịch thanh toán liên ngân hàng kể từ khi khởi tạo lệnh thanh toán cho tới khi hoàn tất thực hiện lệnh thanh toán, được thực hiện qua mạng máy tính” [10] Mục tiêu chính của hệ thống TTĐTLNH là: - Giúp NHNN kiểm soát tốt hơn các khoản thanh toán thông qua việc quản lý tập trung về số dư tài khoản quyết toán của các TCTD. - Giúp các TCTD tăng cường vốn khả dụng thông qua việc tập trung hóa tài khoản.
8 - Tăng tốc độ lưu chuyển tiền tệ, giảm lượng tiền trôi nổi, nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn vốn của TCTD. - Bảo đảm hệ thống quyết toán và bù trừ có độ tin cậy cao, an toàn và nhanh chóng. - Cải tiến việc quản lý các chinh sách tiền tệ của NHNN nhờ có các thông tin kịp thời và chính xác về các luồng chu chuyển vốn và các số dư tài khoản của các TCTD. 1.3.1.2 Vai trò và ý nghĩa  Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng giữ vai trò là hệ thống thanh toán xƣơng sống của quốc gia. Hệ thống TTĐTLNH là bước tiến về việc áp dụng và cải tiến công nghệ trong lĩnh vực ngân hàng, thức đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của của các quốc gia nói chung và của ngành NH nói riêng. Sự ra đời và phát triển của hệ thống này đã thể hiện được hiệu quả và tính ưu việt của mình, phần nào khắc phục những hạn chế của hệ thống thanh toán đã có (về thời gian, phương thức thanh toán…). Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng cũng đóng vai trò trọng yếu trong các giao dịch thanh toán giữa các ngân hàng.  Thanh toán điện tử liên ngân hàng mang lại hiệu quả, tiện ích cao trong hoạt động thanh toán vốn giữa các ngân hàng. Hệ thống TTĐTLNH là một hệ thống thanh toán hiện đại, đáp ứng nhu cầu thanh toán của hàng trăm ngân hàng, với công suất lớn, tốc độ nhanh và chính xác. Đảm bảo luân chuyển vốn được an toàn, kịp thời.Là một dự án công nghệ thông tin có hàm lượng công nghệ cao, hạ tầng kỹ thuật hiện đại, Hệ thống Thanh toán điện tử liên ngân hàng được thiết kế lắp đặt đáp ứng yêu cầu sẵn sàng cao (HA), kiến trúc hệ thống mở thuận lợi để giao diện với các hệ thống khác. Thanh toán điện tử liên ngân hàng giai đoạn 2 được đưa vào vận hành đúng tiến độ vào tháng 28/2/2009 đã tạo ra một hạ tầng công nghệ hiện đại, trục xương sống về thanh toán quốc gia, tiền đề quan trọng để phát triển các dịch vụ ngân hàng điện tử hiện đại, phát triển thương mại điện tử tại Việt Nam. Việc triển khai thành công, đúng tiến độ
9 dự án Hiện đại hoá Ngân hàng và Hệ thống thanh toán giai đoạn 2 nói chung cũng như hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng giai đoạn 2 nói riêng sẽ có một ý nghĩa đặc biệt, khả năng chỉ đạo, điều hành và quản lý một dự án công nghệ có quy mô lớn, hiện đại, đáp ứng nhu cầu phát triển xã hội; đây còn là công cụ hỗ trợ đắc lực cho việc quản lý, thực thi và điều hành chính sách tiền tệ của NHNN Việt Nam trong giai đoạn mới. Nhờ đó, mang lại lợi ích cho xã hội. Thứ nhất, mang lại lợi ích cho nền kinh tế phát triển nhanh và giao thương quốc tế. Thứ hai, giúp cho các tổ chức tín dụng sử dụng hiệu quả cao nhất vốn khả dụng của mình thông qua hệ thống tài khoản tập trung. Thứ ba, nâng cao chất lượng thông tin, chính xác, kịp thời cho quản lý, điều hành chính sách tiền tệ của Ngân hàng trung ương; và cơ hội mở rộng các dịch vụ ngân hàng hiện đại, là chìa khoá để thay đổi tư duy kinh doanh ngân hàng truyền thống, tạo thuận lợi cao nhất cho mọi đối tượng khách hàng. 1.3.2 Những quy định chung về thanh toán điện tử liên ngân hàng 1.3.2.1 Đối tƣợng tham gia thanh toán điện tử liên ngân hàng Là các ngân hàng có đủ điều kiện và tiêu chuẩn theo quy định của Thống đốc NHNN và được NHNN Việt Nam chấp thuận bằng văn bản. 1.3.2.2 Các thuật ngữ sử dụng trong thanh toán điện tử liên ngân hàng Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng là hệ thống tổng thể gồm: Tiểu hệ thống thanh toán giá trị cao, Tiểu hệ thống thanh toán giá trị thấp và Tiểu hệ thống thanh toán xử lý tài khoản tiền gửi thanh toán. Tiểu hệ thống thanh toán giá trị cao là tiểu hệ thống của hệ thống của hệ thống thanh toán liên ngân hàng, thực hiện quyết toán tổng tức thời cho các khoản thanh toán giá trị cao và thanh toán khẩn. Tiểu hệ thống thanh toán giá trị thấp là tiểu hệ thống của hệ thống thanh toán liên ngân hàng, thực hiện thanh toán các khoản giá trị thấp. Trung tâm thanh toán Quốc gia là Trung tâm đặt tại Ngân hàng Trung ương; thực hiện chức năng của hệ thống thanh toán liên ngân hàng: chức năng Tiểu hệ
10 thống thanh toán giá trị cao, Tiểu hệ thống thanh toán giá trị thấp, Tiểu hệ thống xử lý tài khoản tiền gửi thanh toán, và kiểm tra hệ thống. Trung tâm Xử lý thanh toán điện tử liên ngân hàng khu vực (viết tắt là Trung tâm Xử lý khu vực) là Trung tâm đặt tại NHNN chi nhánh thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, thành phố Cần Thơ, thành phố Đà Nẵng, thành phố Hải Phòng và Sở Giao dịch NHNN (viết tắt là Sở Giao dịch) để thực hiện chức năng của Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng đối với các thành viên, các đơn vị thành viên trên địa bàn tỉnh, thành phố nơi đặt các Trung tâm xử lý khu vực này và các tỉnh, thành phố khác kết nối vào Trung tâm xử lý khu vực. Thành viên trực tiếp (viết tắt là thành viên) là đơn vị thuộc hệ thống NHNN và các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán được Ban điều hành hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng cho phép kết nối trực tiếp Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng. Đơn vị thành viên trực tiếp (viết tắt là đơn vị thành viên) là tổ chức trực thuộc thành viên và được Ban điều hành Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng cho phép kết nối trực tiếp tham gia Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng theo đề nghị của thành viên. Thành viên gián tiếp là tổ chức có mở tài khoản tại thành viên trực tiếp, thực hiện thanh toán thông qua thành viên trực tiếp Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng. Người phát lệnh là một tổ chức hoặc cá nhân phát Lệnh thanh toán. Người nhận lệnh là một tổ chức hoặc cá nhân nhận Lệnh thanh toán. Đơn vị khởi tạo lệnh thanh toán là thành viên hoặc đơn vị thành viên thay mặt cho người phát lệnh lập và xử lý một lệnh thanh toán (Đi). Đơn vị nhận lệnh thanh toán là thành viên hoặc đơn vị thành viên thay mặt người nhận lệnh và xử lý lệnh thanh toán (Đến) Lệnh thanh toán là một tin điện do đơn vị thành viên lập và sử dụng để thực hiện thanh toán trong hệ thống thanh toán liên ngân hàng. Lệnh thanh toán có thể là một khoản thanh toán ghi Có hoặc một khoản thanh toán ghi Nợ.