Luận văn Thạc sĩ Kinh tế quốc tế: Phát triển năng lượng điện gió tại Trung Quốc, hàm ý cho Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:77

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu tình hình khai thác và sử dụng năng lượng điện gió tại Trung Quốc. Đánh giá những ưu điểm, các rào cản, tồn tại, từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm trong khai thác và sử dụng năng lượng điện gió tại Trung Quốc và hàm ý cho Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế quốc tế: Phát triển năng lượng điện gió tại Trung Quốc, hàm ý cho Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- HOÀNG VŨ THỦY PHÁT TRIỂN NĂNG LƢỢNG ĐIỆN GIÓ TẠI TRUNG QUỐC, HÀM Ý CHO VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU Hà Nội – 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- HOÀNG VŨ THỦY PHÁT TRIỂN NĂNG LƢỢNG ĐIỆN GIÓ TẠI TRUNG QUỐC, HÀM Ý CHO VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 60 31 01 06 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS PHẠM THU PHƢƠNG XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào của người khác. Việc sử dụng kết quả, trích dẫn tài liệu của người khác đảm bảo theo đúng các quy định. Các nội dung trích dẫn và tham khảo các tài liệu, sách báo, thông tin được đăng tải trên các tác phẩm, tạp chí và trang web theo danh mục tài liệu tham khảo của luận văn. Tác giả luận văn Hoàng Vũ Thủy
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC VIẾT TẮT ........................................................................................ i DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. ii DANH MỤC HÌNH ..............................................................................................iii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ........................................................................................ iv PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LƢỢNG ĐIỆN GIÓ ............... 5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu........................................................................ 5 1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lượng điện gió ............................. 8 1.2.1. Khái niệm ...................................................................................................... 8 1.2.2. Đặc điểm ....................................................................................................... 8 1.2.3. Vai trò của năng lượng điện gió trong phát triển kinh tế bền vững ............... 10 1.2.4. Điều kiện phát triển năng lượng điện gió ..................................................... 15 1.2.5. Tình hình sử dụng năng lượng điện gió trên thế giới .................................... 25 CHƢƠNG 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................ 28 2.1. Phương pháp nghiên cứu thu thập số liệu ........................................................ 28 2.2. Phương pháp so sánh ...................................................................................... 28 2.3. Phương pháp tổng hợp và phân tích ................................................................ 29 CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LƢỢNG ĐIỆN GIÓ TẠI TRUNG QUỐC ................................................................................................... 30 3.1. Chính sách phát triển năng lượng điện gió của Trung Quốc ............................ 30 3.1.1. Chính sách về giá ......................................................................................... 31 3.1.2. Chuyển giao công nghệ và gia tăng tỷ lệ nội địa hóa .................................... 31 3.1.3. Các chương trình nghiên cứu và phát triển ................................................... 32 3.1.4. Chính sách nâng cao hiệu quả sản xuất tua-bin gió ...................................... 33 3.2. Điều kiện phát triển năng lượng điện gió tại Trung Quốc ................................ 34
3.2.1. Về vị trí địa lý .............................................................................................. 34 3.2.2. Về nhu cầu sử dụng năng lượng tại Trung Quốc .......................................... 38 3.3. Thực trạng phát triển năng lượng điện gió tại Trung Quốc .............................. 40 3.3.1. Tình hình khai thác và sử dụng năng lượng điện gió tại Trung Quốc............ 40 3.3.2. Đánh giá ...................................................................................................... 45 CHƢƠNG 4. HÀM Ý CHO VIỆT NAM TRONG PHÁT TRIỂN NĂNG LƢỢNG ĐIỆN GIÓ ............................................................................................ 53 4.1. Điều kiện phát triển năng lượng điện gió tại Việt Nam ................................... 53 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ....................................................................................... 53 4.1.2. Chính sách phát triển năng lượng điện gió ................................................... 54 4.2. Thực trạng phát triển năng lượng điện gió ở Việt Nam ................................... 58 4.2.1. Thực trạng ................................................................................................... 58 4.2.2. Những khó khăn, thách thức đối với việc phát triển điện gió tại Việt Nam ... 60 4.3. Một số hàm ý phát triển năng lượng điện gió cho Việt Nam ........................... 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 66
DANH MỤC VIẾT TẮT Tên viết Dịch nghĩa Nguyên nghĩa tắt BP Bristish Petroleum Công ty dầu khí của Anh BTCE Billion tons coal equal Tỷ tấn than tương đương BTOE Billion tons oil equal Tỷ tấn dầu tương đương GDP Tổng sản phẩm quốc nội GW Gigawatt 1 GW = 1.000.000 W International Institute for IISD Sustainable Development IEA International Energy Agency Cơ quan Năng lượng quốc tế International Renewable Energy Cơ quan Năng lượng tái tạo IRENA Agency quốc tế MDPI MTCE Million tons coal equal Triệu tấn than tương đương MW Megawatt 1 MW = 1.000 W NDT Nhân dân tệ R&D Research & Development Nghiên cứu và phát triển Renewable Energy Policy Mạng lưới chính sách năng REN 21 Network for the 21st Century lượng tái tạo thế kỉ 21 i
DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang Phân loại tua-bin gió theo công suất, đặc điểm 1 Bảng 1.1 19 cánh quạt Tiềm năng nguồn gió trên đất liền tại Trung Quốc 2 Bảng 3.1 35 (GW) Tiềm năng gió của Việt Nam ở độ cao 80m so với 3 Bảng 4.1 54 mặt đất ii
DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung Trang 1 Hình 1.1 Mức độ phân bổ, tốc độ gió trên thế giới 17 2 Hình 1.2 Tua-bin gió theo các loại trục 19 Công suất lắp đặt năng lượng tái tạo trên toàn thế 3 Hình 1.3 25 giới giai đoạn 2010 - 2017 Công suất lắp đặt năng lượng điện gió toàn cầu giai 4 Hình 1.4 26 đoạn 2010 – 2017 Công suất lắp đặt điện gió tại một số quốc gia trên 5 Hình 1.5 27 thế giới năm 2015 Bản đồ phân bổ gió tại Trung Quốc trên đất liền tính 6 Hình 3.1 36 tại độ cao 70m năm 2014 (đơn vị: W/m2) Mật độ phân bổ gió trung bình hàng năm tại vùng 7 Hình 3.2 37 biển sâu 5 - 50 m Tỷ lệ nhà sản xuất điện gió Trung Quốc và nước 8 Hình 3.3 42 ngoài tại Trung Quốc Công suất lắp đặt điện gió mới và tỷ lệ nguồn gió 9 Hình 3.4 48 được sản xuất không kết nối vào mạng lưới điện Mức cắt giảm gió năm 2013 và 2014 tại một số địa 10 Hình 3.5 49 phương của Trung Quốc Một số văn bản pháp luật liên quan đến phát triển 11 Hình 4.1 55 điện gió tại Việt Nam iii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Biểu đồ Nội dung Trang Tổng công suất lắp đặt điện gió tích lũy giai đoạn 1 Biểu đồ 3.1 40 2010 – 2016 Tỷ lệ công suất điện gió tích lũy tại các khu vực 2 Biểu đồ 3.2 41 của Trung Quốc năm 2015 Mức tiêu thụ năng lượng điện gió và năng lượng 3 Biểu đồ 3.3 44 tái tạo tại Trung Quốc giai đoạn 2010 – 2016 iv
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sau khủng hoảng kinh tế thế giới (2008 - 2009), các quốc gia bắt đầu tiến hành tái cơ cấu nền kinh tế, hướng đến phát triển kinh tế bền vững. Hiện nay, phát triển kinh tế xanh là xu hướng của hầu hết các quốc gia trên thế giới, trong đó phát triển các nguồn năng lượng tái tạo là mục tiêu quan trọng, được đặt lên hàng đầu của nhiều quốc gia. Một số mục tiêu quan trọng để các quốc gia tiến hành phát triển năng lượng tái tạo: (1) Phát triển năng lượng tái tạo vừa đạt mục tiêu phát triển kinh tế bền vững, vừa giảm phụ thuộc vào các nguồn năng lượng hóa thạch đang có xu hướng cạn kiệt; (2) Giảm ô nhiễm môi trường, hạn chế tốc độ biến đổi khí hậu, đạt được mục tiêu của Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu1. Trong Báo cáo Hiện trạng năng lượng tái tạo toàn cầu, Mạng lưới chính sách năng lượng tái tạo cho thế kỷ 21 (Ren21) cho biết, giảm thiểu biến đổi khí hậu là lý do chính cho mục tiêu sử dụng 100% năng lượng tái tạo. Tốc độ tiêu thụ quá mức năng lượng từ nguồn năng lượng hóa thạch đã dẫn đến lượng khí thải tăng gấp 10 lần trong vòng 100 năm qua, khiến nhiệt độ trung bình của trái đất có thể tăng đến 6oC vào năm 2050, dẫn đến sự biến đổi khí hậu toàn cầu và nước biển dâng; (3) An ninh năng lượng cũng là một động lực quan trọng để các quốc gia đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển năng lượng tái tạo. Theo thống kê của Tập đoàn dầu khí Anh (BP), nhu cầu năng lượng thế giới tăng đều khoảng 1%/năm trong 3 năm 2014 - 2016 và sẽ tăng 38% đến năm 2040. Tuy nhiên, nguồn năng lượng hóa thạch có hạn, chỉ đủ để cung cấp cho thế giới trong vòng 51 năm với tốc độ tiêu thụ năng lượng như hiện nay; (4) Chi phí nghiên cứu, sản xuất một số loại năng lượng tái tạo như năng lượng điện gió, năng lượng mặt trời đang có xu hướng giảm. 1 Trích từ Báo cáo Hiện trạng năng lượng tái tạo toan cầu, 2018 1
Trong thời kỳ đầu, năng lượng tái tạo chỉ mới xuất hiện ở các quốc gia phát triển như Mỹ, Hà Lan, Đan Mạch… hay còn gọi là năng lượng cho nước “giàu”. Tuy nhiên, hiện nay năng lượng tái tạo đã lan sang các nước đang phát triển. Toàn cầu hóa là điều kiện lý tưởng cho các quốc gia, kể cả các quốc gia đang phát triển tiếp nhận và phát triển các loại công nghệ năng lượng tái tạo, đặc biệt chi phí đầu tư cho điện mặt trời và năng lượng điện gió đang giảm nhanh. Năng lượng tái tạo bao gồm các loại năng lượng như địa nhiệt, năng lượng mặt trời, năng lượng sinh học, năng lượng gió, thủy điện... đều được các quốc gia tập trung phát triển phong phú và đa dạng. Trong đó, năng lượng gió có lịch sử hình thành lâu đời từ những năm trước Công nguyên với công dụng bơm nước, cối xay gió... Ngày nay, các quốc gia chủ yếu sử dụng năng lượng gió để sản xuất điện, thay thế cho các loại năng lượng hóa thạch đang ngày càng khan hiếm và ảnh hưởng xấu tới môi trường. Có thể thấy năng lượng điện gió tiếp tục chiếm tỷ trọng đầu tư lớn từ các khu vực nước phát triển, đang phát triển và đặc biệt là Trung Quốc. Điều này xuất phát từ nguyên nhân do đây là dạng năng lượng sạch, giá rẻ do được đầu tư phát triển công nghệ, đáp ứng được nhu cầu sử dụng của các quốc gia. Với nhu cầu sử dụng năng lớn, điều kiện tự nhiên thuận lợi, Trung Quốc đi đầu trong nhóm các nước đang phát triển đẩy mạnh nghiên cứu, triển khai năng lượng điện gió. Tính đến năm 2015, tổng công suất năng lượng điện gió của Trung Quốc đứng đầu thế giới với 148.000 MW (theo Báo cáo Năng lượng gió thế giới năm 2016 của Tổ chức Năng lượng Thế giới). Hiện nay, Trung Quốc đang phải đối mặt với vấn đề ô nhiễm môi trường do việc khai thác và sử dụng quá mức các nguồn năng lượng hóa thạch. Bên cạnh đó, chi phí năng lượng điện gió đã rẻ đáng kể so với một số loại năng lượng khác (địa nhiệt, sinh học...) do Trung Quốc có lợi thế về vị trí địa lý, công nghệ ngày càng tiên tiến... nên việc phát triển điện gió tại Trung Quốc là vấn đề rất cần thiết. Tuy 2
nhiên, mặc dù Trung Quốc là quốc gia đang phát triển khá thành công với việc phát triển năng lượng điện gió nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, bất cập. Chính vì vậy, em lựa chọn đề tài “Phát triển năng lượng điện gió tại Trung Quốc, hàm ý cho Việt Nam” để hiểu rõ hơn về việc khai thác và sử dụng năng lượng điện gió của Trung Quốc cũng như việc đảm bảo an ninh năng lượng từ năng lượng điện gió của quốc gia này. Qua đó, đánh giá các hạn chế, bất cập trong quá trình khai thác và sử dụng năng lượng điện gió tại Trung Quốc và đề xuất một số hàm ý chính sách đối với Việt Nam. 2. Câu hỏi nghiên cứu Tiềm năng phát triển năng lượng điện gió của Trung Quốc như thế nào? Trung Quốc đã nghiên cứu, khai thác và sử dụng năng lượng điện gió như thế nào? Một số vấn đề rút ra trong quá trình khai thác và sử dụng hiệu quả năng lượng điện gió của Trung Quốc là gì? Việt Nam cần làm gì để khai thác và sử dụng hiệu quả năng lượng điện gió nhằm phát triển bền vững nền kinh tế? 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu tình hình khai thác và sử dụng năng lượng điện gió tại Trung Quốc. Đánh giá những ưu điểm, các rào cản, tồn tại, từ đó rút ra một số bài học kinh nghiệm trong khai thác và sử dụng năng lượng điện gió tại Trung Quốc và hàm ý cho Việt Nam. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về năng lượng điện gió. - Nghiên cứu thực trạng hoạt động khai thác, sử dụng năng lượng điện gió tại Trung Quốc và đánh giá hiệu quả hoạt động phát triển năng lượng điện gió của Trung Quốc. - Rút ra một số hàm ý cho Việt Nam trong phát triển năng lượng điện gió từ thực tiễn phát triển của Trung Quốc. 3
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Năng lượng điện gió. Phạm vi nghiên cứu: Năng lượng điện gió tại Trung Quốc (không bao gồm Hồng Công, Đài Loan và Macao) giai đoạn 2011 - 2016. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Nghiên cứu và thu thập dữ liệu: (1) Nghiên cứu cơ sở lý luận, các khái niệm về năng lượng tái tạo nói chung và năng lượng điện gió nói riêng. (2) Nghiên cứu, thu thập dữ liệu về tiềm năng, thực trạng phát triển năng lượng điện gió tại Trung Quốc. (3) Số liệu được thu thập từ các nguồn: Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IAEA), Cơ quan Năng lượng tái tạo Quốc tế (IRENA), Ngân hàng Thế giới (WB)… (4) Ngoài ra, các dữ liệu được thu thập từ các bên thông tin đại chúng, các trang web về kinh tế, các bài báo nghiên cứu, sách chuyên ngành… về việc phát triển năng lượng điện gió của Trung Quốc đặt trong tình hình phát triển chung của thế giới. - Tổng hợp và phân tích: (1) Lựa chọn và tổng hợp các dữ liệu thu thập được. (2) Tiến hành phân tích các dữ liệu đã tổng hợp và đưa ra các đánh giá. (3) Từ các phân tích trên, đưa ra đánh giá về tình hình khai thác và sử dụng năng lượng điện gió tại Trung Quốc. 6. Kết cấu của luận văn Chƣơng 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và Cơ sở lý luận, thực tiễn về năng lượng điện gió Chƣơng 2. Phương pháp nghiên cứu Chƣơng 3. Thực trạng phát triển năng lượng điện gió tại Trung Quốc Chƣơng 4. Hàm ý cho Việt Nam trong phát triển năng lượng điện gió 4
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LƢỢNG ĐIỆN GIÓ 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Đầu tư phát triển năng lượng tái tạo (năng lượng xanh), trong đó có điện gió đang trở thành xu thế toàn cầu nhằm giúp các quốc gia chủ động nguồn năng lượng, giảm sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng truyền thống (năng lượng hóa thạch), năng lượng hạt nhân và giảm ô nhiễm môi trường. Theo thống kê của Mạng lưới chính sách năng lượng tái tạo toàn cầu đa phương cho thế kỷ XXI (REN-21), sản lượng điện gió toàn cầu năm 2016 đã đạt tới 487GW, chiếm 24,14% tổng công suất điện tái tạo, so với mức 74GW của 10 năm trước đó. Cũng trong năm 2016, hơn 90 quốc gia đã chủ động phát triển các dự án điện gió; điện gió đã đáp ứng ít nhất 5% tổng nhu cầu điện năng hàng năm tại 24 quốc gia và hơn 10% tại 13 quốc gia.Trong thời kỳ đầu phát triển, gần như chỉ có các nền kinh tế phát triển mới đầu tư phát triển điện gió, điển hình là Đức, Hà Lan, Tây Ban Nha. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của các thành tựu về khoa học công nghệ, giá thành sản xuất điện gió ngày càng cạnh tranh, tạo điều kiện cho nhiều quốc gia tham gia sản xuất điện gió. Vì thế ngày càng nhiều quốc gia đang phát triển tham gia vào thị trường điện gió, điển hình là Ấn Độ, Trung Quốc. Hầu hết công suất mới của năng lượng điện gió được lắp đặt ở các quốc gia đang phát triển, chủ yếu tại Trung Quốc. Việc phát triển điện gió đã thu hút sự quan tâm của nhiều chuyên gia, tổ chức nghiên cứu. Các nghiên cứu tập trung đánh giá sự cần thiết phải phát triển điện gió; lịch sử hình thành và phát triển điện gió; về sự phát triển của lĩnh vực điện gió ở cấp độ toàn cầu; các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển điện gió, trọng tâm là các yếu tố thị trường toàn cầu, vấn đề công nghệ, kinh tế, môi trường, hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) trong lĩnh vực điện 5
gió, thành tựu nổi bật của một số quốc gia. Phần lớn các nghiên cứu tập trung làm rõ các yếu tố kỹ thuật liên quan đến phát triển điện gió như sức gió, công suất tuabin, các hãng cung cấp thiết bị sản xuất điện gió (Wind energy systems - Gary L. Johnson, 2006). Về yếu tố kinh tế, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng kinh nghiệm của các nước (Brazil, Trung Quốc, Đan mạch, Đức, Hy Lạp, Ấn Độ, Ireland, Italia, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Anh, Mỹ) trong 30 năm qua cho thấy, mặc dù điều kiện khác nhau, quy mô phát triển điện gió khác nhau, nhưng các nước này có điểm chung là để phát triển điện gió, các quốc gia đều phải có chiến lược, lộ trình, bước đi và cơ chế chính sách phù hợp với điều kiện của mỗi quốc gia (điều kiện tự nhiên để phát triển điện gió, điều kiện về kinh tế), bên cạnh đó là nguồn vốn đầu tư lớn2. Đối với Trung Quốc, áp lực về thiếu hụt năng lượng cùng với tình trạng ô nhiễm môi trường trầm trọng ngày càng gia tăng. Sự bùng nổ về tăng trưởng kinh tế trong suốt ba thập niên vừa qua đã kéo theo sự bùng nổ về tiêu thụ năng lượng của Trung Quốc. Nước này cũng đã chuyển từ một nước xuất khẩu dầu mỏ lớn nhất Đông Á trở thành nước nhập khẩu dầu mỏ lớn thứ ba thế giới (2008), chỉ đứng sau Mỹ và Nhật Bản. Từ năm 2011, Trung Quốc đã vượt qua Nhật Bản để trở thành quốc gia tiêu thụ dầu mỏ lớn thứ hai thế giới (9,76 triệu thùng/ngày, trong đó nhập khẩu khoảng 5,7 triệu thùng/ngày, chiếm hơn 58% nhu cầu tiêu dùng dầu mỏ của Trung Quốc)3. Bên cạnh đó, việc sử dụng không hiệu quả cũng là một nguyên nhân khiến tiêu dùng năng lượng của Trung Quốc luôn ở mức cao. So với các nền kinh tế phát triển thuộc Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), để tạo ra cùng một lượng GDP, Trung Quốc phải sử dụng năng lượng gấp 4,5 lần, điện gấp 3,8 lần4. 2 Trích dịch từ 30 years of Policies for Wind Energy: Lessons from 12 Wind Energy Markets - IRENA/GWEC, 2009 3 Số liệu từ trang Vietstock (https://vietstock.vn/2012/07/can-canh-giac-voi-nguy-co-tai-lam-phat-761- 236722.htm) 4 Trích dịch từ China’s energy security: Prospect, challengies and opportunities - Zhang Jian, 2011. 6
Đứng trước thực trạng đó, để đảm bảo an ninh năng lượng, nhất là nguồn năng lượng điện phục vụ các hoạt động sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng, Trung Quốc đã chủ động điều chỉnh chính sách phát triển các nguồn năng lượng tái tạo, trong đó có chính sách phát triển điện gió. Mục tiêu phát triển điện gió của Trung Quốc là năng lượng gió có thể thay thế 130 triệu tấn than vào năm 2020, 260 triệu tấn than cân bằng (mtce) vào năm 2030 và 660 mtce vào năm 2050. Để thực hiện mục tiêu này, ngay từ năm 2006, Trung Quốc đã thông qua Luật năng lượng tái tạo, làm cơ sở cho việc phát triển các ngành năng lượng tái tạo nói chung và điện gió nói riêng5. Mới đây nhất, Trung Quốc đã tuyên bố loại bỏ hơn 100 nhà máy nhiệt điện đốt than đang được xây dựng hoặc quy hoạch, sau đó, nước này tuyên bố dừng xây dựng các nhà máy điện than mới ở 29 trong số 32 tỉnh vào tháng 5.2017. Đáng chú ý, để thúc đẩy lĩnh vực điện gió, Trung Quốc đã xây dựng được hệ thống chính sách hỗ trợ, bao gồm các chính sách về tài chính, thương mại, chuyển giao công nghệ, R&D... phù hợp trong từng giai đoạn phát triển6. Năm 2016, Trung Quốc đã vượt qua các nước phát triển để trở thành nước có mức đầu tư vào lĩnh vực điện gió lớn nhất thế giới, đứng trên Mỹ, Đức, Ấn Độ, Brazil. Trung Quốc cũng trở thành nhà sản xuất điện gió lớn nhất thế giới, với công suất lớn hơn Mỹ, Đức, Ấn Độ, Tây Ban Nha 7. Tỷ lệ đóng góp của điện gió vào nguồn năng lượng tái tạo ngày càng cao (năm 2016 đạt trên 65%)8. Tuy nhiên, việc phát triển điện gió của Trung Quốc cũng đang tồn tại nhiều bất cập, nhất là việc chậm trễ trong kết nối và cắt giảm điện năng. Những tồn tại này chủ yếu do nguyên nhân công nghệ, quản lý và yếu tố kinh tế trong các dự án đầu tư. 5 Trích dịch từ Accelerating Innovation in China’s Solar, Wind and Energy Storage Sector, WB, 2016 6 Trích dịch từ Wind Power in China: A cautionary tale, IISD, 2015 7 Báo cáo năng lượng tái tạo toàn cầu - REN21 8 Trích từ State of the Art and Outlook of Chinese Wind Power Industry, Goldwind Science & Technology Co., Ltd., 2015, China Wind Energy Development Roadmap 2050”, IEA, 2011. 7
Mặc dù, đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo của Trung Quốc đã thu hút khá nhiều chuyên gia, tổ chức trong và ngoài Trung Quốc nghiên cứu. Tuy nhiên, về cơ bản, các nghiên cứu về thực trạng phát triển năng lượng điện gió tại Trung Quốc còn khá ít và rời rạc, chủ yếu tập trung nghiên cứu các chính sách hỗ trợ phát triển năng lượng điện gió của Trung Quốc mà chưa làm rõ được tính hiệu quả, đóng góp của sản xuất điện gió đối với ngành năng lượng điện của Trung Quốc, cũng như các bài kinh nghiệm đối với Trung Quốc để tăng cường hiệu quả đầu tư trong thời gian tới. Luận văn này cũng chỉ ra các vấn đề phát triển điện gió của Trung Quốc như khả năng về tự nhiên, hoạt động sản xuất, sự hỗ trợ về chính sách, để từ đó rút ra được một số hạn chế, bất cập và nguyên nhân. Trên cơ sở kinh nghiệm của Trung Quốc, Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển năng lượng điện gió sẽ có thêm bài học cũng như kinh nghiệm, tiếp thu những cái mới và hạn chế được một số bất cập các nước đang phát triển có thể gặp phải. 1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lƣợng điện gió 1.2.1. Khái niệm Năng lượng gió là động năng của không khí di chuyển trong bầu khí quyển trái đất. Năng lượng gió là một hình thức gián tiếp của năng lượng mặt trời. Sử dụng năng lượng gió để tạo thành dòng điện được gọi là năng lượng điện gió9. 1.2.2. Đặc điểm - Có thể tái tạo: Năng lượng gió là nguồn năng lượng có thể tái tạo, trong khi than đá và gỗ là những nguồn năng lượng không thể tái tạo được. Có một điều chắc chắn rằng, năng lượng gió sẽ luôn luôn tồn tại. Nếu có sự nỗ lực lớn hơn để đưa năng lượng gió vào khai thác, sẽ làm giảm việc sử dụng các nguồn không thể tái tạo được, mà việc khai thác các nguồn năng lượng này sẽ gây ảnh hưởng xấu đến thế hệ mai sau. 9 Theo Wikipedia Tiếng Việt 8
- An toàn với môi trường: Sự nóng lên của toàn cầu là một trong những thách thức lớn nhất đối với toàn nhân loại. Theo các báo cáo được công bố về vấn đề này, một yêu cầu cấp thiết là phải giảm phát thải các chất ô nhiễm trong bầu khí quyển của Trái đất. Năng lượng gió là lựa chọn một thay thế tuyệt vời cho nhu cầu năng lượng của chúng ta, bởi nó không gây ô nhiễm trên diện rộng như các nhiên liệu hóa thạch. - Tiết kiệm diện tích: Có thể phải khai phá cả một vùng đất lớn để xây dựng một nhà máy điện. Nhưng với một nhà máy điện sử dụng năng lượng gió, bạn chỉ cần một diện tích nhỏ để xây dựng. Sau khi lắp đặt các tua bin, khu vực này vẫn có thể được sử dụng cho canh tác hoặc các hoạt động nông nghiệp khác. - Chi phí sản xuất thấp: Một trong những lợi thế lớn nhất của năng lượng gió so với các nguồn năng lượng tái tạo khác là hiệu quả về mặt chi phí. Không có các chi phí liên quan đến việc mua, vận chuyển nhiên liệu vào tua bin gió, như các nhà máy điện hoạt động bằng than. Thêm vào đó, với những tiến bộ trong công nghệ, năng lượng gió sẽ trở nên rẻ hơn, do đó sẽ làm giảm được lượng vốn mà các nước phải bỏ ra để đáp ứng nhu cầu năng lượng. - Thích hợp cho nhiều quốc gia để phát triển: Các nước đang phát triển thiếu cơ sở hạ tầng cần thiết để xây dựng một nhà máy điện, có thể được hưởng lợi từ nguồn năng lượng này. Chi phí lắp đặt một tuabin gió là thấp hơn so với một nhà máy điện than, các quốc gia không có nhiều kinh phí, có thể lựa chọn sử dụng phương án với hiệu quả chi phí cao mà vẫn đáp ứng được nhu cầu về năng lượng. - Nhược điểm lớn nhất năng lượng gió là không liên tục. Điện có thể được sản xuất và cung cấp đầy đủ khi gió đủ mạnh, cũng có thời điểm gió tạm lắng, việc sản xuất điện bằng năng lượng gió là không thể. Những nỗ lực đã được thực hiện lưu trữ năng lượng gió thành công và sử dụng nó kết hợp với 9
các dạng năng lượng khác, tuy nhiên, để nguồn năng lượng này trở thành một nguồn năng lượng chính trong tương lai gần, những nỗ lực này cần phải được nhanh chóng và rộng rãi hơn. - Việc lưu trữ tốn kém: Do tính chất không liên tục của năng lượng gió, nó cần phải được lưu trữ hoặc phải sử dụng thêm các nguồn năng lượng thông thường. Tuy nhiên, việc lưu trữ nó tốn khá nhiều chi phí và các quốc gia phải sử dụng các nhà máy nhiên liệu hóa thạch để đáp ứng nhu cầu năng lượng. - Lắp đặt cối xay gió phải đối mặt với sự phản đối gay gắt từ những người sống trong khu vực lân cận, nơi mà các nhà máy điện gió đã được dự kiến xây dựng. Các yếu tố như tốc độ của gió và tần số của nó được đưa vào để tính toán trước khi lựa chọn nơi để lắp đặt một cối xay gió và đôi khi người dân địa phương kiên quyết phản đối kế hoạch này. Một trong những lý do chính gây ra sự phản đối của họ là cối xay gió sẽ gây ra ô nhiễm tiếng ồn. Ngoài ra, một số ý kiến cho rằng tua-bin gió làm ảnh hưởng xấu đến thẩm mỹ của một thành phố và ngành công nghiệp du lịch trong khu vực của họ. Trên đây là một số ưu điểm và nhược điểm của năng lượng gió. Năng lượng gió chắc chắn là một trong những nguồn năng lượng của tương lai, tuy nhiên điều quan trọng là chính phủ các nước trên toàn thế giới cần phân bổ nguồn lực để cải thiện các công nghệ hiện có. Mặc dù năng lượng gió có những nhược điểm nhất định nhưng chúng ta không có lý do từ bỏ nguồn năng lượng sạch có thể tái tạo này và cản trở những nỗ lực để khai thác hết các tiềm năng của nó. 1.2.3. Vai trò của năng lượng điện gió trong phát triển kinh tế bền vững - Góp phần giải quyết vấn đề phát thải khí CO2, biến đổi khí hậu. Việc phát triển năng lượng điện gió nằm chung trong chiến lược phát triển năng lượng tái tạo của các quốc gia trên thế giới nhằm giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu đang trở nên trầm trọng hiện nay. Hiện nay, năng lượng được tạo ra từ 10
nhiên liệu hóa thạch chiếm khoảng 67% năng lượng được cung cấp cho toàn cầu, nhưng lại đang làm ô nhiễm môi trường trầm trọng vì khí CO2 mà chúng thải ra10. Điều này dẫn đến các hiện tượng biến đổi khí hậu rất nguy hiểm, đe dọa sự sinh tồn của mọi sinh vật trên. Các hiện tượng biến đổi khí hậu dễ nhận thấy nhất là: nhiệt độ tăng, băng ở các địa cực tan nhanh, nước biển dâng cao, diện tích sinh tồn của con người bị thu hẹp; thời tiết cực đoan: mưa, lũ, hạn hán, xâm nhập mặn,… xảy ra ngày càng khốc liệt, tần suất ngày càng tăng. Do vậy, các quốc gia cho rằng, phát triển năng lượng tái tạo là một phương án quan trọng giảm thiểu những vấn đề trên. Tại Hội nghị của Liên Hiệp quốc về Biến đổi khí hậu lần thứ 21 họp tại Paris năm 2015 (COP21), các quốc gia đã thống nhất cần chuyển đổi từ sử dụng năng lượng hóa thạch sang các nguồn năng lượng sạch, năng lượng tái tạo thay thế với nền kinh tế phát thải khí nhà kính thấp. Theo đánh giá của EWEA (Hiệp hội năng lượng gió Châu Âu) tiềm năng điện gió được lắp đặt ở Châu Âu đến cuối năm 2007 có tổng công suất là 56,5 GW, tránh thải ra 90 triệu tấn CO2 mỗi năm (tương đương với 45 triệu ô tô đang chạy trên đường). Đến năm 2020, điện gió trên biển và trên cạn sẽ được lắp đặt ở châu Âu có tổng công suất là 180GW (tương đương với 325 triệu tấn CO2 không thải ra môi trường). Ngoài việc có thể cắt giảm được khí CO2, điện gió cũng tránh được chất thải hóa học độc hại như là thủy ngân và chất gây ô nhiễm môi trường. Năng lượng gió không có chất phóng xạ hoặc gây ô nhiễm nguồn nước. Sử dụng năng lượng điện gió không làm suy kiện, hay phá hoại nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn đảm bảo tận dụng tốt nguồn tài nguyên từ gió. - Góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. An ninh năng lượng luôn là vấn đề quan trọng không chỉ riêng của một quốc gia mà là vấn đề toàn cầu, nhất là trong bối cảnh tình hình căng thẳng chính trị đang diễn ra tại 10 Trích Báo cáo ngành khí, Tháng 08/2017, Bùi Quốc Hiếu 11