Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Lạm phát và vấn đề kiểm soát lạm phát ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:66

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài có cấu trúc gồm 3 chương trình bày tổng quan về lạm phát; lạm phát và vấn đề kiểm soát lạm phát ở Việt Nam trong thời gian qua một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác kiểm soát lạm phát ở Việt Nam hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Lạm phát và vấn đề kiểm soát lạm phát ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM NGUYỄN THỊ HẢI TRIỀU LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2005
-1- CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ LAÏM PHAÙT 1.1. KHAÙI QUAÙT VEÀ LAÏM PHAÙT 1.1.1 Caùc quan ñieåm veà laïm phaùt Laïm phaùt laø moät hieän töôïng phoå bieán vaø thöôøng xuyeân trong caùc quoác gia thöïc hieän cheá ñoä löu thoâng tieàn giaáy hieän nay. Khi noùi ñeán laïm phaùt ngöôøi ta nghó ngay ñeán söï gia taêng lieân tuïc cuûa möùc giaù chung trong neàn kinh teá. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi vieäc suy giaûm quaù ñaùng trong söùc mua cuûa ñoàng tieàn cuûa moät quoác gia. Söùc mua cuûa moät ñoàng tieàn ñöôïc ño löôøng bôûi söï bieán ñoåi nghòch ñaûo cuûa vaät giaù chung. Neáu söùc mua cuûa vaät giaù chung gia taêng thì söùc mua cuûa ñoàng tieàn giaûm vaø ngöôïc laïi möùc vaät giaù giaûm thì söùc mua cuûa ñoàng tieàn taêng. Hay coù theå hieåu raèng laïm phaùt laø vieäc phaùt haønh thöøa tieàn giaáy vaøo löu thoâng, laøm cho tieàn giaáy bò maát giaù, giaù caû haøng hoaù taêng leân, thu nhaäp quoác daân bò phaân phoái laïi gaây thieät haïi ñeán toaøn boä ñôøi soáng kinh teá – xaõ hoäi. Vaäy ñaâu chính laø nguyeân nhaân cuûa laïm phaùt. Coù theå giaûi thích nguyeân nhaân cuûa laïm phaùt döïa treân giaùc ñoä moái quan heä cung caàu, töùc möùc giaù chung taêng khi toång cung giaûm hoaëc toång caàu taêng. Toång cung giaûm coù theå laø do caùc cuù soác baát lôïi veà phía cung nhö giaù cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát taêng, cung lao ñoäng giaûm. Toång caàu taêng coù theå laø do taêng chi tieâu cuûa chính phuû, giaûm thueá hay do taêng cung tieàn. Toång cung giaûm hay toång caàu taêng lieân tuïc seõ laøm cho giaù caû khoâng ngöøng taêng leân vaø laïm phaùt xaûy ra. Ña soá caùc nhaø kinh teá coù cuøng moät quan ñieåm nhö treân veà laïm phaùt, nhöng tuøy theo töøng giai ñoaïn lòch söû vaø giaùc ñoä nghieân cöùu khaùc nhau, giöõa hoï cuõng coù nhöõng quan ñieåm khaùc nhau veà nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt cuõng nhö caùch thöùc ñeå choáng laïm phaùt. Trong ñoù, ñaùng chuù yù nhaát laø quan ñieåm cuûa caùc nhaø kinh teá theo hai tröôøng phaùi: phaùi troïng tieàn vaø phaùi Keynes. 1.1.1.1 Quan ñieåm cuûa phaùi troïng tieàn Vaøo theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20, caùc nhaø kinh teá coå ñieån (ñieån hình laø nhaø kinh teá Myõ Irving Fisher) ñaõ ñeà xöôùng ra hoïc thuyeát soá löôïng tieàn teä, theo ñoù, giöõa toång chi tieâu ñeå mua haøng hoaù, dòch vuï ñöôïc saûn xuaát ra trong neàn kinh teá laø PY (trong ñoù P laø möùc giaù caû, Y laø toång saûn phaåm) vaø löôïng tieàn teä M coù moái quan heä vôùi nhau, vaø ñöôïc bieåu hieän baèng toác ñoä chu chuyeån cuûa tieàn teä V. Caùch tính toác ñoä chu chuyeån V laø baèng toång chi tieâu, chia cho löôïng tieàn teä (V=PY/M). Döïa vaøo coâng thöùc naøy, caùc nhaø kinh teá ñaõ ñöa ra moät phöông trình trao ñoåi MV=PY. Vôùi laäp luaän raèng, trong thôøi gian
-2- ngaén haïn toác ñoä V, toång saûn phaåm Y seõ thay ñoåi khoâng ñaùng keå vaø coi nhö baát bieán, neáu löôïng tieàn M taêng leân thì giaù caû P cuõng phaûi taêng theo. Theo caùch lyù giaûi naøy, baát cöù vieäc taêng cung tieàn naøo cuõng laøm cho giaù caû taêng leân, vaø nhö vaäy ñeå giaûm tyû leä laïm phaùt thì bieän phaùp duy nhaát laø ngöng vieäc taêng cung tieàn vaøo trong löu thoâng. Roõ raøng, caùch laäp luaän naøy veà laïm phaùt laø quaùù ñôn giaûn vì ñaët neàn kinh teá vaøo trong moät traïng thaùi tónh taïi, ñoù laø khi taêng cung tieàn thì seõ daãn ñeán moät khoái löôïng tieàn nhieàu hôn duøng ñeå mua moät khoái löôïng haøng hoaù nhö cuõ, do ñoù seõ laøm cho giaù caû taêng leân. Ñieàu naøy seõ khoâng lyù giaûi ñöôïc taïi sao giaù caû khoâng thay ñoåi trong tröôøng hôïp vaãn taêng cung tieàn. Tuy söï nhìn nhaän veà laïm phaùt coøn ñôn giaûn, nhöng daãu sao quan ñieåm treân cuõng ñaõ taïo ra moät tieàn ñeà cho vieäc nhaän thöùc veà laïm phaùt sau naøy cuûa caùc nhaø kinh teá. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm treân, trong phöông trình trao ñoåi cuûa Irving Fisher, caùc nhaø kinh teá tieàn teä ñaõ nhìn nhaän laïm phaùt döôùi traïng thaùi ñoäng hôn thoâng qua coâng thöùc trao ñoåi tieàn teä caûi tieán döôùi daïng tyû leä, ñoù laø %P = %M + %V - %Y. Theo coâng thöùc naøy, laïm phaùt xaûy ra laø do taêng löôïng tieàn vaø taêng toác ñoä chu chuyeån tieàn daãn ñeán laïm phaùt. Hay noùi caùch khaùc, laïm phaùt xaûy ra laø do taêng cung tieàn nhanh hôn toác ñoä taêng cuûa toång saûn phaåm, vaø neáu toác doä taêng cung tieàn baèng vôùi toác ñoä taêng cuûa toång saûn phaåm thì laïm phaùt seõ khoâng xaûy ra. Ñieàu naøy ñaõ giaûi thích ñöôïc vieäc taêng cung tieàn trong moät soá tröôøng hôïp naøo ñoù seõ khoâng laøm cho giaù caû taêng leân. Nhö vaäy, vôùi caùch nhìn môùi naøy caùc nhaø kinh teá cuõng coù cuøng quan ñieåm vôùi Irving Fisher khi cho raèng taêng cung tieàn cuõng laø nguyeân nhaân duy nhaát gaây ra laïm phaùt. Tuy nhieân ñeå choáng laïi laïm phaùt, khaùc vôùi I.Fisher, hoï cho raèng khoâng phaûi baèng vieäc ngöng taêng cung tieàn maø laø duy trì söï phaùt trieån caân ñoái giöõa taêng cung tieàn vaø taêng tröôûng kinh teá, ñieàu naøy seõ laøm cho giaù caû ñöôïc oån ñònh. Moät vaán ñeà lieân quan ñeán bieän phaùp choáng laïm phaùt naøy laø coù theå daãn ñeán suy thoaùi kinh teá keùo daøi. Vì keát quaû tröôùc tieân cuûa vieäc giaûm taêng cung tieàn laø suït giaûm trong toång caàu. Toång caàu giaûm daãn ñeán saûn löôïng giaûm vaø thaát nghieäp gia taêng. Hôn nöõa, vieäc giaûm cung tieàn seõ laøm cho laõi suaát taêng leân keùo theo ñaàu tö giaûm. Ñieàu naøy seõ laøm giaûm naêng suaát vaø saûn löôïng cuûa neàn kinh teá. Trong daøi haïn, giaûm cung tieàn, saûn löôïng cuõng giaûm. Vì theá, ñeå duy trì söï caân ñoái giöõa tieàn vaø haøng hoaù choáng laïi laïm phaùt ñoøi hoûi phaûi caét giaûm cung tieàn nhieàu hôn, keùo theo suït giaûm saûn löôïng vaø suy thoaùi kinh teá hôn nöõa. Noùi nhö vaäy, khoâng coù nghóa laø vieäc duy trì moái quan heä caân ñoái giöõa taêng cung tieàn vaø taêng tröôûng laø khoâng quan troïng trong vieäc kieåm soaùt
-3- laïm phaùt, maø vaán ñeà laø ôû choã bieän phaùp choáng laïm phaùt naøy coù theå phaûi traû giaù raát cao. 1.1.1.2 Quan ñieåm cuûa phaùi Keynes Ñeå khaéc phuïc nhöõng thieáu xoùt cuûa lyù thuyeát coå ñieån khi cho raèng cung tieàn laø nguyeân nhaân duy nhaát gaây ra laïm phaùt, John Maynard Keynes ñaõ phaùt trieån moät lyù thuyeát môùi veà laïm phaùt. Theo ñoù, Keynes cho raèng nguyeân nhaân chuû yeáu gaây ra laïm phaùt laø do vieäc taêng nhu caàu quaù möùc, vöôït quaù khaû naêng cung öùng cuûa neàn kinh teá, töùc vöôït quaù möùc saûn löôïng tieàm naêng (laø möùc saûn löôïng ñaït tôùi möùc toaøn duïng nhaân coâng). Sôû dó nhö vaäy laø vì, khi neàn kinh teá chöa ñaït tôùi möùc toaøn duïng, caùc doanh nghieäp thöôøng khoâng taêng giaù baùn ñeå ñaùp öùng nhu caàu gia taêng, maø thay vaøo ñoù hoï thöôøng choïn giaûi phaùp gia taêng saûn löôïng. Khi caàu vöôït quaù möùc saûn löôïng tieàm naêng, caùc doanh nghieäp khoâng theå taêng saûn löôïng theâm ñöôïc nöõa vì theá hoï buoäc phaûi taêng giaù baùn, keát quaû laø laïm phaùt xaûy ra. Maëc duø trong phaân tích cuûa mình, Keynes cuõng thöøa nhaän raèng vieäc taêng cung tieàn quaù möùc cuõng ñoùng moät vai troø quan troïng trong vieäc gaây ra laïm phaùt vaø trong thôøi gian daøi, cung tieàn laø nguyeân nhaân chính gaây ra tình traïng sieâu laïm phaùt, ñoù laø vieäc giaù caû taêng nhanh vôùi moät toác ñoä raát cao. Ñieàu naøy deã daøng ñöôïc nhaän thaáy trong thöïc teá khi chính phuû taøi trôï cho caùc khoaûn chi tieâu cuûa mình baèng vieäc phaùt haønh tieàn giaáy quaù möùc. Song, theo Keynes cung tieàn chæ laø moät trong nhieàu nhaân toá laøm aûnh höôûng ñeán toång caàu maø thoâi, do ñoù, oâng nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa toång caàu hôn laø cung tieàn trong vieäc xaùc ñònh laïm phaùt. Keynes ñaõ chæ ra raèng coù boán nhaân toá taùc ñoäng ñeán toång caàu, ñoù laø: chi tieâu cuûa hoä gia ñình, chi tieâu cuûa chính phuû, chi tieâu ñaàu tö vaø caùn caân ngoaïi thöông. Do ñoù, ñeå giaûm laïm phaùt do caàu taêng quaù möùc caàn phaûi giaûm toång caàu thoâng qua vieäc taùc ñoäng vaøo caùc nhaân toá naøy, chaúng haïn nhö taêng thueá seõ laøm giaûm thu nhaäp khaû duïng vaø do ñoù laøm giaûm chi tieâu cuûa hoä gia ñình, giaûm chi tieâu cuûa chính phuû. Vôùi söï phaân tích ñoù, Keynes cuõng ñöa ra moät khaùi nieäm cô baûn theå hieän moái quan heä giöõa laïm phaùt vaø thaát nghieäp goïi laø ñöôøng cong Phillips (Phillips Curve). Theo ñoù, coù moät söï ñaùnh ñoåi giöõa vieäc oån ñònh giaù caû vaø vieäc laøm. Neáu laøm giaûm laïm phaùt seõ gia taêng thaát nghieäp, vaø ngöôïc laïi, gia taêng vieäc laøm seõ gaây aùp löïc laøm cho laïm phaùt taêng cao. Tuy nhieân, söï ñaùnh ñoåi giöõa laïm phaùt vaø thaát nghieäp trong thöïc teá laø khoâng chaéc chaén, thaäm chí khoâng xaûy ra khi neàn kinh teá rôi vaøo tình traïng laïm phaùt ñình ñoán, khi ñoù laïm phaùt vaø gia taêng thaát nghieäp cuøng xaûy ra maø khoâng coù moät söï ñaùnh ñoåi naøo. Chính vì lyù do ñoù, coù nhieàu yù kieán tranh luaän cho raèng moâ hình cuûa Keynes laø khoâng ñuùng.
-4- Ñeå lyù giaûi cho tröôøng hôïp treân, Keynes vaø caùc nhaø kinh teá vó moâ theo tröôøng phaùi Keynes cho raèng phía cung cuõng quan troïng trong vieäc gaây ra laïm phaùt. Khi coù nhöõng cuù soác veà phía cung nhö khuûng hoaûng daàu löûa, ñình coâng ñoøi taêng löông…, laøm cho chi phí saûn xuaát kinh doanh taêng leân buoäc caùc doanh nghieäp phaûi thu heïp saûn xuaát vaø naâng cao giaù baùn saûn phaåm. Ñieàu naøy seõ laøm dòch chuyeån ñöôøng cong Phillips theo höôùng suy thoaùi, nghóa laø neàn kinh teá phaûi ñieàu chænh ôû möùc saûn löôïng thaáp hôn vaø möùc giaù cao hôn tröôùc. Quaù trình ñieàu chænh naøy haøm yù caû vieäc laïm phaùt taêng vaø gia taêng thaát nghieäp, vì theá tình traïng laïm phaùt ñình ñoán khoâng maâu thuaãn vôùi moâ hình cuûa Keynes. Ngoaøi caùc lyù thuyeát treân veà laïm phaùt, caùc nhaø kinh teá vó moâ hieän ñaïi theo phaùi Keynes coøn cho raèng söï "kyø voïng" trong töông lai cuõng laø moät nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt, ñoù goïi laø laïm phaùt quaùn tính. Theo lyù thuyeát naøy, laïm phaùt coù theå goùp phaàn taïo ra laïm phaùt hôn nöõa neáu moïi ngöôøi mong ñôïi ñieàu ñoù seõ xaûy ra. Ñoù laø vì khi laïm phaùt xaûy ra, ngöôøi lao ñoäng döï kieán laïm phaùt vaãn tieáp tuïc taêng trong töông lai, do ñoù ñeå duy trì "möùc löông thöïc" cuûa mình ngöôøi lao ñoäng yeâu caàu ñöôïc taêng möùc löông danh nghóa leân ñeå buø ñaép söï maát giaù cuûa ñoàng tieàn. Neáu yeâu caàu naøy ñöôïc chaáp nhaän vaø tieàn löông taêng leân seõ ñaåy chi phí taêng. Ñeå duy trì lôïi nhuaän cuûa mình, doanh nghieäp seõ chuyeån phaàn chi phí taêng leân naøy sang cho ngöôøi tieâu duøng baèng caùch taêng giaù baùn, vaø nhö vaäy laïm phaùt seõ tieáp tuïc xaûy ra. Ñieàu ñaùng chuù yù ôû ñaây laø neáu ngöôøi lao ñoäng cho raèng trong töông lai laïm phaùt xaûy ra laø thaáp thì yeâu caàu ñoøi taêng löông seõ thaáp vaø coù theå khoâng xaûy ra, coøn neáu ngöôøi lao ñoäng cho raèng laïm phaùt khoù coù theå kieàm cheá ñöôïc thì yeâu caàu ñoøi taêng löông seõ cao. Do vaäy vieäc phaùt ra nhöõng daáu hieäu ñaùng tin caäy cho thò tröôøng raèng laïm phaùt seõ ñi xuoáng vaø ñöôïc kieåm soaùt trong töông lai laø raát quan troïng ñoái vieäc giaûm laïm phaùt quaùn tính. Nhöõng daáu hieäu naøy chæ coù theå coù ñöôïc töø vieäc coâng boá vaø thöïc thi caùc chính saùch ñaùng tin caäy ñeå kieàm cheá laïm phaùt cuûa chính phuû. Nhö vaäy, qua caùc quan ñieåm veà laïm phaùt cuûa caùc nhaø kinh teá theo hai tröôøng phaùi troïng tieàn vaø Keynes ñaõ trình baøy ôû treân, coù theå nhaän thaáy raèng laïm phaùt laø moät hieän töôïng kinh teá raát phöùc taïp vì noù coù lieân quan ñeán nhieàu vaán ñeà, nhieàu maët cuûa neàn kinh teá, ñaëc bieät laø lieân quan ñeán tieàn teä vaø giaù trò cuûa ñoàng tieàn. Tuy quan ñieåm cuûa caùc nhaø kinh teá veà laïm phaùt coù moät soá ñieåm khaùc nhau, nhöng nhìn chung, ña soá hoï ñeàu cho raèng bieåu hieän beân ngoaøi cuûa laïm phaùt laø söï gia taêng lieân tuïc cuûa möùc giaù chung trong neàn kinh teá. Möùc giaù chung laø möùc giaù caû trung bình cuûa taát caû caùc loaïi haøng hoùa, dòch vuï, vì theá, khi möùc giaù chung taêng leân khoâng coù nghóa laø taát caû caùc maët haøng
-5- ñeàu taêng giaù maø coù theå coù moät soá maët haøng khoâng thay ñoåi giaù hay giaûm giaù so vôùi tröôùc. Do ñoù, khi noùi ñeán laïm phaùt laø noùi ñeán söï taêng giaù caû haøng hoaù treân dieän roäng vaø keùo daøi chöù khoâng phaûi laø söï taêng giaù cuûa caùc haøng hoaù rieâng leû, nhaát thôøi. Hôn nöõa, giaù caû laø bieåu hieän baèng tieàn giaù trò cuûa haøng hoaù, hay noùi caùch khaùc, tieàn teä laø thöôùc ño giaù trò cuûa haøng hoaù, cho neân giaù trò cuûa ñoàng tieàn thay ñoåi cuõng laøm thay ñoåi giaù caû haøng hoaù, chính vì vaäy, laïm phaùt xaûy ra suy cho cuøng ít nhieàu ñeàu lieân quan ñeán chính saùch tieàn teä vaø taøi chính quoác gia. 1.1.2. Muïc tieâu vaø taàm quan troïng cuûa coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt 1.1.2.1 Taùc ñoäng cuûa laïm phaùt ñoái vôùi neàn kinh teá Veà cô baûn, neàn kinh teá laïm phaùt laø moät tín hieäu khoâng toát. Duy trì laïm phaùt seõ laøm giaûm daàn lôïi töùc thöïc cuûa nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp, nhöõng ngöôøi hoaøn löông höu vaø daãn ñeán sai leäch trong vieäc phaân phoái cuûa caûi cuûa xaõ hoäi. Tuy nhieân, lòch söû laïm phaùt ñaõ cho thaáy raèng khoâng phaûi baát cöù luùc naøo laïm phaùt xaûy ra cuõng laø xaáu, vaø cuõng khoâng phaûi ai cuõng bò thieät haïi khi neàn kinh teá bò laïm phaùt. Cuõng nhö ña soá caùc hieän töôïng kinh teá khaùc, laïm phaùt cuõng coù tính hai maët cuûa noù laø mang laïi lôïi ích cuõng nhö gaây ra thieät haïi ñoái vôùi neàn kinh teá. 1.1.2.1.1 Taùc ñoäng tích cöïc cuûa laïm phaùt Theo lyù thuyeát kinh teá vó moâ, khi neàn kinh teá chöa ñaït ñeán möùc toaøn duïng, hay noùi caùch khaùc, khi caùc yeáu toá saûn xuaát nhö ñaát ñai, lao ñoäng, voán, coâng ngheä... chöa ñöôïc khai thaùc heát thì khi möùc giaù chung taêng leân seõ coù taùc duïng kích thích caùc doanh nghieäp gia taêng ñaàu tö ñeå taêng saûn löôïng haøng hoaù cung öùng treân thò tröôøng, laøm cho saûn xuaát ñöôïc môû roäng. Saûn xuaát môû roäng seõ taïo ra ñöôïc nhieàu coâng aên vieäc laøm, giaûm tyû leä thaát nghieäp vaø taêng thu nhaäp cuûa ngöôøi daân. Ñaàu tö cho saûn xuaát taêng, thu nhaäp cuûa ngöôøi daân taêng seõ goùp phaàn laøm taêng toång caàu. Toång caàu taêng laïi taïo ñieàu kieän cho saûn xuaát phaùt trieån. Saûn xuaát vaø tieâu duøng lieân tuïc phaùt trieån, môû roäng seõ goùp phaàn duy trì söï taêng tröôûng oån ñònh cuûa neàn kinh teá. Treân giaùc ñoä naøy, laïm phaùt ñöôïc xem laø moät nhaân toá kích thích kinh teá phaùt trieån. Giaù caû chung taêng taïo ñieàu kieän cho saûn xuaát phaùt trieån, nhöng khoâng phaûi taát caû caùc ngaønh trong neàn kinh teá ñeàu phaùt trieån. Giaù caû taêng seõ laøm cho caùc yeáu toá saûn xuaát ñaàu vaøo taêng giaù, laøm taêng chi phí saûn xuaát. Vì theá, nhöõng ngaønh naøo taêng ñöôïc giaù baùn thì seõ toàn taïi vaø phaùt trieån, coøn nhöõng ngaønh naøo maø giaù baùn khoâng taêng ñöôïc, hay thaäm chí coøn giaûm xuoáng, thì coù theå bò thu heïp daàn. Keát quaû laø voán ñaàu tö seõ chuyeån dòch, caùc ngaønh kinh teá phaùt trieån ñöôïc thì seõ thu huùt ñöôïc nhieàu voán ñaàu tö, coøn caùc ngaønh khoâng
-6- phaùt trieån ñöôïc seõ thu huùt ñöôïc ít voán ñaàu tö, hôn nöõa voán ñaàu tö coøn bò ruùt daàn ñeå ñaàu tö vaøo nhöõng lónh vöïc, ngaønh ngheà khaùc Ñieàu naøy seõ goùp phaàn laøm bieán ñoåi cô caáu neàn kinh teá theo höôùng coù lôïi vaø hieäu quaû hôn. Giaù caû taêng khoâng nhöõng goùp phaàn laøm thay ñoåi cô caáu kinh teá maø coøn taïo ra moät aùp löïc caïnh tranh raát lôùn trong neàn kinh teá ôû haàu heát caùc ngaønh ngheà. Ñoái vôùi caùc ngaønh taêng ñöôïc giaù baùn thì aùp löïc lôùn nhaát ñoái vôùi caùc doanh nghieäp laø laøm sao ñeå duy trì vaø phaùt trieån thò phaàn cuûa mình. Coøn nhöõng ngaønh khoâng taêng giaù ñöôïc thì caùc doanh nghieäp phaûi chòu aùp löïc lôùn hôn vì vöøa phaûi duy trì thò phaàn vöøa phaûi coá gaéng haï thaáp chi phí ñeå ñaûm baûo coù lôïi nhuaän. Trong boái caûnh ñoù, ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån buoäc caùc doanh nghieäp phaûi khoâng ngöøng caûi tieán kyõ thuaät, naâng cao naêng suaát lao ñoäng, naêng löïc quaûn lyù, caûi tieán chaát löôïng saûn phaåm vaø haï giaù thaønh saûn phaåm. Theo quan nieäm cuûa caùc nhaø ñaàu tö taøi chính, laïm phaùt cuõng ñöôïc xem nhö laø moät nhaân toá ruûi ro tieàm aån vaø laø moät ñoäng cô caàn thieát ñeå ñaàu tö sinh lôïi. Ruûi ro naøy theå hieän ôû söï khoâng chaéc chaén veà giaù trò cuûa ñoàng tieàn trong töông lai. Neáu laïm phaùt taêng thì moät ñoàng ngaøy hoâm nay seõ coù giaù trò nhieàu hôn moät ñoàng trong löông lai, töùc giaù trò ñoàng tieàn giaûm ñi. Giaù trò ñoàng tieàn giaûm ñi theo thôøi gian nhö laø moät thöù thueá ñaùnh treân nhöõng ngöôøi naém giöõ tieàn. Ñieàu naøy seõ khuyeán khích nhöõng ngöôøi naém giöõ tieàn söû duïng tieàn cuûa mình ñeå ñaàu tö sinh lôïi, chaúng haïn nhö göûi tieát kieäm, mua chöùng khoaùn, goùp voán kinh doanh… nhaèm baûo toàn ñöôïc giaù trò thöïc cuûa tieàn vaø coù theå mang laïi moät giaù trò tieàn teä lôùn hôn. Keát quaû laø laøm taêng hieäu quaû söû duïng voán trong neàn kinh teá. Giaù caû taêng leân, ñoàng tieàn bò maát giaù, ñieàu naøy seõ coù lôïi cho moät soá boä phaän trong xaõ hoäi doù laø: chính phuû, caùc doanh nghieäp vaø ngöôøi vay nôï. - Chính phuû laø ngöôøi höôûng lôïi tröôùc tieân töø laïm phaùt. Giaù caû taêng seõ laøm taêng thu nhaäp cuûa nhaø saûn xuaát, vaø vì theá möùc löông cuûa ngöôøi lao ñoäng cuõng taêng theo. Khi thu nhaäp cuûa xaõ hoäi taêng thì thueá traû cho Nhaø nöôùc cuõng taêng. Trong khi ñoù caùc khoaûn chi traû löông, trôï caáp höu trí… cuûa Nhaø nöôùc thöôøng mang tính oån ñònh trong moät thôøi gian daøi, hoaëc neáu thay ñoåi cuõng khoâng baèng nguoàn thu taêng theâm vaøo ngaân saùch do taêng giaù, cho neân Nhaø nöôùc vaãn ñöôïc lôïi töø laïm phaùt. Hôn nöõa, chính phuû thöôøng laø chuû nôï lôùn nhaát trong xaõ hoäi döôùi daïng caùc taøi saûn taøi chính nhö traùi phieáu chính phuû, laïm phaùt seõ laøm cho phaàn laõi suaát thöïc maø chính phuû chi traû cho caùc khoaûn nôï baèng tieàn trong nöôùc seõ giaûm ñi. Vaø neáu laïm phaùt xaûy ra laø do phaùt haønh tieàn thì chính phuû caøng ñöôïc lôïi hôn nöõa, vì naêng löïc mua saém cuûa nhöõng ñoàng tieàn hieän coù seõ bò suït giaûm vaø chuyeån dòch vaøo nhöõng ñoàng tieàn phaùt haønh môùi. Nhö vaäy, roõ raøng chính phuû seõ raát coù lôïi vì chæ caàn boû ra moät ít chi phí
-7- ñeå in tieàn laø coù theå duøng ñeå mua saém moät khoái löôïng haøng hoaù lôùn hôn treân thò tröôøng. Cuõng chính vì nhöõng moái lôïi naøy maø ña soá caùc chính phuû ñeàu coá gaéng duy trì laïm phaùt trong neàn kinh teá. - Caùc doanh nghieäp cuõng coù lôïi töø laïm phaùt ñöùng treân giaùc ñoä taêng giaù baùn so vôùi söï thay ñoåi tieàn löông cuûa ngöôøi lao ñoäng. Thoâng thöôøng, khi laïm phaùt xaûy ra caùc doanh nghieäp thöôøng seõ taêng giaù baùn tröôùc khi coù nhöõng quyeát ñònh ñeå thay ñoåi tieàn löông cho ngöôøi lao ñoäng. Söï thay ñoåi löông naøy thoâng thöôøng ñöôïc thöïc hieän vaøo thôøi ñieåm ñaàu naêm, vaø neáu coù taêng löông thì möùc taêng cuõng khoâng theå cao hôn möùc taêng giaù vì theá lôïi nhuaän cuûa nhaø saûn xuaát thöôøng cao hôn so vôùi tröôùc. - Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñi vay, neáu laõi suaát ñi vay khoâng gaén vôùi söï thay ñoåi laïm phaùt thì khi giaù caû taêng, naêng löïc mua saém cuûa ñoàng tieàn bò giaûm suùt, vì theá giaù trò ñoàng tieàn khi hoï vay seõ cao hôn giaù trò ñoàng tieàn maø hoï traû laïi nôï vay cho chuû nôï, do ñoù ngöôøi ñi vay cuõng seõ ñöôïc höôûng lôïi töø laïm phaùt. Dó nhieân, neáu laõi suaát vay gaén vôùi söï bieán ñoäng cuûa laïm phaùt thì ngöôøi ñi vay seõ khoâng coù lôïi gì. Nhö vaäy, laïm phaùt xaûy ra cuõng coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc nhaát ñònh ñoái vôùi neàn kinh teá nhö taêng tröôûng, gia taêng vieäc laøm, kích thích caïnh tranh, naâng cao hieäu quaû söû duïng voán... Tuy nhieân, nhöõng taùc ñoäng tích cöïc treân chæ coù ñöôïc thöïc söï khi laïm phaùt xaûy ra laø thaáp vaø mang tính oån ñònh trong moät thôøi gian daøi. 1.1.2.1.2 Taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa laïm phaùt Maëc duø trong moät soá tröôøng hôïp naøo ñoù, laïm phaùt xaûy ra laø coù lôïi cho neàn kinh teá, nhöng nhìn chung, laïm phaùt xaûy ra ñeàu coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñoái vôùi neàn kinh teá, theå hieän ôû moät soá maët nhö: phaân boá nguoàn löïc, phaân phoái thu nhaäp, phaùt trieån kinh teá vaø laõng phí cuûa xaõ hoäi. - Phaân boá nguoàn löïc khoâng hieäu quaû: khi laïm phaùt xaûy ra ñoàng tieàn seõ bò maát giaù, ñaëc bieät laø trong thôøi kyø laïm phaùt cao thì giaù trò ñoàng tieàn seõ suït giaûm nghieâm troïng, cho neân caøng giöõ nhieàu tieàn maët trong tay thì caøng trôû neân ngheøo ñi. Ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng naøy, ngöôøi ta chuyeån sang naém giöõ caùc taøi saûn khaùc laâu beàn hôn vaø giaù trò ít bò bieán ñoäng bôûi laïm phaùt hôn nhö baát ñoäng saûn, vaøng, ñaù quyù vaø caùc loaïi ngoaïi teä maïnh. Caùc khoaûn tieàn göûi tieát kieäm taïi ngaân haøng seõ bò suït giaûm do ngöôøi daân khoâng thích göûi tieàn vaøo ngaân haøng nöõa, khoâng nhöõng theá hoï coøn ñoå xoâ ñeán ngaân haøng ñeå ruùt tieàn ra. Ñieàu naøy laøm cho nguoàn voán cho vay cuûa caùc ngaân haøng bò giaûm suùt nghieâm troïng. Nguoàn voán ngaân haøng giaûm seõ laøm taêng laõi suaát cho vay, daãn ñeán voán ñaàu tö cho saûn xuaát cuõng giaûm. Keát quaû laø voán ñaàu tö vaøo saûn xuaát seõ giaûm ñi, trong khi ñoù voán ñaàu tö vaøo caùc taøi saûn ngoaøi saûn xuaát nhö baát ñoäng saûn seõ taêng leân. Xeùt treân giaùc ñoä neàn kinh teá, caùc taøi saûn ngoaøi saûn xuaát khoâng
-8- goùp phaàn taïo ra saûn phaåm cho xaõ hoäi vì theá vieäc ñaàu tö nhieàu vaøo caùc taøi saûn naøy seõ laøm giaûm hieäu quaû cuûa neàn kinh teá. - Phaân boá thu nhaäp bò bieán daïng: ñöùng treân giaùc ñoä phaân phoái thu nhaäp trong xaõ hoäi thì laïm phaùt xaûy ra seõ coù lôïi cho ngöôøi ñi vay, nhaø saûn xuaát vaø ngöôøi phaùt haønh tieàn, chính phuû, ngöôïc laïi, nhöõng ngöôøi cho vay vaø nhöõng ngöôøi höôûng löông, trôï caáp seõ bò thieät haïi. + Ñoái vôùi ngöôøi höôûng löông, trôï caáp thì khi laïm phaùt xaûy ra, löông cuûa hoï thöôøng ñöôïc ñieàu chænh sau khi giaù caû taêng leân, nhöng haàu nhö toác ñoä taêng löông khoâng baèng vôùi toác ñoä taêng giaù caû, vì theá löôïng haøng hoaù maø hoï tieâu duøng seõ thaáp hôn so vôùi tröôùc, keát quaû laø thu nhaäp thöïc söï cuûa hoï giaûm xuoáng, do ñoù möùc soáng seõ ngaøy caøng thaáp neáu laïm phaùt ngaøy caøng cao. Hôn nöõa, do toác ñoä taêng löông chaäm hôn toác ñoä taêng giaù seõ laøm cho lôïi nhuaän cuûa nhaø saûn xuaát taêng leân, do ñoù moät phaàn nhöõng khoaûn thieät haïi maø ngöôøi lao ñoäng phaûi chòu ñaõ chuyeån thaønh phaàn lôïi maø nhaø saûn xuaát ñöôïc höôûng. Ñieàu naøy laøm cho nhaø saûn xuaát döôøng nhö ngaøy caøng giaøu hôn, trong khi ñoù ngöôøi lao ñoäng, höu trí ngaøy caøng ngheøo ñi. + Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi cho vay, thöôøng laø hoï cho vay döôùi daïng laõi suaát coá ñònh khi laïm phaùt xaûy ra, nhöõng ñoàng tieàn maø hoï nhaän ñöôïc töø vieäc cho vay seõ coù giaù trò thaáp hôn luùc cho vay, vì theá phaàn laõi suaát thöïc maø hoï ñöôïc höôûng seõ giaûm suùt thaäm chí coøn bò aâm neáu laïm phaùt quaù cao. Trong soá nhöõng ngöôøi cho vay, coù theå noùi daân chuùng laø ngöôøi cho vay nhieàu nhaát döôùi daïng tieàn göûi tieát kieäm vaø mua traùi phieáu chính phuû, neân cuõng laø nhöõng ngöôøi chòu thieät haïi nhieàu nhaát. - Laøm suy thoaùi kinh teá: laïm phaùt xaûy ra laøm cho nguoàn löïc phaân boá khoâng hieäu quaû, caùc khoaûn ñaàu tö khoâng saûn xuaát gia taêng laøm cho caùc khoaûn ñaàu tö vaøo saûn xuaát suït giaûm, laøm giaûm caàu veà caùc yeáu toá saûn xuaát, do ñoù laøm giaûm toång caàu cuûa neàn kinh teá. Toång caàu vaø saûn xuaát suït giaûm seõ laøm giaûm taêng tröôûng kinh teá, taêng tình traïng thaát nghieäp vaø daãn ñeán suy thoaùi kinh teá. Laïm phaùt cao seõ laøm cho vieäc döï ñoaùn giaù caû vaø chi phí gaëp khoù khaên, do ñoù caùc döï aùn ñaàu tö môùi cuõng seõ khoù ñöôïc thöïc hieän. Giaù caû taêng neân caùc yeáu toá saûn xuaát ñaàu vaøo cuõng taêng, nhu caàu tieàn voán ñeå thanh toaùn caùc giao dòch mua baùn cuõng taêng laøm cho laõi suaát taêng cao. Laõi suaát taêng laïi laøm taêng chi phí saûn xuaát, giaûm lôïi nhuaän cho neân seõ khoâng khuyeán khích saûn xuaát phaùt trieån. Hôn nöõa, chi phí taêng cao, lôïi nhuaän thaáp seõ khoâng haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö boû tieàn vaøo thò tröôøng voán. Keát quaû laø thò tröôøng voán trong nöôùc bò suy yeáu vaø thu heïp daàn, caùc luoàng voán ñaàu tö quoác teá seõ chaïy qua caùc nöôùc khaùc coù möùc laïm phaùt thaáp hôn vaø oån ñònh hôn.
-9- Ngoaøi ra, neáu laïm phaùt trong nöôùc cao hôn laïm phaùt ôûû nöôùc ngoaøi seõ laøm cho giaù caû cuûa haøng hoaù trong nöôùc taêng leân laøm giaûm söùc caïnh tranh cuûa haøng hoaù xuaát khaåu ñoàng thôøi kích thích nhaäp khaåu haøng hoaù. Xuaát khaåu giaûm, nhaäp khaåu taêng seõ laøm maát caân ñoái caùn caân thanh toaùn quoác teá, laøm thu heïp saûn xuaát trong nöôùc. - Toán keùm chi phí cuûa xaõ hoäi: do laïm phaùt gaây ra nhöõng thieät haïi khoâng nhoû cho neàn kinh teá nhö ñaõ keå treân, vì theá khi laïm phaùt xaûy ra caùc boä phaän trong neàn kinh teá goàm chính phuû, doanh nghieäp vaø ngöôøi daân phaûi maát chi phí ñeå tìm caùch ñoái phoù vaø kieåm soaùt laïm phaùt. Laïm phaùt xaûy ra, ngöôøi daân maø nhaát laø ngöôøi lao ñoäng, höu trí laø nhöõng ngöôøi chòu thieät haïi nhieàu nhaát. Ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng naøy hoï phaûi maát nhieàu thôøi gian, coâng söùc ñeå tính toaùn, tìm kieám vaø mua saém nhöõng haøng hoaù coù theå caát tröõ giaù trò toát hôn. Tieàn maët caøng nhieàu, thieät haïi caøng lôùn vì theá khoái löôïng giao dòch mua baùn haøng hoaù cuõng taêng leân, ngöôøi daân chæ caát tröõ moät soá löôïng raát ít tieàn maët trong thôøi kyø laïm phaùt ñeå phuïc vuï cho nhu caàu chi tieâu toái thieåu haøng ngaøy. Hôn nöõa, do tieàn göûi tieát kieäm trong daân cuõng raát lôùn, do ñoù, ngöôøi daân cuõng phaûi toán nhieàu thôøi gian, chi phí (chi phí moøn giaøy) ñeå ñeán caùc ngaân haøng ruùt tieàn vaø thanh toaùn caùc khoaûn nôï mua haøng hoaù, dòch vuï. Khi laïm phaùt gia taêng, ñeå coù theå chuû ñoäng ñoái phoù vôùi caùc tình huoáng xaáu coù theå xaûy ra caùc doanh nghieäp phaûi toán nhieàu tieàn hôn cho vieäc toång hôïp, phaân tích vaø döï baùo thoâng tin kinh teá lieân quan ñeán thò tröôøng. Hôn nöõa, ñeå traùnh bò loã caùc doanh nghieäp cuõng buoäc phaûi thay ñoåi giaù baùn. Hoï phaûi maát thôøi gian vaø toán keùm chi phí ñeå tính toaùn laïi giaù baùn, in aán laïi baûng giaù. Ñoái vôùi nhöõng haøng hoaù maø giaù in saün treân saûn phaåm thì phaûi toán theâm chi phí ñeå ñieàu chænh laïi giaù. Caùc chi phí giao dòch vôùi khaùch haøng cuõng taêng leân ñeå thoâng baùo, giaûi thích veà vieäc thay ñoåi giaù. Trong thôøi gian ngaén, söï suït giaûm veà khoái löôïng haøng hoaù baùn ra laø khoâng traùnh khoûi do ñieàu chænh taêng giaù. Nhìn chung, laïm phaùt xaûy ra aûnh höôûng ñeán nhieàu maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, treân giaùc ñoä laø ngöôøi quaûn lyù kinh teá vó moâ chính phuû cuõng phaûi tìm caùc bieän phaùp ñeå kieåm soaùt laïm phaùt sao cho coù lôïi nhaát cho neàn kinh teá. Caùc bieän phaùp naøy cuõng ñoøi hoûi phaûi toán thôøi gian, coâng söùc vaø chi phí ñeå thöïc hieän. Chaúng haïn nhö ñeå choáng laïi tình traïng laïm phaùt do moät soá loaïi nguyeân vaät lieäu nhaäp khaåu taêng ñoät bieán laøm möùc giaù chung taêng leân treân dieän roäng, chính phuû coù theå aùp duïng bieän phaùp giaûm thueá nhaäp khaåu, chi buø loã cho caùc doanh nghieäp kinh doanh caùc maët haøng naøy… Ñieàu naøy seõ laøm giaûm nguoàn thu vaøo ngaân saùch Nhaø nöôùc vaø taêng chi tieâu cuûa chính phuû.
- 10 - 1.1.2.2 Muïc tieâu vaø taàm quan troïng cuûa coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt trong neàn kinh teá Khi laïm phaùt xaûy ra taát yeáu seõ coù nhöõng taùc ñoäng ñeán neàn kinh teá, coù taùc ñoäng tích cöïc vaø cuõng coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc nhö ñaõ ñeà caäp beân treân. Do vaäy, tuøy thuoäc vaøo töøng muïc tieâu phaùt trieån kinh teá cuûa moãi quoác gia, ñeå traùnh nhöõng toån thaát do laïm phaùt gaây ra hay nhöõng mong muoán laïm phaùt mang laïi, caùc nhaø laøm chính saùch phaûi thöïc hieän coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt cho phuø hôïp. Thoâng thöôøng, trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá cuûa mình, moãi quoác gia bao giôø cuõng ñaët ra nhieàu muïc tieâu nhö ñaûm baûo taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cao, oån ñònh giaù caû, taïo nhieàu coâng vieäc laøm, xoùa boû naïn ngheøo ñoùi, oån ñònh chính trò…, trong ñoù, muïc tieâu ngaøy caøng taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cao hôn luoân laø muïc tieâu haøng ñaàu nhaèm mang laïi söï giaøu coù, thònh vöôïng cho ñaát nöôùc, laøm tieàn ñeà cho vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu khaùc. Moät vaán ñeà ñaët ra laø caàn phaûi laøm gì ñeå ñaït toác ñoä taêng tröôûng vaø phaùt trieån nhö mong muoán. Ñieàu naøy hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo vieäc khai thaùc vaø söû duïng moät caùch thaät hieäu quaû caùc nguoàn löïc trong nöôùc cuõng nhö töø nöôùc ngoaøi. Sôû dó nhö vaäy laø vì caùc nguoàn löïc kinh teá nhö ñaát ñai, taøi nguyeân, lao ñoäng, voán, coâng ngheä… ñeàu laø nhöõng yeáu toá coù haïn maø nhu caàu söû duïng cuûa con ngöôøi laø voâ haïn. Ñaëc bieät, aùp löïc taêng tröôûng kinh teá nhanh maïnh seõ keùo theo nhu caàu veà caùc yeáu toá saûn xuaát caøng lôùn, gaây aùp löïc taêng giaù leân caùc yeáu toá saûn xuaát. Khi caùc yeáu toá saûn xuaát taêng giaù seõ laøm taêng chi phí ñaàu vaøo cuûa quaù trình saûn xuaát kinh doanh vaø laøm cho giaù caû haøng hoùa taêng leân, söï taêng leân giaù caû cuûa haøng hoùa trong moät thôøi gian daøi seõ laøm gia taêng laïm phaùt. Khi ñoù, vôùi caùc taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa mình, laïm phaùt seõ aûnh höôûng ñeán nhieàu maët cuûa neàn kinh teá. Vaäy, möùc laïm phaùt nhö theá naøo laø phuø hôïp ñoái vôùi neàn kinh teá hay noùi caùch khaùc tyû leä laïm phaùt naøo laø caàn ñöôïc duy trì ñeå ñaûm baûo ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ ñaët ra. Vieäc duy trì moät tyû leä laïm phaùt nhö mong muoán laø raát caàn thieát vaø quan troïng nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu quaûn lyù kinh teá vó moâ cuûa quoác gia. Moät chuoãi caùc coâng vieäc lieân quan ñeán vieäc duy trì moät tyû leä laïm phaùt nhö mong muoán ñoù goïi laø coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt. Khi laïm phaùt cao hôn hoaëc thaáp hôn tyû leä laïm phaùt mong muoán, chính phuû seõ tieán haønh moät soá bieän phaùp, caùc coâng cuï taùc ñoäng ñeán thueá, laõi suaát, möùc cung tieàn trong neàn kinh teá… ñeå duy trì ñöôïc tyû leä laïm phaùt nhö mong muoán naøy nhaèm ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu kinh teá xaõ hoäi ñaõ ñeà ra. Noùi toùm laïi, ñoái vôùi neàn kinh teá ñeå phaùt trieån oån ñònh vaø ñaûm baûo taêng tröôûng hieäu quaû, chính phuû caàn chuù yù ñeán yeáu toá laïm phaùt, phaûi xaùc ñònh moät
- 11 - tyû leä laïm phaùt vöøa phaûi phuø hôïp, laïm phaùt vöøa phaûi gaây thieät haïi vöøa phaûi, laïm phaùt cao seõ gaây thieät haïi cao hôn. Vaø ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt laø moät coâng vieäc quaûn lyù vó moâ khoâng theå thieáu trong coâng taùc quaûn lyù kinh teá cuûa moät quoác gia. 1.2. NOÄI DUNG CUÛA COÂNG TAÙC KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT 1.2.1 Caùc chæ tieâu, phöông thöùc ño löôøng laïm phaùt 1.2.1.1 Caùc chæ tieâu ño löôøng laïm phaùt Hieän nay coù nhieàu phöông phaùp ñöôïc duøng ñeå ño löôøng laïm phaùt. Tuøy vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa moãi quoác gia maø chính phuû löïa choïn phöông phaùp phuø hôïp sao cho keát quaû ño löôøng coù theå phuïc vuï moät caùch ñaéc löïc nhaát cho vieäc ñieàu haønh caùc chính saùch kinh teá vó moâ vaø kieåm soaùt laïm phaùt. Ñeå tính toaùn laïm phaùt, caùc phöông phaùp ñöôïc löïa choïn thöôøng duøng caùc chæ soá nhö chæ soá giaù saûn xuaát (PPI), chæ soá ñieàu chænh GDP, chæ soá giaù baùn leû (RPI), chæ soá giaù tieâu duøng (CPI). Trong ñoù, hai chæ soá ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát laø chæ soá giaù tieâu duøng vaø chæ soá ñieàu chænh GDP. 1.2.1.1.1 Chæ soá giaù tieâu duøng (CPI – Consumption Price Index) Ñeå tính toaùn chæ tieâu naøy, ngöôøi ta baét ñaàu baèng vieäc thu thaäp soá lieäu veà giaù caû cuûa haøng ngaøn haøng hoùa vaø dòch vuï. CPI chuyeån giaù caû cuûa nhieàu haøng hoaù vaø dòch vuï thaønh moät chæ soá duy nhaát phaûn aùnh möùc giaù chung. Coù theå thöïc hieän baèng caùch tính soá bình quaân cuûa taát caû caùc loaïi giaù caû, tuy nhieân vieäc tính nhö vaäy seõ coi nhö taát caû haøng hoùa vaø dòch vuï ñeàu coù taàm quan troïng nhö nhau, ñieàu naøy khoâng ñuùng trong thöïc teá. Do vaäy, ngöôøi ta duøng xaùc ñònh quyeàn soá cho caùc maët haøng naøy baèng caùch tính toaùn giaù caû cuûa moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï maø moät ngöôøi tieâu duøng ñaïi dieän mua. CPI gaùn quyeàn soá coá ñònh (q0i ) cho giaù caû cuûa caùc haøng hoùa khaùc nhau. Vaäy, CPI laø giaù cuûa moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï naøy so vôùi giaù cuûa gioû haøng hoùa vaø dòch vuï nhö theá trong moät naêm cô sôû (naêm goác) naøo ñoù. Ño löôøng chæ soá giaù tieâu duøng CPI: ∑pq t 0 CPI = i i x 100 ∑p q 0 0 i i p0i : giaù baùn leû cuûa saûn phaåm i ôû thôøi ñieåm 0 pti : giaù baùn leû cuûa saûn phaåm i ôû thôøi ñieåm t q0i : löôïng saûn phaåm i ôûû thôøi ñieåm 0
- 12 - Chæ soá tính ñöôïc cho chuùng ta bieát raèng hieän giôø ñeå mua moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï nhö vaäy chuùng ta boû ra soá tieàn baèng bao nhieâu laàn neáu so vôùi soá tieàn phaûi boû ra ñeå mua moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï nhö theá vaøo naêm cô sôû. Chæ soá giaù tieâu duøng laø moät chæ soá ñöôïc theo doõi chaët cheõ nhöng noù khoâng phaûi laø chæ soá duy nhaát thuoäc loaïi naøy. Caùc chæ soá khaùc coøn coù theå quan taâm nhö chæ soá giaù baùn buoân – phaûn aùnh giaù cuûa moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï ñieån hình ñöôïc doanh nghieäp mua. Vaø tyû leä laïm phaùt ñöôïc xaùc ñònh: CPIt – CPIt-1 Tyû leä laïm phaùt naêm t = x 100 CPIt-1 1.2.1.1.2 Chæ soá ñieàu chænh GDP Chæ soá ñieàu chænh GDP coøn ñöôïc goïi laø chæ soá ñieàu chænh giaù ngaàm ñònh cuûa GDP. Ñoù chính laø tyû leä giöõa GDP danh nghóa vaø GDP thöïc teá. GDP danh nghóa Chæ soá ñieàu chænh GDP = GDP thöïc teá Chæ soá ñieàu chænh GDP phaûn aùnh giaù cuûa moät ñôn vò saûn löôïng ñieån hình so vôùi giaù cuûa noù trong naêm cô sôû. Ta thaáy raèng, chæ soá giaù tieâu duøng ñöôïc duøng ñeå phaûn aùnh möùc giaù trung bình cuûa moät roå haøng hoaù, dòch vuï ôû kyø hieän haønh so vôùi kyø goác. Nhöôïc ñieåm chính cuûa chæ soá naøy laø söï giôùi haïn cuûa roå haøng hoaù cuõng nhö söû duïng troïng soá coá ñònh trong tính toaùn. Do ñoù, chæ soá giaù khoâng phaûn aùnh ñöôïc söï thay ñoåi chaát löôïng cuûa haøng hoaù, cô caáu haøng hoaù tieâu duøng vaø söï bieán ñoåi chi tieâu cuûa ngöôøi tieâu duøng cho nhöõng haøng hoaù khaùc nhau theo thôøi gian. Coøn chæ soá ñieàu chænh GDP ñöôïc tính döïa vaøo toaøn boä khoái löôïng haøng hoaù, dòch vuï cuoái cuøng ñöôïc saûn xuaát trong moät naêm vaø giaù caû ôû kyø hieän haønh so vôùi kyø goác. Veà cô baûn thì chæ soá ñieàu chænh GDP seõ tính toaùn laïm phaùt chính xaùc hôn chæ soá giaù tieâu duøng theo ñònh nghóa veà laïm phaùt, vì noù theå hieän ñöôïc xu höôùng taêng möùc giaù chung cuûa haøng hoaù. Tuy nhieân, chæ soá ñieàu chænh GDP chæ tính ñöôïc laïm phaùt cuûa moät naêm sau khi ñaõ coù thoâng baùo chính thöùc veà toång saûn phaåm quoác noäi (GDP) cuûa naêm ñoù, coøn chæ soá giaù seõ coù öu ñieåm hôn laø tính ñöôïc laïm phaùt taïi töøng thaùng, töøng quyù hay töøng naêm. Nhö vaäy, chæ soá giaù tieâu duøng ñöôïc söû duïng phoå bieán ñeå thoâng tin veà tình hình laïm phaùt ôû caùc thôøi kyø trong naêm, laïm phaùt ñoù goïi laø laïm phaùt chæ soá giaù tieâu duøng. Nhöng vieäc söû duïng chæ soá naøy laøm muïc tieâu ñieàu haønh chính saùch tieàn teä ñaõ gaây ra nhieàu tranh caõi vaø khoâng thoáng nhaát ôû moãi quoác gia. Ñoù laø vì do xuaát phaùt töø caùc nhöôïc ñieåm chính nhö ñaõ keå treân, chæ soá giaù
- 13 - tieâu duøng raát deã bò taùc ñoäng bôûi caùc cuù soác taïm thôøi leân moät soá haøng hoaù, ñaëc bieät laø nhöõng maët haøng chieám tyû troïng lôùn trong roå haøng hoaù. Chính vì deã bò taùc ñoäng neân chæ soá giaù tieâu duøng thöôøng khoâng oån ñònh, do ñoù seõ deã daãn ñeán sai leäch khi duøng noù ñeå döï baùo xu höôùng laïm phaùt vaø coù theå laøm cheäch höôùng chính saùch tieàn teä. Khaéc phuïc nhöôïc ñieåm ñoù, caùc nöôùc ñaõ aùp duïng nhieàu phöông phaùp ñeå tìm ra moät chæ soá giaù khaùc mang tính oån ñònh hôn vaø ít chòu söï taùc ñoäng cuûa nhöõng cuù soác taïm thôøi hôn. Chæ soá giaù môùi naøy ñöôïc tính toaùn treân cô sôû chæ soá giaù tieâu duøng nhöng coù loaïi tröø aûnh höôûng cuûa caùc haøng hoaù coù möùc giaù dao ñoäng maïnh nhö: giaù löông thöïc thöïc phaåm, xaêng daàu, naêng löôïng. Do ñoù, laïm phaùt ñöôïc ño löôøng töø chæ soá giaù môùi naøy, ñöôïc goïi laø "laïm phaùt cô baûn" (core inflation), seõ theå hieän chính xaùc hôn söï gia taêng möùc giaù chung cuûa neàn kinh teá. Vaø ñaây laø muïc tieâu chính maø chính saùch tieàn teä caàn taùc ñoäng ñeå kieåm soaùt laïm phaùt trong neàn kinh teá. 1.2.1.2 Caùc phöông thöùc kieåm soaùt laïm phaùt ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån, khi theo ñuoåi vieäc thöïc hieän moät chính saùch kinh teá vó moâ naøo ñoù nhö giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng hay giaûi quyeát naïn thaát nghieäp, thaâm huït ngaân saùch… thöôøng phaùt sinh laïm phaùt. Thoâng thöôøng phöông thöùc choáng laïm phaùt ñöôïc löïa choïn söû duïng sau khi nghieân cöùu nguyeân nhaân phaùt sinh laïm phaùt hay laïm phaùt xuaát phaùt töø caùc yeáu toá naøo, laø laïm phaùt phí ñaåy, laïm phaùt caàu keùo, laïm phaùt laø hieän töôïng cuûa tieàn teä… Vieäc löïa choïn phöông thöùc choáng choáng laïm phaùt ôû caùc quoác gia khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau, ngay caû trong moät nöôùc, vaøo nhöõng thôøi kyø khaùc nhau ngöôøi ta cuõng thöôøng aùp duïng caùc phöông thöùc khaùc nhau. Nhìn chung coù hai loaïi phöông thöùc sau: 1.2.1.2.1 Phöông thöùc “haïn cheá tieàn teä” Phöông thöùc “haïn cheá tieàn teä” – kieåm soaùt chaët cheõ löôïng tieàn cung öùng hay coøn goïi laø phöông thöùc ñoùng baêng. Phöông thöùc naøy xuaát phaùt töø luaän ñieåm cuûa M.Friedman cho raèng söï taêng tröôûng kinh teá oån ñònh cuûa moät quoác gia chæ laø keát quaû cuûa moät chính saùch tieàn teä oån ñònh. Chính saùch tieàn teä oån ñònh vaø coù hieäu quaû chæ coù theå döïa treân söï kieåm soaùt chaët cheõ khoái löôïng tieàn phaùt haønh trong löu thoâng nghóa laø kieåm soaùt söï cung öùng tieàn teä keát hôïp vôùi chính saùch thueá nhaèm kieàm cheá laïm phaùt vaø thuùc ñaåy taêng tröôûng daøi haïn. Ñaây chính laø phöông thöùc chuû yeáu ñeå oån ñònh tieàn teä, kieàm cheá laïm phaùt. 1.2.1.2.2 Phöông thöùc “nôùi loûng tieàn teä” Phöông thöùc “nôùi loûng tieàn teä” – laáy laïm phaùt tröø laïm phaùt: phöông thöùc naøy xuaát phaùt töø luaän ñieåm cuûa J.M.Keynes cho raèng moät neàn kinh teá taêng tröôûng vaø coù hieäu quaû laø giaûi quyeát ñaày ñuû coâng aên vieäc laøm, muoán vaäy phaûi
- 14 - kích thích maët caàu baèng caùc chính saùch vó moâ cuûa Nhaø nöôùc. Trong ñoù, vieäc nôùi loûng tieàn teä, môû roäng vieäc cung öùng tieàn teä seõ kích thích maët caàu, giaûi quyeát ñöôïc naïn thaát nghieäp nhôø ñoù thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá töø ñoù laïm phaùt seõ ñöôïc kieåm soaùt. Theo quan ñieåm naøy, ngöôøi ta coi laïm phaùt vaø choáng laïm phaùt nhö laø moät quaù trình lieân tuïc nghóa laø vöøa choáng laïm phaùt laïi vöøa thöïc hieän chính saùch tieàn teä laïm phaùt. 1.2.2 Kinh nghieäm trong coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt treân theá giôùi 1.2.2.1 Kinh nghieäm kieåm soaùt laïm phaùt cuûa Myõ Ñaàu tieân, chuùng ta xem xeùt kinh nghieäm cuûa Myõ – moät quoác gia coù nhieàu aûnh höôûng ñeán kinh teá theá giôùi trong vieäc tìm ta moät giaûi phaùp chính saùch taøi khoaù vaø tieàn teä hoãn hôïp nhaèm kieåm soaùt laïm phaùt nhöng vaãn ñaûm baûo taêng tröôûng beàn vöõng vaø oån ñònh giaù caû. Töø naêm 1854 ñeán naêm 1919, neàn kinh teá Myõ bò thu heïp trong khoaûng thôøi gian gaàn baèng khoaûng thôøi gian maø noù taêng tröôûng: söï taêng tröôûng kinh teá trung bình (tính theo taêng tröôûng toång saûn löôïng veà haøng hoùa vaø dòch vuï) keùo daøi 27 thaùng, trong khi ñoù söï trì treä kinh teá trung bình (giai ñoaïn suy giaûm saûn löôïng) keùo daøi 22 thaùng. Töø naêm 1919 ñeán 1945, tình hình kinh teá ñöôïc caûi thieän vaø töø naêm 1945 ñeán 1991, söï taêng tröôûng kinh teá trung bình keùo daøi 50 thaùng vaø söï trì treä kinh teá trung bình chæ keùo daøi 11 thaùng. Beân caïnh ñoù, laïm phaùt ñaõ chöùng toû laø caên beänh nan giaûi hôn nhieàu. Tröôùc chieán tranh theá giôùi thöù hai, giaù caû oån ñònh moät caùch ñaëc bieät, nhöng 40 naêm sau, naêm 1980, maët baèng giaù taêng 400% so vôùi maët baèng giaù naêm 1940. Tuy nhieân, naêm 1979, chính phuû ñaõ chuù yù nhieàu ñeán laïm phaùt vaø soá lieäu veà laïm phaùt ñaõ ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Ñeán cuoái thaäp kyû 1990, neàn kinh teá quoác gia ñaõ ñaït ñöôïc tình traïng toát ñeïp vôùi söï keát hôïp taêng tröôûng nhanh, tyû leä thaát nghieäp vaø laïm phaùt thaáp. Taát caû laø do chính saùch kieåm soaùt laïm phaùt cuûa Myõ mang laïi: - Chính saùch taøi khoaù – Ngaân saùch vaø thueá: söï phaùt trieån cuûa chính phuû töø naêm 1930 ñi cuøng vôùi söï gia taêng chi tieâu lieân tuïc. Naêm 1930, chi tieâu cuûa chính phuû chæ baèng 3,3%GDP, vaø con soá naøy taêng leân gaàn 44%GDP naêm 1944. Chi tieâu cuûa chính phuû noùi chung laïi taêng leân trong nhöõng naêm tieáp theo vaø ñaït 24% vaøo naêm 1983 sau ñoù giaûm ñi chuùt ít. Naêm 1999 tyû leä naøy vaøo khoaûng 21%. Xaây döïng chính saùch taøi khoaù laø moät quaù trình coâng phu, moãi naêm toång thoáng ñeä trình moät keá hoaïch chi tieâu cho Quoác hoäi, caùc nhaø laäp phaùp xem xeùt ñeà nghò naøy vaø quyeát ñònh moät möùc chung cho chi tieâu vaø thueá. Sau ñoù hoï phaân chia soá tieàn chung naøy cho töøng haïng muïc rieâng. Cuoái cuøng, Quoác hoäi xem xeùt caùc döï luaät chuaån chi ngaân saùch rieâng, xaùc ñònh chính xaùc moãi haïng muïc caàn bao nhieâu tieàn. Nguoàn ngaân saùch chuû yeáu cuûa chính phuû lieân bang ñeå trang traûi chi tieâu laø thueá thu nhaäp caù nhaân, thueá thu
- 15 - nhaäp lieân bang ñaùnh vaøo thu nhaäp treân toaøn theá giôùi cuûa caùc coâng daân Myõ vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi cö nguï taïi Myõ vaø moät phaàn thu nhaäp taïi Myõ cuûa nhöõng ngöôøi khoâng cö nguï taïi ñaây. Nhieàu naêm qua, caùc nhaø laäp phaùp ñaõ taïo ra nhieàu loaïi mieãn vaø giaûm thueá thu nhaäp khaùc nhau nhaèm khuyeán khích caùc loaïi hình hoaït ñoäng kinh teá ñaëc bieät. Ñaùng chuù yù nhaát laø ngöôøi ñoùng thueá ñöôïc pheùp khaáu tröø khoûi thu nhaäp chòu thueá cuûa mình moïi khoaûn laõi suaát phaûi traû cho khoaûn tieàn vay ñeå mua nhaø ôû. Töông töï nhö vaäy, chính phuû cho pheùp ngöôøi ñoùng thueá coù thu nhaäp thaáp vaø trung bình khoâng phaûi ñoùng thueá cho nhöõng khoaûn tieàn nhaát ñònh maø hoï göûi tieát kieäm vaøo taøi khoaûn höu trí caù nhaân ñaëc bieät (IRAs) nhaèm ñaùp öùng nhu caàu chi tieâu khi veà höu vaø cho vieäc hoïc ñaïi hoïc cuûa con caùi hoï. - Chính saùch taøi khoùa vaø oån ñònh kinh teá: ñöôïc söû duïng vaøo nhöõng naêm 1930, baèng caùch taêng chi tieâu vaø giaûm thueá nhaèm haïn cheá thaát nghieäp traøn lan vaø khieán cho neàn kinh teá taêng tröôûng trôû laïi theo hoïc thuyeát “Lyù thuyeát chung veà vieäc laøm, laõi suaát vaø tieàn teä” cuûa Maynard Keynes. Nhöõng naêm 1960 ñeán 1970, thôøi kyø maø laïm phaùt ôû Myõ gia taêng, chính phuû söû duïng chieán löôïc choáng laïm phaùt thoâng thöôøng laø kieàm cheá caàu baèng vieäc caét chi tieâu lieân bang vaø taêng thueá, nhöng ñieàu naøy laïi coù theå laøm caïn kieät thu nhaäp töø moät neàn kinh teá voán ñaõ bò thieät haïi do giaù daàu moû taêng. Toång thoáng Jimmy Carter (1977-1981) ñaõ tìm caùch giaûi quyeát tình theá tieán thoaùi löôõng nan ñoù baèng moät chieán löôïc theo hai chieàu höôùng. OÂng ñaõ ñaåy maïnh chính saùch taøi khoaù höôùng vaøo vieäc choáng thaát nghieäp, cho pheùp taêng thaâm huït ngaân saùch lieân bang vaø taïo ra caùc chöông trình vieäc laøm ñoái phoù vôùi suy thoaùi theo chu kyø cho nhöõng ngöôøi thaát nghieäp. Ñeå choáng laïm phaùt, oâng taïo ra moät chöông trình kieåm soaùt giaù caû vaø löông töï ñoäng nhöng khoâng hieäu quaû, neàn kinh teá vaãn chòu laïm phaùt cao minh chöùng cho hoïc thuyeát cuûa Keynes khoâng coøn ñuùng vì moät yeáu toá khaùc ñaõ laøm giaûm hôn nöõa khaû naêng cuûa chính phuû trong vieäc söû duïng chính saùch taøi khoùa ñeå quaûn lyù neàn kinh teá – ñoù laø thaâm huït ngaân saùch. - Chính saùch tieàn teä trong neàn kinh teá Myõ: Cuïc döï tröõ lieân bang Myõ (FED) coù ba coâng cuï chính ñeå duy trì kieåm soaùt vieäc cung tieàn vaø tín duïng trong neàn kinh teá laø: hoaït ñoäng thò tröôøng môû - hoaëc baùn vaø mua chöùng khoaùn cuûa chính phuû; quy ñònh cuï theå löôïng tieàn döï tröõ maø caùc toå chöùc nhaän tieàn göûi phaûi daønh rieâng ra nhö laø löôïng tieàn maët trong keùt cuûa mình; tyû leä chieát khaáu hay tyû leä laõi suaát maø caùc ngaân haøng thöông maïi phaûi thanh toaùn khi vay tieàn töø quyõ cuûa caùc ngaân haøng döï tröõ. Caùc coâng cuï naøy cho pheùp FED môû roäng hay thu heïp löôïng tieàn vaø tín duïng trong neàn kinh teá Myõ.
- 16 - - Chính saùch tieàn teä vaø oån ñònh taøi chính: Trong nhieãu naêm cuûa thaäp kyû 1970, FED cho pheùp môû roäng tín duïng nhanh choùng ñeå phuø hôïp vôùi mong muoán tieán haønh choáng laïi naïn thaát nghieäp cuûa chính phuû, nhöng do laïm phaùt taêng cao taøn phaù neàn kinh teá neân ngaân haøng trung öông ñoät ngoät thaét chaët chính saùch tieàn teä baét ñaàu vaøo naêm 1979. Chính saùch naøy ñaõ thaønh coâng trong vieäc giaûm gia taêng möùc cung tieàn, nhöng laïi goùp phaàn gaây ra tình traïng trì treä kinh teá naëng neà vaøo caùc naêm 1980 – 1982. Naêm 1998, Fed ñaõ nôùi loûng chính saùch tieàn teä thoâng qua 3 laàn caét giaûm laõi suaát töø 5,5% xuoáng coøn 4,75% ñeå ñoái phoù vôùi nguy cô suy giaûm kinh teá trong nöôùc vaø ñeå oån ñònh thò tröôøng taøi chính quoác teá, thì trong naêm 1999 chính saùch naøy laïi ñöôïc thaét chaët vôùi ba laàn taêng laõi suaát leân 5,5%.Vieäc laøm naøy cuûa Fed ñöôïc caùc nhaø kinh teá coi laø hôïp lyù khi nhu caàu trong nöôùc taêng, giaù tieâu duøng nhích daàn leân, doanh soá baùn leû lôùn, chæ soá Dow Jones taêng maïnh. Maëc duø hieän nay söùc eùp laïm phaùt khoâng nhöng Myõ vaãn caàn tôùi nhöõng bieän phaùp ñeà phoøng tình traïng laïm phaùt xaûy ra. IMF cho raèng, Fed caàn tieáp tuïc phaûn öùng nhanh neáu möùc taêng cuûa caàu noäi ñòa khoâng giaûm hoaëc vaãn coù söùc eùp laïm phaùt trong töông lai; tieáp tuïc caûnh giaùc vôùi söï taêng tröôûng treân thò tröôøng chöùng khoaùn vaø tieáp tuïc cung caáp nhöõng tín hieäu thích hôïp cho caùc thò tröôøng taøi chính veà döï ñònh laøm chaäm möùc caàu. 1.2.2.2 Kinh nghieäm kieåm soaùt laïm phaùt cuûa Haøn Quoác (1981 – 1984) Chuùng ta ñeàu bieát raèng giaù caû cuûa haøng hoaù vaø dòch vuï ñöôïc xaùc ñinh bôûi cung caàu thò tröôøng, töùc laø do toång cung toång caàu vaø ñoä khan hieám cuûa haøng hoùa, dòch vuï ñoù treân thò tröôøng xaùc ñònh. Laõi suaát taêng leân ñoàng nghóa vôùi vieäc ñoàng tieàn ñöôïc coi troïng hôn hay toång cung tieàn teä thaáp hôn toång caàu tieàn teä. Laõi suaát thaáp thì khuyeán khích caùc nhaø ñaàu tö duøng voán nhieàu cho nhaø ñaàu tö phaùt trieån, nhöng khi nhu caàu cuûa nhaø ñaàu tö taêng leân seõ keùo theo taêng laõi suaát tieàn teä vì luùc naøy coù moät löôïng cung tieàn teä nhaát ñònh maø toång caàu söû duïng tieàn teä taêng leân seõ daãn ñeán tieàn teä khan hieám hay toång cung tieàn teä bò thaáp ñi töông ñoái. Tuy nhieân, neáu laõi suaát taêng quaù cao thì hieäu quaû hay lôïi nhuaän do ñoàng tieàn taïo ra seõ thaáp ñi vaø nhu caàu söû duïng ñoàng tieàn seõ giaûm vì ít ngöôøi muoán ñaàu tö seõ daãn ñeán toång caàu tieàn teä giaûm so vôùi toång cung tieàn teä. Ñieàu naøy laïi ñöa ñeán laõi suaát giaûm. Laõi suaát laø giaù cuûa tieàn teä. Laïm phaùt laø söï maát giaù cuûa tieàn teä. Vaäy khi söû duïng ñoàng tieàn moät thôøi gian nhaát ñònh naøo ñoù phaûi cho ngöôøi ta nhaän ñöôïc lôïi nhuaän tính theo ñoàng tieàn, töùc laø laõi suaát tröø ñi laïm phaùt phaûi laø moät soá döông naøo ñoù thì môùi coù theå noùi söû duïng ñoàng tieàn hieäu quaû. Noùi caùch khaùc laõi suaát döông laø söï baûo toaøn giaù trò ñoàng tieàn. Laõi suaát döông laø giaù trò thöïc cuûa ñoàng tieàn vaø laø moät bieän phaùp quan troïng choáng laïm phaùt. Töø lyù
- 17 - thuyeát naøy, vieäc thieát keá thaønh coâng moät chöông trình ñeå oån ñònh kinh teá vó moâ, ñaåy luøi laïm phaùt töø möùc cao xuoáng möùc thaáp laø moät vaán ñeà lôùn. Chuùng ta haõy xem xeùt kinh nghieäm cuûa neàn kinh teá moät nöôùc keùm phaùt trieån coù boái caûnh laïm phaùt vaø khoâng kieåm soaùt noåi möùc thaâm huït cuûa Chính phuû, ñoù laø Haøn Quoác. Chính phuû Haøn Quoác ñaõ thaønh coâng trong vieäc oån ñònh giaù thôøi kyø 1981 – 1984. Vaøo giai ñoaïn 1979 - 1981, Haøn Quoác bò laïm phaùt vôùi möùc ñoä trung bình laø treân 20%. Tính theo giaù trò thöïc thì laõi suaát cho vay danh nghóa chuaån 20% ôû Haøn Quoác (ñöôïc tính cao hôn moät chuùt do vieäc boài thöôøng caùn caân ñoàng Won) laø hôi aâm moät chuùt. Sau ñoù, khi coù söï caûi thieän lôùn veà taøi khoùa vaø söï khan hieám tieàn, tyû leä laïm phaùt trong nöôùc Haøn Quoác ñöôïc ñöa xuoáng möùc 7% vaøo naêm 1982 vaø chæ coù 3% vaøo naêm 1983 (Xem coät 2 baûng 1). Chính quyeàn Haøn Quoác döï kieán raèng laïm phaùt seõ giaûm baèng caùch giaûm nhanh laõi suaát cho vay chuaån trong caùc thôøi kyø xuoáng 10% vaøo giöõa naêm 1982. Tuy nhieân, laõi suaát cho vay trôû neân döông tính theo giaù trò thöïc teá (xem coät 10 baûng 1). Trong cuøng khoaûng thôøi gian naøy, laõi suaát tieàn göûi ñoàng Won ngaén haïn chuaån ñöôïc giaûm töø 14,4% xuoáng coøn 6%. Baûng 1: Laõi suaát danh nghóa vaø thöïc teá ôû Haøn Quoác Chæ soá Laõi suaát thò Laõi suaát cuûa Laõi suaát cuûa Laõi suaát cho giaûmphaùt tröôøng chôï caùc traùi phieáu caùc traùi phieáu vay cuûa ngaân Naêm GDP (tyû ñena coâng ty chính phuû haøngb leä thay ñoåi) Danh Thöïc Danh Thöïc Danh Thöïc Danh Thöïc nghóa teá nghóa teá nghóa teá nghóa teá (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) 1979 21,2 42,4 21,2 26,7 5,5 25,2 4,0 19,0 -2,2 1980 25,6 45,0 19,4 30,1 4,5 29,8 3,2 23,4 -2,2 1981 15,9 35,3 19,4 24,4 8,5 23,6 7,7 19,8 +3,9 1982 7,1 30,6 23,5 17,3 10,2 17,3 10,2 12,5 +5,4 1983 3,0 25,8 22,8 14,2 11,2 13,8 10,8 10,0 +7,0 1984 3,9 24,7 20,7 14,2 10,2 14,2 10,2 10,6 +6,6 (Nguoàn: Nieân giaùm thoáng keâ kinh teá – Haøn Quoác a - Soá lieäu ñieàu tra cuûa Ngaân haøng Haøn Quoác b - Laõi suaát tieàn vay Ngaân haøng thôøi haïn 1 naêm c - Laõi suaát thöïc teá = Laõi suaát danh nghóa – Tyû leä thay ñoåi cuûa chæ soá giaûm phaùt GNP) Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy, ngaân haøng Haøn Quoác khoâng söû duïng tyû giaù hoái ñoaùi nhö laø moät bieán toá gaây aùp löïc cho vieäc oån ñònh möùc giaù trong nöôùc, thay vaøo ñoù tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa ñöôïc quaûn lyù theo kieåu thay ñoåi nhoû gioït
- 18 - khoâng chính thöùc nhaèm ñieàu chænh thuï ñoäng theo söï giaûm suùt cuûa laïm phaùt trong nöôùc. Vì vaäy, khi ñaûm baûo ñöôïc söï oån ñònh giaù caû, Haøn Quoác cuõng traùnh ñöôïc hoäi chöùng ñaùnh giaù quaù cao tyû giaù hoái ñoaùi. Vieäc giaûm laõi suaát danh nghóa khi laïm phaùt chaäm laïi, trong khi vaãn duy trì tyû leä giaûm daàn cuûa ñoàng Won so vôùi ñoàng ñoâla nhaèm phaûn aùnh ñöôïc söï cheânh leäch laïm phaùt giöõa Haøn Quoác vaø Myõ ñaõ haïn cheá ñöôïc söï khuyeán khích thaùi quaù ñoái vôùi vieäc chuyeån voán nöôùc ngoaøi vaøo neàn kinh teá Haøn Quoác. Thaäm chí khi tình traïng ñoù xaûy ra, chính phuû Haøn Quoác vaãn duy trì söï kieåm soaùt chaët cheõ ñoái vôùi taøi khoaûn voán nhaèm haïn cheá söï gia taêng hôn nöõa tình traïng nôï quoác teá trong quaù trình töï do hoùa. Chính phuû Haøn Quoác ñaõ thaønh coâng trong vieäc giaûm laõi suaát danh nghóa xuoáng möùc phuø hôïp trong khi vaãn giöõ cho laõi suaát thöïc teá ôû möùc döông, maëc duø vaãn thaáp hôn möùc caân baèng thò tröôøng. Ngaân haøng Haøn Quoác cuõng giaûm yeâu caàu veà döï tröõ khi chính saùch taøi khoaù ñöôïc caûi thieän, nhöng tín duïng cuûa ngaân haøng trung öông ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi vaø luoàng tö baûn nöôùc ngoaøi vaøo ñaát nöôùc vaãn bò haïn cheá ñeå ñaûm baûo möùc giaûm phaùt mong muoán maø vaãn khoâng ñaùnh giaù quaù cao tyû giaù hoái ñoaùi. Chính phuû Haøn Quoác cuõng giaûm möùc gia taêng cuûa tieàn löông xuoáng. Keát quaû laø vieäc thaét chaët tieàn teä ñöôïc thöïc hieän trong khi laõi suaát thöïc ñöôïc giöõ ôû möùc döông vaø khaù oån ñònh theo ñaïo luaät. Ñieàu naøy coù yù nghóa laø ñeå giaûm laïm phaùt, heä thoáng ngaân haøng Haøn Quoác noùi chung phaûi haïn cheá tín duïng cho khu vöïc tö nhaân. Tuy nhieân, do thaâm huït veà taøi khoùa cuûa chính phuû Haøn Quoác ñoàng thôøi ñöôïc giaûm ñi, luoàng ngaân quyõ thöïc teá coù theå cho vay ñoái vôùi khu vöïc tö nhaân ñaõ taêng leân. Do vaäy ñaõ giaûm bôùt söùc eùp cuûa cung ñoái vôùi haøng hoùa trong nöôùc. Khoâng caàn phaûi coù söï haïn cheá tín duïng roøng ñoái vôùi khu vöïc tö nhaân moät khi chính phuû Haøn Quoác vaø caùc cô quan chuyeân traùch khoâng coøn höôùng luoàng tín duïng ngaân haøng vaøo baûn thaân mình. Maëc duø coù nhöõng khoù khaên, vieäc oån ñònh thaønh coâng giaù caû trong nöôùc trong khi vaãn giöõ ñöôïc khaû naêng caïnh tranh ngoaïi thöông coù nhöõng lôïi ích tieàm naêng to lôùn. Trong moät soá naêm sau khi chöông trình oån ñònh hoùa thaønh coâng (thôøi kyø 1981 – 1984) söï taêng tröôûng GNP vaø söï phaùt trieån veà taøi chính cuûa Haøn Quoác thöïc söï laø ñaùng keå. Vieäc taêng nhanh caùc luoàng taøi chính trong neàn kinh teá Haøn Quoác cho pheùp nöôùc naøy traû ñöôïc nhieàu nôï nöôùc ngoaøi thoâng qua thaëng dö thöông maïi. Tieàn göûi ngaân haøng khoâng chæ tieáp tuïc taêng maïnh so vôùi GNP maø cô caáu thôøi haïn cuûa caùc nguoàn taøi chính coâng ty cuõng ñöôïc keùo daøi ñaùng keå.
- 19 - CHÖÔNG 2: LAÏM PHAÙT VAØ VAÁN ÑEÀ KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA Ngaøy 13/01/1981, Ban Bí thö Trung öông Ñaûng ñaõ ban haønh chæ thò 100/CT veà coâng taùc môû roäng vaø khoaùn saûn phaåm ñeán ngöôøi lao ñoäng. Song song ñoù, Chính phuû cuõng ñaõ ban haønh quyeát ñònh soá 25/CP veà moät soá chuû tröông vaø bieän phaùp nhaèm phaùt huy quyeàn chuû ñoäng saûn xuaát kinh doanh vaø quyeàn töï chuû taøi chính cuûa caùc xí nghieäp quoác doanh. Ñoù laø caùc bieän phaùp maø Vieät Nam ñaõ söû duïng ñeå quaûn lyù neàn kinh teá maø cuï theå laø tình traïng giaù caû leo thang trong giai ñoaïn ñaàu sau khi chieán tranh chaám döùt, ñaát nöôùc hoaøn toaøn thoáng nhaát, nhöng ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi cuûa Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu vôùi muoân vaøn khoù khaên: nhöõng haäu quaû kinh teá xaõ hoäi naëng neà sau chieán tranh, cuoäc caûi taïo coâng thöông nghieäp tö baûn tö doanh vaø caûi taïo noâng nghieäp ôû mieàn Nam ñaõ khieán cho naêng löïc saûn xuaát cuûa neàn kinh teá bò giaûm suùt, chieán tranh lieân tieáp xaûy ra ôû bieân giôùi phía Baéc vaø phía Nam buoäc Nhaø nöôùc phaûi huy ñoäng taát caû caùc nguoàn löïc ñeå ñaûm baûo an ninh quoác phoøng, vaø theâm vaøo ñoù söï caám vaän bao vaây kinh teá cuûa Myõ vaø caùc nöôùc phöông Taây… Thaønh coâng cuûa chính saùch naøy laø cho pheùp ngöôøi noâng daân söû duïng coù hieäu quaû toaøn boä phaàn ñaát nhaän khoaùn cuûa mình vaø goùp phaàn laøm cho saûn löôïng löông thöïc taêng töø 14,4 trieäu taán naêm 1980 leân 15 trieäu taán naêm 1981. Tuy nhieân, do vaãn toàn taïi cô cheá quaûn lyù keá hoaïch taäp trung neân nhöõng chính saùch caûi caùch treân chöa theå giuùp Vieät Nam thoaùt khoaûi khoù khaên, neàn kinh teá vaãn ñang trong tình traïng thieáu huït. Tình hình caøng toài teä hôn khi cuoäc caûi caùch giaù - löông - tieàn trong naêm 1985 bò thaát baïi, khieán cho giaù caû haøng hoaù caøng leo thang döõ doäi, ñaåy neàn kinh teá rôi vaøo voøng xoaùy sieâu laïm phaùt vaø ñaït tôùi ñænh ñieåm vaøo naêm 1986 leân tôùi 774,7%. 2.1 LAÏM PHAÙT VAØ KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT GIAI ÑOAÏN TÖØ NAÊM 2000 TRÔÛ VEÀ TRÖÔÙC 2.1.1 Sieâu laïm phaùt – giai ñoaïn töø 1986 ñeán 1991 2.1.1.1 Tình hình laïm phaùt vaø kieåm soaùt laïm phaùt Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VI (12/1986) ñöôïc coi laø ñieåm moác cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi kinh teá ôû Vieät Nam. Ruùt kinh nghieäm nhöõng sai laàm trong quaûn lyù kinh teá nhöõng naêm truôùc, Ñaïi hoäi ñaõ quyeát ñònh ñoåi môùi trieät ñeå cô cheá quaûn lyù kinh teá vôùi nhöõng noäi dung cô baûn nhö: phaùt trieån neàn kinh teá haøng hoaù nhieàu thaønh phaàn; chuyeån ñoåi neàn kinh teá vaän haønh theo cô cheá keá hoaïch hoaù taäp trung sang cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc; thöïc