Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nâng cao khả năng vận dụng tính trọng yếu trong kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:153

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đã đặt ra mục tiêu tổng quát là đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao khả năng vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh bằng cách kiểm tra sự khác biệt trong việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC giữa các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa với các công ty kiểm toán độc lập lớn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nâng cao khả năng vận dụng tính trọng yếu trong kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH --------------- --------------- ĐINH VŨ KHÁNH NGỌC BIỆN PHÁP NÂNG CAO KHẢ NĂNG VẬN DỤNG TÍNH TRỌNG YẾU TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP NHỎ VÀ VỪA TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh - Năm 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH --------------- --------------- ĐINH VŨ KHÁNH NGỌC BIỆN PHÁP NÂNG CAO KHẢ NĂNG VẬN DỤNG TÍNH TRỌNG YẾU TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP NHỎ VÀ VỪA TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 60340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS MAI THỊ HOÀNG MINH TP.Hồ Chí Minh - Năm 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả phân tích trong luận văn là trung thực. Các kết quả này chưa được công bố ở bất kì công trình nào. Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng, nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. TP Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 10 năm 2017 Tác giả luận văn Đinh Vũ Khánh Ngọc
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ CHƢƠNG 1 GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU.......................................................... 1 1.1 Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài .................................................................. 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu:...................................................................................... 3 1.3 Câu hỏi nghiên cứu: ....................................................................................... 4 1.4 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 4 1.5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................... 5 1.6 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn đề tài ............................................................... 5 CHƢƠNG 2 TỔNG QUAN VỀ TRỌNG YẾU VÀ VẬN DỤNG ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU TRONG KIỂM TOÁN BCTC ........................................... 8 2.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu ............................................................. 8 2.1.1 Các nghiên cứu trên thế giới ..................................................................... 8 2.1.2 Các nghiên cứu tại Việt Nam.................................................................... 9 2.2 Tổng quan về trọng yếu và vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC:................................................................................................................ 11 2.2.1 Lịch sử phát triển về tính trọng yếu trong kế toán và kiểm toán .............. 11 2.2.1.1 Trên Thế giới ................................................................................... 11 2.2.1.2 Tại Việt Nam ................................................................................... 13 2.2.2 Khái niệm tính trọng yếu trong kế toán và kiểm toán ............................. 14 2.2.3 Đặc điểm tính trọng yếu ......................................................................... 17 2.3 Quy trình vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC: ............ 18 2.3.1 Sự cần thiết vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC.... 18 2.3.2 Quy trình vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC ....... 18 2.3.2.1 Trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán .............................................. 19 2.3.2.2 Trong quá trình thực hiện kiểm toán .................................................... 25
2.3.2.3 Khi hoàn thành kiểm toán.................................................................... 26 2.3.3 Kiểm soát chất lượng vận dụng đánh giá tính trọng yếu ......................... 27 2.4 Tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa:....................................................... 28 2.4.1 Tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam và trên thế giới: ... 28 2.4.2 Tổng quan về doanh nghiệp kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại Việt Nam: ....................................................................................................................... 31 2.4.2.1 Quá trình hình thành và phát triển các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam ..................................................................................................... 31 2.4.2.2 Doanh nghiệp kiểm toán độc lập quy mô nhỏ và vừa tại Việt Nam .. 32 CHƢƠNG 3 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................. 35 3.1 Thiết kế nghiên cứu: ..................................................................................... 35 3.1.1 Khung nghiên cứu .................................................................................. 35 3.1.2 Quy trình nghiên cứu.............................................................................. 38 3.1.3 Giả thuyết nghiên cứu định lượng .......................................................... 38 3.1.3.1 Định nghĩa các khái niệm liên quan đến vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC .......................................................................... 38 3.1.3.2 Các giả thuyết nghiên cứu ................................................................ 39 3.2 Thu thập dữ liệu nghiên cứu ......................................................................... 40 3.2.1 Đặc điểm của chủ thể kiểm toán với việc lựa chọn mẫu nghiên cứu ....... 40 3.2.2 Nghiên cứu tình huống ........................................................................... 40 3.2.3 Khảo sát qua bảng câu hỏi...................................................................... 42 3.3 Xử lý dữ liệu ................................................................................................ 44 3.3.1 Nghiên cứu tình huống ........................................................................... 44 3.3.2 Khảo sát qua bảng câu hỏi...................................................................... 44 CHƢƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VẬN DỤNG ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU TRONG KIỂM TOÁN BCTC CỦA CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH. .................. 49 4.1 Các quy định liên quan đến tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC tại Việt Nam ................................................................................................................... 49 4.1.1 Các quy định liên quan đến hoạt động kiểm toán độc lập tại Việt Nam .. 49 4.1.2 Các quy định liên quan đến tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC tại Việt Nam ................................................................................................................ 50
4.2 Thực trạng vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh...................... 52 4.2.1 Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán BCTC................................................ 52 4.2.1.1 Lựa chọn nhân sự cho việc xác định mức trọng yếu ......................... 52 4.2.1.2 Tìm hiểu khách hàng và môi trường hoạt động kinh doanh .............. 53 4.2.1.3 Xác định mức trọng yếu ................................................................... 54 4.2.2 Giai đoạn thực hiện kiểm toán BCTC ..................................................... 58 4.2.3 Giai đoạn hoàn thành kiểm toán BCTC .................................................. 58 4.2.4 Kiểm soát chất lượng vận dụng đánh giá tính trọng yếu ......................... 58 4.2.5 Phân tích mối quan hệ giữa vận dụng đánh giá tính trọng yếu và các nhân tố khác ............................................................................................................ 59 4.3 Đánh giá kết quả nghiên cứu thực trạng vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh thực hiện ................................................................................ 62 4.3.1 Những kết quả đạt được trong việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC ............................................................................................. 62 4.3.2 Hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC ............................................................. 64 4.3.2.1 Hạn chế trong việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC .......................................................................................................... 64 4.3.2.2 Nguyên nhân của những hạn chế trong việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC ................................................................. 66 CHƢƠNG 5 BIỆN PHÁP NÂNG CAO VIỆC VẬN DỤNG ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU TRONG KIỂM TOÁN BCTC CỦA CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP NHỎ VÀ VỪA TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........... 70 5.1 Giải pháp nâng cao việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC về phía các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh .................................................................................................................. 70 5.1.1 Nâng cao năng lực trình độ của KTV chú trọng đến tính xét đoạn của KTV trong việc vận dụng mức trọng yếu trong kiểm toán BCTC.................... 70 5.1.2 Hoàn thiện quy trình vận dụng mức trọng yếu trong kiểm toán BCTC ... 71 5.1.2.1 Trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán ........................................... 72 5.1.2.2 Trong giai đoạn thực hiện kiểm toán ................................................ 77 5.1.2.3 Trong giai đoạn hoàn thành kiểm toán ............................................. 78
5.1.3 Hoàn thiện kiểm soát chất lượng vận dụng đánh giá tính trọng yếu ........ 79 5.2 Kiến nghị nhằm thực hiện giải pháp nâng cao việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh ................................................................................. 80 5.2.1 Về phía KTV và công ty kiểm toán độc lập ............................................ 80 5.2.2 Về phía Bộ Tài chính ............................................................................. 81 5.2.3 Về phía Hội nghề nghiệp KTV Việt Nam ............................................... 83 5.2.4 Về phía các trường đại học có đào tạo chuyên ngành kiểm toán ............. 84 5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo của luận văn ................................... 85 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 BCTC Báo cáo tài chính 2 Deloitte Công ty TNHH Deloitte Việt Nam 3 IFC Tổ chức Tài chính Quốc tế 4 ISQC 1 Chuẩn mực kiểm soát chất lượng quốc tế số 1 5 KTV Kiểm toán viên PACO Công ty TNHH Dịch vụ Kiểm toán và Tư vấn Kế 6 toán Bắc Đẩu 7 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 8 U&I Công ty TNHH Kiểm toán U&I 9 VACPA Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam 10 VSQC 1 Chuẩn mực kiểm soát chất lượng số 1
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Bảng xác định mức trọng yếu ban đầu theo chỉ tiêu lợi nhuận gộp.......... 22 Bảng 2.2 Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa của World Bank................. 28 Bảng 2.3 Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa tại một số quốc gia............. 29 Bảng 3.1 Các tiêu chí phân loại nhóm nghiên cứu ................................................. 47 Bảng 4.1 Kiểm định sự tương quan giữa vận dụng đánh giá tính trọng yếu và các yếu tố khác ............................................................................................................ 60 Bảng 4.2 Kết quả phân tích bằng kiểm định tham số trung bình hai mẫu ............... 61
DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1 Khung nghiên cứu ................................................................................. 37 Hình 4.1 Trích giấy tờ làm việc của Công ty TNHH Dịch vụ Kiểm toán và Tư vấn Kế toán Bắc Đẩu. .................................................................................................. 55 Hình 4.2 Trích giấy tờ làm việc của Công ty TNHH Kiểm toán U&I..................... 55 Hình 4.3 Trích giấy tờ làm việc của Công ty TNHH Dịch vụ Kiểm toán và Tư vấn Kế toán Bắc Đẩu ................................................................................................... 56 Hình 4.4 Trích giấy tờ làm việc của Công ty TNHH Dịch vụ Kiểm toán và Tư vấn Kế toán Bắc Đẩu ................................................................................................... 57
1 CHƢƠNG 1 GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU 1.1 Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài Kiểm toán là một hoạt động đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển của nền kinh tế thị trường nhằm nâng cao chất lượng thông tin tài chính, giúp người sử dụng thông tin ra quyết định đúng đắn và thích hợp. Một nền kinh tế phát triển lành mạnh với kênh cung cấp vốn từ thị trường chứng khoán và ngân hàng đòi hỏi phải được cung cấp thông tin từ các dịch vụ kiểm toán có chất lượng cao (Trần Thị Giang Tân, 2011). Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, hoạt động kiểm toán độc lập đã hình thành và phát triển ở Việt Nam trong hơn hai mươi lăm năm qua, trở thành nhu cầu tất yếu đối với hoạt động kinh doanh và góp phần nâng cao chất lượng quản lý doanh nghiệp (Khánh Linh, 2016). Kiểm toán độc lập đã tham gia tích cực vào việc kiểm tra, đánh giá, xác nhận độ tin cậy của các thông tin kinh tế tài chính, góp phần đáng kể vào hoạt động sắp xếp, đổi mới, cổ phần hóa doanh nghiệp và thu hút các hoạt động đầu tư của nước ngoài, tạo điều kiện thuận lợi phát triển kinh tế đất nước. Ngoài những đóng góp tích cực nêu trên cho nền kinh tế, kiểm toán độc lập còn là hoạt động dịch vụ và như vậy nó tạo ra giá trị cho nền kinh tế, góp phần nâng cao thu nhập quốc dân, nâng cao nguồn thu cho ngân sách. Hoạt động kiểm toán còn thu hút được lực lượng lớn các lao động có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao và đặc biệt là lực lượng chuyên gia tư vấn nước ngoài làm việc tại các công ty kiểm toán quốc tế. Điều những nhà quản lý mong muốn từ các công ty kiểm toán là phải có chất lượng đồng đều. Có những công ty kiểm toán ghi rất rõ ràng, nhưng có những ý kiến của công ty kiểm toán mà phải yêu cầu giải thích nhiều lần mới có thể hiểu được tại sao kiểm toán lại đưa ra ý kiến như thế trong BCTC. Cơ quan quản lý muốn có những thông tin đầy đủ và sớm để có những quyết định nhanh, cảnh báo sớm để hạn chế ảnh hưởng đến nhà đầu tư, nhưng có những trường hợp giải thích của kiểm toán không rõ ràng, nên không thể đưa ra quyết định ngay đối với công ty niêm yết, nên ảnh hưởng đến quyền lợi của nhà đầu tư. Do đó, mong muốn lớn nhất các công ty kiểm toán cần đưa ra ý kiến càng chi tiết càng rõ ràng càng tốt để bảo
2 vệ nhà đầu tư cũng như đảm bảo trách nhiệm của một công ty kiểm toán (Bảo Châu và Ngọc Linh, 2016). Kiểm toán BCTC là việc xác minh và bày tỏ ý kiến về tính trung thực, hợp lý của các thông tin trên BCTC. Nhưng do sự đa dạng của các hoạt động tài chính và các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trong đơn vị được kiểm toán nên trong thực tế không thể kiểm toán được tất cả thông tin được phản ánh hoặc chưa được phản ánh trên các tài liệu kế toán. Xuất phát từ nguyên nhân trên, dẫn tới tính tất yếu của phải lựa chọn nội dung kiểm toán để vừa đánh giá đúng bản chất của đối tượng kiểm toán vừa đáp ứng nhu cầu của người quan tâm với chi phí và thời gian cho phép. Để giải quyết được vấn đề trên chỉ có thể lựa chọn những điều cốt yếu, cơ bản được coi là trọng yếu, phản ánh bản chất của đối tượng kiểm toán. Nhìn nhận thực tế, ngành kiểm toán độc lập Việt Nam đang còn non trẻ so với thế giới, vì vậy chứa đựng nhiều rủi ro (Trần Khánh Lâm, 2011). Nhiều vụ việc gian lận dẫn đến sụp đổ của các công ty, chẳng hạn như trường hợp nổi tiếng của tập đoàn Enron Mỹ và kéo theo sự sụp đổ của một hãng kiểm toán lớn là Arthur Andersen là câu chuyện mà ngành kiểm toán không bao giờ quên được. Bên cạnh đó là các vụ việc khác với những cái tên nổi tiếng như WorldCom, HH Tyco, Vivendi… Tại Việt Nam cũng xảy ra hàng loạt các vụ trong đó có lỗi công ty kiểm toán, như vụ việc của Công ty Cổ phần Dược Viễn Đông hay gần đây là Công ty Cổ phần Tập đoàn Kỹ nghệ Gỗ Trường Thành. Từ các sai phạm này đã làm cho những năm đầu thế kỷ 21, nghề nghiệp kiểm toán toàn cầu đã hiệu đính lại chuẩn mực kiểm toán nhằm nâng cao và kiểm soát chất lượng trong ngành nghề kiểm toán. Ở Việt Nam, năm 2014 Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 157/2014 “Quy định về kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán” nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ kiểm toán đã thể hiện được vấn đề chất lượng dịch vụ kiểm toán là thực sự rất quan trọng, được Nhà nước quan tâm và thực hiện thắt chặt trong giai đoạn hiện nay. Song song với sự phát triển không ngừng của nền kinh tế là sự phức tạp ngày càng gia tăng của hệ thống kế toán và kiểm toán. Chính điều này đã dẫn đến hệ quả là trong mọi cuộc kiểm toán đều xuất hiện rủi ro. Vậy vấn đề đặt ra ở đây là làm thế
3 nào để KTV có thể vận dụng “tính trọng yếu” một cách hợp lý nhằm bao quát được mọi khía cạnh trọng yếu trong việc thực hiện quá trình kiểm toán BCTC. Từ đó tăng khả năng giảm thiểu rủi ro trong việc thực hiện kiểm toán. Nhìn chung, nội dung về tính trọng yếu đã được nhóm các công ty kiểm toán Big4 và một phần các công ty kiểm toán độc lập có quy mô lớn thực hiện bài bản do những công ty trên bên cạnh lịch sử hình thành đã lâu, đã xây dựng được một hệ thống kiểm toán chặt chẽ có khuôn khổ và nguồn nhân sự đầy đủ đáp ứng được yêu cầu vận hành của hệ thống. Đối với các công ty kiểm toán độc lập có quy mô nhỏ và vừa thì việc vận dụng chưa thực sự hoàn chỉnh, do đó Hội Kiểm toán viên hành nghề đã xây dựng và ban hành chương trình kiểm toán mẫu để tạo sự thống nhất và tuân thủ đầy đủ chuẩn mực đối với các công ty. Điều này có tác động đến quy trình thực hiện kiểm toán tại các công ty kiểm toán độc lập có quy mô nhỏ và vừa hay không? Xuất phát từ các lý do nêu trên, việc “Nâng cao khả năng vận dụng tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại Thành phố Hồ Chí Minh” là một vấn đề cần thiết hiện nay, nhằm góp phần phát triển và hoàn thiện tốt hơn dịch vụ kiểm toán trong giai đoạn hội nhập nền kinh tế quốc tế. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu: Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam hội nhập quốc tế và có nhiều đổi mới theo từng ngày như hiện nay, đề tài của luận văn mang tính ứng dụng vào lĩnh vực cụ thể đó là lĩnh vực kiểm toán, do đó luận văn đã đặt ra mục tiêu tổng quát là đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao khả năng vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh bằng cách kiểm tra sự khác biệt trong việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC giữa các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa với các công ty kiểm toán độc lập lớn, với các mục tiêu cụ thể sau: - Một là, Làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về trọng yếu trong kiểm toán BCTC. - Hai là, Khảo sát và đánh giá thực trạng vận dụng đánh giá tính trọng yếu vào quá trình kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập tại thành phố Hồ Chí Minh.
4 - Ba là, Đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao khả năng vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập quy mô nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh. 1.3 Câu hỏi nghiên cứu: Xuất phát từ tính cấp thiết hiện nay và mục tiêu nghiên cứu của đề tài, câu hỏi được đặt ra nhằm mục đích tìm được câu trả lời sau khi hoàn thành nghiên cứu này là: Câu hỏi 1: “Những vấn đề lý luận cơ bản về trọng yếu được phát triển từ những vấn đề lý luận chung trong kiểm toán BCTC như thế nào?” Câu hỏi 2: “Quy trình vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC được các công ty kiểm toán độc lập tại thành phố Hồ Chí Mình thực hiện như thế nào?” Câu hỏi 3: “Biện pháp nào để hoàn thiện việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh?” Từ câu hỏi nghiên cứu, tác giả sẽ cụ thể hóa và diễn giải chi tiết thành câu hỏi điều tra nhằm thu thập thông tin, dữ liệu. 1.4 Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp nghiên cứu tổng quát là phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng. Cụ thể, nghiên cứu vận dụng các phương pháp kỹ thuật như phân loại và hệ thống hóa lý thuyết, điều tra thống kê và thực hiện khảo sát, phân tích thực tiễn nhằm đưa ra các biện pháp nâng cao việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC của các công ty kiểm toán độc lập quy mô nhỏ và vừa tại thành phố Hồ Chí Minh. Dữ liệu được sử dụng trong luận văn bao gồm cả dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập chủ yếu qua phương pháp điều tra, thực hiện hoạt động khảo sát bằng bảng câu hỏi với đối tượng chính là các công ty kiểm toán độc
5 lập tại thành phố Hồ Chí Minh, mỗi công ty tác giả tiến hành thu thập thông tin từ một nhân viên kiểm toán của công ty (thu được 48 câu trả lời cho bảng câu hỏi). Đối với phương thức điều tra, tác giả thực hiện xây dựng bảng câu hỏi và gửi đến các cá nhân nhằm thu thập thông tin. Nội dung của mỗi phiếu điều tra có các câu hỏi đóng và một vài câu hỏi mở, người được khảo sát thực hiện trả lời lựa chọn phương án phù hợp nhất với thực trạng công ty mà người được khảo sát đang công tác. Bên cạnh dữ liệu sơ cấp, tác giả cũng sử dụng các dữ liệu thứ cấp, bao gồm các báo cáo về hoạt động kiểm toán, các tài liệu kiểm toán, kết quả nghiên cứu và một số tài liệu có sẵn khác nhằm mục đích hệ thống hóa lý thuyết. Mặt khác, tác giả cũng thực hiện nghiên cứu tình huống đối với các công ty kiểm toán độc lập được chọn đại diện cho từng nhóm quy mô công ty kiểm toán nhằm thu thập bằng chứng thực tế và các thủ tục kiểm toán đã thực hiện. 1.5 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là các công ty kiểm toán độc lập có quy mô nhỏ và vừa đang hoạt động tại Thành phố Hồ Chí Minh. Với khách thể nghiên cứu cụ thể là các nhân viên tham gia thực hiện dịch vụ kiểm toán tại các công ty kiểm toán độc lập với cấp bậc từ trợ lý KTV đến giám đốc công ty. Đề tài này không nghiên cứu các loại hình kiểm toán khác như kiểm toán nội bộ và kiểm toán Nhà nước. Phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ giới hạn trong vấn đề tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC. Nghiên cứu việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong giai đoạn lập kế hoạch, đánh giá các sai lệch khi thực hiện thử nghiệm cơ bản trong giai đoạn thực hiện kiểm toán, đánh giá các sai sót phát hiện trong quá trình kiểm toán và vận dụng đánh giá tính trọng yếu trong giai đoạn hoàn thành kiểm toán. 1.6 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn đề tài Đề tài được nghiên cứu trình bày một cách tổng quát về sự vận dụng đánh giá tính trọng yếu vào kiểm toán BCTC của ngành kiểm toán độc lập Việt Nam trong thời điểm hiện tại, bên cạnh đó là đưa ra các biện pháp hoàn thiện việc vận dụng trọng yếu trong thời gian tới giúp cho các công ty kiểm toán có cơ sở và thông
6 tin trong việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu cho riêng công ty mình sao cho phù hợp với sự phát triển của ngành kiểm toán trong bối cảnh nền kinh tế ngày một phát triển và hội nhập vào nền kinh tế thế giới, đòi hỏi sự phát triển tương đương đối với bộ phận ngành kiểm toán.
7 Kết luận Chƣơng 1 Nội dung chương trình bày một cách tổng quát sơ lược về đề tài nghiên cứu được tác giả thực hiện. Trong bối cảnh nền kinh tế phát triển nhanh chóng theo thời gian cùng với sự phát triển hòa nhập toàn cầu của các nước trên thế giới đã đặt ra nhiều thử thách song song với các yêu cầu đối với sự phát triển nền kinh tế của mỗi quốc gia. Yêu cầu về thông tin minh bạch, đáng tin cậy nhằm tạo sự tin tưởng từ các đối tượng sử dụng thông tin là một trong những yêu cầu cấp thiết và quan trọng. Trong đó, vai trò của nghề nghiệp kiểm toán đóng vị trí quan trọng. Bên cạnh đó, áp lực về thời gian và chi phí cũng tạo một áp lực khác đối với nghề nghiệp kiểm toán. Làm sao để cân bằng giữa chi phí và lợi ích? Từ câu hỏi trên dẫn đến khái niệm tính trọng yếu được vận dụng trong kiểm toán. Khái niệm đã được hình thành từ rất lâu trong nghề nghiệp kiểm toán nhưng việc vận dụng khái niệm một cách đầy đủ và phù hợp thì chưa thực sự hoàn chỉnh, chỉ được vận dụng một cách rập khuôn. Điều đó dẫn đến yêu cầu nghiên cứu của đề tài với câu hỏi nghiên cứu được đặt ra đối với các đối tượng được xác định phạm vi.
8 CHƢƠNG 2 TỔNG QUAN VỀ TRỌNG YẾU VÀ VẬN DỤNG ĐÁNH GIÁ TÍNH TRỌNG YẾU TRONG KIỂM TOÁN BCTC 2.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu 2.1.1 Các nghiên cứu trên thế giới Song song với sự thay đổi trong môi trường hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp và sự phát triển của ngành nghề kiểm toán cũng như những yêu cầu ngày càng cao đối với chất lượng kiểm toán, các nghiên cứu về kiểm toán BCTC nói chung và tính trọng yếu trong kiểm toán BCTC nói riêng ngày càng phong phú, điển hình gồm các nghiên cứu sau: Nghiên cứu của Cushing (1989) về vai trò quan trọng của kiểm soát chất lượng đối với chất lượng kiểm toán, nghiên cứu cho rằng các sai lệch trọng yếu trên BCTC có thể dễ phát hiện hơn nếu công ty kiểm toán duy trì một hệ thống kiểm soát chất lượng tốt. Luận án tiến sĩ của Lau Tze Yiu, Peter tại đại học Hongkong (1997) về “Phân tích tác động của rủi ro, trọng yếu và cấu trúc đối với việc lựa chọn bằng chứng kiểm toán”. Nội dung nghiên cứu phân tích đầy đủ các vấn đề cơ bản về trọng yếu và rủi ro trong kiểm toán cũng như mối quan hệ giữa hai nhân tố trên trong việc nâng cao chất lượng đối với bằng chứng kiểm toán. Có nhiều nghiên cứu đánh giá sự ảnh hưởng của nhân tố này đến chất lượng kiểm toán và hầu hết các tác giả đều nhắc đến việc tuân thủ các quy định trong ISQC 1. Một nghiên cứu của Ismail và Mohamed (2012) về việc nâng cao chất lượng kiểm soát các KTV trong các công ty kiểm toán. Mục tiêu của bài viết nhằm lý giải các cách thức mà các công ty kiểm toán ở Malaysia phát triển hệ thống kiểm soát trong quản lý nguồn nhân lực để nâng cao chất lượng kiểm toán. Nghiên cứu trên tập trung đặc biệt vào cách kiểm soát đội ngũ nhân lực KTV trong các công ty kiểm toán và tiến hành thực hiện các cuộc phỏng vấn bán cấu trúc tại các công ty kiểm toán có quy mô nhỏ và vừa tại Malaysia. Kết quả nghiên cứu cho thấy, việc áp dụng các tiêu chuẩn thuộc ISQC 1 là khó đối với các công ty kiểm toán có quy mô nhỏ và vừa do sự thiếu hụt nhân viên trong hệ thống kiểm soát chất lượng đòi hỏi
9 cần có một chính sách phù hợp khác nhằm áp dụng việc kiểm soát chất lượng đối với các công ty kiểm toán nhỏ và vừa. Gần đây, nghiên cứu của Moeinnadin và cộng sự (2013) khẳng định nhân tố kiểm soát chất lượng của các công ty kiểm toán chiếm vị trí quan trọng hàng đầu trong các yếu tố thuộc về chủ thể kiểm toán ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán. Bên cạnh các nghiên cứu được thực hiện, còn phải kể đến hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA, IFAC… 2.1.2 Các nghiên cứu tại Việt Nam Nhìn lại mục tiêu tổng thể của kiểm toán BCTC là KTV cần thực hiện các thủ tục kiểm toán cần thiết để đảm bảo một cách hợp lý rằng không còn chứa đựng những sai sót trọng yếu do nhầm lẫn hoặc gian lận gây ra trên BCTC của đơn vị được kiểm toán. Do đó, khái niệm trọng yếu đóng một vai trò đặc biệt quan trọng và KTV cần nắm vững thuật ngữ trọng yếu nhằm mục đích vận dụng một cách thích hợp vào trong quy trình kiểm toán BCTC, đem lại sự lành mạnh cho nền tài chính và hệ thống thông tin kinh tế đáng tin cậy. Tuy nhiên, hiện tại cho thấy việc vận dụng đánh giá tính trọng yếu vào trong quá trình thực hiện kiểm toán BCTC vẫn còn mang tính hình thức, chưa được áp dụng một cách phù hợp nhất vào từng hoàn cảnh, tình huống cụ thể. Nguyên nhân của thực trạng trên đến từ việc bước đánh giá tính trọng yếu trong khâu lập kế hoạch cũng như thực hiện kiểm toán BCTC chưa được các doanh nghiệp kiểm toán quan tâm đúng mức. Đây cũng là một vấn đề nhận được sự quan tâm của các học giả tại Việt Nam. Để kể đến có một số công trình nghiên cứu sau: Luận văn tiến sĩ trường Đại học Kinh tế Quốc dân, tác giả Đoàn Thanh Nga (2011) với đề tài “Nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trong các công ty kiểm toán độc lập Việt Nam”. Đề tài với nội dung nghiên cứu đi sâu vào lĩnh vực đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán của các công ty kiểm toán độc lập, đặc biệt trong quan hệ với việc nâng cao chất lượng kiểm toán. Đặc biệt, luận văn đã tiến hành xây dựng mô hình cụ thể hóa mối quan hệ tương tác giữa các nhân tố có ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán cụ thể trong
10 đó nhấn mạnh các nhân tố thuộc về kỹ thuật đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán. Luận văn đã chỉ ra rằng việc đánh giá rủi ro kinh doanh là một nguồn dữ liệu đặc biệt quan trọng trong đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán trong kiểm toán BCTC. Theo đó, sử dụng phương pháp tiếp cận đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán theo rủi ro kinh doanh sẽ hiệu quả hơn so với cách tiếp cận truyền thống là dựa trên các đánh giá và kết luận về các khoản mục cụ thể trên BCTC. Đồng thời, luận văn đã chỉ ra được mối quan hệ giữa chất lượng đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán với một số nhân tố liên quan. Luận văn tiến sĩ kinh tế trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, tác giả Trần Khánh Lâm (2011) với đề tài “Xây dựng cơ chế kiểm toán chất lượng cho hoạt động kiểm toán độc lập tại Việt Nam”. Luận văn nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của của cơ chế kiểm soát chất lượng hoạt động kiểm toán độc lập của các quốc gia trên thế giới và thực trạng tại Việt Nam. Trên cơ sở đó đề xuất quan điểm xây dựng cơ chế và giải pháp hoàn thiện công tác trên. Nghiên cứu vận dụng phương pháp kế thừa kinh nghiệm được tiến hành theo phương pháp tìm hiểu và hệ thống hóa thông tin tại các quốc gia nghiên cứu, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam. Đồng thời nghiên cứu phân tích thực tiễn theo quan điểm lịch sử gắn với sự phát triển của việc kiểm soát chất lượng hoạt động kiểm toán với những điều kiện kinh tế - xã hội của các quốc gia trong từng thời kỳ. Cuối cùng kết hợp với phương pháp phân tích định lượng như thống kê mô tả, so sánh nhằm đánh giá thực trạng. Luận văn tiến sĩ kinh tế của tác giả Phan Văn Dũng (2016), đề tài “Các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của các doanh nghiệp kiểm toán tại Việt Nam”. Nghiên cứu sử dụng nhiều phương pháp kết hợp, mở ra hướng nghiên cứu định lượng trong kiểm toán tại Việt Nam. Kết quả của nghiên cứu khám phá ra các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán của doanh nghiệp kiểm toán tại Việt Nam trong đó có nhân tố kiểm toán chất lượng từ bên trong gồm các yếu tố tính đầy đủ, chặt chẽ của quy trình kiểm soát chất lượng kiểm toán, phân cấp kiểm soát trong hoạt động kiểm soát chất lượng, thang đo đánh giá chất lượng kiểm toán được xây