Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Huy động vốn cổ phần trên thị trường OTC - Một giải pháp về vốn cho các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:111

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

MỤc tiêu của đề tai là nghiên cứu lý thuyết về thị trường OTC và hoạt động huy động cổ phần của Doanh nghiệp; phân tích đánh giá thực trạng huy động vốn cổ phần của các doanh nghiệp Việt Nam và hoạt động của thị trường OTC Việt Nam trong thời gian qua.... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Huy động vốn cổ phần trên thị trường OTC - Một giải pháp về vốn cho các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP. HCM -------------------------- CAO THÒ MAI LEÂ HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN TREÂN THÒ TRÖÔØNG OTC – MOÄT GIAÛI PHAÙP VEÀ VOÁN CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN ÑÒA BAØN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH CHUYEÂN NGAØNH : QUAÛN TRÒ KINH DOANH MAÕ SOÁ : 60.34.05 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: TS. NGUYEÃN QUANG THU TP. HOÀ CHÍ MINH - NAÊM 2006
MUÏC LUÏC PHAÀN MÔÛ ÑAÀU .....................................................................................a CHÖÔNG I: LYÙ THUYEÁT VEÀ CAÙC NGUOÀN TAØI TRÔÏ VOÁN DAØI HAÏN CUÛA DOANH NGHIEÄP VAØ THÒ TRÖÔØNG OTC.......................................................1 1.1 TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN CUÛA DOANH NGHIEÄP. 1 1.1.1 Coâng ty coå phaàn 2 1.1.2 Hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm. 3 1.1.3 Phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng. 4 1.2 LYÙ THUYEÁT VEÀ THÒ TRÖÔØNG OTC 8 1.2.1 Khaùi quaùt veà söï phaùt trieån cuûa Thò tröôøng OTC 8 1.2.2 Nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa Thò tröôøng OTC hieän nay. 12 1.2.3 Phaân bieät thò tröôøng OTC vôùi thò tröôøng taäp trung. 17 1.2.4 Vò trí, vai troø cuûa thò tröôøng OTC trong heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn. 19 1.2.5 Moät soá thò tröôøng OTC treân theá giôùi. 22 CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN CUÛA CAÙC DOANH NGHIEÄP VAØ THÒ TRÖÔØNG OTC VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA.................................................................................................................. 26 2.1 THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN ÔÛ VIEÄT NAM. 26 2.1.1 Boái caûnh taøi trôï kinh teá ôû Vieät Nam 26 2.1.2 Hoaït ñoäng voán maïo hieåm ôû Vieät Nam. 29 2.1.3 Thò tröôøng chöùng khoaùn vaø hoaït ñoäng phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng ôû Vieät Nam. 32 2.2 THÒ TRÖÔØNG OTC VIEÄT NAM. 36 CHÖÔNG III: NGHIEÂN CÖÙU THAÙI ÑOÄ VAØ SÖÏ MONG MUOÁN TIEÁP CAÄN THÒ TRÖÔØNG OTC CUÛA CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN ÑÒA BAØN TP.HOÁ HOÀ CHÍ MINH. ................................................................................................ 47 3.1 GIÔÙI THIEÄU PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. 47 3.2 THIEÁT KEÁ NGHIEÂN CÖÙU 48 3.3 XAÂY DÖÏNG VAØ ÑIEÀU CHÆNH THANG ÑO 50 3.4 THOÂNG TIN VEÀ MAÃU NGHIEÂN CÖÙU 52 3.5 ÑAÙNH GIAÙ SÔ BOÄ THANG ÑO. 54 3.5.1 Thang ño thaùi ñoä ñoái vôùi thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn TPHCM. 55 3.5.2 Thang ño söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp 62 3.6 PHAÂN TÍCH TÖÔNG QUAN. 63
3.6.1 Kieåm ñònh giaû thuyeát veà moái lieân heä giöõa 10 thaønh phaàn thaùi ñoä ñoái vôùi thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. 63 3.6.2 Ñaùnh giaù söï khaùc bieät giöõa caùc loaïi hình doanh nghieäp veà caùc thaønh phaàn cuûa thaùi ñoä ñoái vôùi thò tröôøng OTC vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. 67 3.7 KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU. 67 3.8 KIEÁN NGHÒ CAÙC GIAÛI PHAÙP THUÙC ÑAÅY HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN TREÂN THÒ TRÖÔØNG OTC. 71 3.8.1 Kieán nghò caùc giaûi phaùp vó moâ 72 3.8.2 Kieán nghò caùc giaûi phaùp cho doanh nghieäp nhaèm thuùc ñaåy hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn treân thò tröôøng OTC. 76 KEÁT LUAÄN...........................................................................................79 TAØI LIEÄU THAM KHAO CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT CTCP: Coâng ty coå phaàn TNHH: Traùch nhieäm höõu haïn DNTN: Doanh nghieäp tö nhaân DNNN: Doanh nghieäp Nhaø nöôùc TTGDCK: Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn Thò tröôøng OTC: Thò tröôøng phi taäp trung TTCK: Thò tröôøng chöùng khoaùn TPHCM: Thaønh phoá Hoà Chí Minh DNVVN: Doanh nghieäp vöøa vaø nhoû NHTMNN: Ngaân haøng thöông maïi Nhaø nöôùc NHCP: Ngaân haøng coå phaàn UBCKNN: Uûy ban chöùng khoaùn Nhaø nöôùc EFA: Phaân tích nhaân toá khaùm phaù
DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Trang Baûng 1.1: So saùnh thò tröôøng OTC vôùi thò tröôøng taäp trung 18 Baûng 2.1: Nieâm yeát vaø phaùt haønh treân TTGDCK (07/2000 – 07/2006) 33 Baûng 2.2: Giaù trò thò tröôøng cuûa caùc thò tröôøng chöùng khoaùn Ñoâng Nam AÙ (31/07/2006) 34 Baûng 3.1: Moâ hình lyù thuyeát. 48 Baûng 3.2: Quy trình nghieân cöùu. 50 Baûng 3.3: Caùc loaïi hình doanh nghieäp tham gia phoûng vaán. 53 Baûng 3.4: Quy moâ doanh nghieäp. 54 Baûng 3.5: Vò trí coâng taùc cuûa ñaïi dieän doanh nghieäp tröïc tieáp tham gia phoûng vaán. 54 Baûng 3.6: Keát quaû EFA cuûa thang ño thaùi ñoä vôùi thò tröôøng OTC laàn ñaàu. 56 Baûng 3.7: Keát quaû Cronbach Alpha cuûa thang ño thaùi ñoä ñoái vôùi thò tröôøng OTC (chaïy EFA laàn ñaàu). 57 Baûng 3.8: Keát quaû EFA cuûa thang ño thaùi ñoä vôùi thò tröôøng OTC laàn cuoái. 59 Baûng 3.9: Keát quaû Cronbach Alpha 10 nhoùm yeát toá cuoái cuøng. 60 Baûng 3.10: Keát quaû EFA vaø Cronbach Alpha cuûa thang ño söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. 63 Baûng 3.11: Heä soá töông quan giöõa caùc bieán tieàm aån. 65 Baûng 3.12: Moâ hình lyù thuyeát ñöôïc ñieàu chænh. 66 Baûng 3.13: Keát quaû phaân tích One – way Anova. 67 Baûng 3.14: Söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. 70
DANH MUÏC CAÙC PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: Phieáu ñieàu tra thaùi ñoä vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. i Phuï luïc 2: Danh saùch caùc coâng ty tham gia phoûng vaán. iv Phuï luïc 3a: Keát quaû EFA laàn I. vii Phuï luïc 3b: Keát quaû EFA laàn II. ix Phuï luïc 3c: Keát quaû EFA laàn III. xi Phuï luïc 4a: Keát quaû kieåm ñònh Cronbach Alpha cho 11 nhoùm nhaân toá sau EFA laàn I. xiii Phuï luïc 4b: Keát quaû kieåm ñònh Cronbach Alpha cho 10 nhoùm nhaân toá sau EFA laàn III. xiv Phuï luïc 5: Keát quaû hoài quy. xv Phuï luïc 6: Keát quaû phaân tích One – way Anova. xvi
PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Thoâng qua caùc chöông trình hoäi nhaäp nhö tham gia khu vöïc thöông maïi töï do ASEAN (AFTA), Hieäp ñònh thöông maïi song phöông Vieät – Myõ, vaø quan troïng nhaát laø Toå chöùc Thöông Maïi Theá Giôùi (WTO), vieäc taêng cöôøng hoäi nhaäp cuûa Vieät Nam vaøo neàn kinh teá toaøn caàu vaø caùc maïng löôùi kinh doanh quoác teá coù nghóa laø caùc doanh nghieäp trong nöôùc caàn phaûi coù khaû naêng caïnh tranh vaø hôïp taùc quoác teá. Coù theå cho raèng ñaây laø thaùch thöùc lôùn lao ñoái vôùi caùc doanh nghieäp Vieät Nam, vaø vieäc ñoái maët thaønh coâng vôùi caùc thaùch thöùc naøy seõ phuï thuoäc vaøo nhieàu vaán ñeà, trong ñoù coù vieäc caùc doanh nghieäp phaûi coù khaû naêng tieáp caän caùc nguoàn taøi trôï daøi haïn phuø hôïp caàn thieát ñeå giuùp phaùt trieån thaønh caùc doanh nghieäp coù khaû naêng caïnh tranh quoác teá. Maëc duø vieäc tieáp caän caùc nguoàn voán (vaø ñaëc bieät laø caùc khoaûn vay) noùi chung trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ trôû neân deã daøng hôn, song vieäc cung caáp caùc nguoàn taøi chính caân ñoái vaø thích hôïp vaãn coøn laø moät thaùch thöùc ñoái vôùi Vieät Nam. Cuøng vôùi nhöõng tieán boä vöôït baäc trong vieäc phaùt trieån neàn kinh teá, trong nhöõng naêm gaàn ñaây Vieät Nam cuõng ñaõ coù moät soá thay ñoåi tích cöïc veà caùc ñieàu luaät vaø caùc quy ñònh quaûn lyù hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn. Nhöõng thay ñoåi naøy ñaõ vaø seõ giuùp hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn coù nhöõng böôùc chuyeån maïnh meõ, goùp phaàn huy ñoäng vaø khai thaùc caùc nguoàn voán ñaùng keå nhaèm taøi trôï cho söï phaùt trieån thaønh coâng cuûa khoái doanh nghieäp trong nöôùc baét ñaàu taêng tröôûng. Beân caïnh hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn treân thò tröôøng chöùng khoaùn chính thöùc Vieät Nam chöa maáy khaû quan, laø söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa nhöõng giao dòch phi chính thöùc caùc chöùng khoaùn khoâng nieâm yeát vaø nhöõng ñôït phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng raát thaønh coâng cuûa moät soá coâng ty cho thaáy thò tröôøng voán vaãn coù khaû naêng phaùt trieån neáu coù caùc quy ñònh ñieàu tieát phuø hôïp. Neáu ñöôïc xaây döïng vaø quaûn lyù chaët cheõ, thò tröôøng OTC (Over the counter market – thò tröôøng giao dòch chöùng khoaùn phi taäp trung) Vieät Nam seõ môû ra cô hoäi ñeå caùc doanh nghieäp thuoäc moïi loaïi hình coù theå a
löïa choïn caùc nguoàn voán taøi trôï phuø hôïp nhaát cho caùc hoaït ñoäng ñaàu tö phaùt trieån vaø kinh doanh cuûa mình. Kinh nghieäm cuûa nhieàu quoác gia nhö Myõ, Nhaät, Haøn Quoác, Malayxia,… cho thaáy vieäc phaùt trieån thò tröôøng naøy ñaëc bieät höõu ích cho khu vöïc DNVVN, doanh nghieäp coâng ngheä cao vaø doanh nghieäp taêng tröôûng. Cuøng vôùi heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung vaø toaøn heä thoáng thò tröôøng taøi chính noùi chung, thò tröôøng OTC coù vai troø lôùn trong vieäc taïo moät keânh huy ñoäng vaø phaân boå nguoàn voán daøi haïn cho neàn kinh teá, ñaëc bieät laø cho caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, doanh nghieäp coâng ngheä cao, ngaønh ngheà môùi, caùc doanh nghieäp môùi thaønh laäp…, chöa ñuû ñieàu kieän huy ñoäng voán treân thò tröôøng taäp trung. Thò tröôøng naøy laø moät thaønh toá cuûa heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn, vôùi nhöõng ñaëc thuø rieâng coù cuûa mình noù goùp phaàn hoaøn thieän moâi tröôøng huy ñoäng vaø phaân boå nguoàn voán cho caùc doanh nghieäp. Ñoù laø nhöõng lyù do ñaët ra cho ñeà taøi luaän vaên: “HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN TREÂN THÒ TRÖÔØNG OTC – MOÄT GIAÛI PHAÙP VEÀ VOÁN CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN ÑÒA BAØN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH“. Thò tröôøng OTC ôû caùc nöôùc treân theá giôùi ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø hoaït ñoäng raát roäng raõi, nhöng ñoái vôùi Vieät Nam, noù coøn khaù môùi meû veà lyù thuyeát cuõng nhö thöïc tieãn, haàu nhö chöa coù moät nghieân cöùu chính thöùc naøo veà thò tröôøng OTC. Do ñoù, vieäc caùc doanh nghieäp tieáp caän voán cuûa thò tröôøng naøy ñoøi hoûi phaûi ñöôïc nghieân cöùu veà maët lyù thuyeát keát hôïp vôùi kinh nghieäm thöïc teá cuûa caùc nöôùc cuõng nhö ôû Vieät Nam nhaèm môû ra moät höôùng giaûi quyeát ñuùng ñaén, hôïp thôøi trong vieäc huy ñoäng voán ñaàu tö cho caùc doanh nghieäp Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp WTO. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi nghieân cöùu. • Nghieân cöùu lyù thuyeát veà thò tröôøng OTC vaø hoaït ñoäng huy ñoäng coå phaàn cuûa Doanh nghieäp. • Phaân tích ñaùnh giaù thöïc traïng huy ñoäng voán coå phaàn cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam vaø hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng OTC Vieät Nam trong thôøi gian qua. b
• Nghieân cöùu thaùi ñoä vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. • Ñöa ra moät soá kieán nghò ñeå ñaåy maïnh hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn treân thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. Ñoái töôïng vaø phaïm vò nghieân cöùu: Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñöôïc ñaùnh giaù laø thaønh phoá naêng ñoäng vaø coù möùc taêng tröôûng kinh teá vaøo baäc nhaát cuûa Vieät Nam. Vì vaäy ñeà taøi xaùc ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu laø caùc Doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh . Phöông phaùp nghieân cöùu: a, Phöông phaùp söû duïng: • Phöông phaùp ñònh tính • Phöông phaùp ñònh löôïng • Phöông phaùp thoáng keâ, toång hôïp, phaân tích. b, Nguoàn thoâng tin caàn thieát: • Döõ lieäu sô caáp: ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi ñeå xaùc ñònh nhu caàu veà voán vaø caùc nguoàn taøi trôï voán cuûa doanh nghieäp cuõng nhö möùc ñoä tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa caùc DNVVN treân ñòa baøn TP.HCM. • Döõ lieäu thöù caáp: caùc nguoàn saùch baùo, taïp chí vaø Internet. c, Xöû lyù döõ lieäu: phaàn meàm SPSS YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa ñeà taøi Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän nhaèm xaùc ñònh möùc ñoä tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. Keát quaû nghieân cöùu goùp phaàn giuùp caùc doanh nghieäp hieåu roõ hôn veà thò tröôøng chöùng khoaùn, thò tröôøng OTC ñeå töø ñoù mong muoán coù cô hoäi tieäp caän vaø khai thaùc c
nguoàn voán töø thò tröôøng OTC naøy nhaèm ñaùp öùng cho nhu caàu hoaït ñoäng vaø phaùt trieån cuûa DN. Keát caáu nghieân cöùu: Chöông I: Nghieân cöùu lyù thuyeát veà thò tröôøng OTC vaø hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn cuûa doanh nghieäp. Chöông II: Thöïc traïng huy ñoäng voán coå phaàn cuûa caùc doanh nghieäp vaø hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng OTC Vieät Nam trong thôøi gian qua. Chöông III: Nghieân cöùu thaùi ñoä vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. d
CHÖÔNG I: LYÙ THUYEÁT VEÀ CAÙC NGUOÀN TAØI TRÔÏ VOÁN DAØI HAÏN CUÛA DOANH NGHIEÄP VAØ THÒ TRÖÔØNG OTC 1.1 TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN CUÛA DOANH NGHIEÄP. Moïi doanh nghieäp ñeàu coù nhu caàu to lôùn veà voán ñeå vaän haønh vaø phaùt trieån. Voán laø yeáu toá quan troïng, caàn thieát ñaàu tieân vaø baét buoäc phaûi coù ôû baát kyø moät doanh nghieäp naøo ngay töø khi baét ñaàu thöïc hieän quaù trình saûn xuaát kinh doanh. Soá löôïng voán ôû moãi moät doanh nghieäp laø chæ tieâu ñaùnh giaù quy moâ cuûa doanh nghieäp, khaû naêng chieám lónh vaø söùc maïnh ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Soá löôïng voán kinh doanh bieåu hieän theá löïc vaø söùc caïnh tranh cuûa doanh nghieäp, aûnh höôûng ñeán söï thaønh coâng hay thaát baïi cuûa caùc doanh nghieäp treân thò tröôøng. Voán laø nguoàn taøi trôï cho doanh nghieäp coù ñieàu kieän boå sung nhöõng trang thieát bò, ñoåi môùi coâng ngheä, môû roäng saûn xuaát kinh doanh, phaùt huy söùc maïnh ñeå chieám öu theá trong caïnh tranh hoaëc chuyeån baïi thaønh thaéng. Do ñoù ñoøi hoûi doanh nghieäp phaûi coù nguoàn voán oån ñònh vaø ñuû maïnh ñeå khoâng bò aùp ñaûo hoaëc bò thaâu toùm bôûi caùc theá löïc caïnh tranh treân thò tröôøng. Khi huy ñoäng theâm voán, doanh nghieäp phaûi tính toaùn hieäu quaû cuûa töøng nguoàn voán môùi vaø cô caáu voán hôïp lyù. Moãi nguoàn voán, moãi phöông thöùc huy ñoäng voán ñeàu haøm chöùa nhöõng öu theá vaø ruûi ro nhaát ñònh. Nhöng öu theá vaø ruûi ro ñoù trong moät chöøng möïc nhaát ñònh, coù theå ñaùnh giaù ñöôïc thoâng qua chi phí huy ñoäng (caùi giaù maø doanh nghieäp phaûi tra)û ñeå coù ñöôïc soá voán caàn thieát, qua ñoù xaùc ñònh phöông thöùc huy ñoäng voán hieäu quaû nhaát cho doanh nghieäp, giaûm thieåu chi phí söû duïng voán, giaûm thieåu ñöôïc ruûi ro trong kinh doanh vaø ruûi ro taøi chính. Ñaây thöïc söï laø nhöõng ñieàu maø caùc doanh nghieäp Vieät Nam caàn caân nhaéc thaän troïng khi löïa choïn phöông thöùc huy ñoäng voán, vì ñaây laø nhöõng nguyeân taéc veà kinh teá thò tröôøng maø tröôùc kia (trong ñieàu kieän kinh teá keá hoaïch hoaù taäp trung) khoâng heà coù. 1
Ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån, caùc doanh nghieäp luoân luoân coù nhu caàu thöôøng xuyeân taêng theâm nguoàn voán. Caùc doanh nghieäp phaûi caân nhaéc giöõa nhöõng caùi lôïi vaø baát lôïi cuûa töøng nguoàn voán. Söï löïa choïn ñöôïc quyeát ñòïnh döïa treân söï ñaùnh giaù giöõa “caùi caàn thieát” vaø “ caùi coù theå”. Khoâng coù nguoàn voán naøo chæ toaøn coù maët lôïi. Ñöùng tröôùc moät nhu caàu voán ñeå phaùt trieån, doanh nghieäp noùi chung coù moät soá caùch löïa choïn khaùc nhau tuyø theo ñieàu kieän vaø quan ñieåm söû duïng taøi chính cuûa moãi ñôn vò. Ñeå taøi trôï cho keá hoaïch ñaàu tö laâu daøi, moät trong nhöõng keá saùch doanh nghieäp coù theå tính ñeán laø huy ñoäng voán coå phaàn. Hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn thöôøng ñöôïc ñònh nghóa laø phöông thöùc ñöôïc caùc coâng ty söû duïng nhaèm huy ñoäng voán ñaàu tö daøi haïn thoâng qua vieäc baùn coå phaàn (voán chuû sôû höõu) cho caùc nhaø ñaàu tö beân ngoaøi, thay vì caùc bieän phaùp huy ñoäng voán truyeàn thoáng khaùc nhö vay ngaân haøng, hay caùc hình thöùc phi ngaân haøng khaùc nhö phaùt haønh traùi phieáu coâng ty hay caùc hôïp ñoàng thueâ taøi chính. Moät soá khaùi nieäm caàn laøm roõ lieân quan ñeán ñònh nghóa treân. 1.1.1 Coâng ty coå phaàn Nhöõng coâng ty coù theå baùn voán chuû sôû höõu cho caùc nhaø ñaàu tö beân ngoaøi chæ coù theå laø coâng ty coå phaàn. Coâng ty coå phaàn theo Luaät doanh nghieäp coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: • Voán ñieàu leä cuûa CTCP ñöôïc chia laøm nhieàu phaàn baèng nhau goïi laø coå phaàn. Ngöôøi chuû sôû höõu voán coå phaàn goïi laø coå ñoâng. Moãi coå ñoâng coù theå mua moät hoaëc nhieàu coå phaàn. • Coâng ty coù theå phaùt haønh nhieàu loaïi coå phaàn, trong ñoù phaûi coù coå phaàn phoå thoâng. • Coå ñoâng coù quyeàn chuyeån nhöôïng coå phaàn cuûa mình cho ngöôøi khaùc, tröø tröôøng hôïp ñoù laø coå phaàn öu ñaõi vaø coå phaàn cuûa coå ñoâng saùng laäp coâng ty sau moät thôøi gian quy ñònh phaûi naém giöõ keå töø ngaøy coâng ty ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù kinh doanh. Ñaëc ñieåm naøy cuûa CTCP cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö coù theå chuyeån ñoåi hình thöùc 2
vaø muïc tieâu ñaàu tö moät caùch linh hoaït vaø coå phieáu cuûa coâng ty coù tính thanh khoûan cao. • Coå ñoâng chæ chòu traùch nhieäm veà nôï vaø caùc nghóa vuï khaùc cuûa coâng ty trong phaïm vi goùp voán cuûa mình vaøo coâng ty (khaùc vôùi tính chòu traùch nhieäm voâ haïn cuûa caùc thaønh vieân trong coâng ty hôïp danh, chuû doanh nghieäp trong doanh nghieäp tö nhaân). • Coâng ty ñöôïc quyeàn phaùt haønh chöùng khoùan ra coâng chuùng. Ñaëc ñieåm naøy cho thaáy khaû naêng huy ñoäng voán cuûa coâng ty laø raát lôùn vaø roäng raõi trong coâng chuùng. • Coå ñoâng cuûa CTCP toái thieåu phaûi laø ba vaø khoâng haïn cheá soá löôïng toái ña (khaùc vôùi coâng ty TNHH laø soá thaønh vieân khoâng ñöôïc vöôït quaù 50 thaønh vieân). Trong quaù trình hoaït ñoäng, CTCP ñöôïc quyeàn phaùt haønh chöùng khoùan ra coâng chuùng vaø caùc coå ñoäng coù quyeàn töï do chuyeån nhöôïng coå phaàn cuûa mình, vì vaäy soá löôïng coå ñoâng cuûa CTCP thöôøng raát ñoâng. Baèng nhöõng öu theá cuûa CTCP veà phöông thöùc huy ñoäng vaø söû duïng voán, chæ trong thôøi gian raát ngaén hình thöùc CTCP ñaõ vöôït xa caùc hình thöùc khaùc veà khaû naêng taän duïng nhöõng nguoàn voán nhaø roãi trong xaõ hoäi. Coù theå noùi CTCP laø hình thöùc taäp trung voán môùi, hieäu quaû vaø tieán boä hôn taát caû caùc hình thöùc doanh nghieäp khaùc. Chính nhöõng öu theá vöôït troäi naøy, CTCP trôû thaønh moâ hình phoå bieán hieän nay ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Noù ñöôïc hình thaønh theo 3 phöông thöùc huy ñoäng voán: • Hình thaønh CTCP baèng caùch lieân keát nguoàn voán trong nöôùc. • Hình thaønh baèng phöông thöùc lieân keát nguoàn voán trong vaø ngoøai nöôùc. • Hình thöùc baèng phöông phaùp coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp (ñaây laø hình thöùc maø nöôùc ta ñang thöïc hieän trong khoûang hôn 10 naêm trôû laïi ñaây). Hoaït ñoäng huy ñoäng voán daøi haïn cuûa CTCP ñöôïc chuû yeáu ôû hai hình thöùc: quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaø phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng (tham gia thò tröôøng chöùng khoùan). 1.1.2 Hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm. Ñaàu tö voán maïo hieåm thöôøng ñöôïc coi laø “ñaàu tö voán coå phaàn vaøo caùc coâng ty vöøa vaø nhoû chöa nieâm yeát vôùi söï tham gia cuûa caùc nhaø ñaàu tö ôû möùc ñoä naøo ñoù vaøo 3
quaù trình quaûn lyù” 1. Caùc nhaø ñaàu tö voán maïo hieåm cung caáp voán – vaø thöôøng laø caû caùc nguoàn löïc phi taøi chính khaùc – vaøo coâng ty hoï cho raèng coù nhieàu tieàm naêng taêng tröôûng cao, vôùi hi voïng ñaït ñöôïc lôïi nhuaän ñaàu tö cao töø ñaàu tö tröïc tieáp vaøo caùc coâng ty “nhaän voán ñaàu tö” naøy. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, muïc tieâu cô baûn cuûa caùc nhaø ñaàu tö voán maïo hieåm laø taïo ra lôïi nhuaän ñaàu tö toái ña coù theå, neân moät coâng ty huy ñoäng voán coå phaàn theo hoïat ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm (coâng ty “nhaän voán ñaàu tö”) thöôøng bò caùc nhaø ñaàu tö naøy kieåm soaùt tích cöïc vaø saùt sao hôn nhieàu so vôùi vai troø thoâng thöôøng cuûa coå ñoâng trong caùc CTCP tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn. Ñoåi laïi, caùc CTCP naøy ñöôïc cung caáp nhöõng hình thöùc giaù trò gia taêng khaùc ngoøai ñaàu tö veà voán nhö: trôï giuùp coâng ty nhaân ñaàu tö trong vieäc xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù cô hoäi kinh doanh môùi vaø chieán löôïc taêng tröôûng; trôï giuùp quaûn lyù vaø ñoâi khi ñaøo taïo ñoäi nguõ laõnh ñaïo coâng ty; hoaëc hoã trôï giuùp vieäc thu huùt caùc nhaø ñaàu tö, caùc khaùch haøng vaø caùc nhaø cung caáp khaùc, v.v…Vì vaäy, thoûa thuaän ñaàu tö giöõa caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm vaø coâng ty nhaän ñaàu tö coù theå coi laø “quaù trình taïo ra giaù trò” thay vì ñôn thuaàn roùt voán thoâng qua vieäc mua moät soá coå phieáu moät caùch bò ñoäng2. Do ñoù, hình thöùc ñaàu tö voán maïo hieåm seõ ñaëc bieät haáp daãn vôùi nhöõng coâng ty coøn thieáu nhöõng kinh nghieäm quyù giaù maø caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm thöôøng cung caáp. 1.1.3 Phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng. Doanh nghieäp coù theå huy ñoäng voán nhaøn roãi trong daân cö baèng caùch phaùt haønh coå phieáu ñeå hình thaønh nguoàn voán daøi haïn taøi trôï cho söï phaùt trieån cuûa mình. Doanh nghieäp cuõng coù theå tieán haønh gia taêng voán baèng haønh vieäc phaùt haønh coå phieáu ñeå keâu goïi theâm söï tham gia cuûa caùc coå ñoâng saùng laäp vôùi ñieàu kieän caùc coå ñoâng naøy phaûi saün coù soá voán caàn thieát vaø hoï chaáp nhaän tham gia boå sung voán vaøo hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. 1 Ñònh nghóa laáy töø Venture Capital Journal (2001), Höôùng daãn veà hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm ôû Chaâu AÙ 2001. 2 Xem Timmons, Jeffry A., New Venture Creation: Entrepreneurship for the 21st Century,1999 Irwin/McGraw-Hill, 1999, tr 437-448 4
Nhu caàu huy ñoäng voán vaø thuû tuïc phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng môû ra thò tröôøng sô caáp (thò tröôøng phaùt haønh chöùng khoaùn môùi). Chính ôû giai ñoaïn naøy voán môùi tröïc tieáp ñi vaøo doanh nghieäp. Nhöng neáu chæ tôùi giai ñoaïn naøy thoâi thì chöa ñuû haáp daãn nguoàn voán cuûa daân cö vì voán cuûa ngöôøi ñaàu tö bò naèm cheát moät choã, khi hoï caàn tieàn hoaëc khoâng thích giöõ taøi saûn ñoù nöõa thì giaûi quyeát nhö theá naøo? Vaø nhö vaäy khi doanh nghieäp caàn voán seõ chaúng ai cung caáp nöõa. Thò tröôøng thöù caáp seõ giuùp giaûi ñaùp ñieàu naøy. Khaû naêng thanh khoaûn cuûa chöùng khoaùn seõ laøm noù trôû neân haáp daãn hôn. ÔÛ thò tröôøng thöù caáp, beân baùn, beân mua ñeàu haønh ñoäng vì lôïi ích rieâng cuûa hoï (chöù khoâng phaûi cuûa coâng ty nieâm yeát). Neáu trong ñaàu tö saûn xuaát kinh doanh, ngöôøi ta kieám lôïi treân saûn xuaát haøng hoaù, thì trong mua baùn thöù caáp ôû thò tröôøng chöùng khoaùn, saûn phaåm ñeå kinh doanh chính laø chöùng khoaùn. Nhôø thò tröôøng thöù caáp, nhaø ñaàu tö deã daøng thöïc hieän voøng quay voán maø khoâng caàn dính saâu vaøo doanh nghieäp, quy nhanh chöùng khoaùn ra tieàn luùc caàn quyeát ñònh hay khi ñoåi yù kieán. Nhôø vaäy chöùng khoaùn trôû thaønh haøng hoaù haáp daãn vaø caùc doanh nghieäp coù theå tieáp tuïc thu huùt nguoàn voán daân cö deã daøng. Coù theå noùi muïc ñích cuûa phaùt haønh ñaïi chuùng laø huy ñoäng voán ñeå giuùp coâng ty phaùt trieån thuyeát phuïc vaø vöõng vaøng, cho saûn phaåm vaø thò tröôøng toát hôn, gia taêng giaù trò vaø thu nhaäp, ñoùng goùp cho neàn kinh teá phaùt trieån vaø caùc yù nghóa xaõ hoäi khaùc. Söï ñaêng kyù tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa moät coâng ty laø moät hoaït ñoäng taøi chính teá nhò, theå hieän moät thôøi ñoaïn raát quan troïng trong ñôøi soáng cuûa coâng ty. Ñoù thöïc söï laø moät söï thay ñoåi quy moâ cuûa moät doanh nghieäp, bôûi moät hoaït ñoäng cuûa moät coâng ty coù ñaêng kyù ôû baûng thò giaù chöùng khoaùn raát khaùc xa vôùi hoaït ñoäng cuûa moät doanh nghieäp coù tính chaát thuaàn tuyù gia ñình hoaëc caù theå. Coù nhieàu kyõ thuaät tham gia: ñaêng kyù tham gia thò tröôøng chính thöùc, thò tröôøng OTC hoaëc maëc nhieân tham gia thò tröôøng phi chính thöùc, thò tröôøng töï do töùc khoâng ghi teân vaøo baûng thò giaù chöùng khoaùn. Trong moïi tröôøng hôïp, cô cheá ñeàu ñôn giaûn: nhöõng coå ñoâng chuû choát tham gia, vôùi moät giaù vaø nhöõng ñieàu kieän xaùc ñònh, vôùi moät boä phaän voán saün coù hoaëc voán coù theå huy ñoäng ñöôïc töø tieàn tieát kieäm trong coâng chuùng. 5
Lôïi ích cuûa doanh nghieäp khi phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng: • Vieäc phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng, moät doanh nghieäp coù theå thu huùt tieàn tieát kieäm cuûa coâng chuùng boå sung voán cho keá hoaïch ñaàu tö cuûa mình, moät phaàn trong ñoù coù ñieàu kieän ñöôïc duøng ñeå ñaàu tö daøi haïn treân thò tröôøng taøi chính baèng caùch mua caùc giaù trò ñoäng saûn do coâng ty phaùt haønh ñeå laøm ñoáùi öùng vôùi phaàn gia taêng tö baûn. • Khi phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng, töùc laø doanh nghieäp tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn, doanh nghieäp seõ coù theâm ñöôïc söï tín nhieäm roäng raõi. Muoán gia nhaäp TTCK, moät coâng ty caàn hoäi ñuû moät soá ñieàu kieän veà lôïi nhuaän, quy moâ taøi saûn, löôïng giao dòch, soá coå phaàn vaø coå ñoâng toái thieåu ñang ñaàu tö vaøo coâng ty ñoù (qua vieäc naém giöõ coå phieáu). Coâng ty coøn phaûi ñaùp öùng caùc tieâu chuaån baûo veä ngöôøi ñaàu tö moät caùch nghieâm ngaët , goàm vieäc aán haønh vaø phoå bieán baùo caùo hoaït ñoäng haøng naêm, ñoàng thôøi saün saøng cung caáp thoâng tin taøi chính quan troïng cuûa coâng ty cho coâng chuùng noùi chung muoán bieát veà coâng ty. Buø laïi, coâng ty seõ coù ñöôïc uy tín vaø söï uûng hoä, ñoùn nhaän saâu roäng, nghóa laø coå phieáu cuûa coâng ty ñoù trôû thaønh haáp daãn nhaø ñaàu tö hôn. • Söï tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn coøn baûo ñaûm tính linh hoaït cuûa ñoàng voán cuûa doanh nghieäp: nhôø coù söï hieän dieän cuûa moät thò tröôøng thöôøng xuyeân cho nhöõng coå phieáu cuûa coâng ty, caùc coå ñoâng ñeàu coù theå baát cöù luùc naøo nhöôïng baùn coå phieáu cuûa mình cho ngöôøi khaùc. Do vaäy, caùc coå ñoâng cuõ coù theå nhöôïng bôùt treân thò tröôøng moät boä phaän tö baûn cuûa mình ñaõ tham gia vaøo moät söï nghieäp ñaõ coù quaù nhieàu coå ñoâng. • Caùc nhaø quaûn lyù coâng ty coù theå xem uy tín cuûa mình coù theå ñöôïc naâng cao do söï coù maët cuûa coâng ty mình treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Ngoaøi nhöõng lôïi ích vöøa keå treân, caùc coâng ty cuõng caàn quan taâm caân nhaéc moïi söï baát lôïi coù theå xaõy ñeán khi doanh nghieäp phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng: • Khi phaùt haønh coå phieáu laø keùo theo söï gia nhaäp cuûa nhöõng coå ñoâng môùi. Ñieàu naøy laø moái ñe doaï tieàm aån treân phöông dieän kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa coâng ty maø phaàn ñoâng trong soá ñoù muoán duy trì ñeå baûo veä tính ñoäc laäp cuûa hoï. 6
• Vieäc phaùt haønh coå phieáu ñoàng nghóa vôùi vieäc seõ xoaù boû nguyeän voïng giöõ kín bí maâït coâng vieäc laøm aên cuûa coâng ty, ñieàu naøy khoâng chæ boù heïp trong caùc phöông phaùp saûn xuaát, noù coøn coù theå môû roäng ñeán doanh soá hoaït ñoäng vaø keát quaû kinh doanh. Töùc laø seõ chuyeån ñoåi töø moät coâng ty “kheùp kín” sang vò trí moät coâng ty “môû”, taát nhieân caùc doanh nghieäp khoâng theå coù thaùi ñoä nhö nhau. Nhö vaäy caùc caùch thöùc huy ñoäng voán coå phaàn keå treân seõ taïo cho doanh nghieäp moät söï linh hoaït ñaùng keå trong vieäc taøi trôï cho söï phaùt trieån, taêng theâm khaû naêng huy ñoäng voán vaø ña daïng hoaù tính chaát cuûa tö baûn vay möôïn, ñoàng thôøi giuùp doanh nghieäp löïa choïn, caân nhaéc caùc giaûi phaùp taïo theâm voán phuø hôïp vôùi ñieàu kieän vaø lôïi ích cuûa mình. Tuy nhieân cuõng caàn nhaän thöùc raèng vieäc huy ñoäng seõ khoâng phaûi laø nguoàn taøi chính daøi haïn oån ñònh cho phaàn lôùn caùc DNVVN vôùi soá löôïng tyû troïng raát lôùn trong khoái caùc doanh nghieäp Vieät Nam vaø ñang taêng tröôûng nhanh choùng. Ña soá caùc DNVVN ôû Vieät Nam hieän nay ñeàu coù quy moâ nhoû hôn so vôùi quy moâ toái thieåu ñeå moät coâng ty coù theå thöïc hieän vieäc chaøo baùn coå phaàn ra coâng chuùng, ñöôïc nieâm yeát ñuû tính thanh khoaûn treân thò tröôøng chöùng khoùan, hoaëc thaäm chí ñeå ñöôïc nhaän voán ñaàu tö maïo hieåm. Soá löôïng caùc coâng ty coù tieàm naêng ñeå huy ñoäng voán coå phaàn hieän nay ôû Vieät Nam coøn töông ñoái ít. Haàu heát caùc DNVVN ôû Vieät Nam seõ caàn tieáp tuïc taäp trung vaøo caùc nguoàn taøi chính khaùc, bao goàm: caùc nguoàn cung caáp voán khoâng chính thöùc, tín duïng ngaân haøng, hay caùc nguoàn taøi chính khaùc nhö thueâ mua. Nhöng ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø hieän nay huy ñoäng voán coå phaàn coù raát ít hoaëc khoâng coù yù nghóa thieát thöïc gì ñoái vôùi Vieät Nam vaø coäng ñoàng doanh nghieäp. Voán coå phaàn, trong toång theå caùc keânh taøi chính cuûa quoác gia vaø caùc saûn phaåm taøi chính cho coäng ñoàng doanh nghieäp, coù theå ñoùng moät vai troø höõu ích laø: cung caáp moät keânh taøi chính daøi haïn haáp daãn cho caùc coâng ty trong nöôùc ñang tìm caùch phaùt trieån vaø cung caáp caùc cô hoäi ñaàu tö haáp daãn cho nhöõng toå chöùc ñang naém giöõ caùc nguoàn huy ñoäng tieát kieäm. Nhìn ôû khía caïnh naøy, voán coå phaàn coù theå boå sung toát cho hoaït ñoäng cho vay thöông maïi thuaàn nhaát ñang laø keânh taøi chính chuû choát ôû Vieät Nam. 7
Hôn nöõa, vôùi ñaø taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cuûa Vieät Nam thì soá löôïng caùc coâng ty ñuû tieâu chuaån ñeå huy ñoäng voán coå phaàn seõ taêng leân. Ñoàng thôøi, caùc coâng ty trong nöôùc ñaõ hoäi ñuû ñieàu kieän ñeå huy ñoäng voán coå phaàn naøy seõ coù theâm keânh huy ñoäng voán ñaàu tö daøi haïn môùi. Neáu nhö vaäy, ñieàu naøy cuõng “giaûi phoùng” theâm nhöõng nguoàn taøi trôï voán vay truyeàn thoáng khaùc cho caùc DNVVN hieän vaãn ñang phuï thuoäc vaøo keânh duy nhaát laø tín duïng ngaân haøng thöông maïi ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà voán cuûa mình. 1.2 LYÙ THUYEÁT VEÀ THÒ TRÖÔØNG OTC 1.2.1 Khaùi quaùt veà söï phaùt trieån cuûa Thò tröôøng OTC Thò tröôøng OTC laø moät loaïi thò tröôøng chöùng khoaùn xuaát hieän sôùm nhaát, toàn taïi laâu ñôøi nhaát. Thò tröôøng ñöôïc mang teân OTC (over the counter) theo nghóa tieáng Vieät laø “qua quaày” xuaát phaùt töø moät ñaëc thuø cô baûn nhaát cuûa thò tröôøng naøy laø chöùng khoaùn ñöôïc mua baùn thaúng qua quaày cuûa caùc ngaân haøng hoaëc caùc coâng ty chöùng khoaùn maø khoâng phaûi thoâng qua caùc trung gian moâi giôùi ñeå ñöa vaøo ñaáu giaù taäp trung taïi moät ñòa ñieåm khaùc. Thuaät ngöõ naøy cuõng coù nghóa laø ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn seõ thoaû thuaän giaù tröïc tieáp vôùi coâng ty chöùng khoaùn chöù khoâng thoâng qua coâng ty chöùng khoaùn ñeå ñaáu giaù vôùi nhöõng ngöôøi mua, ngöôøi baùn khaùc treân thò tröôøng.Thò tröôøng OTC sau ñoù phaùt trieån thaønh moät maïng löôùi caùc nhaø moâi giôùi vaø töï doanh chöùng khoaùn mua baùn vôùi nhau vaø vôùi caùc nhaø ñaàu tö, dieãn ra ôû baát kyø ñòa ñieåm thuaän lôïi naøo vaø khoâng coù moät ñòa ñieåm taäp trung cuûa caùc beân mua baùn chöùng khoaùn nhö ñoái vôùi thò tröôøng taäp trung. Ñeå ñöa ra moät khaùi nieäm cô baûn nhaát, roäng nhaát, bao quaùt nhaát veà thò tröôøng OTC, coù theå duøng ñaëc ñieåm phöông thöùc ñònh giaù. Ñaây laø thò tröôøng coù hình thöùc thoaû thuaän giaù song phöông giöõa moät beân mua vaø moät beân baùn, vieäc giao dòch naøy dieãn ra taïi baát kyø moät ñòa ñieåm thuaän lôïi naøo cho caû beân mua vaø beân baùn. Cho ñeán nay thò tröôøng naøy ñaõ khoâng ngöøng phaùt trieån, hoaøn thieän vaø trôû thaønh moät heä thoáng thò tröôøng ñaëc tröng bôûi haøng loaït caùc ñaëc ñieåm rieâng cuûa mình, khaùc haún vôùi hình thöùc sô khai ban ñaàu, nhöng moät soá ñaëc tröng cô baûn, xuyeân suoát nhö ñaëc ñieåm thoaû thuaän 8
giaù song phöông, giao dòch phi taäïp trung, coù söï tham gia mua baùn cuûa caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng, vaãn ñöôïc giöõ nguyeân nhö ban ñaàu. Chæ coù hai hình thöùc vaän ñoäng quan troïng laøm bieán ñoåi caên baûn, saâu saéc heä thoáng thò tröôøng OTC ngaøy nay so vôùi hình thöùc nguyeân thuyû cuûa noù, ñoù laø ñoäng thaùi phaùt trieån töø hình thaùi “töï do” khoâng coù toå chöùc ñeán hình thaùi coù toå chöùc, coù quaûn lyù vaø ñaëc bieät laø quaûn lyù nhaø nöôùc vaø ñoàng thaùi phaùt trieån töø hình thöùc giao dòch truyeàn thoáng thuû coâng sang hình thöùc giao dòch ñieän töû hieän ñaïi. a, Thò tröôøng phaùt trieån töø hình thaùi “töï do” ñeán thò tröôøng coù quaûn lyù nhaø nöôùc. Thò tröôøng OTC ôû caùc nöôùc phaùt trieån nhö Myõ, Nhaät, caùc nöôùc Chaâu Aâu, cuõng töông töï nhö heä thoáng thò tröôøng sôû giao dòch, ñöôïc hình thaønh töï do raát laâu tröôùc khi coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc. Tröôùc khi aùp duïng cheá ñoä quaûn lyù nhaø nöôùc, ôû haàu heát caùc thò tröôøng ñaõ aùp duïng cô cheá töï quaûn, laø cô cheá quaûn lyù do chính caùc toå chöùc, caù nhaân tham gia haønh ngheà treân thò tröôøng ñaûm nhaän, töï toå chöùc vaø quaûn lyù chính mình, nhaèm haïn cheá nhöõng hoaït ñoäng laïm duïng treân thò tröôøng vaø haïn cheá nhöõng khuyeát taät thò tröôøng. Neáu nhö thò tröôøng taäp trung thöôøng do Sôû giao dòch döôùi hình thöùc caùc coâng ty thaønh vieân, coâng ty coå phaàn … töï quaûn, thì thò tröôøng OTC ôû haàu heát caùc nöôùc ñeàu do hieäp hoäi caùc nhaø moâi giôùi chöùng khoaùn ñöùng ra toå chöùc vaø töï quaûn. Cô cheá töï quaûn ñöôïc thieát laäp döïa treân caùc ñieàu leä, quy ñònh cuûa toå chöùc töï quaûn vaø cô cheá töï giaùm saùt, xöû phaït nhöõng haønh vi vi phaïm quy ñònh naøy. Quaûn lyù nhaø nöôùc, coøn ñöôïc goïi laø quaûn lyù theo phaùp luaät vì döïa treân coâng cuï quaûn lyù laø luaät phaùp, ñaây laø vieäc quaûn lyù ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc toå chöùc quaûn lyù do nhaø nöôùc laäp ra. Vieäc aùp duïng quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc thò tröôøng chöùng khoaùn trong ñoù coù thò tröôøng OTC ñöôïc baét ñaàu töø giöõa nhöõng naêm 1930 vaø ñaëc bieät phaùt trieån trong hôn hai thaäp kyû trôû laïi ñaây, khôûi ñaàu laø thò tröôøng Myõ laø thò tröôøng ñaàu tieân aùp duïng cô cheá quaûn lyù nhaø nöôùc keå töø sau khuûng hoaûng thò tröôøng 1929. Neáu Luaät chöùng khoaùn Myõ ra ñôøi töø naêm 1933 – 1934 ñeå ñöa hoaït ñoäng chöùng khoaùn noùi chung vaøo quyõ ñaïo quaûn lyù nhaø nöôùc, ñaëc bieät laø ñieàu chænh hoaït ñoäng cuûa caùc Sôû giao dòch chöùng khoaùn, thì Luaät chöùng khoaùn Meloney söûa ñoåi 1938 ñaõ bao quaùt ñieàu chænh caùc 9
loaïi hình thò tröôøng bao goàm caû thò tröôøng OTC. Keå töø ñoù ñeán nay haàu heát caùc nöôùc ñaõ aùp duïng quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn noùi chung vaø thò tröôøng OTC noùi rieâng coù keát hôïp vôùi cheá ñoä töï quaûn tuyø theo ñieàu kieän ñaëc thuø cuûa töøng nöôùc. Nhìn chung, cô cheá quaûn lyù thò tröôøng OTC traûi qua quaù trình phaùt trieån khaù töông ñoàng vôùi quaù trình quaûn lyù thò tröôøng taäp trung (caùc sôû giao dòch) xeùt caû veà thôøi ñieåm aùp duïng quaûn lyù, phöông thöùc quaûn lyù vaø noäi dung quaûn lyù. Tuy nhieân, do moät soá ñaëc thuø cuûa thò tröôøng naøy, ñaëc bieät laø do phöông thöùc ñònh giaù theo thoaû thuaän, giao dòch mua baùn phi taäp trung… neân cô cheá quaûn lyù khoù chaët cheõ nhö ñoái vôùi thò tröôøng taäp trung. Nhöôïc ñieåm naøy chæ ñöôïc khaéc phuïc thì thò tröôøng OTC ñöôïc phaùt trieån hieän ñaïi qua heä thoáng giao dòch ñieän töû trong moät vaøi thaäp nieân trôû laïi ñaây. b, Thò tröôøng OTC phaùt trieån töø giao dòch thuû coâng truyeàn thoáng ñeán giao dòch qua maïng maùy tính hieän ñaïi. Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân, phöông thöùc giao dòch cuûa thò tröôøng OTC ñöôïc ñaëc tröng bôûi hình thöùc thoaû thuaän (thöông löôïng) giaù song phöông, giöõa moät beân mua vaø moät beân baùn chöùng khoaùn, maø khoâng baèng ñaáu giaù taäp trung giöõa nhieàu beân mua vaø nhieàu beân baùn nhö ñoái vôùi thò tröôøng taäp trung ôû caùc sôû giao dòch. Hình thöùc mua baùn naøy veà cô baûn vaãn ñöôïc duy trì cho ñeán nay, nhöng kyõ thuaät ñaøm phaùn, thöông löôïng vaø chia seõ thoâng tin ñaõ khoâng ngöøng ñöôïc phaùt trieån vaø hoøan thieän. Neáu nhö hình thöùc mua baùn nguyeân thuûy laø “thaúng qua quaày”, tröïc tieáp gaëp nhau “maët ñoái maët” thì tieáp ñoù laø thöông löôïng thoûa thuaän qua ñieän thoaïi vaø ñeán nay laø giao dòch qua maïng maùy tính ñieän töû dieän roäng. Cuõng chính vì ñaëc ñieåm naøy maø hieän nay thò tröôøng coøn coù teân goïi laø “thò tröôøng maïng” hay “thò tröôøng baùo gia ñieän töû cuûa caùc nhaø moâi giôùi giao dòch”. Söï buøng noå cuûa heä thoáng thò tröôøng OTC qua maïng maùy tính taïi nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñöôïc khôûi ñaàu baèng söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng Nasdaq Myõ naêm 1971, thay theá cho thò tröôøng OTC truyeàn thoáng giao dòch tröïc tieáp vaø qua ñieän thoaïi. Keå töø ñoù ñeán nay haøng loaït thò tröôøng OTC moâ hình Nasdaq ra ñôøi ôû caùc nöôùc vaø ñi vaøo hoaït 10
ñoäng. Con ñöôøng hình thaønh thò tröôøng OTC hieän ñaïi ôû caùc nöôùc cuõng khaùc nhau phuï thuoäc vaøo ñaëc thuø vaø ñieàu kieän töøng nöôùc. Ôû moät soá nöôùc phaùt trieån, thò tröôøng OTC hieän ñaïi ñöôïc hình thaønh töø caùc thò tröôøng OTC thuû coâng truyeàn thoáng nhö Myõ, Nhaät Baûn, Anh, Phaùp, Haøn Quoác…, trong khi moät soá nöôùc khaùc nhö caùc nöôùc ñang phaùt trieån thì thò tröôøng naøy ñöôïc hình thaønh môùi vaø hieän ñaïi hoùa ngay töø ñaàu nhö Thaùi Lan, Singapore, Malaysia, Ñaøi Loan… Cuõng keå töø ñoù thuaät ngöõ “thò tröôøng OTC” treân theá giôùi ñöôïc chuyeân duøng ñeå chæ thò tröôøng ñöôïc toå chöùc chaët cheõ, söû duïng kyõ thuaät vieãn thoâng hieän ñaïi, bao goàm moät maïng löôùi caùc toå chöùc trung gian moâi giôùi, töï doanh vaø taïo laäp thò tröôøng lieân keát vôùi nhau vaø lieân keát vôùi trung taâm quaûn lyù thoâng qua moät maïng maùy tính ñieän töû dieän roäng khaép caû nöôùc vaø thaäm chí quoác teá. Qua maïng ñieän töû dieän roäng naøy, caùc ñoái töôïng tham gia thò tröôøng nhö nhaø ñaàu tö, caùc coâng ty chöùng khoùan, caùc coâng ty phaùt haønh, caùc nhaø quaûn lyù, caùc toå chöùc hoã trôï thò tröôøng… coù theå chia seû (cung caáp vaø truy caäp) caùc thoâng tin caàn thieát. Ñaëc bieät laø qua maïng caùc coâng ty chöùng khoùan cuõng coù theå baùo giaù taäp trung, thöïc hieän ñaøm phaùn, thöông löôïng giaù vaø khoái löôïng giao dòch treân côû sôû giaù baùo toát nhaát, thoâng baùo keát quaû giao dòch cho trung taâm quaûn lyù, trung taâm thanh toùan buø tröø vaø löu kyù chöùng khoùan… Phöông thöùc giao dòch qua maïng naøy coù nhöõng lôïi theá sau: • Taïo ñieàu kieän cho caùc nhaø ñaàu tö tieáp caän thò tröôøng thuaän tieän, reû tieàn, nhanh choùng qua heä thoáng giao dòch maùy tính ñieän töû; • Taïo ñieàu kieän cho ngöôøi ñaàu tö thöïc hieän giao dòch vôùi thoâng tin thò tröôøng toái ña, do vaäy coù theå tìm ñöôïc giaù giao dòch toát nhaát; • TaïÏo ñieàu kieän cho ngöôøi ñaàu tö coù theå mua baùn chöùng khoùan baát kyø luùc naøo, baát kyø ôû ñaâu vaø vôùi baát kyø ñoái taùc naøo vaø tieán tôùi coù theå truy caäp thò tröôøng chöùng khoùan treân toøan theá giôùi; • Taïo ñieàu kieän cho caùc nhaø quaûn lyù thò tröôøng coù theå giaùm saùt toát thò tröôøng vaø caùc nhaø moâi giôùi, giao dòch chöùng khoùan coù theå hoaït ñoäng thuaän tieän. 11