Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trong doanh nghiệp – Thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:85

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận, các vấn đề pháp lý về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động và thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân các cấp tại tỉnh Bình Dương, từ đó luận văn đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trong doanh nghiệp – Thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT ĐẶNG MAI HIÊN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TRONG DOANH NGHIỆP – THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN CÁC CẤP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8380107 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÌNH DƯƠNG – 2023
UBND TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT ĐẶNG MAI HIÊN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TRONG DOANH NGHIỆP – THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN CÁC CẤP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8380107 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN HOÀNG THAO BÌNH DƯƠNG – 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn Thạc sĩ “Pháp luật về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trong doanh nghiệp – Thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Hoàng Thao. Các số liệu nêu trong luận văn hoàn toàn trung thực và có nguồn trích dẫn rõ ràng. Kết quả nghiên cứu của luận văn không có sự trùng lặp với bất kỳ công trình nào đã công bố. Tác giả Đặng Mai Hiên i
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................. v MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN ........................................ 11 1.1. Khái quát về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ............................... 11 1.1.1. Khái niệm đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ............................... 11 1.1.2. Đặc điểm của đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động .......................... 14 1.1.3. Ý nghĩa của đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ............................. 17 1.2. Những vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân ............................................................................... 18 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ ......... 18 1.2.2. Khái niệm, đặc điểm của GQTC đơn phương chấm dứt HĐLĐ ............... 21 1.2.3. Ý nghĩa của giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ ............. 25 1.3. Nội dung pháp luật điều chỉnh về GQTC về đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Tòa án nhân dân ................................................................................................... 26 1.3.1. Nguyên tắc giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Tòa án nhân dân ............................................................................................................... 26 1.3.2. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt HĐLĐ của Tòa án nhân dân........................................................................................................... 29 1.3.3. Thời hiệu khởi kiện yêu cầu giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Toà án nhân dân .................................................................................. 29 ii
1.3.4. Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Toà án nhân dân ................................................................................................... 30 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1............................................................................... 32 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN CÁC CẤP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH DƯƠNG33 2.1. Thực trạng áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân ............................................................... 33 2.1.1. Căn cứ đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ..................................... 33 2.1.2. Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại TAND ..................................................................................................... 38 2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương ....................... 40 2.2.1. Khái quát về tình hình giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương ................................ 40 2.2.2. Đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương .......... 41 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2............................................................................... 56 CHƯƠNG 3. HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG ........................... 57 3.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân ............................................... 57 3.2. Định hướng hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân ......................................................... 58 3.2.1. Đảm bảo lợi ích của cả người lao động và người sử dụng lao động khi chấm dứt quan hệ lao động ............................................................................................ 58 iii
3.2.2. Thủ tục giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt lao động đơn giản, chặt chẽ, linh hoạt và tạo sự tiện lợi cho các bên tranh chấp....................................... 59 3.2.3. Chuyên môn hóa hoạt động xét xử các vụ án đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ................................................................................................................ 60 3.2.4. Đảm bảo tính khả thi của các quy định về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ................................................................................ 60 3.3. Giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật Việt Nam hiện hành giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại TAND.................................. 61 3.3.1. Giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật lao động về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động ........................................................... 61 3.3.2. Giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật tố tụng dân sự về giải quyết đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động .................................................................. 61 3.3.3. Kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại các Toà án nhân dân trên địa bàn tỉnh Bình Dương .. 63 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3............................................................................... 65 KẾT LUẬN CHUNG ..................................................................................... 66 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... i iv
DANH MỤC VIẾT TẮT BLLĐ Bộ Luật lao động GQTC Giải quyết tranh chấp HĐLĐ Hợp đồng lao động ILO Tổ chức Lao động Quốc tế NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động Nghị định số 145/2020/NĐ-CP ngày ngày 14/12/2020 của Chính phủ quy Nghị định 145/2020/NĐ-CP định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Bộ luật lao động về điều kiện lao động và quan hệ lao động. QHLĐ Quan hệ lao động TAND Tòa án nhân dân TCLĐ Tranh chấp lao động TULĐTT Thỏa ước lao động tập thể v
MỞ ĐẦU 1. Lý do thực hiện đề tài: Hợp đồng lao động (HĐLĐ) là cơ sở ràng buộc người lao động (NLĐ) và người sử dụng lao động (NSDLĐ) thực hiện đúng các cam kết đã thỏa thuận. Do đó, HĐLĐ được xem là biện pháp hữu hiệu nhất giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ và NSDLĐ1. Trong kinh tế thị trường, về khía cạnh pháp luật, người lao động (NLĐ) và NSDLĐ là bình đẳng. Tuy nhiên, nhu cầu việc làm trong xã hội ngày càng lớn, cán cân cung cầu về việc làm không cân bằng. Đặc biệt trong mấy năm vừa qua, do tác động của suy thoái kinh tế và sự ảnh hưởng của Đại dịch Co-vid, nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn buộc phải thu hẹp sản xuất dẫn đến nhiều NLĐ không có việc làm, bị mất việc làm, thiếu hụt việc làm tạo sự bất bình đẳng giữa NLĐ và NSDLĐ. Để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi chủ thể khi một bên không còn ý định tiếp tục thực hiện HĐLĐ theo ý muốn của họ đòi hỏi pháp luật cần có các quy định rõ ràng, cụ thể đối với hành vi này, vì hệ quả của nó với mỗi bên và xã hội là không nhỏ. Hành vi đơn phương chấm dứt HĐLĐ sẽ giải phóng các chủ thể khỏi những quyền và nghĩa vụ đã từng trói buộc họ trước đó. Bảo vệ NLĐ chống lại trường hợp bị chấm dứt HĐLĐ một cách tuỳ tiện và đảm bảo lợi ích hợp pháp của NSDLĐ trong những chuẩn mực, pháp lý do nhà nước quy định là mối quan tâm hàng đầu của pháp luật lao động các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Đảm bảo quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ cũng là yếu tố quan trọng góp phần cân đối sự linh hoạt, năng động của thị trường lao động. Vào năm 2019, Bộ luật Lao động 2019 được Quốc hội thông qua và thay thế cho Bộ luật Lao động năm 2012 với những quy định hoàn thiện hơn, đảm bảo quyền và lợi ích của các chủ thể tham gia vào QHLĐ, trong đó có cơ chế giải quyết đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án. Quá trình giải quyết đơn 1 Nguyễn Hữu Chí (2002), Hợp đồng lao động trong cơ chế thị trường ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ luật học, Đại học Luật Hà Nội, tr 32. 1
phương chấm dứt hợp đồng lao động của Tòa án trong vài năm vừa qua đã có những tác động lớn, góp phần tạo ra sự ổn định trong các QHLĐ, nâng cao chất lượng sản xuất và đời sống xã hội. Tuy nhiên, trên thực tế tại các Tòa án trên địa bàn tỉnh Bình Dương cho thấy vẫn gặp không ít khó khăn và vướng mắc trong thực tiễn xét xử loại án này nên hiệu quả xét xử vẫn chưa được như mong muốn. Sự không đồng nhất về quan điểm giải quyết tranh chấp của những người tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết, đánh giá chứng cứ dẫn đến kết quả giải quyết tranh chấp khác nhau, bản án bị huỷ, sửa vì vi phạm tố tụng vẫn còn tồn tại. Tình trạng này xuất phát từ phía nguyên nhân khách quan và chủ quan, trong đó pháp luật về cơ chế giải quyết đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án còn nhiều điểm bất cập là nguyên nhân quan trọng. Bên cạnh đó, công tác giải quyết đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của các cá nhân, tổ chức có thẩm quyền cũng là nguyên nhân chủ quan dẫn đến tình trạng nêu trên. Vì vậy, với mong muốn nghiên cứu cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn về cơ chế giải quyết đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại các Tòa án Việt Nam nói chung và các Tòa án trên địa bàn tỉnh Bình Dương nói riêng. Tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Pháp luật về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động trong doanh nghiệp – Thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương” để làm luận văn thạc sĩ luật học, chuyên ngành Luật kinh tế. 2. Mục tiêu/câu hỏi nghiên cứu: 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận văn làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận, các vấn đề pháp lý về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động và thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân các cấp tại tỉnh Bình Dương, từ đó luận văn đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp. Để đạt được mục chung đã nêu trên, các mục tiêu cụ thể của luận văn được xác định cụ thể như sau: 2
Thứ nhất, nghiên cứu thực trạng pháp luật Viêt Nam về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động và giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động. Thứ hai, đánh giá hiệu quả áp dụng các quy định của pháp luật Việt Nam trong giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động từ thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Thứ ba, đề xuất phương hướng hiệu quả áp dụng góp phần hoàn thiện pháp luật Việt Nam hiện hành về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động và giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động từ thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bình Dương. 2.2. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu thứ nhất: Cơ sở lý luận của tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động (HĐLĐ) và các yêu cầu đối với việc giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại Tòa án nhân dân (TAND) gồm những nội dung gì? Câu hỏi nghiên cứu thứ hai: Nội dung của pháp luật về đơn phương chấm dứt HĐLĐ và giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ gồm những vấn đề gì? Câu hỏi nghiên cứu thứ ba: Thực trạng quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ và thực tiễn thực hiện tại TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương có gì bất cập? Nguyên nhân của những bất cập đó? Câu hỏi nghiên cứu thứ tư: Việc hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ cần đảm bảo các yêu cầu, định hướng nào? Câu hỏi nghiên cứu thứ năm: Cần có các kiến nghị hoàn thiện pháp luật và giải pháp tổ chức thực hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ từ kinh nghiệm của TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương? 3
3. Tổng quan tình hình nghiên cứu Tại Việt Nam, giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động không phải là một đề tài mới và từ lâu đã thu hút sự nghiên cứu của nhiều tác giả với quy mô và mức độ khác nhau. Trong đó, có thể kể đến các công trình tiêu biểu sau: (1) Lưu Bình Nhưỡng (2002), Luận án tiến sĩ “Tài phán lao động theo quy định của pháp luật Việt Nam”, (Trường đại học Luật Hà Nội), đã đi sâu và phân tích đặc điểm, tính chất và vai trò của "tài phán lao động" và xác định đây như là phương thức giải quyết tranh chấp lao động nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi bên tranh chấp, của nhà nước và xã hội. Luận án nghiên cứu chủ yếu về hai phương thức là giải quyết tranh chấp lao động qua Toà án và trọng tài. Đây là tài liệu quý khi nghiên cứu về những vấn đề lý luận liên quan đến giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ. (2) Nguyễn Văn Tiến (2009), Luận án tiến sĩ luật “Thẩm quyền xét xử của Tòa án Nhân dân đối với các vụ việc kinh doanh, thương mại theo pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam” (Trường đại học Luật TP. HCM), trong đó phần nội dung Chương 1 “Cơ sở lý luận của việc quy định thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân đối với các vụ việc kinh doanh thương mại theo pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam” có giá trị tham khảo quan trọng đối với tác giả về khía cạnh giải quyết tranh chấp lao động theo thủ tục Tố tụng dân sự. (3) Phạm Công Bảy (2011), Luận án tiến sĩ “Pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp lao động cá nhân tại Tòa án ở Việt Nam” (Học viện Khoa học xã hội), đã làm rõ bản chất, đặc điểm và những đặc thù của TCLĐ cá nhân và thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật thủ tục giải quyết TCLĐ cá nhân tại tòa án và đề xuất các kiến nghị để hoàn thiện pháp luật về vấn đề này. Trong công trình nghiên cứu, tác giả cũng đã chỉ rõ các vấn đề còn tồn tại, bất cập trong thực tiễn xét xử về lao động và một số hạn chế về năng lực áp dụng pháp luật của đội ngũ những người làm công tác xét xử và đặt vấn đề trong mối quan hệ với những yếu tố khách quan là cơ chế áp dụng pháp luật. Có thể nói, đây là công trình nghiên 4
cứu toàn diện và khách quan đối với thủ tục giải quyết TCLĐ cá nhân tại toà án ở Việt Nam. (4) Đào Xuân Hội (2017), Luận án tiến sĩ “Hòa giải trong giải quyết tranh chấp lao động theo pháp luật Việt Nam hiện nay” (Học viện Khoa học xã hội), đã làm rõ những vấn đề lý luận về hòa giải trong TCLĐ (nguyên tắc, chủ thể, quy trình, nội dung hòa giải…), đánh giá thực trạng pháp luật và kiến nghị những giải pháp hoàn thiện pháp luật về hoà giải đối với TCLĐ ở Việt Nam hiện nay. Những quan điểm, đánh giá mà tác giả đưa ra trong công trình trên đã giúp tác giả có những góc nhìn tổng quan về pháp luật giải quyết TCLĐ của Việt Nam hiện nay. (5) Phạm Thị Thu Phương (2018), “Giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người sử dụng lao động - Một số vướng mắc và hướng hoàn thiện” đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, năm 2018. Bài viết đã trình bày để làm rõ một số trường hợp cần phải sửa đổi, bổ sung trong giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của người sử dụng lao động: Về trường hợp người lao động không còn đáp ứng tiêu chí tuyển dụng của người sử dụng lao động; về nghĩa vụ cung cấp thông tin của người lao động cho người sử dụng lao động trước khi giao kết hợp đồng lao động; trình tự, thủ tục đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động, ... (6) Hoàng Mạnh Tuấn (2019), Luận văn thạc sĩ luật học “Pháp luật giải quyết tranh chấp hợp đồng lao động và thực tiễn thi hành” thực hiện tại Trường ĐH Luật Hà Nội. Luận văn đã phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về giải quyết tranh chấp HĐLĐ; qua đó đưa ra kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật đối với vấn đề này. (7) Hoàng Thị Ngọc (2018), Luận văn thạc sĩ luật học “Pháp luật giải quyết tranh chấp về chấm dứt hợp đồng lao động và thực tiễn tại Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội” thực hiện tại Trường ĐH Luật Hà Nội. Luận văn đã phân tích để làm rõ thực trạng các qui định của pháp luật Việt Nam hiện hành về giải quyết tranh chấp về chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân và thực tiễn thực hiện tại 5
Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội; từ đó đưa ra đề xuất, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật đối với vấn đề trên. Các công trình đã công bố đã giải quyết các vấn đề sau đây liên quan đến đề tài luận văn nghiên cứu: Thứ nhất, các vấn đề lý thuyết về tranh chấp lao động, giải quyết tranh chấp lao động, vấn đề đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động cũng như giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động; Thứ hai, quy định pháp luật điều chỉnh giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động; Thứ ba, những vấn đề phát sinh từ thực tiễn giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động. Tuy nhiên, do các công trình nghiên cứu được thực hiện đã lâu nên trên thực tế đã không còn tính cập nhật, đặc biệt là trong bối cảnh hoạt động kinh tế của Việt Nam tiếp tục hội nhập quốc tế sâu rộng cũng như việc BLLĐ 2019 ra đời, có nhiều vấn đề mới đã phát sinh như về áp dụng căn cứ, trình tự, thủ tục, hậu quả pháp lý; thực tiễn áp dụng pháp luật GQTC đơn phương chấm dứt HĐLĐ tại TAND đặt ra yêu cầu cần phải tiếp tục nghiên cứu làm rõ, đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật trong giai đoạn sắp tới nên việc tiếp tục nghiên cứu của luận văn là cần thiết. 4. Đối tượng/ phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Thứ nhất, quy định pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động thông qua BLLĐ 2019, BLTTDS 2015 và Nghị định số 145/2020/NĐ-CP ngày ngày 14/12/2020 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Bộ luật lao động về điều kiện lao động và quan hệ lao động. Thứ hai, thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết các tranh chấp đơn phương chấm dứt HĐLĐ của Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương. 6
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Tại Toà án nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương - Về thời gian nghiên cứu: Giai đoạn năm 2020 đến nay. 5. Phương pháp nghiên cứu: Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn như sau: Phương pháp phân tích được sử dụng để tìm hiểu về các khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, nội dung của pháp luật đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động và giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động; thực trạng pháp luật và thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân hai cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương (cấp huyện và cấp tỉnh) theo thủ tục tố tụng dân sự về loại tranh chấp này. Phương pháp thống kê được sử dụng dụng nhằm khái quát một cách toàn diện về tình hình tranh chấp và giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của Tòa án nhân dân theo thủ tục tố tụng dân sự... Trên cơ sở sự thống kê này sẽ kết hợp với phương pháp phân tích nhằm đưa ra những đánh giá thực trạng pháp luật hiện hành đối với vấn đề này. Phương pháp so sánh được vận dụng thông qua việc tham khảo các lý luận về hợp đồng lao động, về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động, các phương thức giải quyết tranh chấp nhằm đưa ra các đặc điểm của loại hợp đồng lao động cũng như đặc điểm của phương thức giải quyết tranh chấp. Phương pháp phân tích bản án là phương pháp nghiên cứu các bản án của Tòa án nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương đã giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo thủ tục tố tụng dân sự. Cụ thể, tác giả tiến hành phân tích các bản án và những nội dung liên quan đến tố tụng dân sự trong giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động. 6. Đóng góp khoa học và thực tiễn của luận văn 6.1. Về phương diện lý luận 7
Luận văn góp phần tiếp tục nghiên cứu các cơ sở lý luận về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động và giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo pháp luật Việt Nam. Đồng thời, những kết quả nghiên cứu trên cũng là nguồn tư liệu tham khảo bổ sung trong công tác giảng dạy, học tập và nghiên cứu pháp luật ở Việt Nam cũng như áp dụng vào việc giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Toà án nhân dân. 6.2. Về phương diện thực tiễn Luận văn góp phần nâng cao tính hợp pháp của hành vi đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của mỗi bên trong quan hệ lao động cũng như hiệu quả giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động và quản lý của cơ quan quản lý nhà nước về lao động. Người lao động và người sử dụng lao động cũng có thể tham khảo nhằm nhận biết và có biện pháp bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình. 7. Bố cục luận văn nghiên cứu Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Danh mục viết tắt; phần chính của luận văn có 03 chương và những nội dung cơ bản sau: CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN 1.1. Khái quát về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 1.1.1. Khái niệm đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 1.1.2. Đặc điểm của đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 1.1.3. Ý nghĩa của đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 1.2. Những vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 8
1.2.2. Khái niệm, đặc điểm của giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 1.2.3. Ý nghĩa của giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 1.3. Nội dung pháp luật điều chỉnh về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 1.3.1. Nguyên tắc giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 1.3.2. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 1.3.3. Thời hiệu khởi kiện yêu cầu giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 1.3.4. Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN CÁC CẤP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH DƯƠNG 2.1. Thực trạng áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 2.1.1. Căn cứ đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 2.1.2. Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương 2.2.1. Khái quát về tình hình giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương 9
2.2.2. Đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động của TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Dương CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG 3.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 3.2. Định hướng hoàn thiện pháp luật giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 3.3. Giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật Việt Nam hiện hành giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại Tòa án nhân dân 3.3.1. Giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật lao động về giải quyết tranh chấp đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 3.3.2. Giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật tố tụng dân sự về giải quyết đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 3.3.3. Kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động tại các Tòa án nhân dân trên địa bàn tỉnh Bình Dương 10
CHƯƠNG 1 KHÁI QUÁT VỀ ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐƠN PHƯƠNG CHẤM DỨT HỢP ĐỒNG LAO ĐỘNG TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN 1.1. Khái quát về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động 1.1.1. Khái niệm đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động * Khái niệm hợp đồng lao động Hợp đồng lao động (HĐLĐ) là hình thức pháp lý để tạo sự ràng buộc về quyền, nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động trong quan hệ hợp đồng, phù hợp với sự năng động của cơ chế thị trường để từ đó giúp xây dựng quan hệ lao động hài hòa, lâu dài, hạn chế tranh chấp. Hợp đồng lao động mang vai trò quan trọng đối với đời sống kinh tế xã hội. Nó được xem là cơ sở để các doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức, cá nhân tuyển chọn lao động phù hợp với yêu cầu của nơi làm việc. Bên cạnh đó, HĐLĐ còn là một hình thức pháp lý cơ bản, chủ yếu để công dân thực hiện quyền làm việc, tự do, tự nguyện chọn việc làm và nơi làm việc mong muốn. Dựa vào hợp đồng mà quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ lao động (gồm người sử dụng lao động và người lao động) được thiết lập rõ ràng, quy định được trách nhiệm thực hiện hợp đồng và nhờ đó đảm bảo được quyền lợi của các bên trong quan hệ lao động này. Mặt khác, theo Tổ chức Lao động Quốc tế (có tên viết tắt là ILO - cơ quan trực thuộc Liên Hiệp Quốc hoạt động trong lĩnh vực giúp cho phụ nữ và nam giới có được việc làm trong điều kiện tự do, công bằng, bình đẳng, an toàn và nhân phẩm được tôn trọng) HĐLĐ được định nghĩa là “thỏa thuận pháp lý ràng buộc giữa người sử dụng lao động và một công nhân, trong đó xác lập các điều kiện và chế độ việc làm”. Khái niệm này đã nêu ra được bản chất của hợp đồng lao động tuy nhiên lại chưa được toàn diện. Khái niệm này đã chỉ ra bản chất, chủ thể và nội dung mà HĐLĐ hướng tới nhưng lại thu hẹp nhóm chủ thể trong quan hệ này (công 11
nhân) và chưa xác định được đặc trưng của HĐLĐ2. Khái niệm hợp đồng lao động tại Điều 13 BLLĐ 2019 của Việt Nam được quy định như sau: “Hợp đồng lao động là sự thỏa thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động về việc làm có trả công, tiền lương, điều kiện lao động, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên trong quan hệ lao động”. So với Điều 26 BLLĐ 1994, khái niệm HĐLĐ trong BLLĐ 2019 chỉ có sự khác nhau về việc thêm thuật ngữ “tiền lương”. Sự thay đổi này là phù hợp với thuật ngữ chuyên ngành và tạo nên sự thống nhất trong hệ thống luật lao động. Như vậy, thực chất hợp đồng lao động là sự thỏa thuận giữa hai bên, một bên là người lao động có nhu cầu về việc làm, còn bên kia là người sử dụng lao động muốn thuê mượn sức lao động. Khái niệm trên đã phản ánh được khía cạnh chủ thể, nội dung của QHLĐ trong nền kinh tế thị trường hiện nay của Việt Nam. * Khái niệm đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động Thực hiện hợp đồng lao động là nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động. Quyền từ bỏ nghĩa vụ đã cam kết chỉ có thể thực hiện theo đúng quy định của pháp luật và nằm trong sự cho phép của pháp luật. Chấm dứt HĐLĐ là một sự kiện pháp lý do các chủ thể của HĐLĐ hoặc do bên thứ ba thực hiện dẫn đến việc chấm dứt hiệu lực của HĐLĐ đã được xác lập trước đó, tức chấm dứt QHLĐ giữa NSDLĐ và NLĐ. Căn cứ vào sự kiện pháp lý dẫn đến chấm dứt HĐLĐ, chấm dứt HĐLĐ được chia thành hai loại như sau: Thứ nhất: Đương nhiên chấm dứt HĐLĐ. Đây là trường hợp HĐLĐ chấm dứt theo sự thỏa thuận của các bên, theo ý chí của bên thứ ba có thẩm quyền hoặc do sự kiện khách quan được pháp luật ghi nhận. Thứ hai: Đơn phương chấm dứt HĐLĐ. “Đơn phương” được hiểu là “có 2 Phạm Thị Thu Phương (2019), Giải quyết tranh chấp về đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn xét xử của Tòa án Nhân dân tại thành phố Hồ Chí Minh, Luận án tiến sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội, tr.25. 12
tính chất của một bên, không có sự thỏa thuận hoặc tham gia của bên kia”. Đây là trường hợp một bên chủ động chấm dứt HĐLĐ không phụ thuộc vào ý chí của bên kia. Hành vi này sẽ giải phóng hai bên khỏi các quyền, nghĩa vụ đã ràng buộc họ trước đó nên bên bị đơn phương chấm dứt HĐLĐ có thể rơi vào thế bị động. Do đó, so với trường hợp đương nhiên chấm dứt HĐLĐ thì đây là sự kiện dễ gây tranh chấp hơn3. Ðơn phương chấm dứt HÐLÐ cũng là một trường hợp chấm dứt HĐLĐ. Đây là quyền của các bên trong QHLĐ khi những cam kết trong HĐLĐ không được thực hiện đúng, đủ hoặc khi một bên có hành vi vi phạm pháp luật lao động và được ghi nhận trong pháp luật của nhiều quốc gia trên thế giới. Tại Việt Nam, quyền này được ghi nhận từ Sắc lệnh 29/SL năm 1947. Có thể nói, quyền đơn phương chấm dứt HĐLĐ là công cụ pháp lý quan trọng và hiệu quả mà pháp luật quy định để các bên trong QHLĐ chủ động trong việc bảo vệ mình. HĐLĐ là một loại hợp đồng dân sự đặc biệt do hợp đồng này liên quan đến sức lao động của con người. Có thể thấy, đơn phương chấm dứt HĐLĐ có nhiều điểm tương đồng với đơn phương chấm dứt hợp đồng trong dân sự. Theo Điều 428 BLDS 2015 của Việt Nam, một bên có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng và không phải bồi thường thiệt hại nếu bên còn lại vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trong hợp đồng hoặc các bên có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định. Bên đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng phải thông báo ngay cho bên còn lại biết về việc chấm dứt hợp đồng, trong trường hợp không thông báo mà gây thiệt hại thì phải bồi thường. Trong quá trình thực hiện quyền và nghĩa vụ lao động, quan hệ giữa NLĐ với NSDLĐ không phải lúc nào cũng diễn biến một cách hài hòa, ổn định bình thường theo đúng như thỏa thuận. Giữa họ có thể sẽ xuất hiện những quan điểm bất đồng, nặng hơn là mâu thuẫn về quyền và lợi ích trong lao động. Có những bất đồng được các bên thỏa thuận và giải quyết được và ngược lại. Những bất đồng, 3 Vũ Thị Thu Hiền (2011), Khái niệm tranh chấp lao động, sự mâu thuẫn từ các qui định của pháp luật, Dân chủ và pháp luật, Bộ Tư pháp, số tháng 2/2011, tr.24 13