Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tổ chức công tác kế toán quản trị tại Tổng Công ty Lương thực miền Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là hệ thống hóa những vấn đề lý luận về kế toán quản trị để thấy được những lợi ích mà kế toán quản trị mang lại cho doanh nghiệp; đánh giá sự cần thiết để có bộ phận kế toán quản trị tại Tổng Công ty Lương thực Miền Nam; đề xuất một mô hình kế toán quản trị phù hợp cho Tổng Công ty Lương thực Miền Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tổ chức công tác kế toán quản trị tại Tổng Công ty Lương thực miền Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM NGUYỄN NHƯ KHOA LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2008
MUÏC LUÏC LÔØI CAM ÑOAN LÔØI CAÛM ÔN LÔØI NOÙI ÑAÀU CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ KEÁ TOAÙN VAØ KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ ................. 1 1.1 Keá toaùn - Cô sôû quan troïng cuûa caùc quyeát ñònh kinh doanh ...............................1 1.1.1 Ñònh nghóa veà keá toaùn ..................................................................................... 1 1.1.2 Chöùc naêng vaø muïc tieâu cuûa keá toaùn ................................................................ 2 1.1.2.1 Chöùc naêng cuûa keá toaùn ................................................................................. 2 1.1.2.2 Muïc tieâu cuûa keá toaùn .................................................................................... 2 1.2 Vai troø vaø noäi dung cuûa keá toaùn quaûn trò ............................................................ 3 1.2.1 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò …... 3 1.2.1.1 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa keá toaùn taøi chính ................................. 3 1.2.1.2 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa keá toaùn quaûn trò ................................... 5 1.2.2 Ñònh nghóa veà keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò ........................................ 6 1.2.2.1 Ñònh nghóa veà keá toaùn taøi chính .................................................................... 6 1.2.2.2 Ñònh nghóa veà keá toaùn quaûn trò ......................................................................6 1.2.3 So saùnh giöõa keá toaùn toå chöùc vaø keá toaùn quaûn trò ............................................ 8 1.2.3.1 Nhöõng ñieåm gioáng nhau giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò ….......... 8 1.2.3.2 Nhöõng ñieåm khaùc nhau giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò …............ 9 1.2.4 Vai troø cuûa keá toaùn quaûn trò trong heä thoáng quaûn trò doanh nghieäp …............. 10 1.2.5 Noäi dung cuûa keá toaùn quaûn trò ........................................................................12 1.2.5.1 Döï toaùn ngaân saùch .......................................................................................12 1.2.5.1.1 Khaùi nieäm döï toaùn ngaân saùch ...................................................................12 1.2.5.1.2 Phaân loaïi döï toaùn ngaân saùch .....................................................................12 1.2.5.2 Keá toaùn caùc trung taâm traùch nhieäm ..............................................................14 1.2.5.3 Heä thoáng keá toaùn chi phí ..............................................................................15 1.2.5.3.1 Khaùi nieäm chi phí .....................................................................................15 1.2.5.3.2 Phaân loaïi chi phí theo chöùc naêng hoaït ñoäng .............................................15 1.2.5.3.3 Phaân loaïi chi phí theo moái quan heä vôùi thôøi kyø xaùc ñònh lôïi nhuaän …....... 16 1.2.5.3.4 Phaân loaïi chi phí theo caùch öùng xöû cuûa chi phí ........................................ 16 1.2.5.3.5 Phaân loaïi chi phí söû duïng trong kieåm tra vaø ra quyeát ñònh .......................17 1.2.5.4 Thieát laäp thoâng tin keá toaùn quaûn trò cho vieäc ra quyeát ñònh ........................ 18 1.2.5.5 Noäi dung keá toaùn quaûn trò theo Thoâng tö 53/2006/TT-BTC ........................19 1.3 Ñieàu kieän ñeå thöïc hieän keá toaùn quaûn trò taïi doanh nghieäp ................................19 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 .........................................................................................21 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG TOÅ CHÖÙC COÂNG TAÙC KEÁ TOAÙN VAØ KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ TAÏI TOÅNG COÂNG TY LÖÔNG THÖÏC MIEÀN NAM..........................22 2.1 Tình hình toå chöùc quaûn lyù saûn xuaát kinh doanh taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam ...............................................................................................................22
2.1.1 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa Toång Coâng ty ....................................... 22 2.1.2 Chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa Toång Coâng ty ........................................................23 2.1.2.1 Chöùc naêng cuûa Toång Coâng ty ......................................................................23 2.1.2.2 Nhieäm vuï cuûa Toång Coâng ty ....................................................................... 24 2.1.3 Toå chöùc boä maùy quaûn lyù taïi Toång Coâng ty ..................................................... 24 2.1.3.1 Sô ñoà toå chöùc cuûa Toång Coâng ty ................................................................. 24 2.1.3.2 Nhieäm vuï caùc boä phaän .................................................................................25 2.1.4 Thuaän lôïi, khoù khaên vaø chieán löôïc phaùt trieån cuûa Toång Coâng ty …................. 35 2.2 Thöïc traïng toå chöùc coâng taùc keá toaùn taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam 37 2.2.1 Toå chöùc vaän duïng cheá ñoä chöùng töø keá toaùn ................................................... 37 2.2.2 Toå chöùc vaän duïng heä thoáng keá toaùn ............................................................... 38 2.2.3 Toå chöùc vaän duïng cheá ñoä soå keá toaùn ..............................................................38 2.2.4 Toå chöùc cung caáp thoâng tin qua heä thoáng baùo caùo taøi chính .......................... 39 2.2.5 Toå chöùc coâng taùc kieåm tra keá toaùn ................................................................. 40 2.2.6 Toå chöùc boä maùy keá toaùn .................................................................................41 2.2.7 Toå chöùc coâng taùc phaân tích .............................................................................47 2.2.8 Toå chöùc coâng taùc löu tröõ chöùng töø ...................................................................47 2.2.9 Nhöõng öu nhöôïc ñieåm cuûa toå chöùc coâng taùc keá toaùn taïi Toång Coâng ty …........47 2.2.9.1 Öu ñieåm .......................................................................................................47 2.2.9.2 Nhöôïc ñieåm .................................................................................................48 2.3 Thöïc traïng toå chöùc coâng taùc keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam .........................................................................................................................48 2.3.1 Nhöõng noäi dung keá toaùn quaûn trò ñang thöïc hieän taïi Toång Coâng ty …............. 48 2.3.2 Nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán vieäc chöa xaây döïng coâng taùc keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam ..................................................................... 49 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2 .........................................................................................51 CHÖÔNG 3: TOÅ CHÖÙC COÂNG TAÙC KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ TAÏI TOÅNG COÂNG TY LÖÔNG THÖÏC MIEÀN NAM ............................................................................52 3.1 Söï caàn thieát phaûi toå chöùc coâng taùc keá toaùn quaûn trò .......................................... 52 3.2 Caùc quan ñieåm veà toå chöùc coâng taùc keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam ....................................................................................................... 52 3.2.1 Phuø hôïp vôùi moâ hình toå chöùc quaûn lyù cuûa Toång Coâng ty ................................53 3.2.2 Phuø hôïp vôùi yeâu caàu veà trình ñoä quaûn lyù cuûa Toång Coâng ty ...........................53 3.2.3 Tính phuø hôïp vaø haøi hoøa giöõa chi phí vaø lôïi ích ..............................................53 3.3 Toå chöùc coâng taùc keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam .... 53 3.3.1 Xaùc ñònh nhöõng noäi dung keá toaùn quaûn trò neân thöïc hieän taïi Toång Coâng ty ...53 3.3.2 Toå chöùc vaän duïng nhöõng noäi dung keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty …......... 53 3.3.2.1 Toå chöùc döï toaùn ngaân saùch ..........................................................................53 3.3.2.1.1 Xaây döïng coâng taùc döï toaùn ngaân saùch taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam ........................................................................................................................ 54 3.3.2.1.1.1 Nguyeân taéc laäp döï toaùn ngaân saùch ........................................................ 54
3.3.2.1.1.2 Xaây döïng quy trình laäp döï toaùn ngaân saùch ............................................ 54 3.3.2.1.1.3 Caùc baùo caùo döï toaùn ngaân saùch neân ñöôïc laäp taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam ........................................................................................................55 3.3.2.2 Toå chöùc coâng taùc keá toaùn traùch nhieäm taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam .........................................................................................................................58 3.3.2.2.1 Xaây döïng coâng taùc keá toaùn traùch nhieäm taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam .........................................................................................................................59 3.3.2.2.1.1 Trung taâm chi phí ...................................................................................59 3.3.2.2.1.2 Trung taâm doanh thu ..............................................................................60 3.3.2.2.1.3 Trung taâm lôïi nhuaän ..............................................................................61 3.3.2.2.1.4 Trung taâm ñaàu tö .................................................................................. 61 3.3.2.2.2 Xaùc ñònh baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng cuûa töøng trung taâm traùch nhieäm ... 62 3.3.2.2.2.1 Xaùc ñònh baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng cuûa trung taâm chi phí …................ 62 3.3.2.2.2.2 Xaùc ñònh baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng cuûa trung taâm doanh thu ............. 63 3.3.2.2.2.3 Xaùc ñònh baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng cuûa trung taâm lôïi nhuaän .............. 63 3.3.2.2.2.4 Xaùc ñònh baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng cuûa trung taâm ñaàu tö ................... 63 3.3.2.3 Toå chöùc haïch toaùn chi phí vaø phaân tích bieán ñoäng chi phí .......................... 64 3.3.3 Toå chöùc boä maùy keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam … 65 3.3.3.1 Xaây döïng moâ hình toå chöùc boä maùy keá toaùn quaûn trò ................................... 65 3.3.3.2 Chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa caùc boä phaän ........................................................66 3.4 Nhöõng giaûi phaùp khaùc nhaèm ñaûm baûo thöïc hieän toát vieäc toå chöùc coâng taùc keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam ...................................................67 3.4.1 Yeâu caàu chung ñoái vôùi Toång Coâng ty .............................................................67 3.4.2 Chuaån bò nguoàn nhaân löïc cho boä phaän keá toaùn quaûn trò ................................. 68 3.4.3 ÖÙng duïng coâng ngheä thoâng tin trong coâng taùc keá toaùn .................................. 69 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3 ........................................................................................ 70 KEÁT LUAÄN LUAÄN VAÊN ........................................................................................71 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC
LÔØI NOÙI ÑAÀU 1) Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi: Trong tieán trình toaøn caàu hoùa hieän nay, chaéc chaén laø caïnh tranh quoác teá seõ ngaøy caøng maïnh meõ vaø quyeát lieät hôn. Xu höôùng naøy lieân quan ñeán haøng loaït nhaân toá, ñoù laø: söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng toaøn caàu; söï ra ñôøi vôùi toác ñoä nhanh choùng cuûa haøng loaït coâng ty môùi giaøu tinh thaàn laäp nghieäp vaø naêng löïc saùng taïo kinh teá; söï xuaát hieän lieân tuïc cuûa nhöõng kyõ thuaät môùi vaø thò tröôøng môùi; söï gia taêng thöôøng xuyeân söùc eùp treân thò tröôøng chöùng khoaùn ñoái vôùi giaù coå phieáu; söï ruùt ngaén ngaén voøng ñôøi cuûa saûn phaåm… Vì vaäy, baát kyø chuû theå naøo, muoán truï vöõng vaø giaønh thaéng lôïi treân thò tröôøng khu vöïc vaø theá giôùi, ñeàu phaûi tính toaùn ñaày ñuû caùc nhaân toá ñoù khi thieát keá vaø thöïc hieän chính saùch caïnh tranh. Vieät Nam ñaõ gia nhaäp WTO, coù nghóa laø nöôùc ta ñaõ hoaøn toaøn tham gia vaøo tieán trình toaøn caàu hoùa. Ñieàu naøy ñaõ ñem laïi cho caùc doanh nghieäp Vieät Nam nhieàu cô hoäi ñeå môû roäng hoaït ñoäng kinh doanh ra nhöõng thò tröôøng môùi, ñoàng thôøi caùc doanh nghieäp cuõng ñöùng tröôùc nhöõng thaùch thöùc vaø söï caïnh tranh voâ cuøng khoác lieät. Vì vaäy, caùc doanh nghieäp caàn phaûi coù ñaày ñuû nhöõng thoâng tin lieân quan ñeán nhöõng hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình vaø nhöõng thoâng tin ñoù phaûi kòp thôøi, chính xaùc ñeå coù theå chôùp thôøi cô vaø ra nhöõng quyeát ñònh ñuùng ñaén. Moät trong nhöõng coâng cuï quan troïng vaø voâ cuøng höõu hieäu ñeå cung caáp thoâng tin cho caùc doanh nghieäp chính laø keá toaùn quaûn trò. Keá toaùn quaûn trò ñaõ xuaát hieän caùch ñaây khaù laâu vaø hieän taïi noù ñaõ trôû thaønh moät moân khoa hoïc kinh teá mang tính öùng duïng cao ôû haàu heát caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån. ÔÛ Vieät Nam keá toaùn quaûn trò cuõng ñaõ xuaát hieän, phaùt trieån gaén lieàn vôùi chính saùch, cheá ñoä keá toaùn aùp duïng ôû caùc doanh nghieäp. Tuy nhieân, keá toaùn quaûn trò chæ môùi ñöôïc ñeà caäp moät caùch heä thoáng vaøo ñaàu nhöõng naêm 1990 trôû laïi ñaây vaø trôû thaønh yeâu caàu caáp baùch trong xaây döïng heä thoáng thoâng tin keá toaùn vaøo ñaàu nhöõng naêm 2000 khi caùc doanh nghieäp caàn naâng cao chaát löôïng quaûn lyù ñeå taêng naêng löïc caïnh tranh trong moâi tröôøng caïnh tranh khoâng nhöõng ôû phaïm vi thò tröôøng Vieät Nam maø coøn môû roäng ra thò tröôøng khu vöïc, thò tröôøng theá giôùi. Hieän nay ôû Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam keá toaùn quaûn trò ñaõ ñöôïc Ban laõnh ñaïo Toång Coâng ty chuù yù ñeán nhöng chöa ñöa vaøo vaän duïng. Vì vaäy, vieäc toå chöùc coâng taùc keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty laø heát söùc caàn thieát ñeå cung caáp nhöõng thoâng tin caàn thieát cho Ban laõnh ñaïo Toång Coâng ty nhaèm naâng cao hieäu quaû saûn xuaát kinh doanh taïi doanh nghieäp. 2) Muïc tieâu nghieân cöùu: - Heä thoáng hoùa nhöõng vaán ñeà lyù luaän veà keá toaùn quaûn trò ñeå thaáy ñöôïc nhöõng lôïi ích maø keá toaùn quaûn trò mang laïi cho doanh nghieäp. - Ñaùnh giaù söï caàn thieát ñeå coù boä phaän keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam.
- Ñeà xuaát moät moâ hình keá toaùn quaûn trò phuø hôïp cho Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam. 3) Phaïm vi nghieân cöùu: Laø nhöõng noäi dung keá toaùn quaûn trò aùp duïng cuï theå taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam: - Coâng taùc laäp döï toaùn saûn xuaát kinh doanh - Coâng taùc keá toaùn traùch nhieäm - Phaân tích bieán ñoäng chi phí saûn xuaát kinh doanh - Toå chöùc boä maùy keá toaùn quaûn trò 4) Toång quan taøi lieäu vaø cô sôû lyù thuyeát: - Lyù thuyeát: caùc giaùo trình keá toaùn quaûn trò, keá toaùn chi phí vaø giaù thaønh cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Thoâng tö 53/2006/TT-BTC cuûa Boä Taøi chính höôùng daãn aùp duïng keá toaùn quaûn trò trong doanh nghieäp. - Keát quaû nghieân cöùu tröôùc: caùc luaän vaên cao hoïc, luaän aùn tieán só vaø caùc coâng trình nghieân cöùu veà keá toaùn quaûn trò cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 5) Phöông phaùp nghieân cöùu: - Phöông phaùp thoáng keâ moâ taû: moâ taû thöïc traïng tình hình saûn xuaát kinh doanh cuûa Toång Coâng ty, thöïc traïng toå chöùc boä maùy keá toaùn, nhöõng bieåu hieän cuûa keá toaùn quaûn trò trong keá toaùn taøi chính. - Phöông phaùp so saùnh: xaùc ñònh nhöõng hieäu quaû ñaït ñöôïc do aùp duïng caùc noäi dung keá toaùn quaûn trò. - Döõ lieäu thu thaäp: + Döõ lieäu sô caáp: caùc döõ lieäu taùc giaû töï thu thaäp trong caùc ñôït kieåm tra caùc ñôn vò tröïc thuoäc, caùc soá lieäu do taùc giaû ñieàu tra, khaûo saùt ôû Vaên phoøng Toång Coâng ty vaø caùc ñôn vò tröïc thuoäc Toång Coâng ty. + Döõ lieäu thöù caáp: caùc baùo caùo taøi chính haøng naêm, caùc baùo caùo noäi boä cuûa Toång Coâng ty vaø caùc ñôn vò. 6) Boá cuïc cuûa luaän vaên: Chöông 1: Toång quan veà keá toaùn quaûn trò Chöông 2: Thöïc traïng toå chöùc coâng taùc keá toaùn vaø keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam Chöông 3: Toå chöùc coâng taùc keá toaùn quaûn trò taïi Toång Coâng ty Löông thöïc Mieàn Nam Keát luaän
1 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ KEÁ TOAÙN VAØ KEÁ TOAÙN QUAÛN TRÒ 1.1 Keá toaùn - Cô sôû quan troïng cuûa caùc quyeát ñònh kinh doanh 1.1.1. Ñònh nghóa veà keá toaùn Coù nhieàu caùch tieáp caän veà keá toaùn, vì vaäy coù raát nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà keá toaùn. Tuy nhieân nhöõng ñònh nghóa naøy ñeàu thoáng nhaát vôùi nhau ôû choã: Keá toaùn laø moät heä thoáng cuûa nhöõng khaùi nieäm vaø phöông phaùp, höôùng daãn chuùng ta thu thaäp, ño löôøng, xöû lyù vaø truyeàn ñaït nhöõng thoâng tin caàn thieát cho vieäc ra nhöõng quyeát ñònh taøi chính hôïp lyù.[4,9] Veà phöông dieän khoa hoïc: Keá toaùn laø khoa hoïc veà baûn chaát cuûa caùc söï kieän trong hoaït ñoäng kinh doanh. Muïc ñích cuûa noù laø vaïch roõ noäi dung vaø moái lieân heä giöõa caùc phaïm truø phaùp lyù vaø phaïm truø kinh teá cuûa caùc söï kieän kinh teá, nhôø ñoù maø nhöõng söï kieän naøy ñöôïc nhaän thöùc.[4,10] Veà phöông dieän thöïc haønh: Keá toaùn laø quaù trình toå chöùc coù tính ñònh höôùng thöïc haønh gaén vôùi vieäc theo doõi, ghi soå, toång hôïp, phaân tích vaø truyeàn ñaït caùc soá lieäu veà caùc söï kieän cuûa ñôøi soáng kinh teá. Muïc ñích cuûa noù laø thu thaäp thoâng tin cho caùc quyeát ñònh quaûn lyù.[4,10] Ñònh nghóa keá toaùn nhaán maïnh ñeán chöùc naêng cung caáp thoâng tin vaø chöùc naêng naøy ñöôïc coi laø chöùc naêng cô baûn nhaát cuûa keá toaùn. Hieäp hoäi Keá toaùn Myõ trong thoâng baùo veà lyù thuyeát caên baûn cuûa keá toaùn ñaõ ñònh nghóa: “Keá toaùn laø quaù trình ghi nhaän, ño löôøng, vaø coâng boá caùc thoâng tin kinh teá, chuû yeáu laø thoâng tin taøi chính giuùp ngöôøi söû duïng ñeà ra caùc quyeát ñònh kinh teá”.[4,12] UÛy ban thuaät ngöõ cuûa Hoïc vieän Keá toaùn vieân coâng chöùng Hoa Kyø (AICPA) ñaõ ñònh nghóa: “Keá toaùn laø moät ngheä thuaät duøng ñeå ghi cheùp, phaân loaïi vaø toång hôïp theo moät phöông phaùp rieâng coù döôùi hình thöùc tieàn teä veà caùc nghieäp vuï, caùc söï kieän kinh teá vaø trình baøy keát quaû cuûa noù cho ngöôøi söû duïng ra quyeát ñònh”.[4,12] Ñieàu leä toå chöùc keá toaùn nhaø nöôùc Vieät Nam ñònh nghóa: “Keá toaùn laø coâng vieäc ghi cheùp, tính toaùn baèng con soá döôùi hình thöùc giaù trò, hieän vaät vaø thôøi gian lao ñoäng, chuû yeáu döôùi hình thöùc giaù trò ñeå phaûn aùnh kieåm tra tình hình vaän ñoäng cuûa caùc loaïi taøi saûn, quaù trình vaø keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh, söû duïng voán vaø kinh phí nhaø nöôùc, cuõng nhö töøng toå chöùc, xí nghieäp”. Theo Luaät Keá toaùn Vieät Nam hieän haønh thì “Keá toaùn laø vieäc thu thaäp, xöû lyù, kieåm tra, phaân tích vaø cung caáp nhöõng thoâng tin kinh teá, taøi chính döôùi hình thöùc giaù trò, hieän vaät vaø thôøi gian lao ñoäng”.[4,12] Nhö vaäy, ñeå ñònh nghóa veà keá toaùn caàn phaûi döïa vaøo baûn chaát cuûa keá toaùn, maø baûn chaát naøy laïi tuøy thuoäc vaøo hình thaùi kinh teá xaõ hoäi - nôi hoaït ñoäng keá toaùn dieãn ra. Vì vaäy trong ñieàu kieän neàn kinh teá vaän haønh theo cô cheá thò tröôøng, keá toaùn coù theå ñònh nghóa nhö sau: “Keá toaùn laø moät khoa hoïc lieân quan ñeán vieäc thu thaäp, ño
2 löôøng, xöû lyù vaø truyeàn ñaït caùc thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính höõu ích cho moät toå chöùc ñeán caùc ñoái töôïng söû duïng ñeå treân cô sôû ñoù ñeà ra caùc quyeát ñònh hôïp lyù”.[4,13] 1.1.2. Chöùc naêng vaø muïc tieâu cuûa keá toaùn 1.1.2.1. Chöùc naêng cuûa keá toaùn Hoaït ñoäng keá toaùn coù 4 chöùc naêng, ñoù laø chöùc naêng thoâng tin, chöùc naêng kieåm tra, chöùc naêng baûo veä taøi saûn vaø chöùc naêng phaân tích. Chöùc naêng thoâng tin: keá toaùn seõ cung caáp caùc thoâng tin höõu ích cho vieäc ra caùc quyeát ñònh kinh teá, xaõ hoäi vaø dieãn ñaït ñöôïc khaû naêng, traùch nhieäm vaø cöông vò quaûn lyù; ñoàng thôøi, cung caáp caùc thoâng tin höõu ích cho vieäc ñaùnh giaù hieäu quaû toå chöùc vaø laõnh ñaïo. Chöùc naêng kieåm tra: keá toaùn thöïc hieän vieäc giaùm saùt kieåm tra caùc hoaït ñoäng kinh teá taøi chính, tình hình söû duïng vaø baûo quaûn taøi saûn trong doanh nghieäp, ñaûm baûo cho caùc hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp coù hieäu quaû thieát thöïc, ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra, ñoàng thôøi tuaân thuû luaät phaùp cuûa nhaø nöôùc. Chöùc naêng baûo veä taøi saûn: chöùc naêng naøy phuï thuoäc vaøo heä thoáng keá toaùn hieän haønh cuûa doanh nghieäp: - Doanh nghieäp coù kho baõi chöùa haøng hoùa, taøi saûn vôùi thieát bò coù hieän ñaïi hay khoâng? - Heä thoáng keá toaùn cuûa doanh nghieäp coù hoaøn thieän hay khoâng? - Vieäc söû duïng caùc phöông tieän, trang thieát bò phuïc vuï vieäc thu thaäp, phaân tích, toång hôïp vaø chuyeån taûi thoâng tin ñöôïc thöïc hieän taïi doanh nghieäp nhö theá naøo? Chöùc naêng phaân tích: chöùc naêng naøy cho pheùp nhaø quaûn lyù nghieân cöùu tieàm naêng phaùt trieån cuûa doanh nghieäp, nhaän ra nhöõng loã hoång, sai soùt trong quaûn lyù, hoaïch ñònh ra chieán löôïc phaùt trieån cuûa coâng ty. 1.1.2.2. Muïc tieâu cuûa keá toaùn Keá toaùn khoâng thuaàn tuùy laø coâng vieäc giöõ soå hay ghi cheùp vaø löu tröõ caùc döõ lieäu, maø quan troïng hôn laø thieát laäp moät heä thoáng thoâng tin cho coâng taùc quaûn lyù, cho ngöôøi ra quyeát ñònh. Nhöõng thoâng tin do keá toaùn cung caáp cho pheùp caùc nhaø kinh teá coù ñöôïc nhöõng löïa choïn hôïp lyù ñeå ñònh höôùng hoaït ñoäng kinh doanh. Vì vaäy, muïc tieâu cô baûn cuûa keá toaùn hieän ñaïi laø cung caáp thoâng tin taøi chính keå caû moät soá thoâng tin phi taøi chính veà moät thöïc theå kinh teá ñeå ngöôøi söû duïng coù ñöôïc moät quyeát ñònh saùng suoát veà vieäc söû duïng moät caùch höõu hieäu nguoàn taøi nguyeân voán coù giôùi haïn. Thoâng tin keá toaùn khoâng nhöõng caàn thieát cho caùc nhaø quaûn trò ñieàu haønh doanh nghieäp trong vieäc laäp keá hoaïch, kieåm tra vaø ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän keá hoaïch, maø coøn caàn cho caû nhöõng ngöôøi ôû beân ngoaøi doanh nghieäp nhö: caùc chuû sôû höõu, caùc nhaø cung caáp tín duïng, caùc nhaø ñaàu tö tieàm naêng.
3 1.2 Vai troø vaø noäi dung cuûa keá toaùn quaûn trò 1.2.1 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò 1.2.1.1 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa keá toaùn taøi chính Töø khi hình thaønh xaõ hoäi loaøi ngöôøi, con ngöôøi ñaõ luoân laøm vieäc vaø choáng choïi vôùi nhöõng khaéc nghieät cuûa giôùi töï nhieân ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Ñeå ñaùnh giaù ñöôïc coâng vieäc mình laøm, hieäu quaû cuûa noù vaø tieân ñoaùn ñöôïc töông lai cuûa nhöõng hoaït ñoäng thì con ngöôøi phaûi döïa vaøo moät coâng cuï, ñoù laø keá toaùn. Keá toaùn ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Khi neàn saûn xuaát cuûa xaõ hoäi phaùt trieån vaø thay ñoåi, keá toaùn cuõng phaùt trieån vaø thay ñoåi töông öùng ñeå ñaùp öùng nhu caàu ñoái vôùi nhöõng thoâng tin phaùt sinh. Keá toaùn laø moät coâng cuï höõu hieäu giuùp cho khoâng chæ caùc nhaø quaûn lyù naém ñöôïc thöïc traïng taøi chính nhaèm hoaïch ñònh keá hoaïch phaùt trieån cho töông lai cuûa coâng ty maø coøn laø moái quan taâm cuûa caùc nhaø ñaàu tö taøi chính, caùc ngaân haøng, nhaø nöôùc nhaèm phuïc vuï cho muïc ñích cuûa mình. Haïch toaùn keá toaùn gaén lieàn vôùi saûn xuaát do ñoù ngay töø thôøi kyø nguyeân thuûy ngöôøi ta ñaõ söû duïng haïch toaùn keá toaùn ñeå ghi cheùp theo doõi quaù trình saûn xuaát. Caùc baûn ghi keá toaùn ñaõ xuaát hieän töø naêm 8500 tröôùc coâng nguyeân ôû Trung AÙ, vieát baèng ñaát seùt theå hieän caùc haøng hoùa nhö baùnh mì, deâ, quaàn aùo… Baûn ghi naøy ñöôïc goïi laø bullae, moät daïng hoùa ñôn ngaøy nay. Bullae ñöôïc göûi cuøng vôùi haøng hoùa nhaèm giuùp ngöôøi nhaän kieåm tra laïi chaát löôïng vaø giaù caû cuûa soá haøng mình nhaän ñöôïc. Luùc naøy vaãn chöa coù heä soá ñeám khaùc nhau. Ñeán naêm 850 tröôùc coâng nguyeân, heä soá ñeám Hindus - Arabic ra ñôøi vaø ñöôïc söû duïng cho ñeán ngaøy nay.Vieäc giöõ caùc baûn ghi vaãn chöa ñöôïc hình thöùc hoùa cho ñeán maõi theá kyû 13, xuaát phaùt töø caùc giao dòch kinh doanh vaø ngaân haøng taïi Florence, Venice vaø Genoa. Tuy nhieân, caùc taøi khoaûn khoâng thöïc söï theå hieän ñöôïc baûn chaát nghieäp vuï giao dòch vaø hieám khi caân ñoái. Phaûi ñeán naêm 1299 con ngöôøi môùi phaùt hieän heä thoáng thoâng tin taøi chính goàm taát caû caùc yeáu toá caáu thaønh cuûa heä thoáng keá toaùn keùp vaø vaøo naêm 1494, Luca Pacioli, taùc giaû cuoán Summa, heä thoáng keá toaùn keùp môùi ñöôïc mieâu taû moät caùch cuï theå vaø roõ neùt. Sau ñoù 377 naêm, Josial Wedwood laø ngöôøi ñaàu tieân hoaøn thieän heä thoáng keá toaùn giaù thaønh. Heä thoáng keá toaùn töø ñoù ñaõ ngaøy caøng ñöôïc hoaøn chænh hôn vôùi vieäc hoaøn thieän heä thoáng keá toaùn giaù thaønh hieän ñaïi cuûa Donaldson Brown - Giaùm ñoác ñieàu haønh cuûa General Motor. Hieän nay treân theá giôùi ñaõ coù moät toå chöùc rieâng ban haønh caùc chuaån möïc keá toaùn quoác teá. Toå chöùc thieát laäp chuaån möïc keá toaùn quoác teá goàm Toå chöùc UÛy ban chuaån möïc keá toaùn quoác teá (IASCF), Hoäi ñoàng chuaån möïc keá toaùn quoác teá (IASB),
4 Hoäi ñoàng coá vaán chuaån möïc (SAC), Hoäi ñoàng höôùng daãn baùo caùo taøi chính quoác teá (IFRIC). - IASCF coù traùch nhieäm giaùm saùt IASB, laø toå chöùc ban haønh chuaån möïc baùo caùo taøi chính quoác teá (IFRS). SAC coù traùch nhieäm tö vaán caùc vaán ñeà kyõ thuaät vaø lòch laøm vieäc cho IASB. IFRIC döôùi söï quaûn lyù cuûa IASB coù traùch nhieäm ban haønh caùc höôùng daãn baùo caùo taøi chính quoác teá. IASCF coù 19 uûy thaùc vieân goàm 6 töø Baéc Myõ, 6 töø Chaâu AÂu, 6 töø Chaâu AÙ, 4 töø Chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông vaø 3 töø baát kyø khu vöïc naøo khaùc mieãn laø söï caân baèng veà khu vöïc ñòa lyù ñöôïc giöõ vöõng. - IASB coù 14 thaønh vieân ñeán töø 9 quoác gia coù traùch nhieäm thieát laäp caùc chuaån möïc keá toaùn. Caùc thaønh vieân cuûa IASB ñöôïc löïa choïn döïa treân tieâu chuaån trình ñoä chuyeân moân chöù khoâng phaûi theo khu vöïc baàu cöû hay quyeàn lôïi khu vöïc. Caùc thaønh vieân IASB coù nguoàn goác laø caùc kieåm toaùn vieân thöïc haønh, ngöôøi laäp caùc baùo caùo taøi chính, ngöôøi söû duïng caùc baùo caùo taøi chính, vaø töø haøn laâm. Baûy trong 14 thaønh vieân coù traùch nhieäm tröïc tieáp lieân heä vôùi moät hay nhieàu hôn caùc nhaø thieát laäp chuaån möïc quoác gia. Vieäc coâng boá moät chuaån möïc, döï thaûo hay höôùng daãn caàn ñöôïc söï taùn thaønh cuûa 8 treân 14 thaønh vieân. Theâm vaøo ñoù, taát caû caùc thaønh vieân cuûa IASB coù traùch nhieäm lieân heä vôùi caùc nhaø thieát laäp chuaån möïc quoác gia khoâng coù thaønh vieân IASB trong toå chöùc laäp quy cuûa hoï. Ngoaøi ra, nhieàu quoác gia naøy cuõng coù maët trong Hoäi ñoàng coá vaán chuaån möïc. - Hoäi ñoàng coá vaán chuaån möïc (SAC) bao goàm caùc nhoùm caù nhaân coù nguoàn goác chöùc naêng vaø khu vöïc ñòa lyù khaùc nhau nhaèm coá vaán cho IASB vaø ñoâi khi, cho caùc uûy thaùc vieân. - Caùc thaønh vieân cuûa IFRIC ñeán töø caùc khu vöïc ñòa lyù roäng raõi, coù trình ñoä giao dòch cao, ñaïi dieän cuûa caùc keá toaùn vieân trong caùc ngaønh ngheà vaø ngöôøi söû duïng caùc baùo caùo taøi chính. Nhö vaäy, treân theá giôùi heä thoáng taøi chính keá toaùn ñaõ coù ñöôïc söï thoáng nhaát cô baûn ñeå caùc nöôùc döïa vaøo ñoù xaây döïng caùc chuaån möïc taøi chính keá toaùn cuûa mình. Taïi Vieät Nam, heä thoáng taøi chính keá toaùn ñaõ phaùt trieån qua 3 giai ñoaïn chính: - Tröôùc nhöõng naêm 1990: ñaây laø giai ñoaïn maø neàn kinh teá cuûa nöôùc ta laø neàn kinh teá bao caáp, caùc thaønh phaàn kinh teá chæ coù quoác doanh, taäp theå vaø caù theå, giöõ vai troø chuû ñaïo trong neàn kinh teá laø thaønh phaàn kinh teá quoác doanh vaø khoâng coù caùc hoaït ñoäng thöông maïi buoân baùn töï do treân thò tröôøng. Do ñaëc ñieåm naøy maø hoaït ñoäng cuûa caùc keá toaùn vieân chuû yeáu tuaân thuû theo noäi quy, quy ñònh cuûa Boä Taøi chính - cô quan cao nhaát chòu traùch nhieäm quaûn lyù taøi saûn xaõ hoäi chuû nghóa. - Töø naêm 1991 - 1994: nöôùc ta chuyeån ñoåi töø neàn kinh teá bao caáp sang neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Söï xuaát hieän cuûa neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn ñaõ taùc ñoäng ñeán baûn chaát vaø ñaëc thuø cuûa ngheà keá toaùn. Nhieàu thuaät ngöõ trong lónh vöïc keá toaùn ra ñôøi nhö khaùi nieäm laõi, loã, lôïi nhuaän… maø ñoái vôùi nhieàu keá toaùn vieân chæ quen laøm trong neàn kinh teáù bao caáp laø khaù tröøu töôïng vaø khoù hieåu.
5 - Do thöïc teá khaùch quan thay ñoåi neân giai ñoaïn töø 1995 ñeán 2006 chính laø thôøi gian maø heä thoáng taøi chính keá toaùn nöôùc ta coù nhöõng böôùc phaùt trieån cao nhaát vaø hoaøn thieän nhaát. Ñaëc bieät laø töø naêm 1995 ñeán nay, heä thoáng keá toaùn taøi chính nöôùc ta ñaõ hình thaønh vaø phaùt trieån lónh vöïc kieåm toaùn. Söï phaùt trieån vöôït baäc naøy ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa Luaät Keá toaùn Vieät Nam do Quoác hoäi khoùa XI kyø hoïp thöù 3 thoâng qua cuõng nhö caùc chuaån möïc veà keá toaùn taøi chính rieâng cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïc ban haønh. Keá toaùn taøi chính taïi Vieät Nam khoâng coøn phaùt trieån moät caùch ñôn leû töï phaùt noäi boä maø ñaõ coù heä thoáng vaø lieân keát vôùi theá giôùi. Ñaùnh daáu böôùc phaùt trieån quan troïng naøy laø vaøo naêm 1996 Hoäi Keá toaùn Vieät Nam (VAA) ra ñôøi vaø trôû thaønh thaønh vieân cuûa Lieân ñoaøn keá toaùn quoác teá (IFAC) cuõng nhö laø thaønh vieân cuûa Lieân ñoaøn keá toaùn caùc nöôùc ASEAN (AFA). Heä thoáng keá toaùn Vieät Nam vôùi tö caùch laø moät coâng cuï quaûn lyù kinh teá - taøi chính quan troïng nhaát ñaõ ñöôïc thieát keá, xaây döïng môùi vaø ban haønh chính thöùc aùp duïng töø ngaøy 01/01/1996 ñoái vôùi moïi loaïi hình doanh nghieäp, moïi thaønh phaàn kinh teá. Ñoù chính laø heä thoáng keá toaùn ñöôïc ban haønh theo Quyeát ñònh 1141TC/CÑKT ngaøy 01/01/1995 cuûa Boä Taøi chính. Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cô cheá quaûn lyù kinh teá thò tröôøng ôû nöôùc ta, heä thoáng keá toaùn theo Quyeát ñònh 1141TC/CÑKT ñaõ ñöôïc caûi caùch trieät ñeå, döïa treân cô sôû vaän duïng coù choïn loïc caùc nguyeân taéc, chuaån möïc vaø thoâng leä phoå bieán cuûa caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån. Vieäc caûi caùch ñöôïc tieán haønh ôû taát caû caùc noäi dung caáu thaønh heä thoáng keá toaùn, ñoù laø heä thoáng chöùng töø keá toaùn, heä thoáng taøi khoaûn keá toaùn, heä thoáng soå saùch vaø heä thoáng baùo caùo taøi chính. Töø naêm 2006 ñeán nay, heä thoáng keá toaùn môùi theo Quyeát ñònh soá 15/2006/QÑ- BTC cuûa Boä Taøi chính ban haønh ngaøy 20/3/2006 thay theá cho Quyeát ñònh 1141TC/CÑKT ñeå phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc keá toaùn ñaõ ñöôïc ban haønh. 1.2.1.2 Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa keá toaùn quaûn trò Keá toaùn quaûn trò baét nguoàn töø keá toaùn chi phí, xuaát hieän töø khoaûng naêm 1850 trong ngaønh deät vaø ngaønh ñöôøng saét ôû Myõ. Luùc baáy giôø, keá toaùn chi phí coù nhieäm vuï cung caáp caùc thoâng tin veà chi phí ñeå phuïc vuï cho vieäc kieåm soaùt vaø laäp keá hoaïch noäi boä. Sau ñoù, keá toaùn chi phí phaùt trieån maïnh meõ trong caùc ngaønh thuoác laù, hoùa chaát vaø trôû thaønh moät coâng cuï quaûn lyù höõu hieäu. Keá toaùn chi phí caøng trôû neân quan troïng hôn cuøng vôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá vaø giao thöông ngaøy moät môû roäng treân theá giôùi. Tuy nhieân, nhu caàu quaûn lyù ngaøy caøng ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng coâng cuï quaûn lyù hieäu quaû hôn, töø ñoù thuùc ñaåy söï ñoåi môùi cuûa keá toaùn chi phí. Keá toaùn quaûn trò ra ñôøi töø neàn taûng laø keá toaùn chi phí truyeàn thoáng, coäng vôùi nhöõng thay ñoåi nhaèm ñaùp öùng toát hôn nhu caàu quaûn lyù. Trong giai ñoaïn naøy, keá toaùn quaûn trò ñöôïc xem laø moät hoaït ñoäng ñôn thuaàn mang tính chaát kyõ thuaät nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa toå chöùc. Vaøo nhöõng naêm 1960, taøi lieäu chính thöùc ñaàu tieân veà keá toaùn quaûn trò ñöôïc aùp duïng cho nhöõng moâ hình ñònh löôïng trong nhieàu vaán ñeà kieåm soaùt vaø laäp keá hoaïch nhö: phaân tích hoài quy, phöông trình tuyeán tính vaø khoâng tuyeán tính, lyù thuyeát xaùc suaát, lyù thuyeát ra quyeát ñònh… Böôùc sang thaäp kyû 70 - 80, keá toaùn quaûn trò phaùt trieån
6 maïnh meõ treân theá giôùi, ñaëc bieät laø ôû Myõ. Caùc kyõ thuaät môùi ñöôïc aùp duïng nhö: xaùc ñònh ñònh phí, bieán phí, döï toaùn lôïi nhuaän, döï toaùn tieâu thuï, phaân tích moái quan heä chi phí - khoái löôïng - lôïi nhuaän, caùc quyeát ñònh neân tieáp tuïc saûn xuaát hay neân mua ngoaøi, phaân boå chi phí cho saûn phaåm, phöông phaùp haïch toaùn vaø quaûn lyù theo ñònh möùc. Chính nhöõng bieåu hieän naøy ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc vaän duïng keá toaùn quaûn trò vaøo caùc doanh nghieäp Vieät Nam. Giai ñoaïn töø 1996 - 2005: Quyeát ñònh 1141/TC/CÑKT ra ñôøi ñaõ thöøa nhaän vai troø quan troïng cuûa keá toaùn quaûn trò vì giai ñoaïn naøy neàn kinh teá nöôùc ta chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng ñoøøi hoûi moät löôïng thoâng tin thaät phong phuù vaø ña daïng maø vôùi phöông phaùp vaø phaïm vi phaûn aùnh khieâm toán cuûa mình, keá toaùn chi tieát khoâng theå naøo ñaùp öùng ñöôïc. Quyeát ñònh 1141/TC/CÑKT ñöôïc thieát keá phuïc vuï cho keá toaùn taøi chính nhöng cuõng coù söï gôïi môû cho caùc doanh nghieäp coù theå thöïc hieän keá toaùn quaûn trò theå hieän ôû heä thoáng chöùng töø keá toaùn vaø heä thoáng taøi khoaûn keá toaùn. Heä thoáng chöùng töø keá toaùn ñaõ linh ñoäng hôn, cho pheùp doanh nghieäp söû duïng nhöõng chöùng töø mang tính chaát höôùng daãn phuïc vuï trong noäi boä doanh nghieäp. Coøn ñoái vôùi heä thoáng taøi khoaûn keá toaùn ñaõ xuaát hieän nhöõng taøi khoaûn loaïi 6 giuùp ta ñaùnh giaù ñöôïc tyû troïng caùc khoaûn muïc chi phí trong giaù thaønh töø ñoù coù höôùng quaûn lyù vaø kieåm soaùt chi phí. Ñeán thaùng 6/2006, Boä Taøi chính chính thöùc ban haønh Thoâng tö 53/2006/TT- BTC khaù ñaày ñuû vaø chi tieát veà noäi dung, vaø coâng taùc toå chöùc thöïc hieän keá toaùn quaûn trò trong doanh nghieäp, taïo neân moät söï thoáng nhaát veà noäi dung cuõng nhö phöông phaùp thöïc hieän keá toaùn quaûn trò phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuï theå cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam. 1.2.2 Ñònh nghóa veà keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò 1.2.2.1 Ñònh nghóa veà keá toaùn taøi chính Luaät Keá toaùn Vieät Nam ñònh nghóa: “Keá toaùn taøi chính laø vieäc thu thaäp, xöû lyù, kieåm tra, phaân tích vaø cung caáp thoâng tin kinh teá, taøi chính baèng baùo caùo taøi chính cho ñoái töôïng coù nhu caàu söû duïng thoâng tin cuûa ñôn vò keá toaùn.[3,11] Nhö vaäy, keá toaùn taøi chính coù theå hieåu laø coâng cuï cuûa keá toaùn nhaèm thöïc hieän quaù trình toång hôïp, ño löôøng vaø truyeàn ñaït tình hình taøi chính cuûa moät toå chöùc. 1.2.2.2 Ñònh nghóa veà keá toaùn quaûn trò Theo Luaät Keá toaùn Vieät Nam: “Keá toaùn quaûn trò laø vieäc thu thaäp, xöû lyù, phaân tích vaø cung caáp thoâng tin kinh teá, taøi chính theo yeâu caàu quaûn trò vaø quyeát ñònh kinh teá, taøi chính trong noäi boä ñôn vò keá toaùn”. Theo Thoâng tö 53/2006/TT-BTC, khaùi nieäm veà keá toaùn quaûn trò coøn chi tieát theâm: “Keá toaùn quaûn trò nhaèm cung caáp caùc thoâng tin veà hoaït ñoäng noäi boä cuûa doanh nghieäp nhö: Chi phí töøng boä phaän (trung taâm chi phí), töøng coâng vieäc, saûn phaåm; Phaân tích, ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän vôùi keá hoaïch veà doanh thu, chi phí, lôïi
7 nhuaän; quaûn lyù taøi saûn, vaät tö, tieàn voán, coâng nôï; Phaân tích moái quan heä giöõa chi phí vôùi khoái löôïng vaø lôïi nhuaän; Löïa choïn thoâng tin thích hôïp cho caùc quyeát ñònh ñaàu tö ngaén haïn vaø daøi haïn; Laäp döï toaùn ngaân saùch saûn xuaát, kinh doanh;…. nhaèm phuïc vuï vieäc ñieàu haønh, kieåm tra vaø ra quyeát ñònh kinh teá”. Theo ñònh nghóa cuûa Vieän keá toaùn vieân quaûn trò Hoa Kyø: “Keá toaùn quaûn trò laø quaù trình nhaän dieän, ño löôøng, toång hôïp, phaân tích, soaïn thaûo, dieãn giaûi vaø truyeàn ñaït thoâng tin ñöôïc quaûn trò söû duïng ñeå laäp keá hoaïch, ñaùnh giaù vaø kieåm tra noäi boä toå chöùc, vaø ñeå ñaûm baûo vieäc söû duïng hôïp lyù vaø coù traùch nhieäm ñoái vôùi caùc nguoàn löïc cuûa toå chöùc ñoù”, trong ñoù:[3,11] - Nhaän dieän: laø söï nhaän daïng ñeå ghi nhaän vaø ñaùnh giaù caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh nhaèm coù haønh ñoäng keá toaùn thích hôïp. - Ño löôøng: laø söï ñònh löôïng, goàm caû öôùc tính caùc nghieäp vuï kinh teá ñaõ xaûy ra hoaëc döï baùo caùc söï kieän kinh teá coù theå xaûy ra. Toång hôïp: laø söï xaây döïng caùc phöông phaùp nhaát quaùn vaø coù heä thoáng nhaèm ghi soå vaø phaân loaïi caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh. Soaïn thaûo vaø dieãn giaûi: laø söï lieân keát caùc soá lieäu keá toaùn hay soá lieäu keá hoaïch nhaèm trình baøy thoâng tin moät caùch hôïp lyù ñoàng thôøi ñöa ra caùc keát luaän ruùt ra töø caùc soá lieäu ñoù. Truyeàn ñaït: laø söï baùo caùo caùc thoâng tin thích hôïp cho nhaø quaûn trò vaø nhöõng ngöôøi khaùc trong toå chöùc. Laäp keá hoaïch: laø söï ñònh löôïng tröôùc vaø dieãn giaûi caùc aûnh höôûng cuûa caùc nghieäp vuï kinh teá döï kieán ñeán toå chöùc. Laäp keá hoaïch goàm caû quaù trình trieån khai heä thoáng keá hoaïch, xaây döïng caùc muïc tieâu khaû thi, vaø choïn löïa caùc phöông phaùp thích hôïp ñeå giaùm saùt tieán ñoä thöïc hieän keá hoaïch. Ñaùnh giaù laø söï xeùt ñoaùn caùc söï kieän ñaõ qua vaø söï kieän döï kieán nhaèm choïn ra phöông phaùp hoaït ñoäng toái öu nhaát. Ñaùnh giaù cuõng bao goàm vieäc trình baøy soá lieäu thaønh caùc xu höôùng vaø caùc moái quan heä, sau ñoù truyeàn ñaït caùc keát luaän ruùt ra. Kieåm tra: laø söï ñaûm baûo tính thoáng nhaát cuûa thoâng tin taøi chính treân baùo caùo, laø söï giaùm saùt vaø ño löôøng keát quaû vaø ñeà ra caùc haønh ñoäng söûa sai caàn thieát ñeå höôùng hoaït ñoäng theo tieán trình ñaõ ñònh. Ñaûm baûo tính traùch nhieäm ñoái vôùi nguoàn löïc söû duïng: laø söï thöïc thi moät heä thoáng baùo caùo gaén lieàn vôùi caùc traùch nhieäm trong toå chöùc nhaèm söû duïng hieäu quaû caùc nguoàn löïc vaø ño löôøng keát quaû cuûa nhaø quaûn lyù; laø söï truyeàn ñaït caùc muïc ñích vaø muïc tieâu cuûa quaûn lyù cho toaøn boä toå chöùc döôùi hình thöùc phaân boå traùch nhieäm; laø söï cung caáp moät heä thoáng keá toaùn vaø baûn baùo caùo maø coù theå toång hôïp vaø baùo caùo caùc yeáu toá doanh thu, chi phí, taøi saûn, coâng nôï vaø caùc thoâng tin ñònh löôïng thích hôïp cho nhaø quaûn trò ñeå hoï coù theå töø ñoù kieåm soaùt toát hôn caùc yeáu toá ñoù.
8 Keá toaùn quaûn trò cuõng coù theå hieåu moät caùch ñôn giaûn laø quaù trình cung caáp thoâng tin toå chöùc vaø thoâng tin hoaït ñoäng cho toaøn theå caùn boä coâng nhaân vieân trong taøi chính. Quaù trình naøy ñöôïc thöïc hieän theo caùc nhu caàu thoâng tin cuûa caùc caù nhaân ôû beân trong taøi chính vaø nhaèm höôùng daãn hoï trong caùc quyeát ñònh veà hoaït ñoäng vaø quyeát ñònh ñaàu tö. Keá toaùn quaûn trò coù theå hieåu laø moät coâng cuï chuyeân ngaønh cuûa keá toaùn nhaèm thöïc hieän quaù trình nhaän dieän, ño löôøng, toång hôïp vaø truyeàn ñaït thoâng tin höõu ích cho caùc nhaø quaûn trò trong doanh nghieäp thöïc hieän toát nhaát caùc chöùc naêng quaûn trò goàm hoaïch ñònh, kieåm tra, ñaùnh giaù vaø ñaëc bieät laø ra quyeát ñònh trong moïi khaâu coâng vieäc trong quaù trình kinh doanh. Keá toaùn quaûn trò ñöôïc ñònh nghóa theo nhieàu khía caïnh khaùc nhau, tuy nhieân taát caû ñeàu thoáng nhaát chung muïc ñích keá toaùn quaûn trò laø cung caáp thoâng tin ñònh löôïng tình hình kinh teá taøi chính veà hoaït ñoäng doanh nghieäp cho caùc nhaø quaûn trò ôû doanh nghieäp vaø keá toaùn quaûn trò laø moät boä phaän keá toaùn linh hoaït do doanh nghieäp xaây döïng phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm kinh teá kyõ thuaät, taøi chính quaûn lyù. 1.2.3 So saùnh giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò 1.2.3.1 Nhöõng ñieåm gioáng nhau giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò - Keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò ñeàu söû duïng caùc chöùng töø ban ñaàu laøm cô sôû tính toaùn caùc chæ tieâu kinh teá taøi chính. Heä thoáng naøy laø cô sôû ñeå keá toaùn taøi chính soaïn thaûo caùc baùo caùo taøi chính cung caáp cho nhaø quaûn trò vaø caùc thaønh phaàn beân ngoaøi doanh nghieäp. Ñoái vôùi keá toaùn quaûn trò, heä thoáng ñoù cuõng laø cô sôû ñeå vaän duïng, xöû lyù nhaèm taïo ra thoâng tin thích hôïp cung caáp cho nhaø quaûn trò caáp cao trong doanh nghieäp. Neáu laøm khaùc ñi, töùc laø doanh nghieäp phaûi yeâu caàu hai heä thoáng thu thaäp soá lieäu vaø nhö vaäy vieäc keát luaän heä thoáng naøo ñuùng seõ laø moät coâng vieäc nan giaûi, phi khoa hoïc maø laïi hao toán thôøi gian, coâng söùc. - Keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò ñeàu ñeà caäp ñeán caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh hoaëc caùc söï kieän kinh teá cuûa doanh nghieäp, caû hai ñeàu coù yeâu caàu ñònh löôïng caùc keát quaû saûn xuaát kinh doanh vaø ñeàu nhaèm thoûa maõn hai muïc tieâu cô baûn cuûa doanh nghieäp: Lôïi nhuaän vaø khaû naêng traû nôï. Vì vaäy, caû hai ñeàu quan taâm ñeán thu nhaäp, chi phí, taøi saûn, nguoàn voán vaø quaù trình löu chuyeån tieàn cuûa doanh nghieäp. - Keá toaùn quaûn trò cung caáp thoâng tin cho caùc nhaø quaûn trò thöïc hieän caùc chöùc naêng hoaïch ñònh, kieåm soaùt. Trong hoaïch ñònh, keá toaùn quaûn trò seõ söû duïng caùc thoâng tin quaù khöù ñeå öôùc tính thu nhaäp vaø chi phí trong töông lai. Coøn trong kieåm soaùt, keá toaùn quaûn trò seõ phaân tích keát quaû ñaït ñöôïc baèng caùch so saùnh giöõa thöïc teá vôùi keá hoaïch, töø ñoù ñöa ra caùc bieän phaùp caàn thieát ñeå kieåm soaùt tình hình thu nhaäp vaø chi phí. Nhö vaäy, soá lieäu cuûa keá toaùn quaûn trò vaø keá toaùn taøi chính coù söï nhaát trí vôùi nhau caøng laøm cho thoâng tin ñöôïc cung caáp seõ ñaùng tin caäy hôn.
9 - Caû hai loaïi keá toaùn ñeàu coù moái quan heä chaët cheõ vôùi thoâng tin keá toaùn, ñeàu nhaèm vaøo vieäc phaûn aùnh keát quaû hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, ñeàu quan taâm ñeán doanh thu, chi phí vaø söï vaän ñoäng cuûa taøi saûn, tieàn voán. - Caû hai loaïi keá toaùn ñeàu coù moái quan heä chaët cheõ veà soá lieäu thoâng tin. Caùc soá lieäu cuûa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò ñeàu ñöôïc xuaát phaùt töø chöùng töø goác. Moät beân phaûn aùnh thoâng tin toång quaùt, moät beân phaûn aùnh thoâng tin chi tieát. - Keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò ñeàu coù moái lieân heä traùch nhieäm cuûa caùc nhaø quaûn lyù. Keá toaùn taøi chính bieåu hieän traùch nhieäm cuûa nhaø quaûn trò caáp cao nhaát. Keá toaùn quaûn trò bieåu hieän traùch nhieäm cuûa caùc nhaø quaûn lyù caùc caáp beân trong doanh nghieäp. Do vaäy, ngöôøi ta thöôøng noùi keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò laø hai maët cuûa moät quaân baøi quaûn lyù. 1.2.3.2 Nhöõng ñieåm khaùc nhau giöõa keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò Keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò coù nhöõng ñieåm khaùc nhau cô baûn: Noäi dung so saùnh Keá toaùn taøi chính Keá toaùn quaûn trò 1. Ñoái töôïng söû duïng Keá toaùn taøi chính cung caáp Keá toaùn quaûn trò nhaán maïnh thoâng tin thoâng tin cho nhaø quaûn trò vieäc cung caáp döõ kieän cho caùc doanh nghieäp laãn caùc ñoái nhaø quaûn lyù töôïng beân ngoaøi doanh nghieäp nhö coå ñoâng, caùc chuû nôï, cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc vaø coâng chuùng 2. Nguyeân taéc trình Keá toaùn taøi chính phaûi tuaân Keá toaùn quaûn trò nhaán maïnh baøy vaø cung caáp thuû caùc nguyeân taéc, chuaån ñeán tính thích hôïp vaø tính linh thoâng tin möïc vaø cheá ñoä hieän haønh veà ñoäng cuûa caùc döõ kieän keá toaùn cuûa töøng quoác gia vaø caùc nguyeân taéc, chuaån möïc quoác teá veà keá toaùn ñöôïc caùc quoác gia coâng nhaän 3. Tính phaùp lyù cuûa Coù tính phaùp leänh, phaûiKhoâng coù tính phaùp leänh, keá toaùn tuaân theo caùc quy ñònh khoâng bò chi phoái bôûi nhöõng thoáng nhaát nguyeân taéc keá toaùn chung ñöôïc thöøa nhaän 4. Ñaëc ñieåm thoâng - Chuû yeáu döôùi hình thöùc - Caû hình thaùi giaù trò vaø hình tin giaù trò thaùi hieän vaät - Phaûn aùnh thoâng tin quaù - Ñaêït troïng taâm cho töông lai khöù veà nhöõng nghieäp vuï nhieàu hôn kinh teá ñaõ phaùt sinh - Thoâng tin keá toaùn taøi - Döïa vaøo heä thoáng ghi cheùp
10 chính thuaàn tuùy ñöôïc thu ban ñaàu cuûa keá toaùn keá hôïp thaäp töø caùc chöùng töø ban vôùi vieäc phaân tích, thoáng keâ, ñaàu veà keá toaùn xöû lyù - Soá lieäu phaûi chính xaùc - Ít chuù troïng ñeán tính chính xaùc cuûa döõ lieäu maø chuù troïng nhieàu ñeán döõ lieäu phi tieàn teä 5. Hình thöùc baùo caùo - Baùo caùo taøi chính phaûn - Baùo caùo keá toaùn quaûn trò chuù aùnh toång hôïp veà taøi saûn, keát troïng ñeán caùc boä phaän cuûa moät quaû hoaït ñoäng kinh doanh toå chöùc hôn laø chæ xem xeùt toå trong moät thôøi kyø (goàm caùc chöùc nhö laø toång theå bieåu ñöôïc quy ñònh Baûng caân ñoái keá toaùn, Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh, Baùo caùo löu chuyeån tieàn teä, Thuyeát minh baùo caùo taøi chính) 6. Kyø baùo caùo Laäp ñònh kyø thaùng, quyù, Laäp thöôøng xuyeân theo yeâu naêm caàu quaûn trò doanh nghieäp 7. Quan heä vôùi caùc Coøn keá toaùn taøi chính ít coù Ngoaøi vieäc döïa vaøo heä thoáng moân khoa hoïc khaùc moái quan heä vôùi caùc moân ghi cheùp ban ñaàu cuûa keá toaùn khoa hoïc khaùc taøi chính thì keá toaùn quaûn trò coøn phaûi keát hôïp vaø söû duïng noäi dung cuûa nhieàu moân khoa hoïc khaùc nhö kinh teá hoïc, thoáng keâ kinh teá, toå chöùc quaûn lyù doanh nghieäp, quaûn trò ñaàu tö ñeå toång hôïp phaân tích vaø xöû lyù thoâng tin 1.2.4 Vai troø cuûa keá toaùn quaûn trò trong heä thoáng quaûn trò doanh nghieäp Trong neàn kinh teá coøn chöa phaùt trieån, keá toaùn quaûn trò chöa ñöôïc quan taâm, keá toaùn quaûn trò chuû nhö laø phuï so vôùi keá toaùn taøi chính. Nhöng khi neàn kinh teá phaùt trieån, keá toaùn quaûn trò ra ñôøi nhö laø moät nhu caàu cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi, nhaát laø khi coù söï taùch rôøi quyeàn sôû höõu cuûa chuû sôû höõu doanh nghieäp vaø quyeàn quaûn lyù cuûa caùc nhaø quaûn trò doanh nghieäp. Vai troø quan troïng cuûa keá toaùn quaûn trò laø cung caáp thoâng tin giuùp caùc nhaø quaûn lyù ra caùc quyeát ñònh, hoaïch ñònh chieán löôïc trong töông lai. Cuï theå: - Cung caáp thoâng tin cho quaù trình xaây döïng keá hoaïch: keá hoaïch laø moät chöùc naêng quan troïng cuûa quan troïng cuûa quaûn lyù, vieäc xaây döïng keá hoaïch hôïp lyù cho caùc muïc tieâu trong töông lai trong neàn kinh teá thò tröôøng coù tính caïnh tranh laø moät vaán
11 ñeà soáng coøn cuûa doanh nghieäp. Keá hoaïch maø nhaø quaûn trò phaûi laäp thöôøng döôùi hình thöùc döï toaùn. Döï toaùn laø söï lieân keát caùc muïc tieâu laïi vôùi nhau vaø chæ roõ caùch huy ñoäng vaø söû duïng nhöõng nguoàn löïc saün coù veà maët taøi chính ñeå ñaït nhöõng muïc tieâu ñoù. Ñeå chöùc naêng laäp keá hoaïch vaø döï toaùn cuûa quaûn lyù ñöôïc thöïc hieän toát, coù tính hieäu löïc vaø coù tính khaû thi thì chuùng phaûi döïa treân nhöõng thoâng tin hôïp lyù vaø coù cô sôû, nhöõng thoâng tin naøy chuû yeáu do keá toaùn quaûn trò cung caáp. - Cung caáp thoâng tin cho quaù trình toå chöùc thöïc hieän: vôùi chöùc naêng toå chöùc thöïc hieän, nhaø quaûn trò phaûi bieát caùch lieân keát toát nhaát giöõa toå chöùc con ngöôøi vôùi caùc nguoàn löïc saün coù cuûa doanh nghieäp laïi vôùi nhau ñeå caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra seõ ñöôïc thöïc hieän vôùi hieäu quaû cao nhaát. Ñeå laøm toát caùc chöùc naêng naøy, nhaø quaûn trò cuõng coù nhu caàu veà thoâng tin keá toaùn quaûn trò. Keá toaùn quaûn trò seõ cung caáp thoâng tin cho caùc tình huoáng khaùc nhau cuûa caùc phöông aùn khaùc nhau ñeå nhaø quaûn trò coù theå xem xeùt ñeå ra quyeát ñònh ñuùng ñaén nhaát trong quaù trình toå chöùc, ñieàu haønh hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh phuø hôïp vôùi caùc muïc tieâu chung. - Cung caáp thoâng tin cho quaù trình kieåm tra, ñaùnh giaù: nhaø quaûn trò sau khi trieån khai thöïc hieän keá hoaïch thì böôùc tieáp theo laø phaûi kieåm tra vaø ñaùnh giaù quaù trình thöïc hieän ñoù. Phöông phaùp kieåm tra, ñaùnh giaù thöôøng ñöôïc söû duïng laø phöông phaùp so saùnh. Theo phöông phaùp naøy, taát caû caùc soá lieäu thöïc hieän ñöôïc so saùnh vôùi soá lieäu döï toaùn ñeå töø ñoù phaùt hieän sai leäch giöõa keát quaû ñaït ñöôïc vôùi muïc tieâu ñaõ ñeà ra. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, nhaø quaûn trò caàn ñöôïc keá toaùn cung caáp caùc baùo caùo thöïc hieän ñeå ñaùnh giaù, coù taùc duïng nhö moät böôùc phaûn hoài giuùp nhaø quaûn trò nhaän dieän ra nhöõng vaán ñeà coøn toàn taïi caàn coù taùc ñoäng cuûa quaûn lyù. - Cung caáp thoâng tin cho quaù trình ra quyeát ñònh: vôùi chöùc naêng ra quyeát ñònh ñoøi hoûi nhaø quaûn trò phaûi coù söï löïa choïn hôïp lyù trong nhieàu phöông aùn ñaët ra. Ra quyeát ñònh töï thaân noù khoâng phaûi laø moät chöùc naêng rieâng bieät, maø laø söï keát hôïp caû ba chöùc naêng laäp keá hoaïch, toå chöùc thöïc hieän, kieåm tra vaø ñaùnh giaù, taát caû ñeàu ñoøi hoûi phaûi coù quyeát ñònh ñeà ra. Do ñoù phaàn lôùn thoâng tin do keá toaùn quaûn trò cung caáp phuïc vuï chöùc naêng ra quyeát ñònh cuûa nhaø quaûn trò. Ñoù laø moät chöùc naêng quan troïng, xuyeân suoát quaù trình quaûn trò doanh nghieäp, töø khaâu laäp keá hoaïch, toå chöùc thöïc hieän cho ñeán khaâu kieåm tra vaø ñaùnh giaù. Chöùc naêng ra quyeát ñònh ñöôïc thöïc thi trong suoát quaù trình hoaït ñoäng ôû doanh nghieäp. Ñeå coù nhöõng thoâng tin thích hôïp ñaùp öùng cho nhu caàu ra quyeát ñònh cuûa quaûn lyù, keá toaùn quaûn trò söû duïng caùc phöông phaùp phaân tích thích hôïp, choïn loïc nhöõng thoâng tin caàn thieát roài toång hôïp, trình baøy chuùng theo moät trình töï deã hieåu nhaát vaø truyeàn ñaït caùc thoâng tin naøy cho nhaø quaûn trò. Keá toaùn quaûn trò giuùp cho nhaø quaûn trò trong quaù trình ra quyeát ñònh khoâng chæ baèng caùch cung caáp thoâng tin thích hôïp, maø coøn baèng caùch vaän duïng caùc kyõ thuaät phaân tích vaøo trong nhöõng tình huoáng khaùc nhau, ñeå töø ñoù nhaø quaûn trò coù cô sôû löïa choïn ra quyeát ñònh saûn xuaát kinh doanh thích hôïp nhaát. Goùp phaàn toå chöùc caûi tieán coâng taùc quaûn lyù doanh nghieäp: taát caû caùc nguoàn löïc cuûa doanh nghieäp ñeàu ñöôïc keá toaùn ño löôøng, ñònh löôïng thaønh caùc chæ tieâu kinh
12 teá, bieåu hieän döôùi hình thöùc giaù trò, nhaèm cung caáp thoâng tin coù giaù trò cho chöùc naêng kieåm tra vaø ñaùnh giaù. Quaù trình kieåm tra vaø ñaùnh giaù keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh nhaèm ñeå nhaän bieát tieán ñoä thöïc hieän vaø nhöõng nguyeân nhaân sai leäch giöõa keát quaû ñaït ñöôïc so vôùi muïc tieâu ñaët ra. Ngoaøi ra, quaù trình naøy coøn giuùp cho doanh nghieäp phaùt hieän nhöõng thay ñoåi seõ xaûy ra tieáp theo. Neáu keát quaû kieåm tra vaø ñaùnh giaù ñuùng ñaén thì seõ coù taùc duïng toát cho doanh nghieäp trong vieäc ñieàu chænh keá hoaïch vaø laø cô sôû ñeå ra caùc giaûi phaùp tieán haønh trong töông lai. Thoâng qua quaù trình kieåm tra vaø ñaùnh giaù coøn giuùp doanh nghieäp phaùt hieän caùc tieàm naêng caàn phaûi ñöôïc khai thaùc vaø khai thaùc baèng caùch naøo seõ coù hieäu quaû nhaát, ñoàng thôøi phaùt hieän nhöõng choã coøn toàn taïi yeáu keùm. Nhö vaäy, ñeå coâng taùc quaûn lyù cuûa doanh nghieäp ñöôïc hoaøn thieän nhaát thieát phaûi döïa treân caùc chæ tieâu kinh teá vaø caùc thoâng tin cuûa keá toaùn quaûn trò cung caáp. Vì theá keá toaùn quaûn trò laø moät coâng cuï goùp phaàn hoaøn thieän toå chöùc, caûi tieán coâng taùc quaûn lyù doanh nghieäp. 1.2.5 Noäi dung cuûa keá toaùn quaûn trò 1.2.5.1 Döï toaùn ngaân saùch 1.2.5.1.1 Khaùi nieäm döï toaùn ngaân saùch Döï toaùn laø quaù trình laäp keá hoaïch chi tieát nhaèm neâu ra nhöõng khoaûn thu nhaäp vaø chi tieâu veà taøi chính vaø caùc nguoàn löïc khaùc trong moät thôøi kyø naøo ñoù. Noù ñöôïc bieåu hieän moät caùch heä thoáng döôùi daïng soá löôïng vaø giaù trò. Muïc tieâu cuûa döï toaùn ngaân saùch laø ñeå ñöa ra moät coâng cuï coù tính chaát ñònh löôïng caùc muïc tieâu cuûa doanh nghieäp, giuùp caùc nhaø quaûn trò thöïc hieän toát chöùc naêng hoaïch ñònh, kieåm soaùt vaø ra quyeát ñònh, thöïc hieän muïc tieâu cuoái cuøng cuûa toå chöùc kinh doanh laø toái ña hoùa lôïi nhuaän. Thoâng qua baûng döï toaùn ngaân saùch, caùc hoaït ñoäng dieãn ra trong kyø seõ ñöôïc kieåm soaùt toát hôn vaø hieäu quaû hôn. 1.2.5.1.2 Phaân loaïi döï toaùn ngaân saùch Döï toaùn laø coâng cuï cuûa nhaø quaûn lyù, chính vì theá noù ñoøi hoûi nhaø quaûn lyù phaûi am hieåu caùc loaïi döï toaùn ñeå thích öùng vôùi töøng nhu caàu rieâng leû vaø töøng hoaøn caûnh cuï theå cuûa töøng toå chöùc trong töøng thôøi kyø, töøng giai ñoaïn. Tuøy theo caùch thöùc phaân loaïi seõ coù caùc loaïi döï toaùn ngaân saùch sau: - Phaân loaïi theo thôøi gian: + Döï toaùn ngaân saùch ngaén haïn: laø döï toaùn ñöôïc laäp cho kyø keá hoaïch laø moät naêm vaø ñöôïc chia ra töøng kyø ngaén hôn laø haøng quyù vaø haøng thaùng. Döï toaùn ngaân saùch ngaén haïn thöôøng lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng kinh doanh thöôøng xuyeân cuûa toå chöùc nhö mua haøng, baùn haøng, thu tieàn, chi tieàn, saûn xuaát… Döï toaùn ngaân saùch ngaén haïn ñöôïc laäp haøng naêm tröôùc khi nieân ñoä keá toaùn keát thuùc vaø ñöôïc xem nhö laø ñònh höôùng chæ ñaïo cho moïi hoaït ñoäng cuûa toå chöùc trong naêm keá hoaïch. + Döï toaùn ngaân saùch daøi haïn: coøn ñöôïc goïi laø döï toaùn ngaân saùch voán, ñaây laø döï toaùn ñöôïc laäp lieân quan ñeán taøi saûn daøi haïn, thôøi gian söû duïng taøi saûn vaøo caùc
13 hoaït ñoäng kinh doanh thöôøng hôn moät naêm. Döï toaùn daøi haïn thöôøng bao goàm vieäc döï toaùn cho caùc taøi saûn lôùn phuïc vuï cho hoaït ñoäng saûn xuaát vaø heä thoáng phaân phoái nhö nhaø xöôûng, maùy moùc thieát bò… ñeå ñaùp öùng yeâu caàu chieán löôïc kinh doanh. Ñaëc ñieåm cô baûn cuûa döï toaùn ngaân saùch voán laø lôïi nhuaän döï kieán lôùn, möùc ñoä ruûi ro cao, thôøi gian thu hoài voán daøi - Phaân loaïi theo chöùc naêng: + Döï toaùn hoaït ñoäng: bao goàm caùc döï toaùn lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuï theå cuûa doanh nghieäp. Nhö döï toaùn tieâu thuï nhaèm phaùn ñoaùn tình hình tieâu thuï cuûa doanh nghieäp trong kyø döï toaùn, döï toaùn saûn xuaát ñöôïc aùp duïng cho caùc doanh nghieäp saûn xuaát nhaèm döï toaùn saûn löôïng saûn xuaát ñuû cho tieâu thuï töø ñoù tính döï toaùn chi phí saûn xuaát, döï toaùn mua haøng ñöôïc duøng cho caùc doanh nghieäp thöông maïi nhaèm döï toaùn khoái löôïng haøng caàn thieát phaûi mua ñuû cho tieâu thuï vaø toàn kho, sau ñoù laäp döï toaùn chi phí baùn haøng vaø quaûn lyù, döï toaùn keát quaû kinh doanh. + Döï toaùn taøi chính: laø caùc döï toaùn lieân quan ñeán tieàn teä, voán ñaàu tö, baûng caân ñoái keá toaùn, döï toaùn baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh, trong ñoù döï toaùn tieàn teä laø keá hoaïch chi tieát cho vieäc thu vaø chi tieàn, döï toaùn voán ñaàu tö trình baøy döï toaùn caùc taøi saûn daøi haïn vaø voán caàn thieát cho hoaït ñoäng kinh doanh ôû nhöõng naêm tieáp theo, döï toaùn baûng caân ñoái keá toaùn, döï toaùn baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh laø caùc döï toaùn toång hôïp soá lieäu kinh doanh cuûa doanh nghieäp. - Phaân loaïi theo phöông phaùp laäp döï toaùn: + Döï toaùn ngaân saùch linh hoaït: laø döï toaùn cung caáp cho doanh nghieäp khaû naêng öôùc tính chi phí vaø doanh thu taïi nhieàu möùc ñoä hoaït ñoäng khaùc nhau. Döï toaùn linh hoaït ñöôïc laäp theo moái quan heä vôùi quaù trình hoaït ñoäng, giuùp xaùc ñònh ngaân saùch döï kieán töông öùng ôû töøng möùc ñoä vaø phaïm vi hoaït ñoäng khaùc nhau. Thoâng thöôøng döï toaùn linh hoaït ñöôïc laäp ôû 3 möùc ñoä hoaït ñoäng cô baûn laø möùc ñoä hoaït ñoäng bình thöôøng, trung bình; möùc ñoä hoaït ñoäng khaû quan nhaát; möùc ñoä baát lôïi nhaát. Öu ñieåm cuûa döï toaùn linh hoaït laø coù theå thích öùng vôùi söï thay ñoåi cuûa hoaït ñoäng kinh doanh, môû roäng phaïm vi döï toaùn, traùnh ñöôïc vieäc söûa ñoåi döï toaùn moät caùch phieàn phöùc khi möùc ñoä hoaït ñoäng thay ñoåi. Maët khaùc, coù theå duøng döï toaùn ñeå xem xeùt tình hình thöïc hieän trong thöïc teá. + Döï toaùn ngaân saùch coá ñònh: laø döï toaùn taïi caùc soá lieäu töông öùng vôùi moät möùc ñoä hoaït ñoäng aán ñònh tröôùc. Döï toaùn ngaân saùch coá ñònh phuø hôïp vôùi doanh nghieäp coù hoaït ñoäng kinh teá oån ñònh. Döï toaùn coá ñònh chæ döïa vaøo moät möùc ñoä hoaït ñoäng maø khoâng xeùt tôùi möùc ñoä naøy coù theå bò bieán ñoäng trong kyø döï toaùn. Neáu duøng döï toaùn naøy ñeå ñaùnh giaù thaønh quaû kinh doanh cuûa moät doanh nghieäp maø caùc nghieäp vuï luoân bieán ñoäng thì khoù ñaùnh giaù ñöôïc tình hình thöïc hieän döï toaùn cuûa doanh nghieäp. - Phaân loaïi theo möùc ñoä phaân tích: + Döï toaùn töø goác:
14 Döï toaùn töø goác laø khi laäp döï toaùn phaûi gaït boû heát nhöõng döï toaùn soá lieäu ñaõ toàn taïi trong quaù khöù vaø xem caùc nghieäp vuï kinh doanh nhö môùi baét ñaàu. Tieán haønh xem xeùt khaû naêng thu nhaäp, nhöõng khoaûn chi phí phaùt sinh vaø khaû naêng thöïc hieän lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp ñeå laäp caùc baùo caùo döï toaùn. Caùc baùo caùo döï toaùn môùi seõ khoâng leä thuoäc vaøo soá lieäu cuûa baùo caùo döï toaùn cuõ. Döï toaùn töø goác khoâng chòu haïn cheá caùc möùc chi tieâu ñaõ qua, khoâng coù khuoân maãu vì theá noù ñoøi hoûi nhaø quaûn lyù caùc caáp phaûi phaùt huy tính naêng ñoäng chuû quan, tính saùng taïo vaø caên cöù vaøo tình hình cuï theå ñeå laäp döï toaùn ngaân saùch. Phöông phaùp döï toaùn töø goác coù nhieàu öu ñieåm: Thöù nhaát, noù khoâng leä thuoäc vaøo caùc soá lieäu cuûa kyø quaù khöù. Thoâng thöôøng thì caùc doanh nghieäp thöôøng hay döïa vaøo soá lieäu cuûa caùc baùo caùo döï toaùn cuõ keát hôïp vôùi muïc tieâu môùi ñeå laäp döï toaùn ngaân saùch cho naêm sau. Nhöng caùch laäp döï toaùn ngaân saùch nhö vaäy seõ che laáp vaø leä thuoäc vaøo caùc khuyeát ñieåm cuûa kyø quaù khöù toàn taïi maõi trong doanh nghieäp. Döï toaùn töø goác seõ khaéc phuïc nhöôïc ñieåm naøy trong quaù trình laäp döï toaùn. Thöù hai, phöông phaùp döï toaùn töø goác seõ phaùt huy maïnh meõ tính chuû ñoäng vaø saùng taïo cuûa boä phaän laäp döï toaùn. Quan ñieåm cuûa caùc boä phaän laäp döï toaùn khoâng bò aûnh höôûng, chi phoái bôûi nhöõng quan ñieåm sai laàm cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc. Thoâng thöôøng thì caùc boä phaän laäp döï toaùn coù khuynh höôùng döïa vaøo yù ñònh cuûa ngöôøi quaûn lyù cuøng vôùi caùc quy ñònh coù saün ñeå laäp döï toaùn, thieáu chuû ñoäng suy nghó veà tình hình töông lai, khoâng maïnh daïn khai thaùc cô hoäi phaùt trieån coâng vieäc, vì vaäy laøm cho coâng taùc döï toaùn chæ mang tính hình thöùc, maát ñi tính hieäu quaû thöïc söï. Tuy nhieân, nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø taát caû moïi hoaït ñoäng phaân tích, nghieân cöùu ñeàu baét ñaàu töø con soá khoâng, khoái löôïng coâng vieäc nhieàu, thôøi gian duøng cho vieäc laäp döï toaùn daøi, kinh phí cho vieäc laäp döï toaùn cao vaø cuõng khoâng theå chaéc chaén raèng soá lieäu döï toaùn töø goác chính xaùc hoaøn toaøn, khoâng coù sai soùt. + Döï toaùn cuoán chieáu: Döï toaùn cuoán chieáu coøn goïi laø döï toaùn noái maïch. Döï toaùn theo phöông phaùp naøy laø caùc boä phaän laäp döï toaùn seõ döïa vaøo caùc baùo caùo döï toaùn cuõ cuûa doanh nghieäp vaø ñieàu chænh vôùi nhöõng thay ñoåi trong thöïc teá ñeå laäp caùc baùo caùo döï toaùn môùi. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø caùc baùo caùo döï toaùn ñöôïc soaïn thaûo, theo doõi vaø caäp nhaät moät caùch lieân tuïc, khoâng ngöøng. Döï toaùn cuoán chieáu giuùp cho caùc nhaø quaûn lyù doanh nghieäp coù theå keá hoaïch hoùa lieân tuïc caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc naêm moät caùch lieân tuïc maø khoâng ñôïi keát thuùc vieäc thöïc hieän döï toaùn naêm cuõ môùi coù theå laäp döï toaùn cho naêm môùi. Khuyeát ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø quaù trình laäp döï toaùn ngaân saùch leä thuoäc raát nhieàu vaøo caùc baùo caùo döï toaùn cuõ, khoâng phaùt huy tính chuû ñoäng saùng taïo cuûa caùc boä phaän laäp döï toaùn ngaân saùch. 1.2.5.2 Keá toaùn caùc trung taâm traùch nhieäm