Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tăng cường quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tăng cường quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN VĂN VIÊN TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ BẢO HIỂM Y TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BA BỂ TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN VĂN VIÊN TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ BẢO HIỂM Y TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BA BỂ TỈNH BẮC KẠN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Ngô Thị Tuyết Mai THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân và không sao chép các công trình nghiên cứu của ngƣời khác để làm sản phẩm của riêng mình. Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn đƣợc thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực chƣa từng đƣợc ai công bố trƣớc đây. Tác giả hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính xác thực và nguyên bản của luận văn. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015 Tác giả NGUYỄN VĂN VIÊN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Qua thời gian nghiên cứu, tìm hiểu tại Bảo hiểm xã hội huyện Ba Bể tỉnh Bắc Kạn, em đã nỗ lực, cố gắng vận dụng những kiến thức đã đƣợc học trong nhà trƣờng để hoàn thành luận văn với tên đề tài “Tăng cường quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn”. Để hoàn thành luận văn này, em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã truyền đạt những tri thức bổ ích, tạo điều kiện giúp đỡ trong thời gian em học tập tại trƣờng. Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến tập thể lãnh đạo và cán bộ nhân viên Bảo hiểm xã hội huyện Ba Bể tỉnh Bắc Kạn đã tạo điều kiện giúp đỡ, động viên em giúp em hoàn thành luận văn đúng thời hạn quy định của nhà trƣờng. Cuối cùng em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Ngô Thị Tuyết Mai ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn chỉ bảo em trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015 Học viên NGUYỄN VĂN VIÊN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT ....................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ............................................................................. vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ BẢO HIỂM Y TẾ ............................ 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ......... 5 1.1.1. Khái niệm quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế.........5 1.1.2. Đặc điểm quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế ..........8 1.1.3. Sự cần thiết phải tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ..........................................................................................8 1.1.4. Nội dung quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ........11 1.1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ........................................................................................16 1.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ........... 18 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ở một số nƣớc trên thế giới và bài học với Việt Nam ............. 18 1.2.2. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc về BHXH và BHYT ở một số địa phƣơng trong nƣớc và bài học đối với BHXH huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ............................................................................................ 24 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 29 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 29 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 30 2.2.1. Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu ............................................. 30 2.2.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin ..................................................... 31 2.2.3. Phƣơng pháp phân tích thông tin ................................................... 31 2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................ 32 2.3.1. Chỉ tiêu về đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế...... 32 2.3.2. Chỉ tiêu thu bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế .............................. 33 2.3.3. Chỉ tiêu chi bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ............................... 33 2.3.4. Chỉ tiêu quản lý nợ bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế .................. 33 2.3.5. Chỉ tiêu quản lý cấp sổ bảo hiểm xã hội và cấp thẻ bảo hiểm y tế ...... 34 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ BẢO HIỂM Y TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BA BỂ TỈNH BẮC KẠN .............................................................................. 35 3.1. Giới thiệu chung về địa bàn nghiên cứu .................................................. 35 3.1.1. Giới thiệu chung về huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ........................... 35 3.1.2. Giới thiệu về Bảo hiểm xã hội huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn .......... 40 3.2. Thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ......................................................... 47 3.2.1. Nhà nƣớc ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế ............................................ 48 3.2.2. Tổ chức và hoàn thiện bộ máy thực hiện bảo hiểm xã hội ............ 49 3.2.3. Tổ chức quản lý hoạt động bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế .......... 50 3.3. Đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn ......................................... 72 3.3.1. Những kết quả đạt đƣợc và nguyên nhân....................................... 72 3.3.2. Những hạn chế ............................................................................... 74 3.3.3. Nguyên nhân gây ra những hạn chế ............................................... 75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v Chƣơng 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ NHẰM TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ BẢO HIỂM Y TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN BA BỂ TỈNH BẮC KẠN ...............77 4.1. Quan điểm và định hƣớng tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về BHXH, BHYT trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn đến năm 2020 ..................... 77 4.1.1. Quan điểm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ....................................................................................... 77 4.1.2. Định hƣớng tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế của Bảo hiểm xã hội huyện Ba Bể ......................... 78 4.2. Một số giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn .................. 79 4.2.1. Tăng cƣờng chỉ đạo công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, chính sách, chế độ về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế ..................... 79 4.2.2. Đẩy mạnh công tác thu hồi nợ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế .......... 82 4.2.3. Giải quyết kịp thời chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ............................................................................................ 84 4.2.4. Khuyến khích ngƣời lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện ........... 85 4.2.5. Hoàn thiện hệ thống tổ chức và nâng cao năng lực cán bộ BHXH.............. 86 4.3. Một số kiến nghị nhằm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn .................. 88 4.3.1. Đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam ............................................... 88 4.3.2. Đối với Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn .......................................... 88 4.3.3. Đối với đơn vị sử dụng lao động ................................................... 88 KẾT LUẬN .................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 91 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT STT DẠNG VIẾT TẮT DẠNG ĐẦY ĐỦ 2 BHXH Bảo hiểm xã hội 1 BHYT Bảo hiểm y tế 3 BLĐTBXH Bộ Lao động, Thƣơng binh và Xã hội 4 BTC Bộ Tài chính 5 BYT Bộ Y tế 6 CP Chính phủ 7 ĐVT Đơn vị tính 8 HĐND Hội đồng nhân dân 9 QĐ Quyết định 10 QH Quốc hội 12 TTg Thủ tƣớng chính phủ 11 TTLT Thông tƣ liên tịch 14 UBND Ủy ban nhân dân 13 XHCN Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Tình hình lao động của BHXH huyện Ba Bể ............................ 46 Bảng 3.2. Tổng số ngƣời tham gia BHXH, BHYT huyện Ba Bể .............. 50 Bảng 3.3. Cơ cấu đối tƣợng tham gia BHXH, BHYT huyện Ba Bể .......... 52 Bảng 3.4. Tình hình thực hiện thu bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ....... 54 Bảng 3.5. Tổng số tiền thu bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ................... 55 Bảng 3.6. Cơ cấu thu BHXH, BHYT huyện Ba Bể ................................... 57 Bảng 3.7. Tổng số tiền chi bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ................... 58 Bảng 3.8. Cơ cấu chi bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ............................ 59 Bảng 3.9. Tổng số tiền nợ bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế .................... 62 Bảng 3.10. Cơ cấu nợ bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế ............................. 63 Bảng 3.11. Tình hình cấp sổ bảo hiểm xã hội .............................................. 64 Bảng 3.12. Tình hình cấp thẻ bảo hiểm y tế ................................................. 65 Bảng 3.13. Tình hình giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội ............................. 67 Bảng 3.14. Tình hình giải quyết chế độ bảo hiểm y tế ................................. 68 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý BHXH huyện Ba Bể ................... 44 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài An sinh xã hội có vai trò rất lớn trong kinh tế thị trƣờng nói chung và trong những giai đoạn khủng hoảng kinh tế nói riêng, vừa là mục tiêu hƣớng tới của các chính sách phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc, vừa là những nội dung, những định hƣớng, những hoạt động cụ thể của các chính sách này. An sinh xã hội là chính sách cốt lõi quyết định sự phát triển ổn định và bền vững ở mọi quốc gia, góp phần giảm bất bình đẳng, hạn chế sự tổn thƣơng của ngƣời dân, gia đình và cộng đồng trƣớc những rủi ro, bất trắc trong cuộc sống. Ở Việt Nam, an sinh xã hội là một trong những trụ cột cơ bản trong hệ thống chính sách xã hội đƣợc Đảng và Nhà nƣớc quan tâm xây dựng. Trong tiến trình đổi mới ở Việt Nam, vấn đề cơ bản nhất là làm sao có thể kết hợp hài hòa các mục tiêu tăng trƣởng kinh tế, ổn định vĩ mô, đảm bảo an sinh xã hội, mà Chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2011-2020 của Chính phủ Việt Nam đã đề ra. Bảo hiểm y tế và bảo hiểm xã hội là hai vấn đề trụ cột của an sinh xã hội. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế ở Việt Nam còn thấp, mức độ sử dụng bảo hiểm không cao. Ngƣời dân chƣa thực sự quan tâm đến bảo hiểm y tế do chất lƣợng khám chữa bệnh bằng bảo hiểm còn nhiều hạn chế. Mức độ tham gia bảo hiểm xã hội còn thấp, quỹ lƣơng hƣu bị mất cân bằng và đang đứng trƣớc nguy cơ vỡ quỹ trong 10 năm tới, trong khi Việt Nam đã bƣớc sang giai đoạn già hóa dân số. Công tác quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế nhìn chung chƣa đáp ứng yêu cầu của xã hội. Bảo hiểm xã hội huyện Ba Bể là cơ quan trực thuộc Bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Kạn. Trong thời gian qua, cán bộ, viên chức Bảo hiểm xã hội huyện Ba Bể đã thƣờng xuyên chủ động, tích cực phối hợp với các phòng, ban liên quan, các đơn vị sử dụng lao động không ngừng phấn đấu thực hiện tốt các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 nhiệm vụ đƣợc giao. Tuy nhiên, với địa bàn quản lý rộng, đối tƣợng hƣởng lƣơng hƣu và trợ cấp bảo hiểm xã hội trong đó có đồng bào dân tộc thiểu số, chi trả thông qua đại lý nên công tác quản lý đối tƣợng còn gặp nhiều khó khăn. Đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện chủ yếu là những ngƣời đã tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc chƣa đủ năm để nghỉ hƣu tiếp tục tham gia. Nhận thức của một bộ phận đối tƣợng hƣởng chế độ và đơn vị sử dụng lao động còn hạn chế về chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Các văn bản hƣớng dẫn thực hiện về chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế ban hành luôn sửa đổi, bổ sung nên cũng ảnh hƣởng không nhỏ đến quá trình thực hiện nhiệm vụ chuyên môn của viên chức Bảo hiểm xã hội huyện Ba Bể. Số tiền nợ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế có xu hƣớng tăng qua các năm. Năm 2014, tổng số nợ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế là 706,68 triệu đồng, tăng 285,39 triệu đồng ứng với tăng 67,7% so với năm 2013. Sự phối hợp giữa Bảo hiểm xã hội huyện Ba Bể với các cơ quan liên quan trên địa bàn huyện chƣa thực sự tốt dẫn đến bỏ sót hoặc không vận động đƣợc các đối tƣợng bắt buộc tham gia. Do đó, tăng cƣờng công tác quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể là quan trọng và cấp thiết. Nhận thức đƣợc tầm quan trọng của vấn đề trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Tăng cường quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn” làm luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nƣớc về bảo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 hiểm xã hội và bảo hiểm y tế. - Phân tích thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn từ năm 2012 đến 2014. - Đề xuất một số giải pháp, kiến nghị nhằm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Luận văn nghiên cứu quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn bao gồm các nội dung: Quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế; Quản lý thu - chi bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế; Quản lý nợ bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế; Quản lý cấp sổ bảo hiểm xã hội và cấp thẻ bảo hiểm y tế; Giải quyết chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế. - Phạm vi về không gian: Luận văn nghiên cứu quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. - Phạm vi về thời gian: Thời gian nghiên cứu thực trạng trong 3 năm gần đây, từ năm 2012 đến hết năm 2014 và đề xuất giải pháp, kiến nghị cho đến năm 2020. 4. Đóng góp của đề tài Kế thừa các công trình nghiên cứu trong nƣớc, luận văn có những đóng góp sau: Hệ thống hoá và làm rõ cơ sở lý luận về quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế; Phân tích và đánh giá đúng thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trong những năm gần đây, chỉ ra đƣợc những kết quả đạt đƣợc, những hạn chế và nguyên nhân gây ra; Đồng thời, đề xuất một số giải pháp, kiến nghị nhằm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn trong thời gian tới. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, kết cấu luận văn bao gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn Chƣơng 4: Giải pháp, kiến nghị nhằm tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế trên địa bàn huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ BẢO HIỂM Y TẾ 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế 1.1.1. Khái niệm quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế 1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội Trong quá trình lao động, con ngƣời không ngừng nỗ lực, phấn đấu để đạt kết quả cao nhất. Một trong những mục đích cuối cùng của con ngƣời là kinh tế. Đó cũng là một trong những mục tiêu của sự phát triển. Trong lao động, con ngƣời làm ra của cải cho chính bản thân mình và cho xã hội. Tuy vậy không phải bất cứ lúc nào sự nỗ lực của con ngƣời cũng đƣợc đền đáp xứng đáng. Có những sự nỗ lực đã gặp phải những khó khăn, trắc trở hoặc những rủi ro ngoài ý muốn do điều kiện tự nhiên, môi trƣờng sống hoặc môi trƣờng xã hội làm cho con ngƣời gặp khó khăn trong cuộc sống của mình, mà ta gọi chung là rủi ro trong lao động. Những rủi ro này có thể là: ốm đau, tai nạn, mất việc làm, già yếu, tử vong. Những rủi ro này làm cho ngƣời lao động giảm khả năng lao động dẫn đến việc làm giảm hoặc mất thu nhập, nói một cách chung nhất là gặp khó khăn về kinh tế trong cuộc sống hiện tại. Để khắc phục những rủi ro này thì chính sách bảo hiểm xã hội đƣợc coi là một chính sách mang tính chất xã hội có hiệu quả tốt, đáp ứng nhu cầu của phần lớn ngƣời lao động và đƣợc hầu hết các nƣớc trên thế giới áp dụng. Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho ngƣời lao động khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 các bên tham gia BHXH, nhằm góp phần đảm bảo an toàn đời sống của ngƣời lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội, do đó, đối tƣợng của BHXH chính là thu nhập của ngƣời lao động bị biến động giảm hoặc mất đi do bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm của những ngƣời lao động tham gia BHXH. Đối tƣợng tham gia BHXH là ngƣời lao động và ngƣời sử dụng lao động. Tuy vậy, tuỳ theo sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi nƣớc mà đối tƣợng này có thể là tất cả hoặc một bộ phận những ngƣời lao động nào đó (Luật Bảo hiểm xã hội Việt Nam năm 2014). 1.1.1.2. Khái niệm bảo hiểm y tế Bảo hiểm y tế là một nội dung của BHXH, một trong những bộ phận quan trọng của hệ thống an sinh xã hội. Cùng với các hệ thống cung cấp (hay còn gọi là chế độ ƣu đãi xã hội, chế độ bao cấp) và hệ thống cứu trợ xã hội, hoạt động của BHYT nói riêng và hoạt động của BHXH nói chung đã thực sự trở thành nền móng vững chắc cho sự bình ổn xã hội. Chính vì vai trò cực kỳ quan trọng của BHXH nhƣ vậy, cho nên ở mọi quốc gia trên thế giới, hoạt động của BHXH luôn do Nhà nƣớc đứng ra tổ chức thực hiện theo hệ thống pháp luật về BHXH. Đó cũng là một cơ sở quan trọng để phân biệt giữa BHXH về y tế và bảo hiểm tƣ nhân về y tế. Trong các nƣớc công nghiệp phát triển thì loại hình BHYT tƣ nhân cũng đƣợc phát triển và cùng tồn tại song song với BHXH về y tế. Vì vậy, nói đến BHYT ở đây là chúng ta hiểu là đang đề cập đến BHXH về y tế hay nói cách khác là BHYT theo luật pháp. BHXH ở nƣớc ta hiện có các chế độ: chế độ trợ cấp ốm đau, chế độ trợ cấp thai sản, chế độ trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, chế độ hƣu trí, chế độ tử tuất thì cũng có thể hiểu BHYT là chế độ khám chữa bệnh. Bảo hiểm y tế là hình thức bảo hiểm đƣợc áp dụng trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, không vì mục đích lợi nhuận, do Nhà nƣớc tổ chức thực hiện và các đối tƣợng có trách nhiệm tham gia theo quy định của Luật Bảo hiểm y tế. Nhƣ vậy, bảo hiểm y tế là các quan hệ kinh tế gắn liền với việc huy động các nguồn tài lực từ sự đóng góp của những ngƣời tham gia bảo hiểm để hình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 thành quỹ bảo hiểm và sử dụng quỹ để thanh toán các chi phí khám chữa bệnh cho ngƣời đƣợc bảo hiểm khi ốm đau (Luật Bảo hiểm Y tế Việt Nam sửa đổi, bổ sung năm 2014). 1.1.1.3. Khái niệm quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế Quản lý nhà nƣớc là sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực Nhà nƣớc đối với các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con ngƣời để duy trì và phát triển các mối quan hệ xã hội và trật tự pháp luật nhằm thực hiện những chức năng và nhiệm vụ của Nhà nƣớc trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Bản chất của quản lý nhà nƣớc là quyền lực nhà nƣớc. Quyền lực nhà nƣớc đƣợc ghi nhận, củng cố bằng pháp luật và đƣợc thực hiện bởi bộ máy nhà nƣớc với cơ sở vật chất - tài chính to lớn, bằng phƣơng pháp thuyết phục và cƣỡng chế (Đỗ Thị Hải Hà, 2010, Giáo trình Quản lý Nhà nƣớc về kinh tế). Hiện nay chƣa có khái niệm cụ thể hoặc định nghĩa chính xác về quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT. Song từ việc làm rõ các khái niệm ở một số văn bản có đề cập đến quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT ta có thể đƣa ra những đặc trƣng cơ bản về quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT nhƣ sau: Quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT là quá trình nhà nƣớc sử dụng trong phạm vi quyền lực của mình tác động có tổ chức và điều chỉnh vào các quan hệ nảy sinh trong hoạt động BHXH, BHYT nhằm đảm bảo cho hoạt động BHXH, BHYT diễn ra theo đúng quy định của pháp luật và thực hiện đúng chức năng nhiệm vụ của BHXH, BHYT. Quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT là một quá trình từ việc xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về BHXH, BHYT; Tuyên truyền, phổ biến, chế độ, chính sách pháp luật về BHXH, BHYT; Tổ chức Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 thực hiện chiến lƣợc, chế độ, chính sách về BHXH, BHYT đến việc tổ chức bộ máy thực hiện cũng nhƣ thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về BHXH. 1.1.2. Đặc điểm quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế - Nhà nước là chủ thể tổ chức và quản lý các hoạt động BHXH, BHYT trong nền kinh tế thị trường Xuất phát từ tính phức tạp, năng động và nhạy cảm của nền kinh tế thị trƣờng đòi hỏi mang tính quyền lực nhà nƣớc để tổ chức và điều hành các hoạt động BHXH, BHYT. Chủ thể ấy chính là nhà nƣớc mà cụ thể hơn là các cơ quan nhà nƣớc, các tổ chức và cá nhân đƣợc nhà nƣớc trao quyền. Để hoàn thành sứ mệnh của mình nhà nƣớc phải xây dựng, tổ chức và quản lý các hoạt động BHXH, BHYT. - Pháp luật là cơ sở và là công cụ của quản lý nhà nước về BHXH, BHYT Pháp luật là công cụ không thể thay thế do xuất phát từ nhu cầu khách quan trong nền kinh tế thị trƣờng để nhà nƣớc tổ chức và quản lý các hoạt động BHXH, BHYT nói riêng và hoạt động kinh tế - xã hội nói chung. Trong nền kinh tế thị trƣờng các quan hệ kinh tế nói chung, các quan hệ BHXH, BHYT nói riêng diễn ra phức tạp và đa dạng đòi hỏi sự quản lý của nhà nƣớc. Để quản lý đƣợc nhà nƣớc phải sử dụng đến hệ thống các công cụ nhƣ: Luật, các văn bản luật, các công cụ cƣỡng chế... Luật và các văn bản luật nhà nƣớc ban hành mang tính chuẩn mực. Những quy tắc sử sự có tính bắt buộc chung đƣợc nhà nƣớc sử dụng nhƣ một công cụ hữu hiệu nhất và không thể thiếu trong việc quản lý các hoạt động kinh tế - xã hội cũng nhƣ các hoạt động BHXH, BHYT. Sự quản lý của nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT đòi hỏi có một bộ máy thực hiện các hoạt động BHXH, BHYT mạnh, có hiệu lực, hiệu quả và một hệ thống pháp luật về BHXH, BHYT đồng bộ hoàn chỉnh. 1.1.3. Sự cần thiết phải tăng cường quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
9 1.1.3.1. Xuất phát từ đòi hỏi của sự phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Đƣờng lối phát triển kinh tế của đất nƣớc đã đƣợc Đảng ta khởi xƣớng từ Đại hội VI tiếp tục đƣợc khẳng định qua các Đại hội VII, VIII, IX và Đại hội X, Đại hội XI: Đó là đƣờng lối phát triển kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trƣờng có sự quản lý của nhà nƣớc. Trong những năm qua, nền kinh tế thị trƣờng ở nƣớc ta đang đƣợc hình thành một cách rõ nét, sự phát triển của các thành phần kinh tế trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các thành phần kinh tế thì nhà nƣớc đã đóng một vai trò không thể thiếu nhằm giúp cho mục tiêu phát triển kinh tế không đi chệch mục tiêu xã hội chủ nghĩa mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân ta đã chọn. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ, đa dạng và phức tạp của nền kinh tế thị trƣờng đã đặt ra nhiều thách thức và thử thách nhƣ: sự lựa chọn, đào thải lao động của thị trƣờng dẫn đến mất việc làm và thất nghiệp của ngƣời lao động, sự biến động phức tạp của thị trƣờng và sản xuất kinh doanh đƣa đến cho ngƣời lao động những rủi ro ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp ngày một gia tăng. Để bảo vệ lợi ích của ngƣời lao động đòi hỏi nhà nƣớc ta cần tăng cƣờng vai trò quản lý của mình hơn nữa đối với chính sách hỗ trợ cho các rủi ro trên ngƣời lao động khi họ gặp các rủi ro đó. Trong đó, việc tăng cƣờng quản lý nhà phải làm sao vừa quản lý, vừa kiểm soát đƣợc các hoạt động BHXH, BHYT nhƣng không làm hạn chế sự phát triển của xã hội nói chung và phải tạo điều kiện cho sự phát triển của xã hội. Trong đó, vấn đề quản lý hoạt động BHXH, BHYT phải đƣợc tiến hành gắn liền với sự phát triển kinh tế, hài hoà với tiến bộ và công bằng xã hội. Vì vậy, tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT là một yêu cầu cấp bách, tất yếu, khách quan đặt ra từ chính đòi hỏi của nền kinh tế thị trƣờng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
10 1.1.3.2. Xuất phát từ yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân Để xây dựng nhà nƣớc pháp quyền XHCN đòi hỏi phải tiến hành đồng bộ nhiều biện pháp, trong đó cần phải xây dựng và hoàn thiện hệ thống tổ chức của các cơ quan nhà nƣớc. Vì vậy, tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT ở nƣớc ta là một mục tiêu nhằm thực hiện yêu cầu xây dựng nhà nƣớc của dân, do dân và vì dân. Việc tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT với mục đích tạo ra một cơ chế, chính sách công bằng, dân chủ đáp ứng nguyện vọng của đại đa số ngƣời lao động, đòi hỏi của xã hội, bảo vệ đƣợc quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời lao động khi tham gia quan hệ BHXH, BHYT. Tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT nhằm xác định rõ trách nhiệm của ngƣời sửa dụng lao động và ngƣời lao động trong việc đóng quỹ BHXH, BHYT và trách nhiệm của nhà nƣớc đối với hoạt động BHXH, BHYT. Thông qua hệ thống Luật BHXH, Luật BHYT làm phƣơng tiện để nhà nƣớc quản lý, tổ chức thực hiện và kiểm tra giám sát để mọi quan hệ BHXH, BHYT hình thành, vận động và phát triển nhằm đạt mục tiêu vì lợi ích của nhân dân lao động, phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động nhƣ đúng bản chất vốn có của Nhà nƣớc Việt Nam. 1.1.3.3. Xuất phát từ yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới và khu vực. Sắp tới, Việt Nam sẽ ký Hiệp định thƣơng mại tự do với Liên minh châu Âu, đặc biệt là tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dƣơng (TPP) và gia nhập Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC). Trong trƣờng hợp khi gia nhập AEC, các doanh nghiệp bảo hiểm từ các nƣớc ASEAN có thể cung cấp dịch vụ bảo hiểm trực tiếp cho các cá nhân, tổ chức ở nƣớc ASEAN khác; các cá nhân, tổ chức trong ASEAN có thể tự do Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
11 mua các dịch vụ bảo hiểm ở các nƣớc ASEAN khác; các doanh nghiệp bảo hiểm ASEAN đƣợc mở công ty, chi nhánh hoạt động ở nƣớc ASEAN khác; các chuyên gia bảo hiểm có thể tự do kiếm việc làm, cung cấp dịch vụ ở các nƣớc ASEAN khác (căn cứ theo lộ trình cam kết của từng quốc gia ASEAN cụ thể, nhƣng mục tiêu là sẽ tự do hóa toàn bộ ở tất cả các nƣớc ASEAN vào năm 2020). Các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam sẽ có thêm cơ hội kinh doanh với một thị trƣờng chung ASEAN có hơn 625 triệu dân, GDP trên 2.400 tỷ USD và tốc độ tăng trƣởng trung bình trên 5%/năm. Tuy nhiên, các doanh nghiệp sẽ gặp những thách thức mới từ sự cạnh tranh của các doanh nghiệp bảo hiểm ASEAN khác ngay tại sân nhà, đặc biệt từ các nƣớc có ngành bảo hiểm phát triển hơn nhƣ Singapore, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippines thông qua việc thành lập công ty, mở chi nhánh tại Việt Nam; thúc đẩy bán bảo hiểm qua biên giới, các dịch vụ trung gian và phụ trợ bảo hiểm, tái bảo hiểm, tham gia các thị trƣờng ngách mà các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam còn yếu nhƣ bảo hiểm rủi ro mạng, rủi ro đặc thù. Với lý do nhƣ trên, Việt Nam cần thiết phải tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về BHXH, BHYT thông qua việc xây dựng và thực thi Luật BHXH, Luật BHYT phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế thị trƣờng, phù hợp với thông lệ quốc tế. 1.1.4. Nội dung quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế Cũng giống nhƣ các nƣớc khác trên thế giới, quản lý nhà nƣớc về BHXH, BHYT đều trải qua các bƣớc nhƣ ban hành luật BHXH, BHYT; Xây dựng hệ thống bộ máy BHXH, BHYT; Tổ chức quản lý nhà nƣớc về BHXH, BHYT. Ở nƣớc ta, tại điều 7 của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 và điều 4 Luật Bảo hiểm Y tế năm 2008, để thực hiện quản lý Nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế, Nhà nƣớc thực hiện các bƣớc sau đây: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn