Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về thu Bảo hiểm y tế và thực tiễn áp dụng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về thu BHYT, pháp luật về thu BHYT và phân tích thực trạng cũng như tình hình thực thi pháp luật về thu BHYT ở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, đề tài đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường áp dụng pháp luật về thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về thu Bảo hiểm y tế và thực tiễn áp dụng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM Y TẾ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật Kinh tế NGUYỄN TRỌNG BÌNH Hà Nội – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------***--------- LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM Y TẾ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380107 Học viên cao học: Nguyễn Trọng Bình Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Thị Mơ Hà Nội – 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Pháp luật về thu Bảo hiểm y tế và thực tiễn áp dụng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh” là đề tài nghiên cứu độc lập của riêng tôi, được đưa ra dựa trên cơ sở tìm hiểu, phân tích và đánh giá các số liệu tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Các số liệu là trung thực và chưa được công bố tại các công trình nghiên cứu có nội dung tương đồng nào khác. Hà Nội, ngày 10 tháng 1 năm 2020 Tác giả Nguyễn Trọng Bình
ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình từ các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc lòng biết ơn chân thành đến các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Ngoại thương, Khoa Sau đại học của trường cùng tập thể các thầy cô giáo, những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn GS.TS. Nguyễn Thị Mơ, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế, luận văn được hoàn thiện không thể tránh khỏi những sơ suất thiếu sót, tác giả rất mong nhận được những ý kiến của các thầy cô giáo cùng các bạn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 10 tháng 1 năm 2020 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Trọng Bình
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. vi DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ........................................................................................... vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ .......................................................................... viii TÓM TẮT LUẬN VĂN .......................................................................................... ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THU BẢO HIỂM Y TẾ VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM Y TẾ .............................................................7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung và bản chất của thu bảo hiểm y tế ...............7 1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm y tế và vai trò củabảo hiểm y tế ..........................7 1.1.2. Khái niệm về thu bảo hiểm y tế .................................................................9 1.1.3.Đặc điểm của thu Bảo hiểm y tế ..............................................................10 1.1.4. Nội dung của thu Bảo hiểm y tế .............................................................12 1.1.5.Bản chất của thu Bảo hiểm y tế ...............................................................18 1.2.Khái niệm, đặc điểm và nội dung của pháp luật về thu Bảo hiểm y tế ........19 1.2.1.Khái niệm pháp luật về thu Bảo hiểm y tế ..............................................19 1.2.2.Đặc điểm của pháp luật về thu Bảo hiểm y tế .........................................20 1.2.2.Nội dung của pháp luật về thu Bảo hiểm y tế .........................................26 Kết luận Chương 1 ..................................................................................................27 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM Y TẾ TẠI THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, .....28 TỈNH QUẢNG NINH .............................................................................................28 2.1. Giới thiệu chung về thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh và Bảo hiểm xã hội thành phố Cẩm Phả........................................................................................28 2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ......28 2.1.2. Sự hình thành và phát triển của Bảo hiểm xã hội thành phố Cẩm Phả ............................................................................................................................30
iv 2.1.3.Vị trí, cơ cấu, chức năng, nhiệm vụ của Bảo hiểm xã hội thành phố Cẩm Phả .....................................................................................................................31 2.2. Thực trạng pháp luật và thi hành pháp luậtvềthubảo hiểm y tếtại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh .................................................................................36 2.2.1. Thực trạng đối tượng tham gia Bảo hiểm y tế tại thành phố Cẩm Phả ............................................................................................................................36 2.2.2. Thực trạng các quy định về quy trình thu Bảo hiểm y tế và thực tiễn thực thitại thành phố Cẩm Phả .................................................................................40 2.2.3. Thực trạng về thu Bảo hiểm y tế tại thành phố Cẩm Phả .....................43 2.2.4. Chỉ tiêu đánh giá công tác thu bảo hiểm y tế tiến tới bảo hiểm y tế toàn dân tại thành phố Cẩm Phả ..............................................................................52 2.3. Đánh giá thực trạng thi hành pháp luật về thu Bảo hiểm y tế tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh .................................................................................56 2.3.1. Những kết quả đạt được ..........................................................................56 2.3.2. Những hạn chế ........................................................................................61 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ..........................................................63 Kết luận Chương 2 ..................................................................................................64 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ TĂNG CƯỜNG THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM Y TẾ TẠI THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH ...............................................65 3.1. Phương hướng và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Cẩm Phả trong thời gian tới..........................................................................................65 3.1.1. Phương hướngphát triển kinh tế - xã hội của thành phố Cẩm Phả trong thời gian tới ...........................................................................................................65 3.1.2. Mục tiêuphát triển bảo hiểm y tế toàn dân tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh .......................................................................................................66 3.2.Các giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu BHYT và nâng cao hiệu quả thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ..............................................66 3.2.1.Nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật về Bảo hiểm y tế và thu Bảo hiểm y tế .........................................................................................................................66
v 3.2.2.Nhóm giải pháp tăng cường thực thi pháp luật về thu Bảo hiểm y tếtại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ............................................................69 Kết luận Chương 3 ..................................................................................................76 KẾT LUẬN ..............................................................................................................77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................79
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Việt ASXH An sinh xã hội BHTN Bảo hiểm thất nghiệp BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CCTTHC Cải cách thủ tục hành chính DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước DNVVN Doanh nghiệp vừa và nhỏ DNXH Doanh nghiệp xã hội FDI Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài HĐND Hội đồng nhân dân KT-XH Kinh tế - xã hội KCB Khám chữa bệnh Luật BHYT năm 2014 Luật bảo hiểm y tế số 46/2014/QH13 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật bảo hiểm y tếsố 25/2008/QH12 QLNN Quản lý Nhà nước NSNN Ngân sách Nhà nước UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Cơ cấu cán bộ công chức, viên chức của BHXHthành phố Cẩm Phả ............. 36 Bảng 2.2: Số người tham gia BHYT từ năm 2015 -2018 theo các loại đối tượng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................. 37 Bảng 2.3: Thu bảo hiểm y tế tại BHXH thành phố Cẩm Phả từ năm 2015-2018 ............ 46 Bảng 2.4:Số tiền nợ đọng BHYTtại thành phố Cẩm Phả từ 2015- 2018 .......................... 48 Bảng 2.5: Bảng số người tham gia BHYT tại thành phố Cẩm Phả từ năm 2015 – 2018 49 Bảng 2.6: So sánh số đơn vị ngoài quốc doanh thực tế tham gia bảo hiểm y tế với số đơn vị ngoài quốc doanh thuộc diện tham gia bảo hiểm y tế trên địa bàn Thành phố Cẩm Phả giai đoạn 2015 – 2018 .................................................................................................................... 50 Bảng 2.7: Bảng tổng hợp số tiền phải thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh từ năm 2015 - 2018 ................................................................................................................. 52 Bảng 2.8: Bảng tổng hợp tỷ lệ người tham gia BHYT tại thành phố Cẩm Phả từ năm 2015 đến năm 2018 ........................................................................................................................... 53 Bảng 2.9: Bảng tổng hợp tốc độ phát triển BHYT toàn dân tại thành phố Cẩm Phả từ năm 2015 – 2018.............................................................................................................................. 55 Bảng 2.10: Mức phí tham gia BHYT theo hộ gia đình năm 2018 ..................................... 56 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Biểu đồ số người tham gia BHYT từ năm 2015- 2018 tại thành phố Cẩm Phả, Quảng Ninh ......................................................................................................... 40 Biểu đồ 2.2: Tình hình thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả từ năm 2015 đến năm 2018 .......................................................................................................................................... 47 Biểu đồ 2.3: Số tiền nợ đọng bảo hiểm y tếtại thành phố Cẩm Phả từ 2015- 2018 .. 48 Biểu đồ 2.4: Biểu đồ tổng hợp số người tham gia bảo hiểm y tế từ năm 2015-2018 49 Biểu đồ 2.5: Biểu đồ tổng hợp số tiền phải thu BHYT tại thành phố Cẩm Phảtừ năm 2015-2018 ................................................................................................................................ 53 Biểu đồ 2.6: Tỷ lệ dân số tham gia BHYT tại thành phố Cẩm Phả ............................ 54 Biểu đồ 2.7: Biểu đồ tổng hợp tốc độ phát triển BHYT toàn dân tại thành phố Cẩm Phả từ năm 2015 – 2018 ....................................................................................................... 55
viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Sơ đồ 2.1: Sơ đồ bộ máy bảo hiểm xã hội Thành phố Cẩm Phả ........................................ 33 Sơ đồ 2.2: Quy trình thu bảo hiểm y tế đối với đơn vị sử dụng lao động, Ủy ban nhân dân phường, xã ................................................................................................................................ 41 Sơ đồ 2.3: Quy trình thu bảo hiểm y tế tự đóng ................................................................... 42 Sơ đồ 2.4: Quy trình cấp lại, cấp đổi thẻ bảo hiểm y tế ....................................................... 43
ix TÓM TẮT LUẬN VĂN Trong thực tế cuộc sống, con người luôn có nhu cầu chính đáng được bảo vệ, chăm lo sức khỏe những lúc ốm đau. Một cơ chế chia sẻ rủi ro mang tính xã hội được thực hiện trên diện rộng với sự đảm bảo chắc chắn từ phía Nhà nước trở thành một nhu cầu tất yếu khách quan trong đời sống xã hội. Đảng, Nhà nước ta đã chủ trương phát triển chính sách BHYT và thực hiện BHYT toàn dân, đảm bảo cho mọi người dân đều tham gia và được thụ hưởng khám chữa bệnh BHYT. Trong đó, vai trò của công tác thu BHYT rất quan trọng để bảo đảm thực hiện tốt chính sách BHYT, từ thực tiễn đó, tôi đã chọn đề tài Luận văn “Pháp luật về thu Bảo hiểm y tế và thực tiễn áp dụng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài cho luận văn Thạc sỹ Luật học này.Luận văn có ý nghĩa thực tiễn, thể hiện trên phương diện là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy và học tập liên quan đến thu BHYT và pháp luật về thu BHYT. Luận văn cũng là nguồn tài liệu có giá trị đối với cơ quan BHXH thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh cũng như các cán bộ lập pháp khi nghiên cứu vấn đề về pháp luật thu BHYT và thực tiễn áp dụng pháp luật thu BHYTtại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Với kết cấu gồm ba chương, luận văn đã đạt được những kết quả chủ yếu sau: Về lý luận, luận văn đã làm rõ khái niệm, đặc điểm về thu BHYT; khái niệm đặc điểm và nội dung về thu BHYT, từ đó, chỉ rõ vai trò của pháp luật về thu BHYT trong hệ thống pháp luật Việt Nam Về thực tiễn, luận văn đã phân tích thực trạng về thu BHYT, tiến hành nghiên cứu một số vấn đề lý luận về thu BHYT và pháp luật về thu BHYTtại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Theo đó, nội dung là (i) các quy định về đối tượng BHYT; (ii) Quy trình thu BHYT. Luận văn cũng làm rõ đặc điểm của pháp luật về thu BHYT trong đó nhấn mạnh ba đặc điểm chủ yếu là về chủ thể, về nguồn luật và đặc điểm về chế tài do vi phạm BHYT. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất 02 nhóm giải pháp là giải pháp hoàn thiện pháp luật BHYT và giải pháp tăng cường thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh..
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chính sách BHYT là một trong hai chính sách trụ cột rất quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội ở nước ta, là một trong những loại hình BHXH mang ý nghĩa nhân đạo, có tính chia sẻ cộng đồng sâu sắc, góp phần quan trọng thực hiện mục tiêu công bằng xã hội trong bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân,được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm, chú trọng phát triển.Cùng với sự phát triển KT – XH của đất nước thì đời sống của người dân cũng không ngừng được cải thiện. Mức sống của đại bộ phận người dân nước ta không ngừng được nâng cao, vấn đề y tế, chăm sóc sức khỏe ngày càng được quan tâm và chú trọng hơn. Tuy nhiên, nước ta đang trong giai đoạn phát triển, kinh tế còn nhiều khó khăn, đời sống của một bộ phận dân cư còn nghèo. Vì vậy sự ra đời và phát triển của BHYT là một chính sách đúng đắn.Ngay từ năm 1992, Điều 39 Hiến pháp 1992 của nước ta đã quy định “Thực hiện BHYT tạo điều kiện để mọi người dân được chăm sóc sức khỏe”, đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc triển khai thực hiện chính sách BHYT nói chung và là căn cứ để hình thành pháp luật về thu BHYT. Chính sách thu BHYT ở nước ta đã trải qua 28 năm tồn tại, phát triển và đạt được những thành tựu đáng kể và có ảnh hưởng tích cực đến pháp luật về thu BHYT, trải qua năm tháng, pháp luật về thu BHYT đều có sự điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện cho phù hợp với hoàn cảnh lịch sử cụ thể, bao gồm những quy định về phạm vi, đối tượng thu BHYT,các loại hình thu BHYT; nội dung các chế độ; việc tổ chức quản lý, quá trình thực hiện việc thu BHYT. Đặc biệt việc mở rộng đối tượng, tăng tỷ lệ người tham gia BHYT tiến đến mục tiêu BHYT toàn dân, đảm bảo mọi người dân đều tham gia và được thụ hưởng chính sách BHYT là một trong những mục tiêu rất quan trọng được đặt ra trong Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012 – 2020, phấn đấu đến năm 2020 trên 80% dân số tham gia BHYT. Ngày 13/6/2014, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua Luật BHYT 2014/QH13 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHYT, theo đó quy định“Từ ngày 01/01/2015, toàn dân bắt buộc tham gia
2 bảo hiểm y tế”. Điều này cũng đồng nghĩa với nghĩa vụ nộp BHYT bắt buộc của người dân và nghĩa vụ phải thu BHYT của cơ quan BHYT. Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đã xác định đến năm 2020, tỷ lệ bao phủ BHYT đạt trên 80%. Như vậy, đến nay trải qua 2/3 chặng đường trong lộ trình thực hiện Đề án và 5 năm triển khai Luật BHYT 2014, phạm vi bao phủ của Bảo hiểm y tế đã được mở rộng (toàn quốc đạt trên 86%).trong đó ở Thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, tỷ lệ người dân có thẻ BHYT năm 2018 đã đạt ở mức cao (92,62%). Tuy nhiên, tình hình việc thu nộp BHYT theo Luật BHYT vẫn còn nhiều khó khăn, tình hình nợ đọng BHYT tại các đơn vị, doanh nghiệp vẫn diễn ra phổ biến, nhiều nhóm đối tượng chưa tham gia đầy đủ theo quy định của Luật BHYT ảnh hưởng đến việc thu BHYT của cơ quan bảo hiểm. Nguyên nhân thì có rất nhiều, trong đó có nguyên nhân là do pháp luật về thu BHYT còn nhiều bất cập và thực tiễn áp dụng trong lĩnh vực này còn nhiều yếu kém, trong đó có Thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Từ thực tiễn đó, tôi đã chọn vấn đề: “Pháp luật về thu Bảo hiểm y tế và thực tiễn áp dụng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài cho Luận văn Thạc sỹ Luật học này. 2. Tình hình nghiên cứu Đã có rất nhiều bài báo, các công trình nghiên cứu khoa học nghiên cứu, đánh giá về những vấn đề liên quan đến BHYT và pháp luật về thu BHYT. Tiêu biểu trong số đó đó có: Năm 2012, cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã nghiên cứu đề tài có tên gọi “Đề án xây dựng chiến lược phát triển Bảo hiểm xã hội Việt Nam đến năm 2020”. Đề tài này phân tích những vấn đề lý luận về BHYT Việt Nam và chiến lược phát triển BHYT của Việt Nam đến năm 2020. Tuy nhiên, đề tài này chưa đề cập đến vấn đề về thu bảo hiểm y tế theo quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Bài viết của tác giả Nguyễn Huy Ban nhan đề: “Tình hình thực hiện chính sách bảo hiểm y tế và lộ trình tiến tới bảo hiểm y tế toàn dân”, đăng trên Tạp chí Bảo hiểm xã hội, số tháng 7/2004. Bài viết này phân tích về thực trạng chính sách BHYT, trong đó có phân tích về vấn đề thu BHYT. Tuy nhiên sau khi Luật BHYT ban hành
3 năm 2014 thì có nhiều điểm liên quan đến thu BHYT đã được sửa đổi. Bài viết của tác giả Phạm Văn Chung “Nhìn lại một số quy định mới sau khi Luật Bảo hiểm y tế đi vào cuộc sống”, đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số tháng 12/2009. Bài viết này đánh giá những điểm mới của Luật BHYT khi triển khai trong thực tiễn, tuy nhiên bài viết này chưa đề cập đến vấn đề thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Năm 2006, tác giả Nguyễn Hiền Phương có bài viết “Bảo hiểm y tế trong hệ thống an sinh xã hội Việt Nam”đăng trên Tạp chí Luật học số tháng 10/2006. Bài viết này nhấn mạnh tầm quan trọng của BHYT trong hệ thống an sinh xã hội. Tuy nhiên, bài viết chưa phân tích các quy định cụ thể của pháp luật về thu BHYT, tròng đó có các quy định về thu BHYT theo Luật BHYT năm 2014. Năm 2008, tác giả Nguyễn Hiền Phương với bài viết nhan đề “Một số giải pháp cơ bản hoàn thiện pháp luật Bảo hiểm y tế ở Việt Nam”, đăng trên Tạp chí Bảo hiểm xã hội số tháng 4/2008. Đây là bài viết phân tích chuyên sâu về pháp luật BHYT ở Việt Nam, chỉ ra những bất cập và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Tuy nhiên bài viết chưa đề cập đến thu BHYT nói chung và thu BHYT tại các địa phương, trong đó có Thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Năm 2006, tác giả Trần Quang Lâm bảo vệ Luận văn Thạc sỹ với đề tài “Bảo hiểm y tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”. Luận văn cũng có phân tích vai trò của pháp luật điều chỉnh BHYT, tuy nhiên, do đối tượng nghiên cứu của luận văn này không phải là vấn đề về thu BHYT theo quy định của pháp luật, do đó luận văn chưa phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam về thu BHYT. Các nghiên cứu ở trên đã phân tích một số vấn đề lý luận cơ bản về BHYT, chỉ ra những bất cập, hạn chế trong thực tiễn đồng thời đưa ra các giải pháp phù hợp để hoàn thiện thể chế, trong đó có hoàn thiện pháp luật về BHYT, nâng cao tính hiệu quả trong thực thi pháp luật về BHYT. Đây là những tài liệu rất quan trọng và bổ ích, giúp người viết tham khảo khi thực hiện luận văn này. Tuy nhiên, thực hiện pháp luật về công tác thu theo Luật BHYT là nội dung rất quan trọng trong việc thực hiện chính sách BHYT nhưng hiện nay chưa có công trình nào tiếp cận dưới góc độ Luật học. Chính vì vậy, việc nghiên cứu cơ sở lý luận và tình
4 hình thực thi pháp luật về thu BHYT và thực tiễn áp dụng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh có ý nghĩa quan trọng và do đó đề tài Luận văn là đề tài đầu tiên nghiên cứu vấn đề này ở cấp độ Thạc sỹ Luật học, chuyên ngành Luật Kinh tế. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về thu BHYT, pháp luật về thu BHYT và phân tích thực trạng cũng như tình hình thực thi pháp luật về thu BHYT ở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, đề tài đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường áp dụng pháp luật về thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, đề tài có nhiệm vụ: - Làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến thu BHYT và pháp luật về thu BHYT, đặc biệt chỉ ra đặc điểm cơ bản của pháp luật về thu BHYT và nội dung của pháp luật về thu BHYT. - Đánh giá thực trạng pháp luật về thu BHYT, thực trạng thu BHYT tại BHXH tại thành phố Cẩm Phả và thực tiễn áp dụng pháp luật về thu BHYT tại địa phương này nhằm chỉ ra những bất cập của pháp luật và những yếu kém trong quá trình thực thi pháp luật. - Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu BHYT và tăng cường áp dụng pháp luật về thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là pháp luật về thu bảo hiểm y tế và thực tiễn áp dụng tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung:Thu BHYT và pháp luật thu BHYT là vấn đề rất rộng gồm các quy định về nguyên tắc thu, đối tượng thu, nội dung về thu BHYT, quy trình thu....Trong khuôn khổ luận văn thạc sỹ nội dung của Luận văn giới hạn ở việc phân tích 02 vấn đề là: đối tượng tham gia BHYT (đối tượng thu) và quy trình quản lý thu
5 BHYT. - Phạm vi về thời gian: Khi phân tích thực trạngpháp luật về thu BHYT, Luận văn lấy mốc là năm 1992 – năm mà việc thực hiện BHYT đã được ghi nhận trong Hiến pháp Việt Nam năm 1992 cho đến nay. Khi phân tíchtình hình thực thi pháp luật về thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh,đề tài lấy mốc thời gian từ năm 2015 - năm Luật BHYT được sửa đổi cho đến nay. Khi đề xuất giải pháp, Luận văn đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường thực thi pháp luật về thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh từ nay cho đến 5 năm tới, tức là đến năm 2024 và xa hơn, cho đến năm 2027. - Phạm vi về không gian: Luận văn nghiên cứu tình hình thu BHYT và thực tế về pháp luật thu BHYT tại Bảo hiểm xã hội Thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 5. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành luận văn, tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như phương pháp hệ thống hóa,phương pháp tổng hợp, phương pháp thống kê, phương pháp phân tích và phương pháp so sánh luật học, cụ thể: - Tại Chương 1, luận văn đã sử dụng phương pháp tổng hợp, phương pháp hệ thống hóa và phương pháp phân tích nhằmlàm rõ khái niệm về thu BHYT, pháp luật vềthu BHYT và đặc điểm nội dung của pháp luật về thu BHYT. - Tại Chương 2, luận văn sử dụng phương pháp phân tích, phương pháp thống kê và phương pháp so sánh luật để đánh giá thực trạng pháp luật qua các giai đoạn và thực trạng áp dụng pháp luật về thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. - Tại Chương 3, luận văn đã sử dụng phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích nhằm luận giải cho những giải pháp và kiến nghị về hoàn thiện pháp luật và tăng cường áp dụng pháp luật về thu BHYT tại thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh trong thời gian tới. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn được kết cấu theo 3 chương: Chương 1. Một số vấn đề lý luận về thu bảo hiểm y tế và pháp luật về thu bảo hiểm y tế
6 Chương 2. Thực trạng pháp luật và thi hành pháp luật về thu bảo hiểm y tếtại thành phố Cẩm Phả, Quảng Ninh Chương 3. Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường thực thi pháp luật về thu bảo hiểm y tếtại thành phố Cẩm Phả, Quảng Ninh.
7 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THU BẢO HIỂM Y TẾ VÀ PHÁP LUẬT VỀ THU BẢO HIỂM Y TẾ 1.1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung và bản chất của thu bảo hiểm y tế 1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm y tế và vai trò củabảo hiểm y tế 1.1.1.1. Khái niệm về bảo hiểm y tế Vấn đề chăm sóc bảo vệ sức khỏe cộng đồng không chỉ là trách nhiệm của ngành BHYT với vai trò trọng tâm mà còn là đối tượng quan tâm của các quan hệ khác. Con người ít ai có thể tránh khỏi lúc ốm đau bệnh tật. Nếu không có bảo hiểm, họ phải bỏ ra toàn bộ chi phí KCB và trong nhiều trường hợp số tiền phải thanh toán vượt quá khả năng tài chính của họ nhất là với những người còn khó khăn. Tuy nhiên nếu có BHYT họ sẽ nhận được sự chia sẻ của cả cộng đồng. Cũng như các chính sách an sinh xã hội, BHYT không nhằm mục đích kinh doanh thu lợi nhuận. BHYT xuất hiện từ chính nhu cầu tự thân của mỗi con người. Mặc dù vậy, khái niệm BHYT cho đến nay vẫn chưa được có sự thống nhất. Là một trong 2 chính sách quan trọng, trụ cột của hệ thống chính sách an sinh xã hội, BHYT là loại hình bảo hiểm được áp dụng trong lĩnh vực y tế và là một trong 9 nội dung của BHXH được quy định tại Công ước 102 ngày 28/6/1952 của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về các tiêu chuẩn tối thiểu cho các loại trợ cấp BHXH”. Theo Nguyễn Văn Ngọc, Từ điển Kinh tế học, Đại học Kinh tế quốc dân (2013): “Bảo hiểm là sự cam kết bồi thường của tổ chức bảo hiểm cho người tham gia khi gặp rủi ro dẫn đến tổn thất với điều kiện người tham gia bảo hiểm nộp một khoản phí cho tổ chức bảo hiểm. Phạm vi bảo hiểm là những rủi ro mà người tham gia đăng ký với tổ chức bảo hiểm” Từ khái niệm về bảo hiểm ở trên, hiện nay, theo quy định tại Luật BHYT thì khái niệm về BHYT được hiểu là: "BHYT là hình thức bảo hiểm bắt buộc áp dụng đối với các đối tượng theo quy định của Luật để chăm sóc sức khoẻ, không vì mục đích lợi nhuận do Nhà nước tổ chức thực hiện”. 1.1.1.2. Vai trò của bảo hiểm y tế Bảo hiểm y tế có 07 vai trò, đó là: - Thứ nhất, BHYT chính là phương pháp để xoá đi sự bất công giàu nghèo, để
8 mọi người có bệnh đều được điều trị với điều kiện họ có thẻ BHYT. Với BHYT, mọi người sẽ được bình đẳng hơn, được điều trị theo bệnh, đây là một đặc trưng ưu việt của BHYT. BHYT mang tính nhân đạo cao cả và được xã hội hoá theo nguyên tắc số đông bù số ít. Sự đóng góp của mọi người chỉ là đóng góp phần nhỏ so với chi phí KCB khi họ gặp phải rủi ro ốm đau, thậm chí sự đóng góp của cả một đời người cũng không đủ cho một lần chi phí khi mắc bệnh hiểm nghèo. Do vậy sự đóng góp của cộng đồng xã hội để hình thành nên quỹ BHYT là tối cần thiết và được thực hiện theo phương châm: Mình vì mọi người, mọi người vì mình”. - Thứ hai,BHYT giúp cho người dân khắc phục khó khăn cũng như ổn định về mặt tài chính khi không may gặp phải rủi ro ốm đau. Nhờ có BHYT, người dân sẽ antâm được phần nào về sức khoẻ cũng như kinh tế, bởi vì họ đã có một phần như là quỹ dự phòng của mình giành riêng cho vấn đề chăm sóc sức khoẻ, đặc biệt với những người nghèo chẳng may mắc bệnh. Như vậy, BHYT ra đời có tác dụng khắc phục hậu quả và kịp thời ổn định được cuộc sống cho người dân khi họ bị ốm đau, tạo cho họ một niềm lạc quan trong cuộc sống, từ đó giúp họ yên tâm lao động sản xuất tạo ra của cải vật chất cho chính bản thân họ và sau đó là cho xã hội, góp phần đẩy mạnh sự phát triển của xã hội.” - Thứ ba, BHYT giáo dục cho mọi người tính nhân đạo theo phương châm: “Lá lành đùm lá rách. - Thứ tư, BHYT làm tăng chất lượng KCB và quản lý y tế thông qua hoạt động quỹ BHYT đầu tư. Lúc đó trang thiết bị về y tế sẽ hiện đại hơn, có kinh phí để sản xuất các loại thuốc đặc trị chữa bệnh hiểm nghèo, có điều kiện nâng cấp các cơ sở KCB một cách có hệ thống và hoàn thiện hơn, giúp người dân đi KCB được thuận lợi. Đồng thời đội ngũ cán bộ y tế sẽ được đào tạo tốt hơn, các y, bác sỹ sẽ có điều kiện nâng cao tay nghề, tích luỹ kinh nghiệm, có trách nhiệm đối với công việc hơn, dẫn đến sự quản lý dễ dàng và chặt chẽ hơn trong KCB.” - Thứ năm, BHYT còn có tác dụng góp phần giảm nhẹ gánh nặng cho ngân sách Nhà nước” -Thứ sáu,chỉ tiêu phúc lợi xã hội trong mỗi nước cũng biểu hiện trình độ phát triển của nước đó. Do vậy, BHYT là một công cụ vĩ mô của Nhà nước để thực hiện tốt
9 phúc lợi xã hội, đồng thời tạo nguồn tài chính hỗ trợ, cung cấp cho hoạt động chăm sóc sức khoẻ của người dân”. - Thứ bảy, BHYT còn góp phần đề phòng và hạn chế những bệnh hiểm nghèo theo phương châm phòng bệnh hơn chữa bệnh. Với việc kết hợp với các cơ sở KCB BHYT kiểm tra sức khoẻ, chăm sóc sức khoẻ cho đại đa số những người tham gia BHYT, từ đó phát hiện kịp thời những căn bệnh hiểm nghèo và có phương pháp chữa trị kịp thời, tránh được những hậu quả xấu, mà nếu không tham gia BHYT tâm lý người dân thường sợ tốn kém khi đi bệnh viện, do đó mà coi thường hoặc bỏ qua những căn bệnh có thể dẫn đến tử vong” 1.1.2. Khái niệm về thu bảo hiểm y tế BHYT là một chính sách xã hội do nhà nước tổ chức thực hiện, nhằm huy động sự đóng góp của Nhà nước, người sử dụng lao động, người lao động, các tổ chức và cá nhân có nhu cầu được hưởng bảo hiểm y tế, từ đó hình thành nên một quỹ và quỹ này sẽ được dùng để chi trả chi phí KCB, khi người đó không may mắc phải bệnh tật mà họ có tham gia BHYT. Để có quỹ này thì phải có việc thu BHYT từ các đối tượng có liên quan. Để thực hiện công tác thu BHYT và quản lý quỹ BHYT để chi trả cho người tham gia, Nhà nước ban hành chính sách pháp luật quy định các nhóm đối tượng phải tham gia BHYT, mức đóng và cơ quan có chức năng thu BHYT. Khái niệm về thu BHYT ra đời và được hiểu: là hành động dùng quyền lực Nhà nước bắt buộc tham gia BHYT theo một mức phí nhất định với các đối tượng quy định. Từ đó hình thành, tạo ra một quỹ tiền tệ chung phục vụ chi trả các chế độ BHYT và hoạt động của tổ chức BHYT”. Nói cách khác, thu BHYT là hoạt động của Cơ quan BHYT dựa vào quy định của pháp luật về BHYT để tiến hành việc thu BHYT từ các đối tượng phải nộp BHYT bắt buộc nhằm tạo lập ra một quỹ tiền tệ để chi trả theo các chế độ BHYT cho người dân Thu BHYT là hoạt động có tổ chức dựa trên cơ sở hệ thống pháp luật của Nhà nước, sử dụng biện pháp hành chính để tổ chức quy định hoạt động thu nộp BHYT, xác định việc thực hiện nghĩa vụ của người lao động tham gia BHYT và đồng thời việc xác nhận đó là căn cứ để thực hiện chính sách, chế độ BHYT, đảm bảo quyền lợi