Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nghiên cứu tác động của bảo hiểm tiền gửi đến quản trị thanh khoản hệ thống Ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu sự tác động đến quản trị thanh khoản qua 2 biến chi phí lãi tiền gửi và tốc độ tăng trưởng tiền gửi khi có sự hiện diện của bảo hiểm tiền gửi; từ kết quả nghiên cứu, đưa ra một số Kết luận và kiến nghị để bảo hiểm tiền gửi và quản trị thanh khoản phát huy đầy đủ tác dụng của mình trong thời gian sắp tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nghiên cứu tác động của bảo hiểm tiền gửi đến quản trị thanh khoản hệ thống Ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ THẢO QUYÊN NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI ĐẾN QUẢN TRỊ THANH KHOẢN HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ THẢO QUYÊN NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI ĐẾN QUẢN TRỊ THANH KHOẢN HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài Chính - Ngân Hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LẠI TIẾN DĨNH TP. Hồ Chí Minh – Năm 2016
LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tác giả với sự cố vấn của người hướng dẫn khoa học. Những nội dung trình bày trong đề tài là hoàn toàn trung thực và nếu như có sai trái gì tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Tác giả luận văn Lê Thị Thảo Quyên
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU .................................... 1 1.1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................... 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................... 2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 2 1.5. Phương pháp nghiên cứu........................................................................... 3 1.6. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................ 3 1.7. Kết cấu luận văn ......................................................................................... 4 CHƯƠNG 2. LÝ THUYẾT VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀ QUẢN TRỊ THANH KHOẢN CỦA NHTM ............................................................................. 6 2.1. Cơ sở lý thuyết về quản trị thanh khoản của NHTM ............................. 6 2.1.1. Tính thanh khoản.................................................................................... 6 2.1.2. Rủi ro thanh khoản ................................................................................. 7 2.1.3. Quản trị thanh khoản ............................................................................. 7 2.2. Cơ sở lý thuyết về bảo hiểm tiền gửi ........................................................ 8 2.2.1. Khái niệm về Bảo hiểm tiền gửi: ........................................................... 8 2.2.2. Bản chất của Bảo hiểm tiền gửi ............................................................. 9 2.2.3. Mục đích, vai trò của hoạt động bảo hiểm tiền gửi ............................. 9 2.3. Vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với quản trị thanh khoản ................... 12 2.3. Tổng quan các nghiên cứu trước ............................................................... 14
2.3.1. Các nghiên cứu nước ngoài .................................................................. 14 2.3.2. Các nghiên cứu trong nước .................................................................. 16 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀ QUẢN TRỊ THANH KHOẢN CỦA HỆ THỐNG NHTM VIỆT NAM ............................... 18 3.1. Quá trình hình thành và phát triển của Bảo hiểm tiền gửi ..................... 18 3.1.1. Khái quát quá trình hình thành, phát triển bảo hiểm tiền gửi trên thế giới .............................................................................................................. 18 3.1.2. Sự ra đời và phát triển của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam .................. 20 3.2. Tình hình quản trị thanh khoản tại Việt Nam ......................................... 24 3.3. Thực trạng hoạt động kinh doanh của các ngân hàng Việt Nam ........... 26 3.3.1. Tổng tài sản và vốn chủ sở hữu ........................................................... 26 3.3.2. Huy động của ngân hàng ...................................................................... 28 3.3.3. Vấn đề thanh khoản .............................................................................. 31 CHƯƠNG 4. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 34 4.1. Dữ liệu nghiên cứu ...................................................................................... 34 4.2. Mô hình nghiên cứu – Phương pháp ước lượng ....................................... 35 4.3. Kết quả nghiên cứu ..................................................................................... 41 4.3.1. Thống kê mô tả và Kết luận tương quan ............................................ 41 4.3.2. Kết quả ước lượng thực nghiệm .......................................................... 44 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................ 52 5.1. KẾT LUẬN kết quả nghiên cứu ................................................................ 52 5.2. Các giải pháp vận dụng từ kết quả nghiên cứu ........................................ 52 5.3. Hạn chế đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ......................................... 54 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHTG Bảo hiểm tiền gửi COST Hiệu quả chi phí DEPGR Tốc độ tăng trưởng tiền gửi DEPINST Bảo hiểm tiền gửi EQUITY Vốn chủ sở hữu/Tổng tài sản FDIC Bảo hiểm tiền gửi liên bang GDPGR Tốc độ tăng trưởng kinh tế KLTT Kỷ luật thị trường INTDEPO Chi phí tiền gửi INF Lạm phát LIQUID Tính thanh khoản NHNN Ngân hàng Nhà Nước NHTM Ngân hàng thương mại PROFIT Lợi nhuận STDEBT Nợ ngắn hạn SIZE Quy mô
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4.1. Danh sách các ngân hàng có trong mẫu nghiên cứu ......................... 34 Bảng 4.2. Mô tả và kỳ vọng về dấu các biến trong bài nghiên cứu ................... 39 Bảng 4.3. Thống kê mô tả các biến trong bài nghiên cứu .................................. 41 Bảng 4.4. Ma trận tương quan các biến trong bài nghiên cứu .......................... 43 Bảng 4.5. Kết quả ước lượng ảnh hưởng của rủi ro đến chi phí tiền gửi của ngân hàng ............................................................................................................... 44 Bảng 4.6. Kết quả ước lượng ảnh hưởng của rủi ro đến tốc độ tăng trưởng tiền gửi của ngân hàng .................................................................................................. 48
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 3.1. Tình hình tổng tài sản của các Ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 1996 - 2015 .............................................................................................................. 27 Hình 3.2. Tình hình vốn chủ sở hữu của các Ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 1996 – 2015 .................................................................................................... 28 Hình 3.3. Tình hình tiền gửi từ khách hàng của các Ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 1996 – 2015 ............................................................................................. 29 Hình 3.4. Tình hình chi phí trả lãi tiền gửi của các Ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 1996 – 2015 ............................................................................................. 30 Hình 3.5. Diễn biến lãi suất tiền gửi của Việt Nam trong giai đoạn 1997 – 2015 ................................................................................................................................. 31 Hình 3.6. Tình hình tài sản thanh khoản của các Ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 1996 – 2015 ............................................................................................. 32 Hình 3.7. Tình hình tỷ lệ tài sản thanh khoản trên tổng tài sản của các Ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 1996 – 2015 ....................................................... 33
1 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Lý do chọn đề tài Nền kinh tế Việt Nam nói chung và lĩnh vực tài chính, ngân hàng nói riêng đang hội nhập ngày càng mạnh với thế giới đặc biệt là khi nước ta gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Điều đó đặt ra nhiều cơ hội cũng như thách thức đối với hệ thống tài chính - ngân hàng: cơ hội được phát triển nhờ tiếp thu được công nghệ, kỹ năng quản lý của nước ngoài; thách thức của sự cạnh tranh và phát triển với nhiều tổ chức tài chính nước ngoài có tiềm lực vốn và công nghệ tốt. Bên cạnh đó hệ thống tài chính – ngân hàng Việt Nam cũng sẽ bị tác động bởi những động thái của thị trường tài chính thế giới. Có thể thấy, bên cạnh những rủi ro truyền thống, hệ thống tài chính ngân hàng còn phải đối mặt với nhiều rủi ro tiềm ẩn khác, rủi ro vợ nợ ngân hàng. Vấn đề phá sản của ngân hàng sẽ gây ra một khoản chi phí tương đối cao cho bản thân của ngân hàng phá sản, khách hàng của họ và cho cả chính phủ. Một sự gián đoạn cho vay của ngân hàng và hệ thống thanh toán sẽ gây ra một sự sụt giảm trong đầu tư và các hoạt động kinh tế khác. Hơn nữa, người gửi tiền có khả năng bị mất rất nhiều vì những thất bại của ngân hàng. Cuối cùng nhưng không kém, chính phủ có xu hướng phải chịu chi phí lớn trong việc khắc phục khủng hoảng ngân hàng. Để làm cho hệ thống tài chính hạn chế tổn thất chi phí nếu xảy ra khủng khoảng, tất cả các nước trên thế giới đã trang bị mạng lưới an toàn tài chính. Trong mạng lưới này cũng bao gồm cả bảo hiểm tiền gửi rõ ràng hoặc ngầm, cho vay các ngân hàng trung ương, thủ tục giải quyết phá sản ngân hàng, và các quy định của ngân hàng giám sát. Để đạt được mục tiêu cân bằng giữa sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống tài chính – ngân hàng với sự phát triển ổn định, Chính phủ đã sử dụng công cụ tài chính là Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam để bảo vệ người gửi tiền và Hiệp ước Basel II
2 góp phần đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng thông qua các công cụ kiểm soát rủi ro thanh khoản. Vì vậy, với mục đích nghiên cứu sự tác động đến tính thanh khoản thông qua chi phí lãi tiền gửi và tốc độ tăng trưởng tiền gửi khi chưa có bảo hiểm tiền gửi và khi có bảo hiểm tiền gửi, bằng phương pháp định lượng theo phương pháp ước lượng GMM, thực hiện đề tài “Nghiên cứu tác động của bảo hiểm tiền gửi đến quản trị thanh khoản hệ thống Ngân hàng thương mại Việt Nam” là rất cần thiết. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát: Nghiên cứu tác động của bảo hiểm tiền gửi đến quản trị thanh khoản của hệ thống Ngân hàng thương mại Việt Nam Mục tiêu cụ thể: - Nghiên cứu sự tác động đến quản trị thanh khoản qua 2 biến chi phí lãi tiền gửi và tốc độ tăng trưởng tiền gửi khi có sự hiện diện của bảo hiểm tiền gửi. - Từ kết quả nghiên cứu, đưa ra một số Kết luận và kiến nghị để bảo hiểm tiền gửi và quản trị thanh khoản phát huy đầy đủ tác dụng của mình trong thời gian sắp tới. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu - Có sự tác động của bảo hiểm tiền gửi đến quản trị thanh khoản của hệ thống NHTM Việt Nam hay không? Mức độ tác động là tiêu cực hay tích cực? - Các yếu tố đặc điểm của ngân hàng và đặc điểm của vĩ mô có thể hiện mối quan hệ với việc quản trị thanh khoản của hệ thống NHTM Việt Nam hay không? Nếu có, mối quan hệ đó là cùng chiều hay ngược chiều? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3 Đối tượng nghiên cứu: là tác động của bảo hiểm tiền gửi đến tính thanh khoản qua 2 biến chi phí lãi tiền gửi và tốc độ tăng trưởng tiền gửi. Phạm vi nghiên cứu: Bài nghiên cứu sử dụng dữ liệu báo cáo tài chính của các ngân hàng đang hoạt động tại Việt Nam trong giai đoạn 1996 – 2015 dựa vào cơ sở dữ liệu BankScope và Vietstock. Trong đó, bài nghiên cứu loại trừ các ngân hàng không có sẵn dữ liệu trong 5 năm liên tiếp và các ngân hàng bị sáp nhập trong giai đoạn vừa qua. Do đó mẫu nghiên cứu cuối cùng trong bài nghiên cứu bao gồm 29 ngân hàng trong giai đoạn 1996 – 2015. 1.5. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp định tính và định lượng nhằm làm rõ những vấn đề cần nghiên cứu, cụ thể: - Phương pháp định tính: luận văn tập trung vào nghiên cứu các lý thuyết về bảo hiểm tiền gửi, quản trị thanh khoản của các NHTM. Đồng thời nêu lên thực trạng của những yếu tố tác động đến quản trị thanh khoản, thông qua kênh thống kê, thu thập, tổng hợp, phân tích đánh giá trên cơ sở các dữ liệu về tính thanh khoản của các NHTM Việt Nam. - Phương pháp định lượng: luận văn nghiên cứu ảnh hưởng của bảo hiểm tiền gửi đến chi phí lãi tiền gửi và tốc độ tăng trưởng tiền gửi của các NHTM Việt Nam bằng việc sử dụng phương pháp ước lượng GMM để hồi quy mô hình nghiên cứu tác động của bảo hiểm tiền gửi đến quản trị thanh khoản của hệ thống NHTM Việt Nam. 1.6. Ý nghĩa thực tiễn Được thành lập và đi vào hoạt động năm 2000, BHTG VN (DIV) đã chứng minh được vai trò của mình trong việc bảo vệ người gửi tiền và đảm bảo an sinh xã hội. Tuy nhiên, do thời gian hoạt động chưa nhiều và công tác thông tin tuyên truyền còn có những hạn chế nên công chúng chưa biết nhiều về lĩnh vực BHTG. Tương tự, từ khi Hiệp định Basel II ra đời cùng với hàng loạt các cam kết thực hiện
4 giám sát ngân hàng theo hiệp ước Basel II năm 2004 thì chúng ta mới biết đến vấn đề quản trị thanh khoản. Trên thế giới đã có nhiều bài nghiên cứu cho thấy rằng giữa BHTG và quản trị thanh khoản có mối quan hệ với nhau. Tuy nhiên, tại VN thì giữa chúng liệu có tồn tại mối quan hệ nào hay không? Đây là đề tài còn rất ít nghiên cứu tại VN cả về mặt định tính cũng như định lượng và rất phù hợp với tình hình hiện nay. Từ kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra một số Kết luận và kiến nghị để BHTG cũng như quản trị thanh khoản phát huy đầy đủ tác dụng của mình trong thời gian sắp tới. 1.7. Kết cấu luận văn Chương 1: Giới thiệu về đề tài nghiên cứu Trong chương này, tác giả sẽ giới thiệu về tổng quan về đề tài, lý do chọn đề tài, mục tiêu nghiên cứu tác giả hướng đến, xác định đối tượng, phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và nêu ra ý nghĩa thực tiễn của việc nghiên cứu đề tài. Chương 2: Lý thuyết về bảo hiểm tiền gửi và quản trị thanh khoản của NHTM Việt Nam Trong chương này, tác giả sẽ giới thiệu sơ bộ cơ sở lý thuyết về bảo hiểm tiền gửi và quản trị thanh khoản của NHTM Việt Nam, vai trò của BHTG đối với quản trị thanh khoản, và tóm tắt một số đề tài nghiên cứu liên quan. Chương 3: Thực trạng bảo hiểm tiền gửi và quản trị thanh khoản của NHTM Việt Nam Trong chương này, tác giả sẽ tổng quan lại về quá trình hình thành, phát triển của bảo hiểm tiền gửi và tình hình thanh khoản của hệ thống NHTM Việt Nam; cũng như thực trạng hoạt động kinh doanh của các NH tại Việt Nam Chương 4: Mô hình nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và kết quả nghiên cứu Trong chương này, tác giả sẽ trình bày phương pháp nghiên cứu, thu thập dữ liệu định lượng. Sau đó trình bày, đánh giá và bàn luận các kết quả thu được: mô tả dữ
5 liệu thu được, tiến hành đánh giá kiểm định sự phù hợp của mô hình, kiểm định giả thuyết của mô hình nghiên cứu. Chương 5: Kết luận và kiến nghị Trong chương này, tác giả sẽ đưa ra một số Kết luận, hàm ý về giải pháp, đồng thời nêu lên những hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo. Kết luận Chương 1 Trong chương này, tác giả đã giới thiệu tổng quan về đề tài, lý do chọn đề tài, mục tiêu nghiên cứu tác giả hướng đến, xác định đối tượng, phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và nêu ra ý nghĩa thực tiễn của việc nghiên cứu đề tài.
6 CHƯƠNG 2. LÝ THUYẾT VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀ QUẢN TRỊ THANH KHOẢN CỦA NHTM 2.1. Cơ sở lý thuyết về quản trị thanh khoản của NHTM 2.1.1. Tính thanh khoản Có nhiều cách tiếp cận và cách hiểu khác nhau liên quan đến tính thanh khoản. Tuy nhiên có thể hiểu rằng tính thanh khoản của ngân hàng là trạng thái luôn có trong tay một lượng vốn khả dụng với chi phí thấp đúng tại thời điểm ngân hàng có nhu cầu hoặc khả năng nhanh chóng huy động được vốn thông qua con đường vay nợ hay bán tài sản. Tính thanh khoản của NHTM luôn phải được nhìn ở trạng thái động, tức là xem xét trong tương quan cung - cầu thanh khoản của ngân hàng trong giai đoạn nhất định. Những nhân tố tác động đến cung và cầu thanh khoản sẽ tác động đến trạng thái thanh khoản của NHTM. Theo Nguyễn Văn Tiến (2010), “Quản trị rủi ro trong thanh khoản ngân hàng”, thì: - Nhân tố tác động đến cầu thanh khoản:  Các điều kiện kinh tế vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, lạm phát.  Lãi suất huy động và lãi suất cho vay.  Sự khác biệt đáng kể về lợi tức giữa các khoản tiền gửi và các cơ hội đầu tư khác. - Nhân tố tác động đến nguồn cung thanh khoản:  Quy định và chính sách tiền tệ của NHNN.  Các điều kiện kinh tế vĩ mô.  Sự phát triển và tính dễ dàng tiếp cận của thị trường tiền tệ.  Hoạt động của các thị trường khác như thị trường chứng khoán phái sinh.
7 2.1.2. Rủi ro thanh khoản Rủi ro thanh khoản là loại rủi ro phát sinh khi ngân hàng không đủ khả năng đáp ứng dòng tiền rút ra khỏi ngân hàng tại một thời điểm nào đó, hoặc phải huy động vốn với chi phí cao để đáp ứng các nhu cầu về vốn khả dụng. Tác động của rủi ro thanh khoản đến hoạt động của NHTM Tác động của rủi ro thanh khoản đến mỗi NHTM riêng lẻ: - Làm sụt giảm lợi nhuận và uy tín của ngân hàng. - Trong một số trường hợp có thể dẫn đến sự phá sản và sụp đổ của ngân hàng. Tác động của rủi ro thanh khoản đến hệ thống ngân hàng và nền kinh tế: - Việc phá sản của một ngân hàng sẽ dẫn đến sự hoảng loạn của người gửi tiền, kéo theo sự rút tiền hàng loạt ở các ngân hàng khác và lúc này kéo theo sự sụp đổ của toàn hệ thống. - Tăng trưởng của nền kinh tế bị giảm sút. 2.1.3. Quản trị thanh khoản Quản trị thanh khoản là một lĩnh vực quản lý nhằm đáp ứng mục tiêu thanh khoản của ngân hàng tránh rủi ro thanh khoản cao. Như đề cập ở trên, có thể thấy rủi ro thanh khoản phát sinh khi ngân hàng không đủ khả năng đáp ứng dòng tiền rút ra khỏi ngân hàng tại một thời điểm nào đó, hoặc phải huy động vốn với chi phí cao để đáp ứng các nhu cầu về vốn khả dụng. Như vậy, quản trị thanh khoản trong đó quan trọng hơn hết là các NHTM cần quan tâm đến tốc độ tăng trưởng tiền gửi và chi phí lãi tiền gửi. Bởi nếu có một sự sụt giảm bất thưởng ở tốc độ tăng trưởng tiền gửi hay tăng bất thường ở chi phí lãi tiền gửi đều là nguy cơ dẫn đến rủi ro thanh khoản ở ngân hàng.
8 2.2. Cơ sở lý thuyết về bảo hiểm tiền gửi 2.2.1. Khái niệm về Bảo hiểm tiền gửi: Theo Luật Bảo hiểm tiền gửi thì: Bảo hiểm tiền gửi: Là cam kết công khai của tổ chức BHTG đối với tổ chức tham gia BHTG về việc tổ chức BHTG sẽ trả tiền gửi cho người gửi tiền khi tổ chức tham gia BHTG bị chấm dứt hoạt động và không có khả năng thanh toán cho người gửi tiền. Tổ chức Bảo hiểm tiền gửi: Tổ chức BHTG là đối tác nhận đóng góp tài chính từ tổ chức tham gia BHTG và có trách nhiệm thực hiện chi trả tiền gửi được bảo hiểm đến người gửi tiền thuộc đối tượng được bảo hiểm tại tổ chức tham gia BHTG khi tổ chức đó chấm dứt hoạt động và mất khả năng thanh toán. Tổ chức tham gia BHTG: Là các ngân hàng và các tổ chức tài chính phi ngân hàng có hoạt động huy động tiền gửi. Theo thông lệ quốc tế, hiện nay trên thế giới có hai xu hướng tham gia BHTG, đó là các tổ chức tham gia BHTG có thể tham gia BHTG một cách bắt buộc hoặc tham gia tự nguyện. Điều này tùy thuộc vào chính sách tài chính – ngân hàng của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, qua nghiên cứu ở các nước, cho thấy xu hướng phổ biến hiện nay là tham gia BHTG bắt buộc. Khi tham gia BHTG các tổ chức này có trách nhiệm đóng góp tài chính cho tổ chức BHTG và được quyền yêu cầu tổ chức BHTG chi trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền tại tổ chức đó trong trường hợp tổ chức này bị mất khả năng thanh toán và bị cơ quan có thẩm quyền chấm dứt hoạt động. Người gửi tiền thuộc đối tượng được bảo hiểm: Là khách hàng có tiền gửi thuộc đối tượng được bảo hiểm tại tổ chức tham gia BHTG. Người gửi tiền không phải đóng góp tài chính cho tổ chức BHTG nhưng có quyền yêu cầu tổ chức BHTG thanh toán tiền gửi kể cả tiền lãi tích lũy trên tiền gửi đó trong hạn mức chi trả tiền gửi được bảo hiểm của tổ chức BHTG có thể là toàn bộ hoặc một phần tiền gửi do chính sách của mỗi quốc gia.
9 2.2.2. Bản chất của Bảo hiểm tiền gửi Bảo hiểm tiền gửi cũng mang bản chất của các loại hình bảo hiểm nói chung, đó là: - Hoạt động BHTG là hoạt động cung cấp dịch vụ công, có nghĩa là BHTG là công cụ được sử dụng để thực hiện chính sách công của từng quốc gia. - Hoạt động của tổ chức BHTG thông thường không vì mục tiêu lợi nhuận. Chính phủ các quốc gia thành lập tổ chức BHTG nhằm mục đích để thực hiện chính sách công. 2.2.3. Vai trò của hoạt động bảo hiểm tiền gửi Vì BHTG là sản phẩm của nền kinh tế thị trường và chỉ xuất hiện trong nền kinh tế thị trường nên vai trò của BHTG xuất phát từ bản chất của hoạt động tài chính luôn gắn liền với yếu tố niềm tin, mang tính nhạy cảm, và có tính lan truyền cao. Trong hoạt động ngân hàng, nếu niềm tin của người gửi tiền vào hệ thống tài chính - ngân hàng bị khủng hoảng, điều đó không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động của một tổ chức tín dụng đơn lẻ mà còn tác động đến toàn bộ nền kinh tế. Niềm tin của người gửi tiền đối với hệ thống tài chính - ngân hàng là rất quan trọng vì niềm tin đó thường dựa vào các yếu tố tâm lý và khi họ gửi tiền vào ngân hàng họ thường đặt ra câu hỏi liệu tiền gửi của mình vào ngân hàng có an toàn không? Và hoạt động của ngân hàng nhận tiền gửi có ổn định không? hoặc nếu trường hợp xấu nhất xảy ra thì liệu họ có bị mất số tiền đã gửi hay không? Vai trò của BHTG được thể hiện rõ nét qua các khía cạnh sau đây: Một là, BHTG có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ người gửi tiền, nâng cao niềm tin của công chúng đối với hệ thống tài chính, ngân hàng. Bởi lẽ, trong nền kinh tế thị trường, bảo vệ người tiêu dùng nói chung và người gửi tiền nói riêng là yêu cầu đặt ra đối với mỗi Chính phủ. Bảo vệ người tiêu dùng là để đảm bảo cân bằng giữa sự phát triển và đảm bảo quyền lợi của người dân trong xã hội dân sự.
10 Do đó, BHTG là một công cụ tài chính hữu hiệu được hầu hết các Chính phủ sử dụng để bảo vệ người gửi tiền. Hai là, BHTG giúp xây dựng và củng cố niềm tin của công chúng đối với hệ thống tài chính - ngân hàng và đó là yêu cầu đặt ra đối với bất kỳ Chính phủ nào trên thế giới. Tổ chức BHTG có nhiệm vụ thay mặt Chính phủ bảo vệ tiền gửi của người dân, và trong trường hợp tổ chức tín dụng bị đổ vỡ thì tổ chức BHTG này phải có trách nhiệm chi trả toàn bộ hoặc một phần tiền gửi cho người gửi tiền. Thực tiễn cho thấy, khi mà người dân không tin tưởng vào hệ thống tài chính - ngân hàng thì trước hết hệ thống ngân hàng sẽ bị ảnh hưởng và sau đó là toàn bộ nền kinh tế của quốc gia cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng theo. Một minh chứng cho thấy cuộc khủng hoảng tài chính tại Mỹ từ năm 2007 đến nay chính là cuộc khủng hoảng niềm tin của người dân vào khả năng thanh khoản của các ngân hàng, họ đã rút tiền ồ ạt, không gửi tiền cho các ngân hàng nữa và điều này đã chứng minh rõ nét vai trò của người gửi tiền đối với sự tồn tại, sự phát triển của hệ thống ngân hàng quốc gia. Khi công chúng thiếu tin tưởng vào hệ thống ngân hàng - tài chính, họ thường lựa chọn mua vàng hay bất động sản để tích lũy tài sản mà không gửi tiền vào ngân hàng nữa. Điều này ảnh hưởng không tốt đến toàn bộ nền kinh tế, do vậy sẽ cản trở sự phát triển, đặc biệt ở những quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Cụ thể, sự kiện xảy ra vào khoảng cuối những năm 2000 khi hàng loạt quỹ tín dụng nhân dân bị sụp đổ, gây tổn thất rất lớn cho nền kinh tế của Việt Nam. Hơn nữa, nếu người dân không tin tưởng vào hệ thống ngân hàng nói chung và tổ chức tín dụng nói riêng, lập tức người dân sẽ có hành động rút tiền ra khỏi hệ thống ngân hàng. Trường hợp này vô cùng nguy hiểm nếu hiện tượng này xảy ra hàng loạt và điều đó có thể dẫn đến đổ vỡ ngân hàng gây nguy hại đến toàn bộ nền kinh tế. Lịch sử hoạt động tài chính - ngân hàng đã xảy ra khá nhiều vụ rút tiền ồ ạt, gây ra sự tê liệt và đổ vỡ của các ngân hàng, như ở Mỹ vào những năm 1920, 1930 hay ở châu Á năm 1997 và gần đây nhất là ở Anh, Mỹ (Ngân hàng Northern
11 Rock của Anh, và ngân hàng Contrywide của Mỹ). Do đó, nền kinh tế của các quốc gia này đã bị chao đảo bởi hệ quả của khủng hoảng tài chính - ngân hàng. Ở Mỹ, từ năm 1929 đến 1933 khi chưa có cơ quan bảo hiểm tiền gửi liên bang (FDIC) đã có khoảng 4000 ngân hàng bị đổ vỡ, nhưng nhờ có FDIC năm 1934 chỉ có 9 ngân hàng bị đổ bể. Qua đó cho thấy BHTG có vai trò quan trọng trong việc xây dựng và củng cố niềm tin của công chúng đối với hệ thống tài chính - ngân hàng. Tổ chức BHTG đã thay mặt Chính phủ bảo vệ tiền gửi của dân, và trong trường hợp tổ chức tín dụng bị đổ vỡ, BHTG sẽ chi trả toàn bộ hoặc một phần tiền gửi cho người gửi tiền. Ngân hàng là trung gian tín dụng, là cầu nối giữa người có vốn và người cần vốn. Trong quá trình chu chuyển của nguồn vốn nếu không có yếu tố niềm tin thì chu trình đó sẽ bị “tắc nghẽn” và ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển kinh tế. Bảo hiểm tiền gửi xây dựng và củng cố niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng thông qua một số hoạt động như: - Cung cấp đầy đủ hơn cho công chúng thông tin về các ngân hàng. - Thực hiện các nghiệp vụ kiểm tra, giám sát rủi ro đối với tổ chức tham gia BHTG; - Hỗ trợ các tổ chức tham gia BHTG khi gặp khó khăn về tài chính nhằm phục hồi hoạt động của tổ chức đó; - Xử lý tổ chức tín dụng bị đổ vỡ; - Góp phần thúc đẩy và đảm bảo hoạt động tài chính, ngân hàng phát triển an toàn, lành mạnh và nâng cao kỷ cương thị trường; - Bảo hiểm tiền gửi tạo sự cạnh tranh bình đẳng giữa các tổ chức tín dụng; - Đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh của các tổ chức tín dụng; - Bảo hiểm tiền gửi góp phần đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng từ khi cấp phép cho đến khi chấm dứt hoạt động.
12 Với vai trò chủ đạo là bảo vệ người gửi tiền, BHTG còn có vai trò quan trọng trong việc tạo sự phát triển lành mạnh hoạt động ngân hàng. Bởi vì BHTG đã tạo ra sự công bằng, tạo ra “sân chơi bình đẳng” cho tất cả các tổ chức tín dụng, đặc biệt là các tổ chức tín dụng có quy mô hoạt động nhỏ. Bên cạnh đó, yếu tố tâm lý cũng ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động ngân hàng. Nếu không có BHTG thì thông thường người gửi tiền sẽ có cảm giác yên tâm hơn khi gửi tiền vào các ngân hàng lớn. Tuy nhiên, nếu có hoạt động của hệ thống BHTG thì họ cũng có thể lựa chọn những tổ chức tín dụng có quy mô nhỏ vì gửi tiền ở đâu thì tiền gửi của họ cũng vẫn được an toàn. Điều đó thúc đẩy hoạt động tín dụng phát triển bình đẳng, tránh được tình trạng thu hẹp cơ hội khách hàng đến với tổ chức tín dụng quy mô nhỏ hoặc loại hình khác nhau. 2.3. Vai trò của bảo hiểm tiền gửi đối với quản trị thanh khoản Thông qua các nghiệp vụ kiểm tra, giám sát rủi ro các tổ chức tín dụng, BHTG đã góp phần đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh hoạt động ngân hàng. Bởi vì, bằng các nghiệp vụ đó, BHTG có thể cảnh báo đến cơ quan chức năng hoặc tổ chức tín dụng về tình hình hoạt động của tổ chức tín dụng có vấn đề để từ đó giúp các cơ quan chức năng hoặc tổ chức tín dụng có vấn đề có những hành động điều chỉnh kịp thời nhằm đảm bảo an toàn trong hoạt động. Như vậy, BHTG không chỉ có vai trò trong việc bảo vệ tiền gửi mà còn có vai trò quan trọng trong việc quản lý rủi ro. Ngoài ra, BHTG còn góp phần đảm bảo an toàn lành mạnh hoạt động ngân hàng trong trường hợp tổ chức tín dụng gặp khó khăn thì BHTG sẽ dùng biện pháp hỗ trợ tài chính, và trong tình thế không thể cứu vãn được nữa thì BHTG sẽ đứng ra chi trả tiền gửi cho người gửi tiền. Bảo hiểm tiền gửi góp phần thúc đẩy quá trình huy động vốn phục vụ phát triển kinh tế và ổn định xã hội. Thông qua vai trò bảo vệ người gửi tiền, xây dựng và củng cố niềm tin của công chúng đối với hệ thống ngân hàng, BHTG có vai trò quan trọng thúc đẩy quá trình huy động vốn phục vụ phát triển.