Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích mức độ cạnh tranh của các Ngân hàng thương mại Việt Nam

Chia sẻ: Thiên Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:90

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm đo lường mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng và các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam trong giai đoạn 2007 – 2017. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích mức độ cạnh tranh của các Ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH TRƯƠNG NGỌC PHƯƠNG TRINH PHÂN TÍCH MỨC ĐỘ CẠNH TRANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH TRƯƠNG NGỌC PHƯƠNG TRINH PHÂN TÍCH MỨC ĐỘ CẠNH TRANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 8340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS HỒ VIẾT TIẾN TP. Hồ Chí Minh – Năm 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng luận văn “PHÂN TÍCH MỨC ĐỘ CẠNH TRANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Ngoài những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác. Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định. Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất cứ bằng cấp nào tại các trường đại học hay cơ sở đào tạo khác. TPHCM, ngày..... tháng..… năm 2018 TRƯƠNG NGỌC PHƯƠNG TRINH
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN .....................................................................................................................................2 MỤC LỤC.................................................................................................................................................3 DANH MỤC BẢNG BIỂU ......................................................................................................................5 DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................................................6 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................................................7 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI .........................................................................................................1 1.1. Đặt vấn đề .................................................................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu..................................................................................................................3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................................................3 1.4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu .............................................................................................3 1.5. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................................................5 1.6. Nội dung đề tài ..........................................................................................................................6 CHƯƠNG 2. LÝ LUẬN TỔNG QUAN VỀ MỨC ĐỘ CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .........................................................................................................................................8 2.1. Cơ sở lý thuyết ..........................................................................................................................8 2.1.1. Các khái niệm liên quan ....................................................................................................8 2.1.2. Các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh của các ngân hang thương mại ..................10 2.1.2.1. Vốn ngân hàng (Cap) ..................................................................................................10 2.1.2.2. Quy mô ngân hàng (Size) ............................................................................................10 2.1.2.3. Rủi ro tín dụng (Llp) ...................................................................................................11 2.1.2.4. Hiệu quả chi phí (Eff) ..................................................................................................12 2.1.2.5. Tăng trưởng kinh tế (Gdpgr) .......................................................................................12 2.1.2.6. Lạm phát (Inf) .............................................................................................................12 2.1.3. Đo lường cạnh tranh ........................................................................................................13 2.1.3.1. Phương pháp cấu trúc ..................................................................................................13 2.1.3.2. Phương pháp phi cấu trúc............................................................................................15 2.2. Lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm trước đây .................................................................21 2.2.1. Bằng chứng thực nghiệm về mức độ cạnh tranh ngân hàng. ..........................................22
2.2.2. Bằng chứng thực nghiệm về các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh ngân hàng .....25 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG MỨC ĐỘ CẠNH TRANH CỦA CÁC NHTMCP VIỆT NAM ............30 3.1. Tình hình hoạt động kinh doanh của các NHTMCP Việt Nam ..............................................30 3.1.1. Tổng tài sản .....................................................................................................................30 3.1.2. Cho vay ...........................................................................................................................31 3.1.3. Tiền gửi ...........................................................................................................................32 3.1.4. Thu nhập lãi thuần...........................................................................................................33 3.1.5. Thu nhập ngoài lãi...........................................................................................................34 3.1.6. Chi phí hoạt động ............................................................................................................36 3.1.7. Lợi nhuận sau thuế ..........................................................................................................37 3.2. Thực trạng mức độ cạnh tranh của các NHTMCP Việt Nam .................................................38 3.2.1. Tỷ lệ tập trung .................................................................................................................38 3.2.2. Chỉ số Lerner ...................................................................................................................40 3.2.3. Chỉ số Boone ...................................................................................................................42 CHƯƠNG 4. MÔ HÌNH VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................................44 4.1. Quy trình nghiên cứu ..............................................................................................................44 4.2. Dữ liệu nghiên cứu ..................................................................................................................45 4.3. Mô hình nghiên cứu ................................................................................................................45 4.3.1. Đo lường cạnh tranh ........................................................................................................45 4.3.2. Các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh....................................................................47 4.4. Mức độ cạnh tranh của các NHTMCP Việt Nam ...................................................................49 4.5. Thống kê mô tả và ma trận tương quan...................................................................................51 4.6. Kết quả hồi quy các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh ..................................................56 4.6.1. Kiểm định phương sai thay đổi và tự tương quan ...........................................................56 4.6.2. Thảo luận kết quả hồi quy ...............................................................................................58 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN.......................................................................................................................65 5.1. Kết luận ...................................................................................................................................65 5.2. Khuyến nghị ............................................................................................................................66 5.3. Hạn chế đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................................................67 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Danh sách các NHTMCP trong mẫu nghiên cứu ............................................ 4 Bảng 2.1. Chỉ số H của mô hình Panzar – Rosse và tình trạng cạnh tranh .................... 15 Bảng 4.1. Mô tả biến ...................................................................................................... 49 Bảng 4.2. Thống kê mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu mức độ cạnh tranh ...... 52 Bảng 4.3. Ma trận tương quan........................................................................................ 55 Bảng 4.4. Kiểm định hệ số VIF...................................................................................... 56 Bảng 4.5. Kết quả kiểm định phương sai thay đổi ......................................................... 57 Bảng 4.6. Kết quả kiểm định tự tương quan .................................................................. 57 Bảng 4.7. Kết quả hồi quy các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ cạnh tranh của các NHTMCP Việt Nam ...................................................................................................... 60
DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 3.1. Tình hình tổng tài sản bình quân của các NHTMCP VN .............................. 30 Hình 3.2. Tình hình dư nợ cho vay bình quân của các NHTMCP VN .......................... 32 Hình 3.3. Tình hình tiền gửi bình quân của các NHTMCP VN .................................... 33 Hình 3.4. Tình hình thu nhập lãi thuần bình quân của các NHTMCP VN .................... 34 Hình 3.5. Tình hình thu nhập ngoài lãi bình quân của các NHTMCP VN .................... 35 Hình 3.6. Tình hình chi phí hoạt động bình quân của các NHTMCP VN ..................... 37 Hình 3.7. Tình hình lợi nhuận sau thuế bình quân của các NHTMCP VN ................... 38 Hình 3.8. Tình hình tỷ lệ tập trung ngành Ngân hàng Việt Nam từ 2007 - 2015 .......... 39 Hình 3.9. Tình hình chỉ số Lerner ngành Ngân hàng Việt Nam từ 2007 – 2015........... 41 Hình 3.10. Tình hình chỉ số Boone ngành Ngân hàng Việt Nam từ 2007 – 2015 ......... 42 Hình 4.1. Mức độ cạnh tranh của các NHTMCP VN trong giai đoạn 2007 - 2017 ...... 51
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải ĐBSCL Đồng Bằng Sông Cửu Long GMM Generalized Method of Moments NHNN Ngân hàng nhà nước NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần P–R Panzar – Rosse POP Persistence of profits TMCP Thương mại cổ phần VN Việt Nam VNĐ Việt Nam Đồng WTO Tổ chức thương mại thế giới
1 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI 1.1. Đặt vấn đề Ngân hàng là một ngành đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với nền kinh tế của mỗi quốc gia, ngân hàng hoạt động tốt có thể tạo thuận lợi cho việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bằng việc thực hiện tốt vai trò của một trung gian tài chính khi huy động được dòng tiền nhàn rỗi từ người dân và cấp tín dụng cho các đối tượng có nhu cầu về vốn, từ đó kích cầu kinh tế và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, để hoạt động tốt thì các ngân hàng cần phải thực hiện chính sách, chiến lược kinh doanh trong từng thời kỳ cho phù hợp cũng như có thể cải thiện năng lực cạnh tranh của ngân hàng mình so với các đối thủ cạnh tranh trong ngành. Đồng thời, các lợi ích tiềm tàng của việc cạnh tranh ở ngành ngân hàng cũng tương tự như lợi ích ở các ngành khác. Theo đó, cạnh tranh có thể cải thiện hiệu quả phân bổ, hiệu quả sản xuất và sự đổi mới ở ngành ngân hàng với lợi ích cuối cùng là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Hơn thế nữa, cạnh tranh là động lực để các ngân hàng ngày càng hoạt động hiệu quả hơn và do đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của quốc gia. Đối với khách hàng, cạnh tranh giữa các ngân hàng cũng mang lại lợi ích cho họ vì cạnh tranh sẽ làm cho phí giao dịch của khách hàng giảm xuống và nâng cao chất lượng dịch vụ, trong khi đó, cạnh tranh giữa các ngân hàng cũng bắt buộc các ngân hàng hoạt động có hiệu quả và ổn định hơn. Đồng thời, cạnh tranh giữa các ngân hàng cũng làm lãi suất cho vay đối với các khách hàng sẽ thấp hơn và lãi suất tiền gửi áp dụng cho các khoản huy động lại tương đối cao hơn. Cho nên, cạnh tranh giữa các ngân hàng có thể tối đa hóa phúc lợi bằng cách đảm bảo rằng dư nợ tín dụng được cấp cho các đối tượng có nhu cầu về vốn là cao nhất với mức chi phí thấp nhất. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, các nhà nghiên cứu tìm thấy rằng cạnh tranh có thể làm cho hệ thống ngân hàng mất đi tính ổn định. Các nghiên cứu cho rằng cạnh tranh có thể làm cho các ngân hàng có động cơ tham gia nhiều vào các hoạt động có tính rủi ro cao để đạt được lợi nhuận cao hơn so với các đối thủ cạnh tranh trong ngành
2 ngân hàng. Khi đó, có thể làm cho rủi ro mà ngân hàng đang đối mặt gia tăng đáng kể, cũng như tỷ lệ nợ xấu của các khách hàng sẽ gia tăng khi các khách hàng gặp vấn đề trả gốc và lãi. Một số nghiên cứu thực nghiệm trước đây của Berger và các cộng sự (2009), Ariss (2010), Jimenez và các cộng sự (2013) và Fungacova và Weill (2013) đã tìm thấy mối quan hệ ngược chiều giữa cạnh tranh và ổn định của hệ thống ngân hàng. Ngoài ra, để đo lường năng lực cạnh tranh của các ngân hàng, trong thời gian qua, nhiều phương pháp đo lường đã được các nhà nghiên cứu tiến hành và cố gắng tìm kiếm mô hình đo lường cạnh tranh tốt nhất. Theo đó, có hai phương pháp được áp dụng để đo lường năng lực cạnh tranh của các ngân hàng là phương pháp cấu trúc và phương pháp phi cấu trúc. Đầu tiên, Phương pháp cấu trúc dựa vào mô hình Structure – Conduct – Performance (SCP) và sử dụng tỷ lệ tập trung n ngân hàng, chỉ số Herfindahl – Hischman để đo lường năng lực cạnh tranh của các ngân hàng. Tuy nhiên, cách tiếp cận này đã được các nhà nghiên cứu trước đây cho rằng tồn tại một số hạn chế nhất định khi áp dụng phương pháp này để đo lường năng lực cạnh tranh (Phan Thị Thơm và Thân Thị Thu Thủy, 2015). Do đó, phương pháp phi cấu trúc đã được đề nghị khi đo lường năng lực cạnh tranh với mục đích khắc phục các hạn chế của phương pháp cấu trúc. Phương pháp phi cấu trúc bao gồm nhiều mô hình và các chỉ số đo lường năng lực cạnh tranh và được áp dụng rộng rãi trong nhiều nghiên cứu về năng lực cạnh tranh, trong số đó phải nhắc đến là chỉ số Lerner (1934), Chỉ số H của Rosse – Panzar (1987) và chỉ số Boone (2008). Theo đó, mỗi mô hình đo lường năng lực cạnh tranh phản ánh cách tiếp cận khác nhau. Chẳng hạn như, trong khi mô hình Rosse – Panzar (1987) chỉ dừng ở việc chuyển dịch giá cả đầu vào trong doanh thu của các ngân hàng thì chỉ số Lerner (1930) lại có thể đo lường sức mạnh thị trường của từng ngân hàng. Đặc biệt, chỉ số Boone (2008) được xem như là một cách đo lường tối ưu nhất vì có thể xem xét được năng lực cạnh tranh của ngành ngân hàng qua từng năm. Từ đây có thể thấy rằng cạnh tranh đóng vai trò quan trọng đối với tình hình hoạt động của các ngân hàng cũng như tăng trưởng kinh tế của quốc gia. Nhưng mô
3 hình nào và chỉ số nào sẽ phù hợp để đo lường mức độ cạnh tranh của các Ngân hàng Thương mại cổ phần Việt Nam. Khi đó mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam sẽ ra sao? Đó là động lực để học viên lựa chọn đề tài “Phân tích mức độ cạnh tranh của các Ngân hàng thương mại Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm đo lường mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng và các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam trong giai đoạn 2007 – 2017. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Dựa trên mục tiêu nghiên cứu, luận văn xác định các câu hỏi nghiên cứu như sau để làm rõ mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam: - Giai đoạn nào các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam cạnh tranh khốc liệt nhất? - Mức độ cạnh tranh của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam thay đổi như thế nào theo thời gian? - Các yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ cạnh tranh của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam? Tác động cùng chiều hay ngược chiều? 1.4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tiến hành thu thập số liệu từ các báo cáo tài chính của các Ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu từ 2007 – 2017. Trong đó các đối tượng nghiên cứu trực tiếp là năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thông qua giá của tổng tài sản, chi phí biên của việc sản xuất thêm một đơn vị sản phẩm đầu ra. Trong đó, chi phí biên này được đo lường dựa vào các yếu tố chi phí trả lãi trên tổng tiền gửi khách hàng (w1), vốn vật chất được tính toán bởi chi phí khác trên tổng tài sản (w2), vốn con người được tính toán bởi tỷ lệ chi phí lương nhân viên trên tổng tài sản
4 (w3). Đồng thời đối tượng nghiên cứu khác là quy mô ngân hàng, vốn ngân hàng, hiệu quả chi phí, rủi ro tín dụng, tăng trưởng kinh tế và lạm phát. 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn thực hiện thu thập số liệu của ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam từ các báo cáo tài chính, báo cáo thường niên trong giai đoạn nghiên cứu từ 2007 – 2017. Cụ thể, luận văn thực hiện việc loại trừ các ngân hàng thương mại cổ phần không có sẵn dữ liệu liên tục từ năm 2007– 2017 hoặc các ngân hàng không công bố báo cáo tài chính trong năm tài chính, đồng thời luận văn cũng thực hiện loại trừ các ngân hàng thương mại cổ phần có tình hình hoạt động yếu kém trong thời gian vừa qua, cụ thể các ngân hàng thương mại cổ phần bị mua lại bởi Ngân hàng Nhà nước (NHNN) với giá 0 đồng hoặc các ngân hàng thương mại cổ phần bị sáp nhập vào các ngân hàng thương mại cổ phần khác theo chủ trương của NHNN. Cho nên, mẫu nghiên cứu cuối cùng của luận văn bao gồm 24 NHTMCP đang hoạt động tại Việt Nam trong đó có 03 ngân hàng quốc doanh (Ngân Hàng TMCP Đầu Tư & Phát Triển Việt Nam, Ngân Hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam và Ngân Hàng TMCP Công Thương Việt Nam) và 21 ngân hàng thương mại cổ phần tư nhân khác. Bảng 1.1. Danh sách các NHTMCP trong mẫu nghiên cứu STT Tên ngân hàng Năm 1 Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam 2007 - 2017 2 Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam 2007 - 2017 3 Ngân hàng TMCP Phát triển nhà Thành phố Hồ Chí Minh 2007 - 2017 4 Ngân hàng TMCP Bưu điện Liên Việt 2008 - 2017 5 Ngân hàng TMCP Hàng Hải Việt Nam 2007 - 2017
5 6 Ngân hàng TMCP Quân đội 2007 - 2017 7 Ngân hàng TMCP Á Châu 2007 - 2017 8 Ngân hàng TMCP An Bình 2010 - 2017 9 Ngân hàng TMCP Bắc Á 2009 - 2017 10 Ngân hàng TMCP Kiên Long 2007 - 2017 11 Ngân hàng TMCP Nam Á 2007 - 2017 12 Ngân hàng TMCP Quốc Dân 2007 - 2017 13 Ngân hàng TMCP Tiên Phong 2008 - 2017 14 Ngân hàng TMCP Phương Đông 2007 - 2017 15 Ngân Hàng TMCP Xăng Dầu Petrolimex 2008 - 2017 16 Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín 2007 - 2017 17 Ngân hàng TMCP Sài Gòn Công thương 2008 - 2017 18 Ngân hàng TMCP Đông Nam Á 2009 - 2017 19 Ngân hàng TMCP Sài gòn Hà nội 2007 - 2017 20 Ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam 2007 - 2017 21 Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam 2007 - 2017 22 Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam 2007 - 2017 23 Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam 2007 - 2017 24 Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng 2007 - 2017 Nguồn: Các ngân hàng trong mẫu nghiên cứu 1.5. Phương pháp nghiên cứu
6 Luận văn sử dụng chỉ số Lerner để đo lường mức độ cạnh tranh của ngân hàng theo hướng trực tiếp. Cách đo lường này có thể cho thấy được sức mạnh thị trường. Tương tự với phương pháp tiếp cận của Delis và Pagoulatos (2009), Turk – Ariss (2010) và Delis (2012) khi phân tích các yếu tố quyết định mức độ cạnh tranh của các ngân hàng, luận văn xác định chi phí biên bởi việc lấy đạo hàm hàm số chi phí theo tổng sản phẩm đầu ra. Sau khi đã đo lường mức độ cạnh tranh của các ngân hàng bởi chỉ số Lerner, tác giả tiếp tục tiến hành phân tích các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh của các ngân hàng thương mại cổ phần ở Việt Nam trong giai đoạn 2007 – 2017 thông qua phương pháp ước lượng moment tổng quát (Generalized Method of Moments - GMM). 1.6. Nội dung đề tài Luận văn bao gồm 5 chương: Chương 1. Giới thiệu đề tài Chương 2. Tổng quan các nghiên cứu trước đây Chương 3. Thực trạng mức độ cạnh tranh của các NHTMCP Việt Nam Chương 4. Mô hình và Kết quả nghiên cứu Chương 5. Kết luận và hàm ý chính sách Kết luận chương 1 Việc phân tích mức độ cạnh tranh của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam là đề tài được quan tâm chú ý của các nhà nghiên cứu thị trường tài chính – ngân hàng trên khắp thế giới. Từ những mô hình đơn giản nhất cho đến những mô hình phổ biến như ngày nay là cả một chặng đường dài trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, đối với từng vị trí địa lý và văn hóa khác nhau thì việc ứng dụng các mô hình là khác nhau, cũng như việc kiểm định các nhân tố trong mô hình cũng khác nhau. Vì vậy, trong bài nghiên cứu này, tác giả muốn tìm ra các nhân tố tác động đến mức độ cạnh tranh của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam cũng như mô hình nào sẽ
7 phù hợp nhất để đo lường mức độ cạnh tranh của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam.
8 CHƯƠNG 2. LÝ LUẬN TỔNG QUAN VỀ MỨC ĐỘ CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 2.1. Cơ sở lý thuyết 2.1.1. Các khái niệm liên quan “Cạnh tranh” được định nghĩa là quá trình đối đầu lẫn nhau giữa các doanh nghiệp qua thời gian, trên con đường giành lấy nhiều khách hàng hơn (Whish, 2005). Mục tiêu chính của việc này là gia tăng thị phần và đạt được nhiều lợi nhuận hơn nữa. Adam Smith (1776) đã khẳng định rằng cạnh tranh buộc mỗi cá nhân phải cố gắng làm công việc của mình một cách tốt nhất. Vì thế, cạnh tranh đã khơi dậy sự nỗ lực của con người, góp phần làm tăng của cải vật chất cho nền kinh tế. Khi nghiên cứu về cạnh tranh, P. Samuelson (2000) định nghĩa: “Cạnh tranh là sự tranh giành thị trường để tiêu thụ sản phẩm giữa các nhà doanh nghiệp”. Theo Viện nghiên cứu kinh tế trung ương (2002), cạnh tranh có thể được hiểu là sự ganh đua giữa các doanh nghiệp trong việc giành một số nhân tố sản xuất hoặc khách hàng nhằm nâng cao vị thế của mình trên thị trường để đạt được mục tiêu kinh doanh cụ thể. Theo Tiến sĩ Nguyễn Trọng Tài (2008), cạnh tranh là một hiện tượng gắn liền với nền kinh tế thị trường, chỉ xuất hiện trong điều kiện của kinh tế thị trường. Cạnh tranh tạo động lực thúc đẩy các doanh nghiệp trong sản xuất kinh doanh, tăng năng suất lao động. Chính vì vậy, các doanh nghiệp luôn cố gắng tìm kiếm cho mình một chiến lược phù hợp để cạnh tranh có hiệu quả, khẳng định được vị thế của doanh nghiệp trên thị trường. Tóm lại, từ những quan điểm trên, cạnh tranh là sự ganh đua giữa các cá nhân, tổ chức nhằm đạt được mục tiêu cụ thể. Tuy nhiên, không giống với các lĩnh vực kinh doanh khác, ngân hàng là một lĩnh vực kinh doanh rất nhạy cảm, chịu tác động bởi rất nhiều yếu tố về kinh tế, chính
9 trị, văn hoá, xã hội, … Ngược lại, thông qua hoạt động của mình, ngành ngân hàng cũng gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đến các hoạt động kinh tế. Bên cạnh đó, trong quá trình hoạt động kinh doanh, các ngân hàng thương mại không chỉ cạnh tranh với nhau về sản phẩm, dịch vụ, lãi suất, chăm sóc khách hàng , ... để giành giật thị phần, tìm một vị thế trong ngành mà còn luôn phải hợp tác với nhau, nhằm hướng tới một môi trường lành mạnh để tránh rủi ro hệ thống. Ngoài ra, để tránh những hoạt động kinh doanh mạo hiểm của các ngân hàng thương mại trong quá trình cạnh tranh có thể gây ra những nguy cơ đổ vỡ hệ thống, nhà nước luôn can thiệp khi cần thiết nhằm phòng ngừa rủi ro cũng như điều tiết thị trường. Nếu không có sự can thiệp của ngân hàng nhà nước trước những diễn biến bất lợi của thị trường thì hậu quả có thể dẫn đến suy sụp toàn bộ nền kinh tế. Chính vì vậy, sự cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng không thể dẫn đến làm suy yếu và thôn tính lẫn nhau như các loại hình kinh doanh khác trong nền kinh tế. Hơn nữa, hoạt động của ngành ngân hàng liên quan trực tiếp đến quá trình lưu chuyển tiền tệ, ngoại tệ. Điều đó cho thấy sự cạnh tranh trong ngành ngân hàng phải chịu sự điều chỉnh bởi rất nhiều thông lệ, tập quán quốc tế, sự cạnh tranh trước hết phải dựa trên nền tảng kỹ thuật công nghệ đáp ứng được yêu cầu của hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, muốn kinh doanh tốt đòi hỏi các ngân hàng phải đáp ứng tối thiểu về điều kiện hạ tầng cơ sở tài chính. Từ đó có thể thấy sự cạnh tranh của ngành ngân hàng là loại hình cạnh tranh bậc cao, đòi hỏi những yêu cầu khắt khe hơn bất cứ lĩnh vực kinh doanh nào. Để một nền kinh tế phát triển bền vững thì hệ thống ngân hàng luôn phải đảm bảo hoạt động an toàn, lành mạnh, mang lại hiệu quả cao. Vì thế, nhà nước luôn phải giám sát và điều tiết các hoạt động của ngành ngân hàng thông qua việc ban hành các cơ chế, chính sách, quy định về quản lý rủi ro, quản trị điều hành, chuẩn mực kế toán, ... phù hợp cho từng thời kỳ kinh tế cụ thể. Bên cạnh đó, Ngân hàng nhà nước cũng tiến hành rà soát sửa đổi, bổ sung, ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật mới phù
10 hợp với diễn biến của hoạt động ngân hàng. Ngoài ra, bằng việc vận dụng các công cụ của chính sách tiền tệ như công cụ thị trường mở, dự trữ bắt buộc,... ngân hàng nhà nước kiểm soát được lượng cung tiền vào thị trường, góp phần kiểm soát tình trạng lạm phát của nền kinh tế. Ngoài ra, ngân hàng nhà nước thường xuyên tiến hành các hoạt động thanh tra, kiểm soát nhằm phòng tránh, ngăn chặn cũng như giải quyết kịp thời những nguy cơ có thể làm suy sụp hệ thống, ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội. 2.1.2. Các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh của các ngân hàng thương mại 2.1.2.1. Vốn ngân hàng (Cap) Cap đại diện cho vốn của các ngân hàng, được xác định bằng tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản của ngân hàng. Vốn chủ sở hữu là lượng tiền mà ngân hàng phải có để hoạt động, là nguồn vốn riêng của ngân hàng do các cổ đông đóng góp và được tạo ra trong quá trình kinh doanh dưới dạng lợi nhuận giữ lại. Tỷ số này cho thấy tỷ lệ của nguồn vốn chủ sở hữu trong tổng tài sản của ngân hàng cũng như cho thấy khả năng tự chủ tài chính của ngân hàng. Vì ngân hàng là một ngành kinh doanh đặc thù với hoạt động kinh doanh chính là huy động vốn và cho vay, nên tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản của ngành là khá thấp. Tỷ số này cũng phản ánh khả năng bù đắp tổn thất của vốn chủ sở hữu với mọi cam kết hoàn trả của ngân hàng. Theo kết quả nghiên cứu của Claessens và Laeven (2004), Delis và Pagoulatos (2009), Simpasa (2010) và Delis (2012), vốn ngân hàng có mối tương quan ngược chiều với chỉ số Lerner, điều này có nghĩa là vốn ngân hàng càng cao thì ngân hàng đó phải cạnh tranh nhiều hơn so với các ngân hàng khác. Tuy nhiên, Bikker và Haff (2002), Turk – Ariss (2009) thì có kết quả nghiên cứu ngược lại, vốn ngân hàng càng cao thì ngân hàng đó ít phải cạnh tranh hơn so với các đối thủ trong ngành. 2.1.2.2. Quy mô ngân hàng (Size)
11 Size đại diện cho quy mô của ngân hàng, được đo lường bằng cách lấy logarit của tổng tài sản. Các ngân hàng có quy mô lớn có thể tận dụng được lợi thế về chi phí cũng như sức mạnh thị trường, có nhiều cơ hội hơn trong việc gia tăng thêm các khoản mục kinh doanh bên cạnh hoạt động tín dụng nhằm đa dạng hóa nguồn thu nhập, tăng thêm lợi nhuận cho ngân hàng, đồng thời hạn chế được rủi ro do các tác động từ nền kinh tế. Đã có nhiều nghiên cứu về sự tác động của quy mô ngân hàng đến mức độ canh tranh ngân hàng, tuy nhiên, có nhiều kết quả nghiên cứu khác nhau. Theo Aboagye và các cộng sự (2008), Delis và Pagoulatos (2009) và Delis (2012), quy mô ngân hàng có mối tương quan cùng chiều với chỉ số Lerner, điều này có nghĩa là quy mô ngân hàng càng lớn thì sẽ làm tăng sức mạnh thị trường, các ngân hàng không phải cạnh tranh nhiều với các ngân hàng khác. Tuy nhiên, theo Fernandez de Guevara và Maudos (2007), quy mô ngân hàng càng lớn thì ngân hàng càng phải cạnh tranh nhiều so với các đối thủ trong ngành. 2.1.2.3. Rủi ro tín dụng (Llp) Llp đại diện cho rủi ro tín dụng của các ngân hàng. Rủi ro tín dụng là rủi ro khi khách hàng không có khả năng chi trả được nợ cho ngân hàng khi đến hạn phải thanh toán và được đo lường bằng tỷ lệ chi phí trích lập dự phòng rủi ro tín dụng trên dư nợ cho vay của ngân hàng. Chỉ số này phản ánh chất lượng tín dụng của ngân hàng cũng như khả năng kiểm soát rủi ro trong hoạt động tín dụng. Nghiên cứu của Simpasa (2010) đã chỉ ra rằng, các ngân hàng có thực hiện trích lập càng nhiều chi phí trích lập dự phòng rủi ro tín dụng thì sẽ cạnh tranh nhiều hơn so với các ngân hàng khác. Tuy nhiên, nghiên cứu của Maudos và Fernández de Guevara (2004) đã giải thích rằng các ngân hàng càng có chi phí trích lập dự phòng càng nhiều sẽ càng có động cơ gia tăng lãi suất cho vay để bù đắp rủi ro tín dụng mà ngân hàng đang phải đối mặt. Khi đó chênh lệch giữa giá và chi phí biên của ngân hàng sẽ trở nên cao hơn, điều này hàm ý rằng các ngân hàng sẽ có sức mạnh thị trường cao hơn so với các ngân hàng khác, các ngân hàng sẽ ít cạnh tranh hơn.
12 2.1.2.4. Hiệu quả chi phí (Eff) Eff đại diện cho hiệu quả chi phí của các ngân hàng, được xác định bằng tỷ lệ chi phí hoạt động trên tổng thu nhập của ngân hàng. Các ngân hàng có chi phí quản lý và công nghệ thấp hơn sẽ có lợi nhuận cao hơn, mang lại hiệu quả hoạt động cũng như gia tăng thị phần. Theo kết quả nghiên cứu của Weill (2004), các ngân hàng có chi phí hoạt động càng cao so với tổng thu nhập hoạt động thì sẽ ít cạnh tranh so với các ngân hàng khác. Tuy nhiên, các nghiên cứu sau này từ các tác giả như Mauods và Nagore (2005), Fernandez de Guevara và các cộng sự (2005), Aboagye và các cộng sự (2008) đã lý giải rằng các ngân hàng có hiệu quả chi phí thấp thường cho thấy sự yếu kém trong cơ chế quản trị điều hành ngân hàng nên thường có khuynh hướng định giá lãi suất huy động và lãi suất cho vay không phù hợp với ngân hàng cũng như với các đối thủ cạnh tranh trong ngành. Điều này làm cho sức mạnh thị trường của các ngân hàng suy giảm, kết quả là ngân hàng này phải cạnh tranh nhiều hơn so với các ngân hàng khác. 2.1.2.5. Tăng trưởng kinh tế (Gdpgr) Chỉ số GDP là viết tắt của từ Gross Domestic Product, được định nghĩa là tổng sản phẩm quốc nội hay là tổng sản phẩm nội địa, là một chỉ số đánh giá sự phát triển của một vùng hoặc một quốc gia. Kết quả nghiên cứu của Fernandez de Guevara và các cộng sự (2005) đã chỉ ra rằng khi tăng trưởng kinh tế càng cao thì sẽ càng cải thiện sức mạnh thị trường, các ngân hàng sẽ không phải cạnh tranh nhiều. 2.1.2.6. Lạm phát (Inf) Lạm phát là việc giá cả các hàng hóa tăng lên so với mức giá thời điểm trước. Nói cách khác, lạm phát làm sức mua của đồng tiền giảm đi, với cùng một lượng tiền nhưng người tiêu thụ mua được ít hàng hóa hơn so với trước đó. Khi lạm phát tăng cao, việc huy động vốn của các ngân hàng gặp nhiều khó khăn, các ngân hàng phải tăng lãi suất huy động lên và kéo theo lãi suất cho vay cũng tăng, điều này lại gây ra khó khăn cho hoạt động tín dụng. Theo kết quả nghiên cứu của Aboagye và các cộng sự (2008),