Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại của Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu phân tích mối quan hệ chính giữa tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại của Việt Nam. Phản ánh cơ chế, chính sách điều hành tỷ giá Việt Nam trong quá khứ và hiện tại, và nêu lên một số gợi ý những chính sách liên quan nhằm cải thiện cán cân thương mại. Ngoài ra đề tài còn nêu lên một số ý kiến của chuyên gia, những quan điểm khác nhau về cơ chế điều hành tỷ giá hối đoái của Việt Nam trong bối cảnh kinh tế hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại của Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ÕÕÕÕÕ NGUYỄN HỮU THẠNH TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI VÀ CÁN CÂN THƯƠNG MẠI CỦA VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 60.31.12 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS TRẦN NGỌC THƠ TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2010
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của Tôi với sự hướng dẫn của Thầy Trần Ngọc Thơ và với sự giúp đỡ của bạn bè để hoàn thành luận văn này. Số liệu và nội dung của luận văn này là trung thực và chưa từng được công bố trước đây. TP. HCM, ngày 25 tháng 10 năm 2010 Người Cam đoan Nguyễn Hữu Thạnh
LỜI CẢM ƠN Trước tiên, Tôi xin chân thành cảm ơn Thầy Trần Ngọc Thơ đã hướng dẫn, cung cấp nguồn tài liệu tham khảo quý báu, chỉ dẫn kết cấu và cách tạo ra những nét đặc thù riêng của đề tài để làm cho đề tài hay hơn và phù hợp với khả năng của bản thân mình. Nếu không có sự chỉ dẫn của Thầy chắc giờ này Tôi vẫn còn lẫn quẩn trong việc hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn sự động viên của gia đình Tôi. Cảm ơn Ông ngoại, Đặc biệt là người Cha thân yêu và người Mẹ đáng kính của Tôi, Ba là người luôn tin tưởng vào Tôi và đặt niềm tin vào Tôi rất lớn. Thật sự có những lúc Tôi phải chịu nhiều áp lực từ cuộc sống và đã có những lúc Tôi đã bỏ cuộc nhưng mỗi lần như thế thì Tôi lại nghĩ về người. Tôi vẫn nhớ mãi về câu nói của Cha: “ Thạnh à! Cả họ mình chỉ mình con là học tới nơi tới chốn, cố gắng đem niềm vinh dự về nha con, đừng bỏ cuộc. Ba cực khổ quen rồi, Ba cũng già rồi, con cho ba tiền không bằng con cho ba cái hãnh diện, cố gắng lên nghe con!” Ba nói trong nghẹn ngào. Còn mẹ Tôi thì có lần kể lại: “ Hồi đó mày thi đậu đại học. Mẹ khóc với Cậu Út mày; mẹ nói: không biết Chị nên vui hay nên buồn khi biết thằng Tí Lớn (tên cúng cơm của Tôi) nó đậu đại học, vui vì con mình thi đậu, còn buồn vì không có tiền lo cho nó học. Chị tủi thân quá!”. Suốt quá trình tôi đi học với sự giúp đỡ của Cậu Út, Chú Ba và các dì, cậu, mợ, anh, chị,… đã giúp Tôi vượt qua những khó khăn trong cuộc sống và là nguồn động viên tinh thần rất lớn đối với Tôi. Anh xin cảm ơn vợ, cảm ơn những người bạn thân nhất của Tôi, anh cũng xin cảm ơn Em Bảo đã dạy anh cách xử lý kỹ thuật trên Eview. Cuối cùng, Tôi xin chân thành biết ơn những Thầy, Cô đã tận tình truyền đạt những kiến thức trong suốt thời gian Tôi theo học cao học và Tôi xin chúc Quý Thầy, Cô luôn có nhiều sức khỏe, thành công và hạnh phúc trong cuộc sống!
LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: CÁC QUAN ĐIỂM LÝ THUYẾT VÀ MỐT SỐ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN TRÊN THẾ GIỚI VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA TỶ GIÁ VÀ CẤN CÂN THƯƠNG MẠI ........................................................................................ 3 1.1. Các quan điểm chủ đạo trong mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại: ............. 3 1.1.1. Các loại tỷ giá được ứng dụng trong phân tích tác động của tỷ giá lên cán cân thương mại: ......................................................................................................................... 3 1.1.2. Các kiểu thương mại được ứng dụng để phân tích: .................................................. 4 1.1.3. Lý thuyết về các nhân tố tác động lên cán cân thương mại:..................................... 5 1.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về tỷ giá và cán cân thương mại trên thế giới:................ 12 1.3. Cảnh báo nguy cơ về một khả năng chiến tranh tỷ giá toàn cầu trả đũa thương mại: ... 13 Kết luận chương 1:............................................................................................................ 14 CHƯƠNG 2: NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA TỶ GIÁ LÊN CÁN CÂN THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM ...................................................................... 15 2.1. Các bước tính tỷ giá thực song phương và tỷ giá thực đa phương (REER) .................. 15 2.2. Các hạn chế và đánh giá kết quả tính REER: ................................................................ 21 2.2.1. Các hạn chế trong tính toán tỷ giá thực đa phương (REER): ................................. 21 2.2.2. Đánh giá kết quả tính REER................................................................................... 22 2.3. Mối quan hệ giữa xuất nhập khẩu và tỷ giá ................................................................... 24 2.3.1. Tác động của tỷ giá danh nghĩa USD/VND đối với hoạt động xuất nhập khẩu..... 24 2.3.2. Mô hình hồi quy tác động của tỷ giá thực đa phương đối với xuất nhập khẩu: ..... 31 Kết luận chương 2:................................................................................................................ 34 CHƯƠNG 3: KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG CÁC CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ NHẰM CẢI THIỆN CÁN CÂN THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM: .................................................. 36 3.1. Các điều kiện cụ thể của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay:....................................... 36 3.1.1. Tình hình về xuất nhập khẩu: ................................................................................. 36 3.1.2. Tình hình xuất nhập khẩu của một số mặt hàng chủ yếu trong thời gian qua: ....... 37 3.2. Tình hình nợ quốc gia:................................................................................................... 43 3.3. Tình hình bội chi ngân sách và dự trữ quốc gia............................................................. 46 3.3.1. Tình hình bội chi Ngân sách: .................................................................................. 46
3.3.2. Dự trữ quốc gia: ...................................................................................................... 46 3.4. Cơ chế điều hành tỷ giá: ................................................................................................ 47 3.4.1. Diễn biến tỷ giá:...................................................................................................... 47 3.4.2. Biên độ tỷ giá:......................................................................................................... 50 3.5. Các mục tiêu cân bằng cụ thể: ....................................................................................... 53 Kết luận chương 3:................................................................................................................ 54 CHƯƠNG 4: ĐỀ XUẤT MỘT SỐ CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ NHẰM CẢI THIỆN CÁN CÂN THƯƠNG MẠI: ................................................................................................. 56 4.1. Chính sách tỷ giá đảm bảo ngang sức mua của đồng nội tệ: ......................................... 55 4.1.1. Neo đồng tiền vào một rổ tiền tệ: ........................................................................... 56 4.1.2. Sử dụng REER như là dụng cụ để đo lường mức độ định giá của tỷ giá hiện tại: . 56 4.1.3 Bề rộng của dải băng tỷ giá ..................................................................................... 58 4.1.4. Thừa nhận thị trường ngoại hổi không chính thức: ................................................ 58 4.1.5. Chống hiện tượng đôla hóa:.................................................................................... 59 4.1.6. Xây dựng một hệ thống giám sát tài chính hiệu quả: ............................................. 59 4.2. Xây dựng cơ chế quản lý tỷ giá phù hợp với giai đoạn hội nhập: ................................. 59 4.2.1. Lựa chọn cơ chế quản lý tỷ giá và thúc đẩy sự phát triển của thị trường ngoại hối 59 4.2.2. Xây dựng kênh thông tin minh bạch về tỷ giá:....................................................... 62 4.2.3. Không lạm dụng vai trò tỷ giá để tạo lợi lợi thế cạnh tranh cho hàng hóa:............ 62 4.3. Giải pháp khác nhằm hỗ trợ cán cân thương mại: ......................................................... 63 4.3.1. Chính phủ thực hiện các chính sách hố trợ cho các doanh nghiệp trong thời điểm khó khăn như hiện nay:..................................................................................................... 63 4.3.2. Thêm giá trị gia tăng cho hàng hóa xuất khẩu:....................................................... 64 4.3.3. Khuyến khích các doanh nghiệp xuất nhập khẩu sử dụng các công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá:....................................................................................................................... 65 4.3.4. Chiến lược lựa chọn thị trường mục tiêu và đầu tư linh hoạt theo tỷ giá: .............. 65 4.3.5. Kêu gọi chính sách tiêu dùng hàng nội địa của người dân: .................................... 66 Kết luận chương 4:................................................................................................................ 67 KẾT LUẬN ............................................................................................................................ 68
LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Sau khi Việt Nam gia nhập WTO, từ năm cuối năm 2006 đến nay, Việt Nam chúng ta đang dần gỡ bỏ những rào cản thương mại cho phù hợp với điều kiện gia nhập WTO, cơ chế điều hành tỷ giá cũng phải phù hợp với thực trạng của nền kinh tế hội nhập và phải đảm bảo được các mục tiêu vĩ mô của Chính phủ. Cơ chế và những chính sách điều hành tỷ giá là một nhân tố quan trọng tác động trực tiếp lên cán cân thương mại của Việt Nam. Chúng ta phải công nhận rằng cơ chế và chính sách tỷ giá của Việt Nam trong thời gian về sau càng linh hoạt và theo sát với tình hình kinh tế trong và ngoài nước và đã đạt được nhiều thành công rất đáng khích lệ, đặc biệt là những tác động tích cực của tỷ giá lên cán cân thương mại. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công đạt được, Việt Nam vẫn còn gặp nhiều khó khăn trong cạnh tranh thương mại cũng như luôn phải đối diện với “căn bệnh” nhập siêu. Đã có rất nhiều tranh luận đề cập về nguyên nhân của căn bệnh này. Trong đó, có đề cập đến nguyên nhân là do chính sách tỷ giá chưa thật sự hợp lý?!. Để hiểu rõ cụ thể tác động tỷ giá hối đoái có mối tương quan như thế nào với cán cân thương mại thì chúng ta cần phải phân tích thật rõ về nó. Và đó cũng là lý do Tôi lựa chọn đề tài này. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu phân tích mối quan hệ chính giữa tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại của Việt Nam. Phản ánh cơ chế, chính sách điều hành tỷ giá Việt Nam trong quá khứ và hiện tại, và nêu lên một số gợi ý những chính sách liên quan nhằm cải thiện cán cân thương mại. Ngoài ra đề tài còn nêu lên một số ý kiến của chuyên gia, những quan điểm khác nhau về cơ chế điều hành tỷ giá hối đoái của Việt Nam trong bối cảnh kinh tế hiện nay 1
3. Phương pháp nghiên cứu: Chủ yếu sử dụng phương pháp liệt kê, mô tả, so sánh, phân tích số liệu thực tiễn, đối chiếu,… kết hợp về mặt lý thuyết, các học thuyết kinh tế, kinh nghiệm điều hành; lấy mối liên hệ giữa lý thuyết và thực tiển làm phương pháp chủ đạo để phân tích. 4. Định hướng phân tích dữ liệu: Phân tích định tính: - Lấy cơ sở dữ liệu từ những tài liệu chính quy liên quan đến đề tài - Từ những văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến đề tài (nghị định, thông tư, hướng dẫn, quy chế,…) - Từ những nhận định của các chuyên gia kinh tế Phân tích định lượng: - Phân tích số liệu sơ cấp: chạy số liệu thực tiễn trên những mô hình được xây dựng phù hợp với đề tài. - Phân tích số liệu thứ cấp (lấy từ các nguồn thống kê, báo đài, tạp chí, các số liệu phân tích nội bộ, số liệu phân tích của các Ngân hàng, của các chuyên gia kinh tế,…) 5. Cấu trúc đề tài: Đề tài được chia thành 04 chương: CHƯƠNG 1: CÁC QUAN ĐIỂM LÝ THUYẾT VÀ MỐT SỐ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN TRÊN THẾ GIỚI VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA TỶ GIÁ VÀ CẤN CÂN THƯƠNG MẠI CHƯƠNG 2: NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA TỶ GIÁ LÊN CÁN CÂN THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM CHƯƠNG 3: KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG CÁC CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ NHẰM CẢI THIỆN CÁN CÂN THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM CHƯƠNG 4: ĐỀ XUẤT MỘT SỐ CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ NHẰM CẢI THIỆN CÁN CÂN THƯƠNG MẠI 2
CHƯƠNG 1: CÁC QUAN ĐIỂM LÝ THUYẾT VÀ MỐT SỐ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN TRÊN THẾ GIỚI VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA TỶ GIÁ VÀ CẤN CÂN THƯƠNG MẠI: 1.1. Các quan điểm chủ đạo trong mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại: 1.1.1. Các loại tỷ giá được ứng dụng trong phân tích tác động của tỷ giá lên cán cân thương mại: 1.1.1.1. Tỷ giá hối đoái danh nghĩa (Nominal Exchange Rate) Tỷ giá danh nghĩa là tỷ giá được sử dụng (niêm yết) hàng ngày trong giao dịch trên thị trường ngoại hối, nó chính là giá của một đồng tiền được biểu thị thông qua đồng tiền khác mà chưa đề cập đến tương quan sức mua hàng hóa và dịch vụ giữa chúng. Tỷ giá hối đoái danh nghĩa song phương là giá cả của một đồng tiền so với một đồng tiền khác mà chưa đề cập đến chênh lệch lạm phát giữa hai nước. Tỷ giá danh nghĩa đa phương (NEER–Nominal Efective Exchange rate): NEER không phải là tỷ giá, nó là một chỉ số được tính bằng cách chọn ra một số loại ngoại tệ đặc trưng (rổ tiền tệ) và tính tỷ giá trung bình các tỷ giá danh nghĩa của các đồng tiền có tham gia vào rổ tiền tệ với tỷ trọng tỷ giá tương ứng. Tỷ trọng của tỷ giá song phương có thể lấy tỷ trọng thương mại của nước có đồng nội tệ đem tính NEER so các nước có đồng tiền trong rổ được chọn. 1.1.1.2. Tỷ giá hối đoái thực (Real Exchange Rate) Tỷ giá hối đoái thực là tỷ giá hối đoái danh nghĩa giữa hai đồng tiền được điều chỉnh bởi chỉ số giá cả giữa hai nước. Tỷ giá thực phản ảnh tương quan sức mua hàng hóa và dịch vụ giữa hai quốc gia. Tỷ giá thực song phương (RER) là tỷ giá danh nghĩa1 đã được điều chỉnh theo mức chênh lệch lạm phát giữa hai nước, nó là chỉ số thể hiện sức mua của đồng nội tệ so với đồng ngoại tệ. Vì thế có thể xem tỷ giá thực là thước đo sức cạnh tranh trong mậu dịch quốc tế của một quốc gia so với một quốc gia khác. 3
Tỷ giá thực đa phương hay tỷ giá thực hiệu lực (REER): Tỷ giá thực song phương chỉ cho chúng ta biết được sự lên giá hay xuống giá của đồng nội tệ so với một đồng ngoại tệ. Ngày nay, quan hệ thương mại là đa phương, một nước có quan hệ buôn bán với rất nhiều nước trên thế giới. Vấn đề được đặt ra là tại một thời điểm nhất định làm sao có thể biết được đồng nội tệ lên giá hay giảm giá so với các đồng tiền của các quốc gia khác có quan hệ mậu dịch, hay nói cách khác là làm sao để có thể biết được tương quan sức mua hàng hóa của đồng nội tệ với các đồng ngoại tệ để làm cơ sở đánh giá tác động của tỷ giá đối với cán cân thương mại của quốc gia? Để có cái nhìn toàn diện hơn về vị thế cạnh tranh của hàng hóa trong nước với các đối tác thương mại khác người ta dùng tỷ giá thực đa phương (tỷ giá trung bình). Tỷ giá thực đa phương là một chỉ số phản ánh mức độ cạnh tranh về giá cả của quốc gia và là cơ sở để đánh giá đồng nội tệ bị định giá cao hay thấp. Chỉ số này rất hữu ích cho việc đạt được mục tiêu thích hợp trong cơ chế tỷ giá hỗn hợp giữa linh hoạt và cố định. Vì vậy, nó được nhìn nhận như là dữ liệu cơ bản cho quá trình thực thi chính sách. Tỷ giá thực đa phương được tính toán để định ra giá trị thực của đồng nội tệ so với các ngoại tệ (rổ ngoại tệ). Bằng cách điều chỉnh tỷ giá theo chênh lệch lạm phát quốc nội so với lạm phát các đối tác tác thương mại, ta sẽ có tỷ giá thực song phương với từng đồng ngoại tệ. Sau đó xác định quyền số (mức độ ảnh hưởng đối với tỷ giá thực thông qua tỷ trọng thương mại của từng đối tác với quốc gia có đồng tiền tính REER). Khi REER lớn hơn 100, đồng nội tệ bị định thấp, ngược lại REER nhỏ hơn 100 bị định giá cao, REER bằng 100 đồng nội tệ có ngang giá sức mua so với “rổ tiền tệ” 1.1.2. Các kiểu thương mại được ứng dụng để phân tích: 1.1.2.1. Thương mại song phương: là hoạt động trao đổi mua bán hàng hóa, dịch vụ giữa hai bên (phía), hai quốc gia trên cơ sở tự nguyện thỏa thuận song phương. 1.1.2.2. Thương mại đa phương: Là hoạt động trao đổi, mua bán hàng hóa, dịch vụ nhiều bên (phía), nhiều quốc gia. Việc trao đổi mua bán đa phương phải tuân thủ những thỏa thuận chung của tổ chức (hiệp hội) đa phương đó. Hệ thống thương mại đa 4
phương trước hết được quy ước chung. Điều này đối lập với các mối quan hệ thương mại song phương, trong đó chỉ có hai nước tự thoả thuận những quy tắc điều chỉnh thương mại giữa hai nước đó với nhau. Trong WTO, từ "đa phương" có ý nghĩa phân định rõ rệt hơn. Hệ thống thương mại đa phương dùng để chỉ hệ thống thương mại do WTO điều chỉnh. Do không phải toàn bộ các nước trên thế giới đều là thành viên WTO nên "đa phương" sẽ chỉ phạm vi hẹp hơn "toàn cầu". Mặt khác, "đa phương" cũng không đồng nghĩa với những thoả thuận của từng nhóm nước tại một khu vực nhất định trên thế giới, ví dụ như EU, ASEAN, NAFTA, v.v... Như vậy, "đa phương" là khái niệm đứng giữa "toàn cầu" và "khu vực". Cần lưu ý rằng trong quan hệ quốc tế nói chung, "đa phương" có thể chỉ bất kỳ mối quan hệ nào có hơn hai nước trở lên tham gia. 1.1.3. Lý thuyết về các nhân tố tác động lên cán cân thương mại: 1.1.3.1. Hiệu ứng của phá giá lên cán cân thương mại: Phá giá tiền tệ là làm giảm giá trị đồng nội tệ so với các ngoại tệ khác. Phá giá sẽ làm tăng tỷ giá danh nghĩa kéo theo tỷ giá thực tăng sẽ kích thích xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, cải thiện cán cân thương mại. Khi tỷ giá tăng (phá giá), giá xuất khẩu rẻ đi khi tính bằng ngoại tệ, giá nhập khẩu tính theo đồng nội tệ tăng được gọi là hiệu ứng giá cả. Khi tỷ giá giảm làm giá hàng xuất khẩu rẻ hơn đã làm tăng khối lượng xuất khẩu trong khi hạn chế khối lượng nhập khẩu. Hiện tượng này gọi là hiệu ứng khối lượng. Cán cân thương mại xấu đi hay được cải thiện tùy thuộc vào hiệu ứng giá cả và hiệu ứng số lượng cái nào trội hơn. Trong ngắn hạn, khi tỷ giá tăng trong lúc giá cả và tiền lương trong nước tương đối cứng nhắc sẽ làm giá hàng hóa xuất khẩu rẻ hơn, nhập khẩu trở nên đắt hơn: các hợp đồng xuất khẩu đã được ký kết với tỷ giá cũ, các doanh nghiệp trong nước chưa huy động đủ nguồn lực để sẳn sàng tiến hành sản xuất nhiều hơn trước nhằm đáp ứng nhu cầu xuất khẩu tăng lên, cũng như nhu cầu trong nước tăng lên. Ngoài ra, trong ngắn hạn, cầu hàng nhập khẩu không nhanh chóng giảm còn do tâm lý người tiêu dùng. 5
Khi phá giá, giá hàng nhập khẩu tăng lên, tuy nhiên, người tiêu dùng có thể lo ngại về chất lượng hàng nội hay trong nước chưa có hàng thay thế xứng đáng hàng nhập làm cho cầu hàng nhập khẩu chưa thể giảm ngay. Thâm hụt (-) Thặng dư (+) Cán cân vãng lai Thời gian Do đó, số lượng hàng xuất khẩu trong ngắn hạn không tăng lên nhanh chóng và số lượng hàng nhập cũng không giảm mạnh. Vì vậy, trong ngắn hạn hiệu ứng giá cả có tính trội hơn hiệu ứng số lượng làm cho cán cân thương mại xấu đi. Trong dài hạn, giá hàng nội địa giảm đã kích thích sản xuất trong nước và người tiêu dùng trong nước cũng đủ thời gian tiếp cận và so sánh chất lượng hàng trong nước với hàng nhập. Mặt khác, trong dài hạn, doanh nghiệp có thời gian tập hợp đủ các nguồn lực để tăng khối lượng sản xuất. Lúc này sản lượng bắt đầu co giãn, hiệu ứng số lượng có tính trội hơn hiệu ứng giá cả làm cán cân thương mại được cải thiện. Đường cong J là một đường mô tả hiện tượng cán cân vãng lai bị xấu đi trong ngắn hạn và chỉ cải thiện trong dài hạn. Đường biểu diễn hiện tượng này giống hình chữ J. Theo kết quả nghiên cứu của Krugman (1991), người đã tìm ra hiệu ứng đường cong J khi phân tích cuộc phá giá đô la Mỹ trong thời gian 1985 – 1987, thì ban đầu cán cân vãng lai xấu đi, sau đó khoảng hai năm cán cân vãng lai đã được cải thiện. 6
Hình 1.1: Hiệu ứng đường cong J Cán cân vãng lai Thặng dư (+) Thời gian Thâm hụt (-) Nguyên nhân xuất hiện đường cong J là do trong ngắn hạn hiệu ứng giá cả có tính trội hơn hiệu ứng số lượng nên làm xấu đi cán cân thương mại, ngược lại trong dài hạn, hiệu ứng số lượng có tính trội hơn hiệu ứng giá cả làm cán cân thương mại được cải thiện. Một số nhân tố ảnh hưởng đến thời gian tác động lên cán cân thương mại trong lý thuyết hiệu ứng đường cong J: Tuy nhiên, có nhiều đề tài nghiên cứu thực tiễn đã chứng minh được sự tồn tại của đường cong J khi tiến hành phá giá đồng nội tệ như Grassman (1973), Razin (1981), Dr. Alireza Rahimiboroujerdi (2004). Bên cạnh đó vẫn có một số nghiên cứu chứng minh được không có sự hiện diện của đường cong J trong nghiên cứu của họ như: Ahmad and Yang (2004), Ng Yuen – Ling, Har Wai – Mun, Tan Geoi – Mei (2008). Thêm một phát hiện thứ ba theo nghiên cứu của Deepak Garg and Sandeep Ramesh (2005) chứng minh được sự tồn tại của đường cong M, lập luận trên cơ sở (khi tỷ giá tăng, ngay tức thì lượng nhập khẩu sẽ giảm và xuất khẩu sẽ không giảm dẫn đến sự thặng dư tức thì cán cân thương mại do nhập khẩu giảm, giai đoạn tiếp theo là hiệu 7
ứng giá cả từ việc phá giá làm cho cán cân thương mại bị thâm hụt, giai đoạn kế tiếp là ảnh hưởng của hiệu ứng khối lượng (gia tăng xuất khẩu) làm cán cân thương mại thặng dư, đến thời điểm tiếp theo nữa là giai đoạn tự điều tiết của thị trường và hoạt động thương mại sẽ trở lại bình thường dẫn đến xét trong dài hạn thì hiệu ứng đường cong J là không tồn tại. Hình 1.2: Đường cong M ở Ấn Độ trong nghiên cứu của Deepak Garg and Sandeep Ramesh (2005) Một số nhân tố ảnh hưởng đến thời gian tác động lên cán cân thương mại trong lý thuyết hiệu ứng đường cong J là: Năng lực sản xuất hàng hóa thay thế nhập khẩu: Đối với các nền kinh tế đang phát triển (Việt Nam thuộc nhóm nước này), có một số hàng hóa các nền kinh tế này không thể sản xuất được hay có sản xuất được đi nữa thì chất lượng không tốt bằng hoặc giá cả có thể cao hơn. Vì vậy, mặc dù giá nhập khẩu có đắt hơn, người tiêu dùng cũng không thể lựa chọn hàng trong nước. Điều này làm kéo dài thời gian của hiệu ứng giá cả. 8
Tỷ trọng hàng hóa đủ tiêu chuẩn xuất khẩu: Đối với các nước phát triển tỷ lệ hàng hóa đủ chuẩn tham gia thương mại quốc tế cao nên hiệu ứng giá cả có thời gian tác động lên cán cân thương mại thường là thấp. Ngược lại, các nước đang phát triển tỷ trọng loại hàng hóa này nhỏ, cho nên một sự phá giá tiền tệ làm cho khối lượng xuất khẩu tăng chậm hơn. Điều này làm cho hiệu ứng khối lượng ít có tác động đến cán cân thương mại hơn ở các nước đang phát triển. Vì vậy, tác động cải thiện cán cân thương mại của phá giá ở các nước phát triển thường mạnh hơn ở các nước đang phát triển. Tỷ trọng hàng nhập khẩu trong giá thành hàng sản xuất trong nước: Nếu tỷ trọng này cao, giá thành sản xuất của hàng hóa trong nước sẽ tăng lên khi hàng nhập khẩu tăng giá. Điều này làm triệt tiêu lợi thế giá rẻ của hàng xuất khẩu khi phá giá. Cho nên, phá giá tiền tệ chưa hẳn đã làm tăng khối lượng hàng xuất khẩu. Mức độ linh hoạt của tiền lương: Động thái phá giá tiền tệ thường làm chỉ số giá hàng tiêu dùng tăng lên. Nếu tiền lương linh hoạt, nó sẽ tăng theo chỉ số giá. Điều này làm tăng chi phí sản xuất, từ đó làm cho giá hàng trong nước giảm bớt lợi thế có được từ phá giá tiền tệ. Tâm lý người tiêu dùng và thương hiệu quốc gia của hàng hóa trong nước: Nếu người tiêu dùng trong nước có tâm lý sùng hàng ngoại, thì một sự đắt lên của hàng nhập và sự rẻ đi của hàng trong nước có tác động đến hành vi tiêu dùng của họ, họ sẽ tiếp tục sử dụng hàng nhập mặc dù giá có đắt hơn. Tiếp theo, mức độ gia tăng số lượng hàng xuất khẩu phụ thuộc vào sự tin tưởng và ưa chuộng hàng hóa xuất khẩu của người tiêu dùng nước ngoài. 1.1.3.2. Chi phí thương mại: theo nghiên cứu thực tiễn của Baldwin and Krugman(1989), Nunn (2007), Levchenko (2007), Antoine Berthou (2008) và một số chuyên gia khác về sự tác động của chi phí thương mại lên hoạt động xuất khẩu đồng thời gián tiếp tác động lên cán cân thương mại của quốc gia với một độ trễ nhất định. Nghiên cứu nói rằng độ co giãn của xuất khẩu theo tỷ giá sẽ giảm khi: 9
(i) chất lượng kém về thể chế (cơ chế quản lý) của các quốc gia đến làm phát sinh chi phí chìm (quan liêu, tham nhũng, chính sách không ổn định, quyền lợi dân chủ, pháp luật và trật tự, chính sách đầu tư, hàng rào thuế quan). Sự không ổn định càng cao sẽ làm tăng những khoảng chi phí chìm rất lớn (ii) khoảng cách xa hơn về mặt địa lý (iii) hiệu quả của hải quan là thấp ở cả các nước nhập khẩu và xuất khẩu(chủ yếu là thủ tục khai báo hải quan) 1.1.3.3. Cơ chế điều hành tỷ giá và chính sách bảo hộ của Chính phủ: Trong các cuộc nghiên cứu thực nghiệm gần đây của các chuyên gia trên thế giới thì hầu hết đã tìm ra được tầm quan trọng cũng như vay trò của tỷ giá đối với hàng hóa xuất nhẩu nói riêng và cán cân thương mại nói chung. Các nhà hoạch định kinh tế ngoài việc dùng công cụ tỷ giá để cân đối các mục tiêu quốc gia còn có thể dùng nó để làm công cụ hỗ trợ cho hoạt động xuất khẩu của hàng hóa trong nước nhằm gia tăng thặng dư cán cân thương mại. Việc tạo lợi thế cạnh tranh cho hàng hóa xuất khẩu trong nước đã được rất nhiều nước trên thế giới áp dụng như Trung Quốc, Thái Lan, Hàn Quốc,… và đang trở thành xu hướng (cũng có thể là lạm dụng) toàn cầu trong giai đoạn hiện nay và các chuyên gia trên thế giới cảnh báo rằng có thể nó sẽ gây ra một hình thức chiến tranh mới trong lịch sử đó là “chiến tranh tỷ giá”. Viễn cảnh này sẽ dẫn đến nhiều hậu quả rất khác nhau, có thể làm giảm uy tín của một quốc gia trên thế giới, một cơ chế phòng thủ thương mại (trừng phạt thương mại) sẽ được hình thành cho mỗi quốc gia, làm mất dần tính bình đẳng và lành mạnh trong thương mại quốc tế, tệ hơn hết là thế giới sẽ đối diện với các cuộc khủng hoảng tài chính trên thế giới. Trong một xu thế thương mại toàn cầu thì chính sách bảo hộ thương mại không phải là một lựa chọn tối ưu cho một quốc gia, cần phải giảm bớt và gỡ bỏ trong thời gian tới. Một chính sách bảo hộ thương mại của quốc gia này thì sẽ được xem là rào cản thương mại đối với quốc gia khác và chắc chắn họ sẽ phản ứng lại bằng cách này hay cách khác. Chính sách bảo hộ có thể là ưu đãi thuế xuất khẩu, tăng thuế nhập khẩu, 10
trợ cấp xuất khẩu, các chính sách ưu đãi nói chung cho các công ty xuất khẩu nội địa,… sẽ làm tăng lợi thế cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu trong nước so với các nước khác nhưng về lâu dài thì đây không phải là lựa chọn tối ưu mà cần có những chính sách khôn ngoan hơn để thay thế. 1.1.3.4. Hệ số co giãn xuất nhập khẩu và điều kiện Marshall – Lerner: Phương pháp hệ số co giãn do 2 tác giả Alfred Marshall và Abba Lerner áp dụng lần đầu và được Joan Robinson (1973), Fritz Machlup (1955) mở rộng. Phương pháp này dựa trên một số giả thiết: Cung và cầu hàng hóa có hệ số co giãn hoàn hảo, nghĩa là ứng với mỗi mức giá nhất định thì nhu cầu hàng hóa xuất nhập khẩu luôn luôn được thỏa mãn. Nội dung của phương pháp này chủ yếu phân tích những tác động của phá giá lên cán cân vãng lai. Hệ số co giãn xuất khẩu: thể hiện phần trăm thay đổi của xuất khẩu khi tỷ giá thay đổi 1% dX/X ηx = dE/E Hệ số co giãn nhập khẩu: thể hiện phần trăm thay đổi của xuất khẩu khi tỷ giá thay đổi 1% dM/M ηm = dE/E Điều kiện Marshall-Lerner phát biểu rằng, để cho việc phá giá tiền tệ có tác động tích cực tới cán cân thanh toán, thì giá trị tuyệt đối của tổng hai độ co giãn theo giá cả của xuất khẩu và độ co giãn theo giá cả của nhập khẩu phải lớn hơn 1, (ηx + ηm>1). Điều kiện này đặt theo tên của hai học giả kinh tế đã phát hiện ra nó, đó là Alfred Marshall và Abba Lerner. 11
Một số nghiên cứu thực nghiệm về độ co giãn như Yue and Hua (2002), Bénassy – Quéré and Lahrèche – Révil (2003), Lau et al (2004), Marquez and Schindler (2006), Shu and Yip (2006) cho thấy rằng trong dài hạn (từ hai đến ba năm) tổng hệ số co giãn xuất khẩu và nhập khẩu lớn hơn 1, tức phá giá có tác động đến xuất nhập khẩu. Theo khảo sát thực nghiệm của Goldstein và Kahn (1985) thì tổng hệ số co giãn trong dài hạn (dài hơn hai năm) luôn lớn hơn 1, trong khi trong ngắn hạn (dưới 6 tháng) nó có xu hướng tiến gần đến 1. Nhìn chung, đa số các nhà nghiên cứu đều cho rằng hệ số co giãn xuất khẩu và hệ số co giãn nhập khẩu trong ngắn hạn nhỏ hơn trong dài hạn. Vì vậy, điều kiện Marshall-Lerner chỉ có thể được duy trì trong dài hạn. Có quan điểm cho rằng các nước đang phát triển thường phụ thuộc nhiều vào hàng nhập khẩu nên độ co giãn giá của cầu hàng nhập khẩu là nhỏ (tức trị giá nhập khẩu sẽ không giảm bao nhiêu khi phá giá nội tệ). Các nước phát triển có thị trường xuất khẩu tương đối có tính cạnh tranh nên độ co giãn cầu hàng xuất khẩu có thể lớn hơn (tức giá trị xuất khẩu tăng mạnh khi phá giá nội tệ). Điều này hàm ý rằng phá giá ở các nước phát triển sẽ có tác động cải thiện cán cân thương mại mạnh hơn so với các nước đang phát triển hay nói cách khác, việc phá giá là một giải pháp có thể cải thiện thâm hụt thương mại ở quốc gia này nhưng có thể sẽ không có tác động ở quốc gia khác. Nó cũng khuyến cáo các quốc gia đang phát triển nên thận trọng khi sử dụng biện pháp phá giá mạnh đồng nội tệ của mình nhằm kích thích xuất khẩu. 1.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về tỷ giá và cán cân thương mại trên thế giới: Đã có rất nhiều tranh luận lý thuyết lẫn nghiên cứu thực tiễn về mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại trên thế giới. Từ việc nghiên cứu độc lập mối tương quan giữa tỷ giá và cán cân thương mại đến các nghiên cứu tổng hợp thêm các yếu tố tác động đồng thời khác lên cán cân thương mại. Kết quả chứng minh thực tiễn trên từng quốc gia, từng khung thời gian và trên từng quốc gia lại đưa ra rất nhiều kết quả khác nhau. Phương pháp, cách tiếp cận đa dạng của các nhà kinh tế học đã giúp cho chúng ta có một cái nhìn toàn diện, đa chiều về mối quan hệ này. 12
Các nhà kinh tế học dần dần chuyển hóa các cơ sở lý thuyết thành nghiên cứu ứng dụng cho thực tiễn, tìm nguyên nhân và giải pháp nhằm cải thiện cán cân thương mại cho từng quốc gia với đặc thù riêng của từng quốc gia đó. Các kết quả nghiên cứu thực nghiệm của các tác giả như Viaence and de Vries (1992), Franke (1991), Sercu and Vanhulle (1992), Hook and Boon (2000), Vergil (2002), Das (2003), Berdin et al. (2003), Baak (2004), Arize et al. (2005), Hwang and Lee (2005), Lee and Saucier (2005), Alicia García - Herrero and Tuuli Koivu (2007), Ng Yuen – Ling, Har Wai – Mun, Tan Geoi – Mei (2008) Alicia García - Herrero and Tuuli Koivu (2007), Ng Yuen – Ling, Har Wai – Mun, Tan Geoi – Mei (2008) vẫn tập trung trả lời một câu hỏi là: sự biến động của tỷ giá sẽ làm thay đổi cán cân thương mại như thế nào? Kết quả đưa là một khuynh hướng từ không tác động đến có tác động đồng biến đến hoạt động xuất khẩu; nghĩa là tăng tỷ giá sẽ làm cải thiện được cán cân thương mại hay nói cách khác là làm giảm giá trị đồng nội tệ có khuynh hướng có lợi cho xuất khẩu. Như vậy, mỗi điều kiện cụ thể của từng quốc gia thì sẽ cho ra những kết quả nghiên cứu thực nghiệm khác nhau và nguyên nhân cũng khác nhau. Nhưng có một điểm chung nhất là việc tăng tỷ giá hay nói cách khác là làm giảm giá trị đồng nội tệ ít nhiều có ảnh hưởng tích cực lên hoạt động xuất khẩu của quốc gia đó. Còn việc cán cân thương mại có được cải thiện hay không thì còn phải xét đến một số yếu tố tác động như độ co giãn của xuất khẩu – nhập khẩu theo tỷ giá, cơ chế điều hành tỷ giá, chính sách bảo hộ thương mại, chi phí thương mại, cơ cấu xuất nhập khẩu và một số yếu tố khác và có một xu hướng là các quốc gia trên thế giới đang có khuynh hướng định giá thấp đồng nội tệ để tạo lợi thế cạnh tranh cho hàng xuất khẩu. 1.3. Cảnh báo nguy cơ về một khả năng chiến tranh tỷ giá toàn cầu trả đũa thương mại: Gần đây chúng ta đã thấy rằng có rất nhiều tranh cãi trên thế giới phê phán về chính sách định giá thấp đồng nội tệ của một số quốc gia trên thế giới để tạo lợi thế cạnh tranh cho hàng xuất khẩu, điểm nhấn là Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, 13
Brasil,… các quốc gia bị ảnh hưởng chắc chắn sẽ không chịu ngồi yên để chịu phần thiệt thòi về mình và chắc chắn họ sẽ có những biện pháp phản ứng lại là điều tất yếu, có thể họ phá giá đồng bản tệ nếu điều kiện vĩ mô cho phép hoặc sẽ xây dựng nên các bức tường phòng thủ như trừng phạt thương mại, rào cản thuế quan, chính sách hỗ trợ hàng xuất khẩu trong nước, hoặc tạo ra các áp lực về ngoại giao để bắt buộc các nước định giá thấp đồng bản tệ phải định giá lại. Nếu các nước trên thế giới cứ mạnh ai nấy làm theo cách riêng của mình mà không có một thỏa thuận chung thì nguy cơ về một cuộc chiến tranh tỷ giá hoàn toàn có thể xảy ra trên thế giới. Kết luận chương 1: Trong phần trình bày của chương đã nêu lên những quan điểm về lý thuyết cũng như những nghiên cứu thực nghiệm của nhiều tác giả trên thế giới mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại. Các kết quả thực nghiệm đã nêu lên được rằng sự tác động của tỷ giá lên cán cân thương mại là rất khác nhau cho mỗi quốc gia, thậm chí đối với một quốc gia nếu chọn khung thời gian kiểm chứng khác nhau cũng có những kết quả khác nhau vì tỷ giá và cán cân thương mại còn phải chịu sự chi phối của những nhân tố khác như: GDP, FDI, Thuế bảo hộ, cơ chế điều hành, chi phí thương mại, chi phí nhân công, tập quán thương mại quốc tế, độ co giãn của xuất khẩu nhập khẩu đối với tỷ giá của từng quốc gia, nợ quốc gia,… Trong chương tiếp theo chúng ta sẽ phân tích mối quan hệ tác động giữa tỷ giá lên cán cân thương mại như thế nào ở Việt Nam? 14
CHƯƠNG 2: NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA TỶ GIÁ LÊN CÁN CÂN THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM Trong phần trình bày này với kiến thức phân tích kỹ thuật ứng dụng còn hạn chế, Tôi xin chạy mô hình hồi quy cơ bản trên phần mềm EVIEW để phân tích. Rất mong nhận được sự cảm thông của Thầy cô và những đọc giả xem được phần trình bày này. 2.1. Các bước tính tỷ giá thực song phương và tỷ giá thực đa phương (REER) Chọn năm cơ sở: năm cơ sở là năm được sử dụng làm năm gốc cho việc tính toán tỷ giá thực đa phương. Việc lựa chọn năm cơ sở này rất quan trọng vì tương ứng với mốc thời gian khác nhau sẽ cho ra kết quả tính tỷ giá thực đa phương khác nhau. Năm cơ sở tốt nhất là không quá xa vì nếu thời gian phân tích quá xa sẽ không sát với thực tế. Theo quan điểm của chúng tôi có 3 mốc thời gian có thể lựa chọn làm năm cơ sở là: 1992, 2000, 2001. Mỗi năm sẽ có từng đặc điểm khác nhau. Năm 1992 là năm kinh tế Việt Nam thực hiện chương trình “đổi mới” , xóa bỏ cơ chế kế hoạch hóa và cho phép tự do giá cả nhiều mặt hàng đã làm cho tỷ giá trong năm này gần như đạt được trạng thái cân bằng thực, các chỉ tiêu về vĩ mô tương đối ổn định. Năm 2000, 2001 là hai năm khá lý tưởng cho việc chọn làm năm gốc vì các năm 2000, 2001 có tỷ lệ thâm hụt cán mậu dịch là rất thấp và ổn định chỉ số giá tiêu dùng các năm này cũng được đánh giá là ổn định. Chúng ta sẽ sử dụng mốc thời gian là năm 2000 để dễ có cơ sở nhận định khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam hơn và với quy mô mẫu cũng tương đối vừa và phù hợp. Chọn rổ tiền tệ đặc trưng: Đồng tiền được đưa vào “rổ tiền” để tham gia tính tỷ giá thực đa phương sẽ căn cứ và ưu tiên theo một số tiêu chí là những đối tác thương mại truyền thống với Việt Nam có tỷ trọng thương mại lớn, các đối tác có sự cạnh tranh trong xuất khẩu với Việt Nam, các đồng tiền mạnh, đại diện các đối tác tiềm năng trong thời gian tới. 15