Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành tỉnh Tiền Giang

Chia sẻ: ViJiji ViJiji | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn đã trình bày cơ sở lý luận về hiểm xã hội, bảo hiểm xã hội bắt buộc từ đó cho thấy sự cần thiết phải quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Dựa trên những số liệu thực tế và cụ thể, luận văn đã phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành tỉnh Tiền Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ CÔNG NGHIỆP LONG AN ---------------------------------------- NGÔ TH M HUỆ QU N L THU B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC TẠI B O HIỂM HỘI HU ỆN CH U THÀNH T NH TIỀN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng Mã số ngành: 8.34.02.01 Long An, tháng 12 năm 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ CÔNG NGHIỆP LONG AN ---------------------------------------- NGÔ TH M HUỆ QU N L THU B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC TẠI B O HIỂM HỘI HU ỆN CH U THÀNH T NH TIỀN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng Mã ngành: 8.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: TS Dư ng Ngọc Du n Long An, tháng 12 năm 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Qu n thu o hiểm ã h i ắt u c t i B o hiểm ã h i hu n Ch u Thành t nh Tiền Giang” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận văn này không sao chép của bất cứ luận văn nào khác và cũng chƣa đƣợc trình bày hay công bố trong các tạp chí khoa học và công trình nghiên cứu nào khác trƣớc đây. Các số liệu trong luận văn đƣợc thu thập có nguồn gốc rõ ràng và đƣợc ghi chú rõ ràng. Học vi n thực hi n uận văn Ng Th M Hu
ii LỜI C M ƠN Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ nhiệt tình từ Qu Thầy Cô, các bạn học cũng nhƣ đồng nghiệp đã giúp tôi hoàn tất luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Qu Thầy Cô Trƣờng Đại học Kinh tế Công nghiệp Long An đã tận tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức qu báu cho tôi trong suốt thời gian tôi học tập tại trƣờng. Tôi xin chân thành cám ơn Ban Giám đốc và các Anh/Chị đồng nghiệp đang công tác tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang đã hết lòng hỗ trợ, cung cấp số liệu và đóng góp kiến qu báu cho tôi trong quá trình làm luận văn. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn TS. Dƣơng Ngọc Duyên đã trực tiếp hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn tất cả các bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ và đóng góp nhiều kiến qu báu để tôi có thể hoàn thiện luận văn này. Do thời gian và năng lực nghiên cứu còn hạn chế, nên luận văn không tránh kh i những thiếu sót, tôi rất mong nhận đƣợc những kiến đóng góp từ Qu Thầy Cô để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Tác gi Ngô Thị M uệ
iii NỘI DUNG TÓM TẮT QU N L THU B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC TẠI B O HIỂM HỘI HU ỆN CH U THÀNH T NH TIỀN GIANG Luận văn đƣợc thực hiện nhằm nghiên cứu: “Qu n thu o hiểm ã h i ắt u c t i B o hiểm ã h i hu n Ch u Thành t nh Tiền Giang” Phƣơng pháp nghiên cứu định tính với dữ liệu thu thập từ năm 2016 đến 2018 đƣợc sử dụng nhằm làm rõ thực trạng cũng nhƣ đề xuất các giải pháp thích hợp để tăng hiệu quả hoạt động quản l thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang. Luận văn đã trình bày cơ sở l luận về hiểm xã hội, bảo hiểm xã hội bắt buộc từ đó cho thấy sự cần thiết phải quản l thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. Dựa trên những số liệu thực tế và cụ thể, luận văn đã phân tích và đánh giá thực trạng quản l thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền giang. Trên cơ sở nhận diện đƣợc những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đã phân tích ở trên, luận văn đã đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động quản l thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang, đồng thời có kiến nghị với các đơn vị hữu quan.
iv ABSTRACT MANAGEMENT OF COMPULSORY SOCIAL INSURANCE COLLECTION AT CHAU THANH DISTRICT SOCIAL INSURANCE, TIEN GIANG PROVINCE The dissertation was conducted to research: “Management of compulsory social insurance collection at Chau Thanh district social insurance, Tien Giang province”. The qualitative research method with data collected from 2016 to 2018 is used to clarify the situation and propose appropriate solutions to increase the effectiveness of the management of compulsory social insurance collection in Chau Thanh district social insurance, Tien Giang province. The thesis presented the theoretical basis of compulsory social insurance and social insurance, thereby showing the need for the management of compulsory social insurance. Based on actual and specific data, the thesis analyzed and assessed the situation of management of compulsory social insurance collection at Chau Thanh district social insurance, Tien Giang province. Based on the identification of the limitations and the causes of the aforementioned limitations, the thesis proposes solutions to improve the efficiency of management of compulsory social insurance collection at Chau Thanh district social insurance, Tien Giang province, and made recommendations to the relevant units.
v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Viết ASXH An sinh xã hội BHTN Bảo hiểm tự nguyện BHXH Bảo hiểm xã hội BHXHVN Bảo hiểm xã hội Việt Nam BHYT Bảo hiểm y tế BQL Ban quản lý CHC Tổ chức hành chính DN Doanh nghiệp DNFDI Doanh nghiệp vốn đầu tƣ nƣớc ngoài DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh DNTƢ Doanh nghiệp trung ƣơng HCSN ành chính sự nghiệp ĐND ội đồng nhân dân HTX ợp tác xã KCN Khu công nghiệp KHTC Kế hoạch tài chính LĐTBX Lao động thƣơng binh xã hội NHCT Ngân hàng công thƣơng NLĐ Ngƣời lao động NSNN Ngân sách nhà nƣớc QLHS Quản l hồ sơ SDLĐ Sử dụng lao động TNHH Trách nhiệm hữu hạn TNLĐ Tai nạn lao động
vi DANH MỤC CÁC B NG BIỂU B ng N i dung Trang iểu Tỷ lệ trích đóng các khoản B X bắt buộc từ 01/1/2016 đến trƣớc Bảng 1 17 01/6/2017 Bảng 2 Tỷ lệ trích đóng các khoản B X bắt buộc từ 01/6/2017 đến nay 18 Bảng 3 Số đơn vị tham gia B X bắt buộc tại B X uyện Châu Thành 33 Bảng 4 Số lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH Huyện Châu Thành 34 Tổng qu lƣơng trích nộp BHXH của các đơn vị SDLĐ đăng k tại Bảng 5 37 BHXH huyện Châu Thành Bảng 6 Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu BHXH bắt buộc 42 Bảng 7 Kết quả thu B X theo các đơn vị qua 3 năm 2016 - 2018 44 Bảng 8 Tình hình nợ đọng B X theo các đơn vị qua 3 năm 45
vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ SƠ ĐỒ S ồ N i dung Trang Sơ đồ 1 Quy trình thu B X bắt buộc của B X Việt Nam 22 Sơ đồ 2 Cơ cấu tổ chức bộ máy của BHXH huyện Châu Thành 30 Sơ đồ 3 Quy trình thu B X bắt buộc của B X huyện Châu Thành 39
viii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................................i LỜI CẢM ƠN .........................................................................................................................ii NỘI DUNG TÓM TẮT .......................................................................................................iii ABSTRACT .........................................................................................................................iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................................................v DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU.............................................................................................vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ .....................................................................................vii MỤC LỤC ..............................................................................................................................viii LỜI MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1 1. Sự cần thiết của đề tài ............................................................................................. 1 2.Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................. 2 3.Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................................... 3 4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 3 5. Câu h i nghiên cứu ................................................................................................. 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................... 3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ B O HIỂM HỘI B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC VÀ QU N L THU B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC .........................................4 1.1 Lý luận về b o hiểm xã h i ................................................................................. 4 1.1.1 Khái niệm về bảo hiểm xã hội ........................................................................... 4 1.1.2 Bản chất của bảo hiểm xã hội ............................................................................ 5 1.1.3 Vai trò của bảo hiểm xã hội ............................................................................... 5 1.1.4 Nguyên tắc bảo hiểm xã hội ............................................................................... 7 1.1.5 Qu bảo hiểm xã hội .......................................................................................... 8 1.1.6 Quản l nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội ................................................................ 9 1.1.7 ệ thống các chế độ bảo hiểm xã hội .............................................................. 10 B o hiểm ã h i ắt u c.................................................................................. 10
ix 1.2.1 Đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc ................................................. 10 1211 .................................... 10 1.2.1.2 sử dụ ....................... 11 1.2.2 Các chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................................................... 11 Qu n thu B o hiểm ã h i ắt u c ................................................ 12 1.3.1 L luận về quản l thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc........................................... 12 1311 ........................................ 12 1312 ....................................... 12 1313 .............................................. 13 1314 s .................................. 13 1.3.2 Quản l thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................................................. 15 1321 .............. 15 1.3.2.2 Q .. 16 1323 .................................................. 17 1324 .................................... 19 KẾT LUẬN CHƯƠNG ......................................................................................................24 CHƯƠNG : TH C TRẠNG QU N L THU B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC TẠI B O HIỂM HỘI HU ỆN CH U THÀNH T NH TIỀN GIANG ...............................26 Tổng quan về B o hiểm ã h i hu n Ch u Thành t nh Tiền Giang ......... 26 2.1.1 Giới thiệu về Bảo hiểm xã hội t nh Tiền Giang ............................................... 26 2.1.2 Giới thiệu về Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang .............. 26 Qu n thu o hiểm ã h i ắt u c t i o hiểm ã h i hu n Ch u Thành t nh Tiền Giang ................................................................................ 31 2.2.1 Quản l đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc .................................... 31 2.2.2 Quản l tiền lƣơng, tiền công ........................................................................... 36 2.2.3 Quy trình thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang .................................................................................... 38 2.2.4 Tổ chức thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang ......................................................................................................... 40 2.2.5 Thực trạng thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang .................................................................................... 42
x Kết qu t ược nh ng tồn t i h n chế và ngu n nh n ........................... 47 2.3.1 Những mặt đã đạt đƣợc .................................................................................... 47 2.3.2 ạn chế............................................................................................................. 48 2.3.3 Các nguyên nhân của những hạn chế trong quản l thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn huyện Châu Thành, T nh Tiền Giang ........................................... 49 KẾT LUẬN CHƯƠNG ......................................................................................................53 CHƯƠNG : GI I PHÁP N NG CAO HIỆU QU QU N L THU B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC TẠI B O HIỂM HỘI HU ỆN CH U THÀNH T NH TIỀN GIANG ..................................................................................................................................54 Đ nh hướng phát triển c a BH H Vi t Nam ến năm và nh ng năm tiếp theo .................................................................................................................... 54 Mục ti u qu n thu BH H ắt u c c a BH H hu n Ch u Thành t nh Tiền Giang -2023)........................................................................................... 55 Gi i pháp n ng cao hi u qu thu o hiểm ã h i ắt u c tr n a àn hu n Ch u Thành t nh Tiền Giang .................................................................... 55 3.3.1 Giải quyết tốt các chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc theo quy định .......... 55 3.3.2 Tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông về pháp luật Bảo hiểm xã hội ........ 56 3.3.3 Xây dựng kế hoạch phát triển và quản l đối tƣợng tham gia Bảo hiểm xã hội .. ...................................................................................................................................56 3.3.4 Quản l thu Bảo hiểm xã hội đối với từng loại hình tham gia ......................... 58 3.3.5 Thực hiện cải cách hành chính và nâng cao chất lƣợng phục vụ của đội ngũ cán bộ, viên chức ngành Bảo hiểm xã hội bắt buộc .................................................. 59 3.3.6 Tăng cƣờng kiểm tra, thanh tra, giám sát đối với thu bảo hiểm xã hội bắt buộc và quản l qu thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang ................................................................................................................................... 60 3.3.7 Tuân thủ quy trình thu bảo hiểm xã hội bắt buộc và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản l thu .................................................................................................. 62 3.4 Kiến ngh với B o hiểm ã h i t nh Tiền Giang ............................................. 62 Kiến ngh UBND T nh Tiền Giang và UBND hu n Ch u Thành t nh Tiền Giang.................................................................................................................63
xi KẾT LUẬN C ƢƠNG 3 ........................................................................................................65 KẾT LUẬN.............................................................................................................................66 T I LI U T AM K ẢO........................................................................................................67 P Ụ LỤC 1.............................................................................................................................69 P Ụ LỤC 2.............................................................................................................................91
1 LỜI MỞ ĐẦU Sự c n thiết c a ề tài Bảo hiểm xã hội B X là một trong những trụ cột của hệ thống an sinh xã hội, là chính sách lớn của Đảng và Nhà nƣớc ta dành cho ngƣời dân. C ng với sự phát triển kinh tế, hệ thống an sinh xã hội, đặc biệt là chính sách Bảo hiểm xã hội đã phát huy vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội ASX , góp phần tích cực vào việc ổn định xã hội, thực hiện mục tiêu dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Công tác thu B X ảnh hƣởng trực tiếp đến hoạt động chi và quá trình thực hiện chính sách B X trong tƣơng lai. B X cũng nhƣ các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên cơ sở nguyên tắc có đóng, có hƣởng đã đặt ra yêu cầu đối với thu nộp B X . Qua đó đã chứng minh đƣợc việc thực hiện chính sách B X theo sự đổi mới kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nƣớc là hoàn toàn đúng đắn và thực sự đã phát huy tác dụng. Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành trực thuộc Bảo hiểm xã hội t nh Tiền Giang, thành lập và đi vào hoạt động từ năm 1995 với chức năng nhiệm vụ thực hiện chính sách Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm y tế, quản l qu Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm y tế chịu sự quản l trực tiếp của Bảo hiểm xã hội t nh và chịu sự quản l hành chính của Ủy ban nhân dân huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang. Việc đƣa ra giải pháp nâng cao hiệu quả quản l thu B X bắt buộc nhằm giúp cho mọi đối tƣợng thuộc diện tham gia loại hình bảo hiểm này phải thực hiện theo quy định, tránh gian lận nhằm từng bƣớc mở rộng đối tƣợng thực hiện B X đến toàn dân, đảm bảo sự ổn định của qu B X để thực hiện chi trả các chế độ theo quy định. Tuy nhiên, quá trình thực hiện chính sách B X thời gian qua còn bộc lộ những hạn chế, thiếu sót, nhất là trong công tác thu B X bắt buộc đang đặt ra nhiều thách thức cần đƣợc giải quyết, đó là: Một là, việc mở rộng đối tƣợng tham gia B X bắt buộc còn chƣa tƣơng xứng với thực tế; tình trạng trốn đóng, nợ đọng B X , chƣa tham gia hoặc tham gia không đầy đủ cho số lao động làm việc tại đơn vị còn khá phổ biến tại địa phƣơng. Số lao
2 động tham gia B X bắt buộc còn thấp so với tổng số lao động thực tế theo diện bắt buộc. ai là, vấn đề quản l lao động làm việc trong các thành phần kinh tế là cơ sở để phát triển đối tƣợng tham gia B X bắt buộc của các cơ quan quản l nhà nƣớc có thẩm quyền còn gặp khó khăn, chƣa thực hiện đƣợc đồng bộ. Ba là, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về chính sách B X bắt buộc của cơ quan B X và các đơn vị chƣa đƣợc thƣờng xuyên; công tác kiểm tra, xử l vi phạm pháp luật B X đối với các chủ sử dụng lao động cố tình không đóng, đóng không đúng, không kịp thời, đầy đủ B X chƣa thực sự quyết liệt. Bốn là, thực hiện cải cách hành chính, đổi mới tác phong, phong cách phục vụ của đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác thu B X bắt buộc và ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác thu, tạo thuận lợi tối đa cho tổ chức, cá nhân tham gia B X còn những hạn chế. Thực trạng này đòi h i phải có những giải pháp để nâng cao hiệu quả quản l thu B X làm cơ sở để giải quyết chế độ chính sách cho ngƣời tham gia, đảm bảo tăng trƣởng qu B X và thực hiện công bằng xã hội. Với những hiểu biết, những kiến thức có đƣợc trong quá trình học ở nhà trƣờng và làm việc, tác giả chọn đề tài: "Qu n thu o hiểm ã h i ắt u c t i B o hiểm ã h i hu n Ch u Thành t nh Tiền Giang" để thực hiện luận văn thạc s với mong muốn có sự đóng góp để nâng cao hiệu quả quản l thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại đơn vị. Mục ti u nghi n cứu Mục ti u chung Mục tiêu chung của đề tài là đề xuất các giải phảp để nâng cao hiệu quả quản l thu B X bắt buộc theo quy định của Nhà nƣớc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang. Mục ti u cụ thể Mục tiêu 1: Phân tích thực trạng quản l thu B X bắt buộc tại B X huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang.
3 Mục tiêu 2: Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thu B X bắt buộc tại B X huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang. Đối tượng nghi n cứu Đối tƣợng nghiên cứu là quản l thu B X bắt buộc theo quy định của Bảo hiểm xã hội Việt Nam. 4. Ph m vi nghi n cứu 4 Ph m vi về kh ng gian a iểm Đề tài nghiên cứu tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang. 4 Ph m vi về thời gian Số liệu thứ cấp sử dụng trong luận văn đƣợc thu thập tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang trong 03 năm từ năm 2016 đến năm 2018. Các giải pháp đƣợc đề xuất cho giai đoạn 2020 – 2023. C u hỏi nghi n cứu - Thực trạng quản l thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang nhƣ thế nào - Cần có những giải pháp nào để nâng cao hiệu quả quản l thu B X bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội huyện Châu Thành, t nh Tiền Giang 6 Phư ng pháp nghi n cứu Tác giả sử dụng phƣơng pháp định tính cụ thể bao gồm: các phƣơng pháp kế thừa l luận và kinh nghiệm các công trình nghiên cứu trƣớc để xây dựng cơ sở l luận cho đề tài; phƣơng pháp thống kê để thu thập thông tin; tổng hợp, phân tích, so sánh các dữ liệu thu thập qua các năm để phân tích, đánh giá thực trạng quản l thu tại B X t nh Tiền Giang. Tác giả đã kết hợp giữa l luận và thực ti n để đề ra các giải pháp hữu ích.
4 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ B O HIỂM HỘI B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC VÀ QU N L THU B O HIỂM HỘI BẮT BUỘC 1.1 Lý luận về b o hiểm xã h i 1.1.1 Khái ni m về o hiểm ã h i Cuộc sống con ngƣời là sự đấu tranh với chính bản thân mình, với xã hội xung quanh nhằm đạt đƣợc một vị thế trong xã hội đó. Con đƣờng chân chính để đạt mục đích đó là lao động. Trong quá trình lao động, con ngƣời không ngừng nỗ lực, phấn đấu để đạt kết quả cao nhất. Trong lao động, con ngƣời làm ra của cải cho chính bản thân mình và cho xã hội. Tuy vậy không phải bất cứ lúc nào sự nỗ lực của con ngƣời cũng đƣợc đền đáp xứng đáng. Có những sự nỗ lực đã gặp phải những khó khăn, trắc trở hoặc những rủi ro ngoài ý muốn. Những rủi ro này có thể là: ốm đau, tai nạn, mất việc làm, già yếu, tử vong...; những rủi ro này làm cho ngƣời lao động giảm khả năng lao động dẫn đến việc làm giảm hoặc mất thu nhập, nói một cách chung nhất là gặp khó khăn về kinh tế trong cuộc sống hiện tại. Để khắc phục những rủi ro này thì chính sách bảo hiểm xã hội đƣợc coi là một chính sách mang tính chất xã hội có hiệu quả tốt, đáp ứng nhu cầu của phần lớn ngƣời lao động và đƣợc hầu hết các nƣớc trên thế giới áp dụng. Vậy bảo hiểm xã hội là gì? Theo tổ chức Lao động thế giới ILO : “B o hi m xã h i là sự b o v của xã h i v i tất c các thành viên của mình thông qua m t loạt các bi n pháp công c i phó v i nhữ k k kinh tế xã h i do bị ngừng vi c hoặc bị gi m b t nhi u v thu nhập, gây ra b i ây ất kh ng, tuổi già và chết, vi c cung cấ s y ế và tự cấ ì ” [Công ƣớc quốc tế 102]. Theo điều 3, Luật Bảo hiểm xã hội do Quốc hội nƣớc Cộng hoà Xã hội Chủ ngh a Việt Nam ngày 10 tháng 12 năm 2018 quy định: “B o hi m xã h i là sự b o m thay thế hoặ ù p m t phần thu nhập củ ng khi họ bị gi m hoặc mất thu nhập do s n, tai nạ ng, b nh ngh nghi p, hết tuổi lao ng hoặc chế ê s q ỹ b o hi m xã h i.”
5 Từ các quan điểm về BHXH trên chúng ta có thể khái quát về B X nhƣ sau: BHXH là hệ thống bảo đảm khoản thu nhập thay thế cho ngƣời lao động khi ngƣời lao động bị mất hoặc giảm thu nhập trong các trƣờng hợp đƣợc quy định trong Luật Bảo hiểm xã hội, thông qua việc hình thành và sử dụng qu tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia và có sự ủng hộ của Nhà nƣớc. 1.1.2 B n ch t c a o hiểm ã h i Bảo hiểm xã hội là một trong những loại hình bảo hiểm ra đời khá sớm và đến nay đã đƣợc thực hiện ở tất cả các nƣớc trên thế giới. Bản chất, bảo hiểm xã hội đƣợc thể hiện ở những nội dung chủ yếu sau đây: Một là: B X là nhu cầu khách quan, đa dạng và phức tạp của xã hội, nhất là trong xã hội mà sản xuất hàng hóa và mối quan hệ thuê mƣớn lao động phát triển. ai là: Mối quan hệ giữa các bên trong bảo hiểm xã hội phát sinh trên cơ sở quan hệ lao động và di n ra giữa 3 bên: Bên tham gia bảo hiểm xã hội, bên bảo hiểm xã hội và bên đƣợc bảo hiểm xã hội. Ba là: Những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động mất việc làm trong bảo hiểm xã hội có thể là những rủi ro ngẫu nhiên trái với muốn chủ quan của con ngƣời nhƣ: ốm đau, tai nạn lai động, bệnh nghề nghiệp... oặc cũng có thể là những trƣờng hợp xảy ra không hoàn toàn ngẫu nhiên nhƣ: Tuổi già, thai sản v.v... Đồng thời những biến cố đó có thể di n ra cả trong và ngoài quá trình lao động. Bốn là: Phần thu nhập của ngƣời lao động bị giảm hoặc mất đi khi gặp phải những biến cố, rủi ro sẽ đƣợc b đắp hoặc thay thế từ một nguồn qu tiền tệ tập trung đƣợc tồn tích lại. Nguồn qu này do bên tham giai bảo hiểm xã hội đóng góp là chủ yếu, ngoài ra còn đƣợc sự hỗ trợ từ phía Nhà nƣớc. Năm là: Mục tiêu của bảo hiểm xã hội là nhằm th a mãn những nhu cầu thiết yếu của ngƣời lao động trong trƣờng hợp bị giảm hoặc mất thu nhập, mất việc làm. 1.1.3 Vai tr c a o hiểm ã h i Vai trò của B X đƣợc thể hiện nhƣ sau: Vai tr c a BH H ối với NLĐ - B X góp phần trợ giúp ngƣời lao động gặp rủi ro ốm đau, bệnh tật, tai nạn
6 lao động, thất nghiệp... sớm trở lại trạng thái sức kh e ban đầu, sớm có việc làm trở lại. Theo quy định của Luật B X , NLĐ có việc làm sẽ đóng góp một phần tiền lƣơng, thu nhập vào quỷ dự phòng. Qu này hỗ trợ NLĐ khi ốm đau, bệnh tật, tai nạn, sinh sản, chăm sóc con cái, khi không làm việc, lúc già không còn khả năng lao động để duy trì cuộc sống. -B X góp phần ổn định cuộc sống cho ngƣời lao động khi hết tuổi lao động hoặc không còn khả năng lao động. Theo quy định của Luật B X , NLĐ tham gia đóng B X từ đủ 20 năm trở lên khi hết tuổi lao động hoặc mất sức lao động đƣợc hƣởng lƣơng hƣu hoặc trợ cấp hàng tháng. Với nguồn lƣơng hƣu và trợ cấp B X , ngƣời cao tuổi sẽ có nguồn thu ổn định, giúp trang trải cuộc sống. Vai tr c a BH H ối với NSDLĐ Ngƣời sử dụng lao động tham gia B X là để tăng cƣờng tình đoàn kết và c ng chia sẻ rủi ro cho ngƣời lao động nhƣng đồng thời cũng bảo vệ, ổn định cuộc sống cho các thành viên trong đơn vị. Mối quan hệ này thể hiện tính nhân sinh, nhân văn sâu sắc của B X . Đối với các doanh nghiệp, khi những ngƣời lao động không may gặp rủi ro thì đã đƣợc chuyển giao cho cơ quan B X chi trả. Nhờ vậy tình hình tài chính của các doanh nghiệp đƣợc ổn định hơn. ệ thống B X đã bảo đảm ổn định xã hội tạo tiền đề để phát triển kinh tế thị trƣờng. [4], [5], [6] Vai tr c a BH H ối với ã h i - Thứ nhất: Tăng cƣờng mối quan hệ giữa Nhà nƣớc, ngƣời sử dụng lao động và ngƣời lao động, mối quan hệ ràng buộc, chặt chẽ, chia sẽ trách nhiệm, chia sẽ rủi ro ch có đƣợc trong quan hệ của B X . - Thứ hai: B X thể hiện chủ ngh a nhân đạo cao đẹp. B X tạo cho những ngƣời bất hạnh có thêm những điều kiện, những lực đẩy cần thiết để khắc phục những biến cố xã hội, hoà nhập vào cộng đồng, kích thích tính tích cực của xã hội. BHXH là yếu tố tạo nên sự hoà đồng mọi ngƣời, không phân biệt chính kiến, tôn giáo chủng tộc,
7 vị thế xã hội đồng thời giúp mọi ngƣời hƣớng tới một xã hội nhân ái, cuộc sống công bằng, bình yên. - Thứ ba: B X thể hiện truyền thống đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau tƣơng thân tƣơng ái của cộng đồng: Sự đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng là nhân tố quan trọng cộng đồng, giúp đỡ những ngƣời bất hạnh là nhằm hoàn thiện những giá trị nhân bản của con ngƣời, tạo điều kiện cho một xã hội phát triển lành mạnh và bền vững. - Thứ tƣ: B X góp phần thực hiện bình đẳng xã hội: trên giác độ xã hội, B X là một công cụ để nâng cao điều kiện sống cho ngƣời lao động. Trên giác độ kinh tế, B X là một công cụ phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong cộng đồng. Nhờ sự điều tiết này ngƣời lao động đƣợc thực hiện bình đẳng không phân biệt các tầng lớp trong xã hội. [4], [5], [6] 1.1.4 Ngu n tắc o hiểm ã h i HXH sự ặ Để ngƣời lao động có thể duy trì và ổn định cuộc sống khi bị mất sức lao động tạm thời ốm đau, thai sản, tai nạn lao động v.v... ). B X có sự bảo đảm bằng vật chất. Mức bảo đảm về vật chất là yếu tố quan trọng ảnh hƣởng tới yếu tố tham gia vào B X . Về mặt xã hội, theo nguyên tắc này, B X lấy số đông b số ít, lấy quãng đời lao động thực tế có thu nhập là cơ số để bảo đảm cho quãng đời không tham gia vào lao động mất sức lao động hay cao tuổi . HXH ừ í ừ í ự y Tính bắt buộc thể hiện ở ngh a vụ tham gia tối thiểu thời gian mức đóng bảo hiểm v.v... . Nhƣ vậy, Nhà nƣớc đóng vai trò tổ chức, định hƣớng để ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động hiểu đƣợc ngh a vụ và trách nhiệm hợp l tham gia vào các quan hệ về B X . Tính tự nguyện có ngh a khuyến khích mức tham gia, các loạI hình và chế độ bảo hiểm, mà ngƣời lao động có thể tham gia trên cơ sở sự phát triển của hệ thống B X . X ị ú ủ ế HXH Mức tối thiểu của các chế độ B X là mức đóng định kỳ hàng tháng , mức thời gian tối thiểu để tham gia và đƣợc hƣởng các chế độ B X cụ thể. Các mức tối