Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn - Thực tiễn tại Tỉnh Bình Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá pháp luật Việt Nam hiện hành về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại tòa án theo thủ tục rút gọn, thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bình Dương, để từ đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn - Thực tiễn tại Tỉnh Bình Dương

UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT HUỲNH THANH TÚ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN THEO THỦ TỤC RÚT GỌN - THỰC TIỄN TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÌNH DƯƠNG – NĂM 2023
UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT HUỲNH THANH TÚ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN THEO THỦ TỤC RÚT GỌN - THỰC TIỄN TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN BÁ BÌNH TS. TRƯƠNG THẾ MINH BÌNH DƯƠNG – NĂM 2023
LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan Luận văn thạc sĩ với đề tài: “Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn - Thực tiễn tại Tỉnh Bình Dương” là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tác giả, chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào, được hoàn thiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Nguyễn Bá Bình và TS. Trương Thế Minh. Các số liệu khoa học, kết quả nghiên cứu của Luận văn là trung thực, hoàn toàn hợp lệ; các thông tin trích dẫn đã được chỉ rõ nguồn gốc và đảm bảo tuân thủ các quy định về bảo vệ quyền sở hũu trí tuệ. Bình Dương, ngày tháng năm 2023 Tác giả luận văn Huỳnh Thanh Tú i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành bài luận văn “Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn - Thực tiễn tại Tỉnh Bình Dương”, bên cạnh những nỗ lực của bản thân, tác giả xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Bá Bình và TS. Trương Thế Minh, các thầy đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn và dành nhiều thời gian hỗ trợ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Bên cạnh đó, tác giả xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô trong Viện đào tạo sau đại học của trường Đại học Thủ Dầu Một đã giúp tác giả trau dồi kiến thức chuyên ngành trong suốt thời gian học tập tại trường. Trong quá trình làm bài luận văn thạc sĩ, tác giả cảm thấy rằng mình đã học tập và trải nghiệm được nhiều điều vô cùng hữu ích. Từ đó để tác giả học hỏi và rút kinh nghiệm cho những bài luận sau và xa hơn là trong quá trình làm việc sau này của mình. Bài luận văn của tác giả sẽ không thể tránh được những hạn chế, thiếu sót. Rất mong nhận được các ý kiến đóng góp và nhận xét chân thành từ quý Thầy, Cô. Bình Dương, ngày tháng năm 2023 Tác giả luận văn Huỳnh Thanh Tú ii
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................... vi MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của việc thực hiện đề tài ............................................................ 1 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ........................................................................ 3 2.1 Mục tiêu chung .................................................................................................. 3 2.2 Mục tiêu cụ thể .................................................................................................. 3 2.3. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................... 4 3. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ..................................... 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 7 4.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 7 4.2. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 8 5. Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 8 6. Đóng góp khoa học và thực tiễn của luận văn .................................................. 8 6.1. Đóng góp khoa học ........................................................................................... 8 6.2. Đóng góp về thực tiễn ....................................................................................... 9 7. Bố cục của luận văn ........................................................................................... 9 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN THEO THỦ TỤC RÚT GỌN .......................... 10 1.1. Khái quát về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn ........................................................................... 10 1.1.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn .................................................................................... 10 1.1.2. Đặc điểm của giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn .................................................................................... 14 iii
1.1.3. Ý nghĩa của giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn .................................................................................... 21 1.2. Khái quát về cơ chế điều chỉnh của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn ................ 25 1.2.1. Khái niệm pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn ............................................................ 25 1.2.2. Nội dung điều chỉnh của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn.......................................... 26 Kết luận Chương 1 .............................................................................................. 28 CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN THEO THỦ TỤC RÚT GỌN VÀ THỰC TRẠNG ÁP DỤNG TẠI BÌNH DƯƠNG ................................................................................................... 29 2.1. Pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn ....................................................... 29 2.1.1. Quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm theo thủ tục rút gọn .................................................... 29 2.1.1.1. Điều kiện khởi kiện ................................................................................... 30 2.1.1.2. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm theo thủ tục rút gọn ............................................ 31 2.1.1.3. Phiên tòa xét xử theo thủ tục rút gọn ......................................................... 33 2.1.1.4. Hiệu lực của bản án, quyết định sơ thẩm theo thủ tục rút gọn ................... 37 2.1.2. Quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Tòa án cấp phúc thẩm theo thủ tục rút gọn ................................. 38 2.1.2.1. Kháng cáo, kháng nghị ............................................................................. 38 2.1.2.2. Thời hạn xét xử phúc thẩm ........................................................................ 39 2.1.2.3. Phiên tòa phúc thẩm theo thủ tục rút gọn .................................................. 40 2.2. Thực trạng áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn tại tỉnh Bình Dương .......... 42 2.2.1. Tổng quan về thực tiễn áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn tại tỉnh Bình Dương 42 iv
2.2.1.1. Trước khi BLTTDS 2015 có hiệu lực thi hành ........................................... 48 2.2.1.2. Sau khi BLTTDS 2015 có hiệu lực thi hành ............................................... 50 2.2.2. Vướng mắc, bất cập phát sinh từ thực tiễn áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn ........................................................................................................................ 52 Kết luận Chương 2 .............................................................................................. 57 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ GÓP PHẦN NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG TRONG KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN THEO THỦ TỤC RÚT GỌN .......................................................................................... 58 3.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn.................................... 58 3.1.1. Hoàn thiện quy định về điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn ............................ 58 3.1.2. Hoàn thiện quy định về quyền lựa chọn áp dụng thủ tục rút gọn của đương sự .......................................................................................................................... 60 3.1.3. Hoàn thiện quy định về hiệu lực của bản án, quyết định sơ thẩm theo thủ tục rút gọn ................................................................................................................... 63 3.1.4. Hoàn thiện quy định về vai trò của viện kiểm sát trong quá trình giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại theo thủ tục rút gọn............................... 64 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn ................................. 67 3.2.1. Nghiên cứu xây dựng mô hình Tòa án giản lược .......................................... 67 3.2.2. Nâng cao năng lực áp dụng thủ tục tố tụng rút gọn của đội ngũ thẩm phán trong quá trình giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại ...... 68 3.2.3. Tuyên truyền, phổ biến đến đương sự về những lợi ích của thủ tục rút gọn trong giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại .................................... 69 Kết luận Chương 3 .............................................................................................. 71 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 75 v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự 2 KDTM Kinh doanh thương mại 3 PLTTDS Pháp luật tố tụng dân sự 4 TAND Toà án nhân dân 5 TTDS Tố tụng dân sự 6 TTRG Tố tụng rút gọn vi
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc thực hiện đề tài Thủ tục rút gọn đã áp dụng tại nhiều quốc gia khác như Mỹ, Pháp, Nga, Nhật, Trung Quốc... Vai trò của thủ tục rút gọn trong tố tụng đã được khẳng định qua thời gian và trong hệ thống pháp luật của các quốc gia. Ở Việt Nam, BLTTDS năm 2004 (sửa đổi bổ sung năm 2011) quy định theo hướng các tranh chấp dân sự (TCDS) nói chung, cũng như các tranh chấp kinh doanh, thương mại (TCKDTM) nói riêng thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án1 đều được giải quyết bằng một trình tự thủ tục tố tụng thông thường, áp dụng chung mà không phân biệt giá trị tranh chấp, tính phức tạp hoặc đơn giản của tranh chấp, có sự thừa nhận nghĩa vụ của đương sự. Với quy định của BLTTDS năm 2004 (sửa đổi bổ sung năm 2011) vô hình chung làm ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, môi trường kinh doanh và làm tăng chi phí trong hoạt động kinh doanh. Chính quy định thời hạn giải quyết kéo dài vài tháng (mà thực tiễn xét xử có khi lên đến cả năm) của pháp luật tố tụng dân sự (TTDS) đã có những tác động không tốt đến quá trình quay vòng của đồng vốn nếu tranh chấp trong vụ kiện có liên quan đến tài sản, tiền, vàng… trong khi đó giá cả trong nền kinh tế thị trường luôn luôn biến động1. Khắc phục bất cập của BLTTDS năm 200 (sửa đổi bổ sung năm 2011) thì Bộ luật Tố tu ̣ng dân sự (TTDS) năm 2015 đã được Quốc hội khoá 13 ban hành ngày 25/11/2015 và có hiệu lực từ ngày 01/7/2016, trừ một số quy định liên quan đến Bộ luật Dân sự (BLDS) năm 2015 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2017. Mục đích hướng đến của thủ tục rút gọn chính là giúp cho vụ án dân sự có thể được giải quyết với “trình thực đơn giản hơn và nhanh chóng hơn” so với thủ tục thông thường . Đối với đương sự việc áp dụng thủ tục rút gọn giúp cho đương sự tiết kiệm thời gian, công sức và nhanh chóng đòi lại quyền và lợi ích chính đáng của mình. Đối với ngành Tòa án và các thẩm phán, thủ tục rút gọn giúp giảm tải áp lực giải quyết các vụ án trong bối cảnh các tranh chấp dân sự vẫn chiếm số lượng lớn 1 Đặng Thanh Hoa (2015), “Thủ tục rút gọn giải quyết tranh chấp kinh doanh, thươngmại trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam”, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh 1
mỗi năm2. Do đó, việc đưa những quy định về thủ tục rút gọn (TTRG) vào Bộ luật TTDS năm 2015 là phù hợp với xu hướng chung của thế giới trong việc rút ngắn thời gian giải quyết các tranh chấp, mâu thuẫn trong dân sự, bảo vệ kịp thời các lợi ích chính đáng, từ đó giúp phát triển giao thương kinh tế và duy trì ổn định trật tự xã hội3. Có thể thấy quy định trong BLTTDS năm 2015 là bước tiến mới của chủ trương cải cách tư pháp của Đảng, phù hợp yêu cầu đòi hỏi của xã hội, có ý nghĩa pháp lí sâu sắc trong tình hình hiện nay. Thủ tục rút gọn sẽ là cơ sở pháp lí để các cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết nhanh chóng, kịp thời nhiều vụ án đơn giản, rõ ràng góp phần giải quyết tình trạng tồn đọng vụ án kéo dài. Việc pháp luật TTDS quy định về TTRG không chỉ tác động tích cực về mặt chính trị như: “giúp cho pháp luật nước ta nói chung, pháp luật TTDS nói riêng xích lại gần nhau hơn về mặt pháp luật, góp phần vào việc thúc đẩy quan hệ hợp tác với nhau về phương diện chính trị, kinh tế một cách dễ dàng hơn, giữa Việt Nam và các nước phát triển”. Mà còn tác động tích cực dưới nhiều góc độ khác nhau. Ví dụ, về mặt pháp lý, thủ tục này là cơ sở pháp lý để các cơ quan tiến hành tố tụng (CQTHTT) giải quyết nhanh chóng, kịp thời nhiều vụ án đơn giản, rõ ràng; tập trung vào việc giải quyết các vụ án lớn, phức tạp hơn góp phần giải quyết tình trạng tồn đọng án kéo dài. Về mặt kinh tế, việc giải quyết vụ án nhanh chóng sẽ tạo điều kiện cho các CQTHTT tiết kiệm được thời gian, tiền bạc, công sức trong việc giải quyết các vụ án đơn giản. Đồng thời cũng tiết kiệm được thời gian và chi phí cho những người tham gia tố tụng mà vẫn đảm bảo tính pháp chế trong việc giải quyết các tranh chấp hợp đồng KDTM. Tuy nhiên, do đây là một quy định mới được ghi nhận trong BLTTDS 2015 nên quá trình áp dụng pháp luật còn nhiều hạn chế, bất cập. Trên thực tế các quy định của BLTTDS năm 2015 về TTRG chưa được áp dụng rộng rãi, còn nhiều 2 Trần Kiều Nhi (2023), “Quy định về điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn trong tố tụng dân sự - một số bất cập và kiến nghị hoàn thiện”, Tạp chí dân chủ pháp luật điện tử; truy cập tại: https://danchuphapluat.vn/quy- dinh-ve-dieu-kien-ap-dung-thu-tuc-rut-gon-trong-to-tung-dan-su-mot-so-bat-cap-va-kien-nghi-hoan-thien 3 Nguyễn Thị Hồng Nhung (2017), “Bình luận một số quy định về thủ tục rút gọn trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 6(334)-tháng 3/2017) 2
điểm “vênh” giữa lý luận và thực tiễn. Do đó để khắc phục các tồn tại, bất cập trong thực tiễn thi hành BLTTDS 2015 về thủ tục rút gọn từ đó; bảo đảm việc giải quyết các tranh chấp hợp đồng KDTM dân chủ, bình đẳng, công khai, công bằng, minh bạch; nâng cao hiệu quả công tác giải quyết các tranh chấp hợp đồng KDTM tại TAND; từ đó bảo đảm tốt hơn việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Từ tất cả các lý do nêu trên, tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn - Thực tiễn tại Tỉnh Bình Dương ” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học, chuyên ngành Luật kinh tế. 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 2.1 Mục tiêu chung Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá pháp luật Việt Nam hiện hành về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại tòa án theo thủ tục rút gọn, thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bình Dương, để từ đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn. 2.2 Mục tiêu cụ thể ̂ ̂ ̂ ̂ ̂ ̆ Để đạt đươc mu ̣c tieu chung đã neu tren, cá c mu ̣c tieu cu ̣ thể củ a luạn van ̣ đươc xá c đinh cu ̣ thể như sau: ̣ ̣ Thứ nhất, phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn; Thứ hai, phân tích và đánh giá quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn; Thứ ba, làm rõ thực tiễn áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn tại Tỉnh Bình Dương; 3
Thứ tư, đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn.. 2.3. Câu hỏi nghiên cứu - Khái niệm, đặc điểm của giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn? - Ý nghĩa của giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn? - Quy định pháp luật Việt Nam hiện hành về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn như thế nào? - Thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn tại tỉnh Bình Dương ra sao? - Những hạn chế, bất cập của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn ở Việt Nam? - Cần có định hướng và những giải pháp gì để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn ở Việt Nam? 3. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Tại Việt Nam, TTRG trong TTDS là một chế định mới trong BLTTDS 2015. Tuy nhiên trong khoa học pháp lý nhiều năm qua, vấn đề này đã được nhiều công trình khoa học đề cập đến ở nhiều góc độ khác nhau. Nhìn chung, các công trình này chủ yếu đề cập đến hai (02) vấn đề chính sau đây: Thứ nhất, giới thiệu kinh nghiệm của nước ngoài về xây dựng TTRG trong TTDS và gợi mở cho Việt Nam (tiêu chí xác định tranh chấp hợp đồng KDTM được giải quyết theo TTRG, trình tự, thủ tục, thời gian giải quyết). Thứ hai, xác định cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng TTRG trong BLTTDS nước ta nhằm đáp ứng với tiêu chí hội nhập. 4
Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu ở cấp độ bài viết khoa học, luận văn, đề tài khoa học như: Thứ nhất, Nhóm các bài viết khoa học: - Trần Tuyết Trinh (2019), “Bàn về thủ tục TTDS rút gọn tại cấp sơ thẩm”, Tạp chí Luật sư Việt Nam, Số 5, tr. 14-17. Bài viết đã phân tích & đánh giá thực trạng quy định pháp luật về thủ tục TTDS rút gọn tại tòa án cấp sơ thẩm, điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn, thụ lí vụ án và xét xử sơ thẩm vụ án theo thủ tục rút gọn. Từ đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện thủ tục tố tụng rút gọn. - Nguyễn Thị Hồng Nhung (2017), “Bình luận một số quy định về thủ tục rút gọn trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Số 6/2017, tr. 42 – 46. Bài viết đã phân tích các hạn chế trong quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 về thủ tục rút gọn: điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn; khiếu nại, kiến nghị về quyết định không xét xử vụ án theo thủ tục rút gọn. - Đặng Thanh Hoa (2015), “Kinh nghiệm quốc tế và đề xuất xây dựng thủ tục rút gọn trong tố tụng dân sự Việt Nam”, Tạp chí Luật sư Việt Nam, Số 6/2015, tr. 46 - 49. Bài viết đã phân tích thủ tục rút gọn của một số nước như Pháp, Đức, Trung Quốc; đề xuất hướng Dự thảo trong Bộ luật Tố tụng dân sự ở một số khía cạnh: không nên quy định cụ thể mức tranh chấp có giá ngạch thấp, ghi nhận quyền kháng cáo khi áp dụng thủ tục rút gọn trong tố tụng dân sự. - Võ Thị Ánh Trúc (2019), “Thực tiễn áp dụng thủ tục rút gọn trong giải quyết tranh chấp hợp đồng và giải pháp, kiến nghị hoàn thiện”. Tạp chí Tòa án nhân dân điện tử; truy vấn tại: https://tapchitoaan.vn/thuc-tien-ap-dung-thu-tuc-to- tung-rut-gon-trong-giai-quyet-vu-an-dan-su-va-giai-phap-kien-nghi-hoan-thien. Bài viết chỉ ra thủ tục tố tụng dân sự rút gọn là một chế định tiến bộ trong pháp luật tố tụng dân sự. Ở Việt Nam, thủ tục này lần đầu tiên được chính thức ghi nhận trong BLTTDS năm 2015, hiện thực hóa nhiệm vụ cải cách tư pháp. Bài viết đã chỉ ra một số vướng mắc trong áp dụng thủ tục rút gọn giải quyết tranh chấp hợp đồng và một số kiến nghị. - Dương Tấn Thanh (2018), “Quy định về thủ tục rút gọn và thực tiễn tại áp dụng tại Tòa án cấp huyện”, Tạp chí Tòa án nhân dân điện tử; truy vấn tại: 5
https://tapchitoaan.vn/quy-dinh-ve-thu-tuc-rut-gon-va-thuc-tien-tai-ap-dung-tai- toa-an-cap-huyen. Bài viết đã làm rõ những quy định của pháp luật liên quan đến thủ tục rút gọn trong giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục sơ thẩm và thực tiễn giải quyết vụ án theo thủ tục rút gọn tại Tòa án cấp huyện. - Nguyễn Tài Tuấn Anh (2022), “Hoàn thiện quy định pháp luật về thủ tục rút gọn trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015”, Tạp chí Toà án nhân dân, Số 11, tr. 54-61. Bài viết tập trung phân tích những tồn tại, vướng mắc từ thực tiễn áp dụng quy định về thủ tục rút gọn, từ đó đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật. - Trịnh Tuấn Anh, Lưu Thị Thu Hường, Nguyễn Thị Thanh Nhã (2018), “Một số vấn đề về thủ tục rút gọn quy định tại Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015 dưới góc nhìn so sánh”, Tạp chí Phát triển Khoa học & Công nghệ: Chuyên san Kinh tế - Luật và Quản lý, Tập 2, Số 4. Bài viết phân tích số qui định về thủ tục rút gọn theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 nhìn từ góc độ luật học so sánh và gợi mở một số kiến nghị hoàn thiện. Thứ hai, Nhóm các luận văn, luận án & đề tài khoa học: - Nguyễn Tài Tuấn Anh (2020), “Thủ tục rút gọn giải quyết các tranh chấp hợp đồng theo pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Luận văn đã phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng các qui định của BLTTDS năm 2015 về thủ tục rút gọn; từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về vấn đề này. - Đặng Thị Hồng Ánh (2021), “Thủ tục rút gọn trong tố tụng dân sự và thực tiễn thực hiện”, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn đã phân tích thực tiễn thực hiện thủ tục rút gọn trong tố tụng dân sự tại các Toà án Việt Nam; từ đó đưa ra kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về vấn đề này. - Đặng Thanh Hoa (2015), “Thủ tục rút gọn giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại trong pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam”, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh. Luận án đã phân tích thực trạng pháp luật 6
và thực tiễn giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án Việt Nam làm cơ sở xây dựng TTRG giải quyết tranh chấp KDTM; từ đó làm rõ các yêu cầu và đưa ra các đề xuất xây dựng TTRG giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án Việt Nam. Trần Anh Tuấn (2014), “Vấn đề xây dựng thủ tục tố tụng dân sự rút gọn theo yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay - Thực trạng và giải pháp”, Đề tài nghiên cứu khoa học, Bộ Tư pháp. Đề tài đã làm rõ những vấn đề lý luận chung và thực trạng tố tụng dân sự, xây dựng thủ tục tố tụng dân sự rút gọn ở Việt Nam. Từ đó đưa ra quan điểm và đề xuất mô hình về thủ tục tố tụng dân sự rút gọn ở Việt Nam theo yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập kinh tế quốc tế trong giai đoạn hiện nay. Luận văn kế thừa một số nội dung sau: (i) Về lý luận và lý luận pháp luật: Luận văn kế thừa nghiên cứu một số vấn đề lý luận như các gợi mở khái niệm, cơ sở pháp lý và một số giải pháp hoàn thiện pháp luật. (ii) Về thực tiễn thực hiện pháp luật, Luận văn kế thừa một số nội dung chỉ ra trong các vướng mắc, vụ việc điển hình. Luận văn nghiên cứu chuyên sâu hơn và tiếp cận qua thực tiễn tại Tỉnh Bình Dương. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Một số vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn; - Pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn theo BLTTDS năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành; - Thực tiễn áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn tại Tỉnh Bình Dương trong thời gian vừa qua. 7
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Trên địa bàn Tỉnh Bình Dương. - Về thời gian: Từ thời điểm BLTTDS năm 2015 có hiệu lực thi hành trên thực tiễn (01/7/2016) cho đến hiện tại. - Về nội dung nghiên cứu: (i) Quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại theo thủ tục rút gọn tại Tòa án cấp sơ thẩm; (ii) Quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại theo thủ tục rút gọn tại Tòa án cấp phúc thẩm. 5. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: - Phương pháp phân tích và thống kê, tổng hợp để hệ thống hóa, làm rõ các vấn đề liên quan trong đề tài nghiên cứu. Như làm rõ các vấn đề về lý luận, thuật ngữ và các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo TTRG. - Phương pháp so sánh luật học để đối sánh các quy định pháp luật Việt Nam và một số quy định pháp luật các quốc gia trên thế giới về TTRG để đưa ra những nhận định; từ đó tạo cơ sở khoa học pháp lý cho đề xuất hoàn thiện pháp luật. - Phương pháp thống kê (số liệu thứ cấp) và nghiên cứu điển hình được sử dụng để thu thập thông tin một số vụ án cụ thể, xác định một số vướng mắc, khó khăn, bất cập trong thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo TTRG. 6. Đóng góp khoa học và thực tiễn của luận văn 6.1. Đóng góp khoa học Luận văn là công trình khoa học nghiên cứu một cách hệ thống các vấn đề lý luận và thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại theo thủ tục rút gọn tại Tòa án. Kết quả nghiên cứu của Luận văn sẽ cung cấp những nội dung, thông tin hữu ích, tin cậy về cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn cho việc hoàn thiện pháp luật về TTRG trong TTDS tại Việt Nam, trong đó có tham khảo kinh nghiệm nước ngoài. 8
Ngoài ra, Luận văn có đóng góp nhất định cho việc hoàn thiện pháp luật về TTRG nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động xét xử, tạo điều kiện hơn nữa cho đương sự tiếp cận công lý, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình. 6.2. Đóng góp về thực tiễn Luận văn có thể sử dụng là tài liệu tham khảo để hoàn thiện pháp luật, phục vụ cho công việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Danh mục viết tắt; phần chính của luận văn có 03 chương và những nội dung cơ bản sau: Chương 1: Tổng quan về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn Chương 2: Pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn và thực trạng áp dụng tại Bình Dương Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật và góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn 9
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƯƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN THEO THỦ TỤC RÚT GỌN 1.1. Khái quát về giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn 1.1.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp hợp đồng trong kinh doanh thương mại tại Toà án theo thủ tục rút gọn Trong khoa học pháp lý, khi bàn về thủ tục giải quyết các tranh chấp đơn giản. Thuật ngữ “thủ tục rút gọn” được sử dụng phổ biến. Tuy nhiên, bên cạnh đó các thuật ngữ ‘thủ tục đơn giản”, “thủ tục giản lược” cũng được một số học giả, và nền pháp chế sử dụng. Nghiên cứu so sánh thấy rằng, pháp luật TTDS nhiều quốc gia trên thế giới có quy định về vấn đề này. Ở Cộng hòa Pháp, TTRG được đề cập với tên gọi thủ tục xét xử nhanh được để cập trong BLTTDS Pháp 1807. Trong suốt quá trình phát triển của PLTTDS, kể từ khi ban hành BLTTDS 1807 thì thủ tục xét xử nhanh được quy định để áp dụng giải quyết đối với những tranh chấp mà việc giải quyết mang tính khẩn cấp và những loại tranh chấp đơn giản mà việc giải quyết theo thủ tục tố tụng thông thường là quá chậm chạp và tốn kém. Thủ tục tố tụng nhanh được thiết lập để áp dụng giải quyết những loại việc mang tính khẩn cấp là thủ tục xét xử cấp thẩm và thủ tục xét xử theo đơn yêu cầu4. Ở Hoa Kỳ, mặc dù TTRG không được pháp điển hóa trong luật thành văn nhưng trong thực tiễn xét xử, các án lệ thì TTRG được thừa nhận rộng rãi ở nhiều tiểu bang. Theo một số học giả thì TTRG ở Hoa Kỳ được hiểu là thủ tục pháp lý được sử dụng để thực thi quyền có hiệu lực nhanh hơn và hiệu quả hơn các phương pháp thông thường5. 4 Trần Anh Tuấn, Thủ tục xét xử nhanh trong bộ luật Tố tụng dân sự Pháp và dự thảo bộ luật Tố tụng dân sự Việt Nam, Tạp chí Tòa án nhân dân, 2004, Số 7, tr.24-29. 5 Xem: https://legal-dictionary.thefreedictionary.com/Summary+Process; truy cập ngày 5.3.2023 10
Pháp luật TTDS nhiều quốc gia như Đan Mạch, Thụy Điển, Nga, Trung Quốc, Nhật Bản đều có quy định về vấn đề này. Ví dụ Ở Nhật Bản thì BLTTDS 1996 (sửa đổi, bổ sung 2011) quy định có 04 loại thủ tục giản lược gồm: - Thủ tục thông thường trong tòa án rút gọn; - Thủ tục yêu cầu trả tiền đối với hối phiếu, lệnh phiếu, séc; - Thủ tục đối với những vụ kiện nhỏ; - Thủ tục đối với các yêu cầu thanh toán. Ở Trung Quốc theo quy định BLTTDS 2012 thì có ba trường hợp có thể áp dụng TTRG trong xét xử tranh chấp hợp đồng trong KDTM: - Vụ án có tính chất đơn giản; - Vụ án giá trị tranh chấp nhỏ; - Vụ án mà các đương sự đã thừa nhận nghĩa vụ với nhau. Ở Việt Nam, khái niệm TTRG được tiếp nhận từ pháp luật nước ngoài thông qua quá trình thuộc địa hóa. Khi nhắc đến TTRG người ta thường có sự liên tưởng đến thủ tục xét xử nhanh của Pháp tiếp nhận bị động với sự xâm lược thuộc địa đi liền với “sự xâm lăng pháp luật”6. Bằng chứng là trong nhiều công trình về TTDS, tác giả Nguyễn Huy Đẩu, Trường Đại học Luật khoa Sài Gòn (1955-1975) đã đề cập về TTRG là thủ tục ít nệ thức, đỡ tốn kém, và mau chóng hơn, được nhà lập pháp dự liệu như biệt lệ với thủ tục tố tụng thông thường7. Trên thực tế, một số nội hàm của TTRG được thể hiện từ trước năm 1945. Trong giai đoạn này, TTRG chỉ có một hình thức duy nhất là xét xử sơ thẩm đồng thời là chung thẩm và chỉ được áp dụng đối với tranh chấp hợp đồng trong KDTM có giá ngạch thấp. Thủ tục TTDS rút gọn trước đây nằm rải rác trong một số văn bản như: - Sắc lệnh số 13 ngày 24/01/1946 về tổ chức tòa án và quy định các ngạch thẩm phán có quy định chánh án xử một mình. 6 Arnaud De Raulin, Jean-Paul Pastorel, Trinh Quoc Toan, Nguyen Hoang Anh (2016), Ảnh hưởng của truyền thống pháp luật Pháp tới pháp luật Việt Nam, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, tr23. 7 Nguyễn Huy Đẩu, Luật dân sự tố tụng Việt Nam, Nxb Sài Gòn, 1968, tr. 503. 11
- Sắc lệnh số 51 ngày 17/4/1946 về thẩm quyền tòa án sơ cấp về dân sự, thương mại và Điều 12 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1960 có quy định có thể xét xử một thẩm phán, không có hội thẩm nhân dân trong vụ án nhỏ, đơn giản. - Nghị định số 32 ngày 06/4/1952 của Bộ Tư pháp, Thông tư số 4013 ngày 09/5/1959 của Bộ Tư pháp và Thông tư liên bộ thẩm phán - Tòa án nhân dân tối cao số 93 ngày 11/11/1959 có quy định tòa án huyện có quyền chung thẩm trong một số lĩnh vực. Trong giai đoạn hiện nay, Nghị quyết số 49-NQ/TW về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 trong đó có nội dung: “Xây dựng cơ chế xét xử theo thủ tục rút gọn đối với những vụ án có đủ một số điều kiện nhất định”. Tuy nhiên, trong BLTTDS 2004 (sửa đổi, bổ sung 2001) lại không đề cập về TTRG. Nói cách khác, TTRG lại không xây dựng trong luật chung (luật tố tụng) mà lại được quy định ở luật chuyên ngành. Cụ thể, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 quy định, tranh chấp hợp đồng trong KDTM về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được giải quyết theo thủ tục đơn giản quy định trong pháp luật về TTDS khi có đủ các điều kiện sau đây:  Cá nhân là người tiêu dùng khởi kiện; tổ chức, cá nhân trực tiếp cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho người tiêu dùng bị khởi kiện;  Vụ án đơn giản, chứng cứ rõ ràng;  Giá trị giao dịch dưới 100 triệu đồng8”. Luật Bảo vệ người tiêu dùng 2023 tiếp tục quy định: “2. Vụ án dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có giá trị giao dịch dưới 100 triệu đồng thì được giải quyết theo thủ tục rút gọn mà không phải đáp ứng các điều kiện quy định tại khoản 1 Điều 317 của Bộ luật Tố tụng Dân sự. 3. Vụ án dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng không thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này được giải quyết theo thủ tục rút gọn khi đáp ứng đủ các điều kiện quy định tại khoản 1 Điều 317 của Bộ luật Tố tụng dân sự.” Tuy nhiên, cả văn kiện của Đảng và luật nêu trên đều không đưa ra khái niệm thế nào là TTRG. Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng chỉ đưa ra tiêu 8 Điều 41(2) Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010. 12