Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

38
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu cơ sở lý luận về việc đo lường hiệu quả hoạt động của NHTM và mô hình phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các NHTM; đánh giá thực trạng hiệu quả hoạt động của các NHTM và làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các NHTM Việt Nam trong thời gian qua dựa trên cơ sở các mô hình phân tích định lượng... Mời các bạn cùng tìm hiểu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH ---------------- MAI HOÀNG THỊNH PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH ---------------- MAI HOÀNG THỊNH PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành : TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Mã số ngành : 60340201 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. TRƯƠNG THỊ HỒNG TP. HỒ CHÍ MINH 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam” là đề tài nghiên cứu độc lập của riêng cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Trương Thị Hồng. Các nguồn tài liệu trích dẫn, các số liệu sử dụng và nội dung trong luận văn này là trung thực. Đồng thời, tôi cam kết rằng kết quả nghiên cứu này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 05 năm 2015. MAI HOÀNG THỊNH
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC SƠ ĐỒ , HÌNH , BẢNG BIỂU DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT PHẦN MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CÙA NHTM .... 1 1.1. Tổng quan lý thuyết về NHTM ............................................................................. 1 1.1.1. Khái niệm NHTM ............................................................................................... 1 1.1.2. Chức năng cơ bản của NHTM ............................................................................ 1 1.1.2.1. Chức năng trung gian tín dụng....................................................................... 2 1.1.2.2. Chức năng trung gian thanh toán ................................................................... 2 1.1.2.2. Chức năng tạo tiền ......................................................................................... 2 1.1.3. Các hoạt động cơ bản của NHTM....................................................................... 3 1.1.3.1. Chức năng luân chuyển tài sản: phân theo chức năng này NHTM đồng thời thực hiện hai hoạt động sau............................................................................. 4 1.1.3.2. Chức năng cung cấp dịch vụ .......................................................................... 6 1.1.4. Tổng quan lý thuyết về hiệu quả hoạt động của NHTM..................................... 6 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của NHTM ............................... 9 1.2.1. Nhóm yếu tố khách quan..................................................................................... 9 1.2.1.1. Môi trường về kinh tế, chính trị và xã hội trong và ngoài nước .................... 9 1.2.1.2. Môi trường pháp lý ...................................................................................... 10 1.2.2. Nhóm yếu tố chủ quan ...................................................................................... 11 1.3. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của NHTM ..................................... 12 1.4. Các nghiên cứu trước đây về hiệu quả hoạt động của hệ thống NHTM ........ 16 1.4.1. Tổng quan các nghiên cứu trước đây về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của NHTM trên thế giới ............................................................................... 16
1.4.2. Tổng quan các nghiên cứu trước đây về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của NHTM tại Việt Nam .............................................................................. 19 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA NHTM VIỆT NAM ............. 22 2.1. Sơ lược về hệ thống NHTM ở Việt Nam ............................................................ 22 2.2. Thực trạng hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam ..................................... 23 2.2.1. Hoạt động tín dụng của hệ thống NHTM Việt Nam ......................................... 23 2.2.2. Thực trạng nợ xấu của hệ thống NHTM Việt Nam .......................................... 27 2.2.3. Thực trạng thanh khoản của hệ thống NHTM Việt Nam ................................. 32 2.2.4. Tình trạng sở hữu chéo giữa các NH trong hệ thống ........................................ 34 2.2.5. Thực trạng tái cấu trúc hệ thống NHTM hiện nay ............................................ 36 CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NHTM VIỆT NAM ........ 43 3.1. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................... 43 3.1.1. Mô hình SFA (Stochacstic FrontierAnalysis) ................................................... 43 3.1.2. Phương pháp hồi quy hai bước (2SLS) và mô hình Tobit ................................ 47 3.2. Mô hình phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động (theo SFA) của NHTM Việt Nam ....................................................................................... 49 3.3. Đánh giá hiệu quả hoạt động của NHTM Việt Nam từ mô hình nghiên cứu . 59 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NHTM VIỆT NAM .................................................................................................................. 64 4.1. Xu hướng phát triển hiện nay đối với hoạt động của các NHTM ................... 64 4.2. Nhận xét chung ..................................................................................................... 66 4.3. Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của NHTM Việt Nam.......... 67 4.3.1. Giải pháp từ phía Chính phủ và NHNN ............................................................ 67 4.3.2. Giải pháp từ phía các NHTM ............................................................................ 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Bảng 1.1: Khái quát hoạt động kinh doanh cơ bản của NHTM.................................... 4 Bảng 2.1: Cơ cấu NHTM Việt Nam thời kỳ 2005 – 2013 .......................................... 25 Bảng 2.2: Các nhóm NH năm 2014 ............................................................................ 26 Bảng 2.3: Tình hình hoạt động của các NHTM năm 2013 ......................................... 30 Bảng 2.4: Tình hình hoạt động của hệ thống NH cuối năm 2013 .............................. 37 Bảng 2.5: Các NH tự tái cấu trúc ................................................................................ 39 Bảng 2.6: Tình trạng M&A các NH ............................................................................ 40 Bảng 3.1: Các biến trong mô hình SFA ...................................................................... 51 Bảng 3.2: Thống kê mô tả các biến trong mô hình 2SLS và Tobit ............................. 54 ---------------------------------- Biểu đồ 2.1: Dư nợ tín dụng của hệ thống NH đối với nền kinh tế (2005 – 2013) .... 24 Biểu đồ 2.2: Nợ xấu và nợ cần chú ý năm 2013 ......................................................... 29 Biểu đồ 2.3: Tỷ lệ nợ xấu hệ thống NHTM giai đoạn 2005 – 2013 ........................... 30 Biểu đồ 2.4: Tình hình thanh khoản của các NH lớn năm 2013 ................................. 33 -------------------------------- Sơ đồ 2.1: Mối quan hệ sở hữu chéo giữa các NHTM và các DN hiện nay ............... 35
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BCTC Báo cáo tài chính CAR Capital Adequacy Ratio (Hệ số an toàn vốn) DEA Data Envelopment Analysis (Phân tích bao dữ liệu) DN Doanh nghiệp DPRR Dự phòng rủi ro EPS Earnings Per Share (Hệ số thu nhập trên cổ phiếu) FEM Fixed Effect Model (Mô hình tác động cố định) GDP Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội) IMF International Monetary Fund (Quỹ tiền tệ quốc tế) NH Ngân hàng NHLD Ngân hàng liên doanh NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTMNN Ngân hàng thương mại Nhà nước NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NHTMQD Ngân hàng thương mại quốc doanh NIM Net Interest Margin (Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên) OLS Ordinary Least Squares (Phương pháp bình phương nhỏ nhất) ROA Return On Assets (Thu nhập ròng trên tổng tài sản) ROE Return On Equity (Thu nhập ròng trên vốn chủ sở hữu) SFA Stochastic Frontier Analysis (Phân tích biên ngẫu nhiên) TCTD Tổ chức tín dụng
WB World Bank (Ngân hàng thế giới) WTO World Trade Organization (Tổ chức thương mại thế giới)
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Toàn cầu hoá và tự do hoá thương mại gia tăng nhanh chóng trong những năm vừa qua đã tạo ra nhiều thay đổi lớn đối với nền kinh tế nước ta. Hội nhập kinh tế quốc tế đã là một xu hướng tất yếu đối với tất cả các quốc gia nói chung và Việt Nam nói riêng, đặc biệt là từ sau khi Việt Nam gia nhập WTO. Tuy nhiên, tiến trình này ngoài việc tạo ra những cơ hội nhất định, còn đặt nước ta trước những khó khăn, thách thức không nhỏ. Thị trường tài chính giờ đây cũng phải chịu sức ép lớn của quá trình hội nhập, đặc biệt là ngành NH – ngành được coi là xương sống của nền kinh tế. Lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế đặt hệ thống NHTM trước môi trường kinh doanh mới với những áp lực cạnh tranh gay gắt cùng những đối thủ mới từ nước ngoài với tiềm lực về vốn, công nghệ và kinh nghiệm quản lý vượt trội. Trong môi trường mới này, các NH không có khả năng cạnh tranh sẽ được thay thế bằng các NH có hiệu quả hơn, và chỉ có các NH có hiệu quả nhất mới có lợi thế về cạnh tranh và tồn tại được. Như vậy, hiệu quả trở thành một tiêu chí quan trọng để đánh giá khả năng tồn tại của một NH trong môi trường cạnh tranh ngày càng gia tăng. Từ thực tiễn đó, việc nghiên cứu, phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam trong giai đoạn hội nhập hiện nay để từ đó đưa ra những giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống NHTM là một vấn đề cấp thiết. Đó cũng là lý do tôi chọn đề tài: “Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam”. 2. Mục tiêu nghiên cứu: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về việc đo lường hiệu quả hoạt động của NHTM và mô hình phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các NHTM.
- Đánh giá thực trạng hiệu quả hoạt động của các NHTM và làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các NHTM Việt Nam trong thời gian qua dựa trên cơ sở các mô hình phân tích định lượng. - Đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện và nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng khả năng cạnh tranh của các NHTM Việt Nam, góp phần phục vụ cho các mục tiêu phát triển của ngành NH trong giai đoạn hiện nay. 3. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các NHTM Việt Nam. 4. Phương pháp nghiên cứu: Luận văn chủ yếu sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng để giải quyết vấn đề nghiên cứu. Trong đó, luận văn sử dụng phương pháp Stochastic Frontier Analysis (SFA) để tính toán biến hiệu quả hoạt động, sau đó sử dụng mô hình 2SLS và Tobit để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của hệ thống NHTM. 5. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện dựa trên nguồn số liệu của 30 NHTM Việt Nam từ năm 2005 đến 2013.
1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CÙA NHTM 1.1. Tổng quan lý thuyết về NHTM 1.1.1. Khái niệm NHTM NHTM đã hình thành, tồn tại và phát triển hàng trăm năm gắn liền với sự phát triển của kinh tế hàng hoá. Sự phát triển hệ thống NHTM đã có tác động rất lớn và quan trọng đến quá trình phát triển của nền kinh tế hàng hoá, ngược lại kinh tế hàng hoá phát triển mạnh mẽ đến giai đoạn cao nhất là nền kinh tế thị trường thì NHTM cũng ngày càng được hoàn thiện và trở thành những định chế tài chính không thể thiếu được. Thông qua hoạt động tín dụng thì NHTM tạo lợi ích cho người gửi tiền, người vay tiền và cho cả NH thông qua chênh lệch lãi suất mà tạo ra lợi nhuận cho NH. NHTM là loại hình NH được thực hiện tất cả các hoạt động NH và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật các TCTD năm 2010 nhằm mục tiêu lợi nhuận. Các hoạt động NH là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên hoặc một số các nghiệp vụ sau đây:  Nhận tiền gửi  Cấp tín dụng  Cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản (Nguồn: Luật các TCTD 47/2010/QH12) Từ những nhận định trên có thể thấy NHTM là một trong những định chế tài chính mà đặc trưng là cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính với nghiệp vụ cơ bản là nhận tiền gửi, cho vay và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Ngoài ra, NHTM còn cung cấp nhiều dịch vụ khác nhằm thoả mãn tối đa nhu cầu về sản phẩm dịch vụ của xã hội. 1.1.2. Chức năng cơ bản của NHTM
2 1.1.2.1. Chức năng trung gian tín dụng Chức năng trung gian tín dụng được xem là chức năng quan trọng nhất của NHTM. Khi thực hiện chức năng trung gian tín dụng, NHTM đóng vai trò là cầu nối giữa người thừa vốn và người có nhu cầu về vốn. Với chức năng này, NHTM vừa đóng vai trò là người đi vay, vừa đóng vai trò là người cho vay và hưởng lợi nhuận là khoản chênh lệch giữa lãi suất nhận gửi và lãi suất cho vay và góp phần tạo lợi ích cho tất cả các bên tham gia: người gửi tiền và người đi vay... Cho vay luôn là hoạt động quan trọng nhất của NHTM, nó mang đến lợi nhuận lớn nhất cho NHTM. 1.1.2.2. Chức năng trung gian thanh toán Ở đây NHTM đóng vai trò là thủ quỹ cho các DN và cá nhân, thực hiện các thanh toán theo yêu cầu của khách hàng như trích tiền từ tài khoản tiền gửi của họ để thanh toán tiền hàng hóa, dịch vụ hoặc nhập vào tài khoản tiền gửi của khách hàng tiền thu bán hàng và các khoản thu khác theo lệnh của họ. Các NHTM cung cấp cho khách hàng nhiều phương tiện thanh toán tiện lợi như séc, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, thẻ rút tiền, thẻ thanh toán, thẻ tín dụng… Tùy theo nhu cầu, khách hàng có thể chọn cho mình phương thức thanh toán phù hợp. Nhờ đó mà các chủ thể kinh tế không phải giữ tiền trong túi, mang theo tiền để gặp chủ nợ, gặp người phải thanh toán dù ở gần hay xa mà họ có thể sử dụng một phương thức nào đó để thực hiện các khoản thanh toán. Do vậy các chủ thể kinh tế sẽ tiết kiệm được rất nhiều chi phí, thời gian, lại đảm bảo thanh toán an toàn. Chức năng này vô hình chung đã thúc đẩy lưu thông hàng hóa, đẩy nhanh tốc độ thanh toán, tốc độ lưu chuyển vốn, từ đó góp phần phát triển kinh tế. 1.1.2.3. Chức năng tạo tiền Tạo tiền là một chức năng quan trọng, phản ánh rõ bản chất của NHTM. Với mục tiêu là tìm kiếm lợi nhuận như là một yêu cầu chính cho sự tồn tại và phát triển
3 của mình, các NHTM với nghiệp vụ kinh doanh mang tính đặc thù của mình đã vô hình chung thực hiện chức năng tạo tiền cho nền kinh tế. Chức năng tạo tiền được thực thi trên cơ sở hai chức năng khác của NHTM là chức năng tín dụng và chức năng thanh toán. Thông qua chức năng trung gian tín dụng, NH sử dụng số vốn huy động được để cho vay, số tiền cho vay ra lại được khách hàng sử dụng để mua hàng hóa, thanh toán dịch vụ trong khi số dư trên tài khoản tiền gửi thanh toán của khách hàng vẫn được coi là một bộ phận của tiền giao dịch, được họ sử dụng để mua hàng hóa, thanh toán dịch vụ… Với chức năng này, hệ thống NHTM đã làm tăng tổng phương tiện thanh toán trong nền kinh tế, đáp ứng nhu cầu thanh toán, chi trả của xã hội. NHTM tạo tiền phụ thuộc vào tỉ lệ dự trữ bắt buộc của NH trung ương đã áp dụng đối với NHTM. Do vậy NH trung ương có thể tăng tỉ lệ này khi lượng cung tiền vào nền kinh tế lớn. 1.1.3. Các hoạt động cơ bản của NHTM NHTM là loại hình tổ chức chuyên nghiệp trong lĩnh vực tạo lập và cung cấp các dịch vụ tài chính, tiền tệ cho công chúng cũng như thực hiện nhiều vai trò khác trong nền kinh tế. Thành công trong hoạt động kinh doanh của NH hoàn toàn phụ thuộc vào năng lực, khả năng cung cấp các dịch vụ cho công chúng theo giá cạnh tranh trên thị trường. Dựa trên chức năng của NHTM, chúng ta có thể phân chia các hoạt động kinh doanh cơ bản của các NHTM như được mô tả tóm tắt trong Bảng 1.1 dưới đây.
4 Bảng 1.1: Khái quát hoạt động kinh doanh cơ bản của NHTM Các hoạt động kinh doanh cơ bản của NHTM Chức năng luân chuyển tài sản Chức năng cung cấp dịch vụ Hoạt động huy động vốn Hoạt động sử dụng vốn - Dịch vụ thanh toán - Bảo lãnh - Tiền gửi tiết kiệm - Hoạt động tín dụng - Hoạt động đầu tư - Kinh doanh ngoại tệ - Tiền gửi giao dịch - Ủy thác, đại lý - Phát hành chứng - Kinh doanh chứng khoán khoán - Vay các NH khác - Hoạt động khác 1.1.3.1. Chức năng luân chuyển tài sản: phân theo chức năng này NHTM đồng thời thực hiện hai hoạt động sau:  Hoạt động huy động vốn: là hoạt động mang tính chất tiền đề nhằm tạo lập nguồn vốn hoạt động của NH. Bởi vậy, để đảm bảo nguồn vốn trong hoạt động kinh doanh của mình, các NHTM có thể thực hiện các hoạt động huy động vốn từ: - Vốn chủ sở hữu: đây là nguồn vốn khởi đầu và được bổ sung trong quá trình hoạt động. Nguồn vốn này tuy chiếm tỷ trọng không lớn, thông thường khoảng 10% tổng số vốn, nhưng có vai trò hết sức quan trọng trong hoạt động của NH, cụ thể nó là điều kiện cho phép các NH có thể mở rộng mạng lưới kinh doanh, quy mô hoạt động, mua sắm tài sản cố định, góp vốn liên doanh, cấp vốn cho các công ty con và các hoạt động kinh doanh khác, đồng thời nó cũng là thước đo năng lực tài chính của mỗi NH và khả năng phòng vệ rủi ro trong quá trình hoạt động kinh doanh của NH. Nguồn vốn chủ sở hữu gồm có vốn điều lệ, các quỹ của NH hình thành trong quá trình kinh doanh và các tài sản khác theo quy định của Nhà nước.
5 - Tiền gửi tiết kiệm và tiền gửi giao dịch: trong đó tiền gửi tiết kiệm của dân cư chiếm tỷ trọng khá lớn trong tổng vốn huy động của NHTM. Ngoài ra còn có các khoản tiền gửi có kỳ hạn của DN và các tổ chức xã hội, các khoản tiền gửi này có thể là các khoản phải trả đã xác định thời hạn chi hoặc các khoản tích lũy của DN. Bên cạnh các khoản tiền gửi có kỳ hạn, NHTM còn huy động các khoản tiền gửi không kỳ hạn, đây là những khoản tiền mà người gửi có thể rút bất kỳ lúc nào. Các khoản tiền gửi không kỳ hạn này có thể bao gồm tiền gửi thanh toán và tiền gửi để bảo đảm an toàn tài sản của khách hàng. Điểm nổi bật của loại tiền gửi này đó là có chi phí huy động thấp nhưng biến động mạnh, tính chất vận động phức tạp và có nhiều rủi ro. - Phát hành chứng khoán: thông qua thị trường tài chính, hiện nay các NHTM có thể huy động vốn bằng cách phát hành các chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu, kỳ phiếu, và các giấy tờ có giá khác với nhiều loại kỳ hạn, lãi suất khác nhau, có ghi danh hoặc không ghi danh nhằm đa dạng hóa các hình thức huy động vốn và đáp ứng nhu cầu nắm giữ các tài sản khác nhau của khách hàng, đồng thời thông qua các hoạt động này NH có thể nâng cao khả năng cạnh tranh của mình trên thị trường. - Vay từ NHTM khác: trong quá trình hoạt động kinh doanh của mình nếu các NHTM nhận thấy nhu cầu vay vốn của khách hàng gia tăng mạnh hoặc ngân quỹ bị thiếu hụt do có nhiều dòng tiền rút ra, thì các NHTM có thể vay nợ tại các NH khác như NHNN thông qua hình thức chiết khấu, tái chiết khấu các giấy tờ có giá, các hợp đồng tín dụng đã cấp cho khách hàng; hoặc vay của các tổ chức tài chính khác trên thị trường tiền tệ nhằm bổ sung cho thiếu hụt tạm thời về vốn.  Hoạt động sử dụng vốn: chức năng thứ hai trong hoạt động luân chuyển tài sản của các NHTM là thực hiện các hoạt động tín dụng và đầu tư. Đây là các hoạt động đem lại nguồn thu cho NH và bù đắp các chi phí trong hoạt động. - Hoạt động tín dụng: hiện nay vẫn là một trong những hoạt động cơ bản, truyền thống và đóng vai trò quan trọng nhất trong các hoạt động tạo ra thu nhập của NHTM. Mặc dù, hoạt động tín dụng là hoạt động mang lại lợi nhuận chủ yếu
6 cho các NHTM, quyết định sự tồn tại và phát triển của NH, tuy nhiên nó cũng chứa đựng nhiều rủi ro (rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi suất, rủi ro chính trị và rủi ro đạo đức) khi những rủi ro này xảy ra sẽ gây ảnh hưởng lớn đến NH vì phần lớn vốn của NH là được huy động từ nền kinh tế. - Hoạt động đầu tư: để đa dạng hóa việc sử dụng nguồn vốn, giảm rủi ro trong hoạt động, tăng thu nhập và hỗ trợ thanh khoản khi cần thiết, ngoài hoạt động tín dụng các NHTM còn thực hiện các hoạt đầu tư như: hoạt động đầu tư gián tiếp (các hoạt động đầu tư trên thị trường chứng khoán thông qua việc mua bán các chứng khoán do Chính phủ, công ty phát hành), hoặc các hoạt động đầu tư trực tiếp (góp vốn vào các DN, các công ty tài chính...) 1.1.3.2. Chức năng cung cấp dịch vụ Cùng với sự phát triển kinh tế, các hoạt động cung cấp dịch vụ ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc đa dạng hóa các hoạt động của NH, đồng thời cũng mang lại cho NH những khoản thu nhập không nhỏ. Các hoạt động dịch vụ này bao gồm các hoạt động như dịch vụ thanh toán và ngân quỹ, bảo lãnh, kinh doanh ngoại tệ, uỷ thác, đại lý, kinh doanh chứng khoán... Ngoài ra, trước sự phát triển bùng nổ của công nghệ thông tin, hiện nay các NH còn phát triển và cung cấp các dịch vụ mới như các dịch vụ thẻ, Internet Banking, Phonebanking... cũng như phát triển mạnh các dịch vụ NH quốc tế. 1.1.4. Tổng quan lý thuyết về hiệu quả hoạt động của NHTM Trong hoạt động của NHTM, theo lý thuyết hệ thống thì hiệu quả có thể được hiểu ở hai khía cạnh như sau: i. Khả năng biến đổi các đầu vào thành các đầu ra hay khả năng sinh lời hoặc giảm thiếu chi phí để tăng khả năng cạnh tranh với các định chế tài chính khác. ii. Xác suất hoạt động an toàn của NH.
7 Sự lành mạnh của hệ thống NHTM quan hệ chặt chẽ với sự ổn định và phát triển của nền kinh tế vì NHTM là tổ chức trung gian tài chính kết nối khu vực tiết kiệm với khu vực đầu tư của nền kinh tế. Do đó sự biến động của nó sẽ ảnh hưởng rất mạnh đến các ngành kinh tế quốc dân khác. Theo Peter S.Rose giáo sư kinh tế học và tài chính trường đại học Yale thì về bản chất NHTM cũng có thể được coi như một tập đoàn kinh doanh và hoạt động với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận với mức độ rủi ro cho phép. Tuy nhiên, khả năng sinh lời là mục tiêu được các NH quan tâm hơn cả vì thu nhập cao sẽ giúp các NH có thể bảo toàn vốn, tăng khả năng mở rộng thị phần, thu hút vốn đầu tư. Theo định nghĩa trong cuốn "Từ điển Toán kinh tế, Thống kê, kinh tế lượng Anh – Việt" trang 255 của PGS.TS Nguyễn Khắc Minh thì "hiệu quả – efficiency" trong kinh tế được định nghĩa là "mối tương quan giữa đầu vào các yếu tố khan hiếm với đầu ra hàng hóa và dịch vụ" và "khái niệm hiệu quả được dùng để xem xét các tài nguyên được các thị trường phân phối tốt như thế nào". Như vậy, có thể hiểu hiệu quả là mức độ thành công mà các DN hoặc NH đạt được trong việc phân bổ các đầu vào có thể sử dụng và các đầu ra mà họ sản xuất, nhằm đáp ứng một mục tiêu nào đó. Mục tiêu của các nhà sản xuất có thể đơn giản là cố gắng tránh lãng phí, bằng cách đạt được đầu ra cực đại từ các đầu vào giới hạn hoặc bằng việc cực tiểu hoá sử dụng đầu vào trong sản xuất các đầu ra đã cho. Trong trường hợp này khái niệm hiệu quả tương ứng với cái mà ta gọi là hiệu quả kỹ thuật (khả năng cực tiểu hoá sử dụng đầu vào để sản xuất một véc tơ đầu ra cho trước, hoặc khả năng thu được đầu ra cực đại từ một véc tơ đầu vào cho trước), và mục tiêu tránh lãng phí của các nhà sản xuất trở thành mục tiêu đạt được mức hiệu quả kỹ thuật cao. Ở mức cao hơn, mục tiêu của các nhà sản xuất có thể đòi hỏi sản xuất các đầu ra đã cho với chi phí cực tiểu, hoặc sử dụng các đầu vào đã cho sao cho cực đại hoá doanh thu, hoặc phân bổ các đầu vào và đầu ra sao cho cực đại hoá lợi nhuận. Trong các trường hợp này hiệu quả tương ứng được gọi là hiệu quả kinh tế (khả năng cho biết
8 kết hợp các đầu vào nhân tố cho phép tối thiểu hóa chi phí để sản xuất ra một mức sản lượng nhất định), và mục tiêu của các nhà sản xuất trở thành mục tiêu đạt mức hiệu quả kinh tế cao (tính theo các chỉ tiêu như chi phí, doanh thu hoặc lợi nhuận). Như vậy, hiệu quả là phạm trù phản ánh sự thay đổi công nghệ, sự kết hợp và phân bổ hợp lý các nguồn lực, trình độ lành nghề của lao động, trình độ quản lý… nó phản ánh quan hệ so sánh được giữa kết quả kinh tế và chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Đánh giá hiệu quả hoạt động của các NHTM có thể được chia làm hai nhóm đó là hiệu quả tuyệt đối và hiệu quả tương đối: - Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả tuyệt đối (hiệu quả hoạt động = kết quả kinh tế – chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó) cho phép đánh giá hiệu quả hoạt động của NHTM theo cả chiều sâu và chiều rộng. Tuy nhiên loại chỉ tiêu này trong một số trường hợp lại khó có thể thực hiện so sánh được. Ví dụ, những NH có nguồn lực lớn thì tạo ra lợi nhuận lớn hơn những NH có nguồn lực nhỏ, nhưng không có nghĩa là các NH quy mô lớn lại có hiệu quả lớn hơn các NH có quy mô nhỏ hơn. Như vậy, hiệu quả tuyệt đối không cho biết khả năng sử dụng tiết kiệm hay lãng phí các đầu vào. - Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả tương đối có thể được thể hiện dưới dạng tĩnh (hiệu quả hoạt động = kết quả kinh tế/chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó hoặc dạng nghịch hiệu quả hoạt động = chi phí/ kết quả kinh tế) hoặc dưới dạng động hay dạng cận biên (hiệu quả hoạt động = mức tăng kết quả kinh tế/mức tăng chi phí). Những chỉ tiêu này rất thuận tiện so sánh theo thời gian và không gian như cho phép so sánh hiệu quả giữa các NH có quy mô khác nhau, các thời kỳ khác nhau. Tóm lại, quan điểm về hiệu quả là đa dạng, tùy theo mục đích nghiên cứu có thể xét hiệu quả theo những khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, xuất phát từ những hạn chế về thời gian và nguồn số liệu, do vậy quan điểm về hiệu quả mà luận văn sử dụng để đánh giá hiệu quả hoạt động của các NHTM là dựa trên tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế, thể hiện mối quan hệ tối ưu giữa kết quả kinh tế đạt được và chi
9 phí bỏ ra để đạt được kết quả đó, hay nói một cách khác hiệu quả mà luận văn tập trung nghiên cứu trong đánh giá hoạt động của NHTM được hiểu là khả năng biến các đầu vào thành các đầu ra trong hoạt động kinh doanh của NHTM. 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của NHTM Hiệu quả là điều kiện quyết định sự sống còn và phát triển của một NH, bởi vậy nâng cao hiệu quả cũng có nghĩa là tăng cường năng lực tài chính, năng lực điều hành để tạo ra tích lũy và có điều kiện mở rộng các hoạt động kinh doanh góp phần củng cố và nâng cao thương hiệu của các NHTM. Tuy nhiên, để NHTM hoạt động có hiệu quả hơn, đòi hỏi phải xác định được các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động của các NHTM nhằm hạn chế được các hoạt động mang tính chất rủi ro, bảo toàn vốn, nâng cao thu nhập và lợi nhuận từ các hoạt động kinh doanh của NHTM. Các yếu tố này có thể được chia làm hai nhóm: nhóm yếu tố khách quan và nhóm yếu tố chủ quan, tùy theo điều kiện cụ thể của từng NH mà hai nhóm yếu tố này có những ảnh hưởng khác nhau đến hiệu quả hoạt động của chính các NHTM. 1.2.1. Nhóm yếu tố khách quan 1.2.1.1. Môi trường về kinh tế, chính trị và xã hội trong và ngoài nước: NHTM là một tổ chức trung gian tài chính làm cầu nối giữa khu vực tiết kiệm với khu vực đầu tư của nền kinh tế, do vậy những biến động của môi trường kinh tế, chính trị và xã hội có những ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của các NH. Nếu môi trường kinh tế, chính trị và xã hội ổn định sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của các NHTM, vì đây cũng là điều kiện làm cho quá trình sản xuất của nền kinh tế được diễn ra bình thường, đảm bảo khả năng hấp thụ vốn và hoàn trả vốn của các DN trong nền kinh tế. Khi nền kinh tế có tăng trưởng cao và ổn định, các khu vực trong nền kinh tế đều có nhu cầu mở rộng hoạt động sản xuất, kinh doanh do đó nhu cầu vay vốn tăng làm cho các NHTM dễ dàng mở rộng hoạt động tín dụng của mình đồng thời khả năng nợ xấu có thể giảm vì năng lực tài chính của các DN cũng được nâng cao. Ngược lại, khi môi trường kinh tế, chính trị
10 và xã hội trở nên bất ổn thì lại là những nhân tố bất lợi cho hoạt động của các NHTM như nhu cầu vay vốn giảm; nguy cơ nợ quá hạn, nợ xấu gia tăng làm giảm hiệu quả hoạt động của các NHTM. Hơn nữa, hiện nay quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới. Các nền kinh tế của các nước trên thế giới ngày càng phụ thuộc vào nhau, luồng vốn quốc tế đã và đang dồn vào khu vực Châu Á mạnh mẽ. Điều này đang tạo ra nhiều cơ hội cho Việt Nam nói chung và hệ thống NH nói riêng nhiều cơ hội mới như có thể tranh thủ được các nguồn vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý từ các nền kinh tế phát triển… Tuy nhiên, bên cạnh đó ngành NH cũng phải đối mặt với nhiều thách thức từ quá trình hội nhập, như phải cạnh tranh với những tập đoàn tài chính đầy tiềm lực (về vốn, công nghệ, năng lực quản lý…). Trong khi thực tế hiện nay cho thấy các NHTM Việt Nam còn yếu về mọi mặt từ năng lực tài chính, kinh nghiệm quản trị NH, công nghệ đến nguồn nhân lực. Ngoài ra, với quá trình hội nhập kinh tế quốc ngày càng sâu rộng, thì sự biến động của tình hình kinh tế, chính trị và xã hội của các nước trên thế giới mà nhất là các bạn hàng của Việt Nam cũng có những ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả hoạt động của các NHTM. 1.2.1.2. Môi trường pháp lý Môi trường pháp lý bao gồm tính đồng bộ và đầy đủ của hệ thống luật, các văn bản dưới luật, việc chấp hành luật và trình độ dân trí. Thực tiễn cho thấy sự phát triển của các nền kinh tế thị trường trên thế giới hàng trăm năm qua đã minh chứng cho tầm quan trọng của hệ thống luật trong việc điều hành nền kinh tế thị trường. Nếu hệ thống luật pháp được xây dựng không phù hợp với yêu cầu phát triển của nền kinh tế thì sẽ là một rào cản lớn cho quá trình phát triển kinh tế. Khác với các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, khi mà họ có một hệ thống luật khá đầy đủ và được sửa đổi và bổ sung nhiều lần trong quá trình phát triển của mình thì ở Việt Nam do mới chuyển đổi nền kinh tế từ cơ chế kế hoạch hóa sang vận hành theo nền kinh tế thị trường hơn 20 năm, do đó hệ thống