Luận văn Thạc sĩ Quản lí giáo dục: Quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại trường Tiểu học Bồ Đề quận Long Biên thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Kethamoi5 Kethamoi5 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng về quản lí hoạt động dạy học môn Toán, luận văn đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội đạt hiệu quả cao hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lí giáo dục: Quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại trường Tiểu học Bồ Đề quận Long Biên thành phố Hà Nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI KHỔNG THỊ KIM DUNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI TRƢỜNG TIỂU HỌC BỒ ĐỀ QUẬN LONG BIÊN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI KHỔNG THỊ KIM DUNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI TRƢỜNG TIỂU HỌC BỒ ĐỀ QUẬN LONG BIÊN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 8 41 01 14 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ MAI LAN HÀ NỘI, 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng 8 năm 2019 Tác giả Khổng Thị Kim Dung
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI TRƢỜNG TIỂU HỌC .................................................... 8 1.1. Một số khái niệm cơ bản ...................................................................... 8 1.2. Hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học ............................. 11 1.3. Quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học ................ 17 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học ......................................................................................... 22 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI TRƢỜNG TIỂU HỌC BỒ ĐỀ QUẬN LONG BIÊN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...................................................................... 25 2.1. Khái quát về Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội ................................................................................................ 25 2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng .......................................................... 28 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề .... 30 2.4. Thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề.................................................................................................. 33 2.5. Thực trạng yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề ............................................................... 43 2.6. Đánh giá thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội................. 45 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TẠI TRƢỜNG TIỂU HỌC BỒ ĐỀ QUẬN LONG BIÊN THÀNH PHỐ HÀ NỘI................................................................................................. 49 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................ 49
3.2. Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội ..................................... 51 3.3. Tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp................................ 68 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 73 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 77 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BP Biện pháp CB Cán bộ CBQL Cán bộ quản lí DH – GD Dạy học – Giáo dục GD Giáo dục DG – ĐT Dạy học – Giáo dục ĐT Đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh NV Nhân viên QL Quản lí QL DG Quản lí dạy học PHHS Phụ huynh học sinh PP Phương pháp PPGD Phương pháp giáo dục SGK Sách giáo khoa TBDH Thiết bị dạy học TCM Tổ chuyên môn TH Tiểu học XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Số lớp học Trường tiểu học Bồ Đề ............................................................27 Bảng 2.2: Cơ cấu khối công trình Trường tiểu học Bồ Đề ........................................27 Bảng 2.3: Cán bộ quản lí, giáo viên và nhân viên Trường tiểu học Bồ Đề ..............28 Bảng 2.6: Kết quả đánh giá việc QL xây dựng và thực hiện kế hoạch DH môn Toán của CBQL .....................................................................................................................33 Bảng 2.7: Kết quả đánh giá việc QL đổi mới PPDH của CBQL cấp Phòng và cấp trường ............................................................................................................................34 Bảng 2.8: Kết quả đánh giá việc QL soạn bài lên lớp của GV ..................................35 Bảng 2.9: Kết quả đánh giá CBQL cấp Phòng và cấp trường QL giờ lên lớp của GV ........................................................................................................................................36 Bảng 2.10: Kết quả đánh giá công tác QL phân công giảng dạy cho GV của CBQL nhà trường .....................................................................................................................37 Bảng 2.11: Kết quả đánh giá công tác QL việc bồi dưỡng GV.................................38 Bảng 2.12: Kết quả đánh giá CBQL cấp Phòng và cấp trường QL kiểm tra, đánh giá GV .................................................................................................................................39 Bảng 2.13: Kết quả đánh giá việc triển khai học tập cho HS trong nhà trường .......40 Bảng 2.14: Kết quả đánh giá công tác QL hoạt động tự học của HS........................41 Bảng 2.15: Kết quả đánh giá hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS42 Bảng 2.16: Kết quả đánh giá thực trạng yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề ..................................................................44 Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm nhóm BP QL hoạt động dạy tại Trường tiểu học Bồ Đề...................................................................................................................................68 Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm nhóm BP QL hoạt động học Trường tiểu học Bồ Đề...................................................................................................................................70 Bảng 3.3: Kết quả khảo nghiệm nhóm BP QL các yếu tố ảnh hưởng tới quản lí dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề ..................................................................71
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhân loại đang bước vào thế kỷ XXI, thế kỷ mà khoa học – công nghệ có những bước phát triển nhảy vọt, đưa loài người sang kỷ nguyên công nghệ, thông tin và phát triển kinh tế tri thức. Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là một xu thế khách quan không thể cưỡng lại được. Trong hoàn cảnh đó, Việt Nam có những thời cơ và thách thức lớn. Một trong những con đường để đưa đất nước phát triển và hội nhập với thế giới thành công, đó là phát triển giáo dục và đào tạo. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ IX đã khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa là điều kiện để phát huy nguồn lực con người – yếu tố cơ bản về phát triển xã hội tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Giáo dục và đào tạo nước ta những năm qua đã có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Song chúng ta phải thừa nhận rằng: giáo dục còn chậm đổi mới, chưa thích ứng nhanh với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ. Điều này dẫn đến tình trạng “thừa thầy thiếu thợ”, chất lượng đào tạo nguồn nhân lực còn hạn chế, thách thức trên con đường hội nhập quốc tế. Để khắc phục tình trạng trên và đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, đổi mới giáo dục là vấn đề cấp thiết hiện nay. Đổi mới giáo dục trên tất cả các mặt: mục tiêu đào tạo, nội dung chương trình, phương pháp dạy học, trong đó đổi mới công tác quản lý hoạt động dạy học có ý nghĩa quyết định đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, bậc tiểu học là cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục phổ thông. Nó là cấp học nền tảng, cơ sở giúp cho học sinh học tập được ở các cấp học tiếp theo. Trong chín môn học, môn Toán đóng vai trò quan trọng, nó cung cấp những kiến thức cơ bản về số học, các yếu tố hình học, đo đại lượng, giải toán, môn Toán Tiểu học thống nhất không chia thành môn khác. Các kiến thức, kĩ năng của môn Toán ở tiểu học có nhiều ứng dụng trong đời sống; rất cần thiết để học tốt các môn học khác ở Tiểu học và chuẩn bị cho việc học tốt môn Toán ở bậc trung học. Bên cạnh đó khả năng giáo dục của môn Toán rất phong phú 1
còn giúp học sinh phát triển tư duy, khả năng suy luận, trau dồi trí nhớ, giải quyết vấn đề có căn cứ khoa học, chính xác. Nó còn giúp học sinh phát triển trí thông minh, tư duy độc lập sáng tạo, kích thích óc tò mò, tự khám phá và rèn luyện một phong cách làm việc khoa học – những đức tính, phẩm chất của người lao động mới. Quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học là một công việc không hề dễ đối với nhà quản lý và còn khó khăn hơn đối với việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán. Do vậy, đổi mới và nâng cao chất lượng quản lý giáo dục, nâng cao trình độ nghiệp vụ quản lý cũng như việc nhận thức đúng về công tác quản lý hoạt động dạy học môn Toán của nhà quản lý sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở cấp Tiểu học. Là giáo viên trực tiếp giảng dạy tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội trong nhiều năm và hiện nay được đào tạo nâng cao trình độ, tôi nhận thức rõ việc kiện toàn công tác quản lí, nhất là quản lí hoạt động dạy học môn Toán trong Trường tiểu học là hết sức quan trọng và thật sự cần thiết. Vì vậy, nghiên cứu thực tế và làm sáng tỏ những vấn đề lí luận, tìm ra những biện pháp quản lí hữu hiệu trong công tác dạy và học tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội là một việc làm có ý nghĩa thiết thực. Với mong muốn đó, tôi chọn đề tài: “Quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội” để nghiên cứu. Làm tốt đề tài này, tôi hi vọng những biện pháp đề xuất sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, hoàn thiện công tác quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội, đáp ứng nhu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Đã có rất nhiều nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học nói chung và quản lý hoạt động dạy học môn Toán nói riêng. Điều này khẳng định tính cấp thiết, ý nghĩa lý luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu này. 2
2.1. Ở nước ngoài Việc nghiên cứu tổng kết lí luận và thực tiễn quản lí hoạt động dạy học ở nước ngoài đã được thực hiện từ rất sớm. Từ những năm 50 của thế kỉ XX, trong hàng loạt công trình nghiên cứu của các nhà khoa học Liên Xô cũ, đã xuất hiện các đề tài về các khía cạnh khác nhau của quản lí giáo dục. Năm 1956, lần đầu tiên xuất hiện tác phẩm “Quản lí trường học” của tác giả A.PôPốp [1], một nhà sư phạm và quản lí giáo dục Liên Xô cũ. Tác phẩm này là cả một tập hợp khá hoàn chỉnh các chỉ dẫn cho hoạt động thực tiễn của những người làm công tác quản lí giáo dục, đặc biệt là quản lí trường học, trong đó có quản lí hoạt động dạy học. Năm 1987, Viện Quản lí và Kinh tế giáo dục thuộc Viện Hàn lâm sư phạm (Liên Xô cũ) đã tổng kết những thành tựu nghiên cứu về quản lí trường học qua nhiều năm, trình bày những quan điểm mới nhất về quản lí giáo dục nói chung và quản lí hoạt động dạy học nói riêng của các học giả Xô Viết cũ tính tới thời điểm đó [38]. Tại các nước phương Tây, việc nghiên cứu lí luận và thực tiễn quản lí giáo dục nói chung và quản lí hoạt động dạy học nói riêng cũng rất sôi động. Năm 1968, các tác giả Jacob W. Getzels, Tames M. Lipham, Roald F. Campbell đã cho ra đời công trình đầu tiên nghiên cứu khá hoàn chỉnh các vấn đề quản lí giáo dục dựa trên các học thuyết chung, đặc biệt là thuyết hành vi trong quản lí [42]. UNESCO suốt chiều dài lịch sử tồn tại của mình đã tập hợp nhiều học giả trên thế giới để nghiên cứu những vấn đề quản lí giáo dục trên toàn cầu cũng như trong phạm vi khu vực hoặc quốc gia. Từ năm 1964, trong loạt sách về kế hoạch hóa giáo dục đã tập hợp ra những khuynh hướng nghiên cứu khác nhau về một trong những vấn đề quan trọng của quản lí giáo dục là kế hoạch hóa giáo dục. Tuy nhiên, những nghiên cứu về quản lí hoạt động dạy học ở nước ngoài vẫn chưa có công trình nào bàn luận, nghiên cứu sâu đến quản lí hoạt động giáo dục trong nhà trường tiểu học nói chung và quản lí hoạt động dạy học môn toán trong trường tiểu học nói riêng. 3
2.2. Ở Việt Nam Ở nước ta, nhiều nhà sư phạm và quản lí đã tiến hành nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề về vị trí, vai trò của việc quản lí quá trình dạy học, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng dạy học trên lớp đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục. Đề cập đến quản lí trường học, tác giả Nguyễn Ngọc Quang đã nêu rõ: “Dạy học và giáo dục trong sự thống nhất là hoạt động trung tâm của nhà trường” [29, tr.8]. Hay như Bùi Minh Hiền và Vũ Ngọc Hải thì khẳng định: “QL các trường và QL các cơ quan trong hệ thống GD có vai trò rất quan trọng cho sự thành bại của sự nghiệp GD” [12,tr.14]. Các tác giả Phạm Minh Hạc [6], Đặng Thành Hưng [17], Bùi Văn Quân [30], Phạm Viết Vượng [39] trong những năm gần đây, đứng trước nhiệm vụ đổi mới giáo dục và đào tạo nói chung và đổi mới hoạt động dạy học nói riêng, đã đi sâu nghiên cứu vấn đề đổi mới quản lí hoạt động dạy học nhằm nâng cao tính hiện đại, gắn khoa học với thực tiễn và đời sống, vấn đề lấy người học làm trung tâm trong hoạt động dạy học. Các đề tài, luận án cũng bàn luận về vấn đề quản lí hoạt động dạy học như: Quản lí dạy học theo hướng đảm bảo chất lượng tại trường Tiểu học tỉnh Vĩnh Long [30], quản lí hoạt động dạy học môn Toán đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh Dân tộc – Miền núi tại trường Trung học phổ thông Trần Can Tỉnh Điện Biên [29]. Một số tạp chí chuyên ngành cũng đăng tải các kết quả nghiên cứu bàn đến một số vấn đề có liên quan đến quản lí hoạt động dạy học, đã đi sâu làm rõ quan niệm về tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh: Điển hình như, Tác giả Trịnh Thị Quý trong tác phẩm “Những đặc trưng tổ chức – sư phạm và biện pháp nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động dạy học ở trung tâm học tập cộng đồng” cho rằng : Quản lí hoạt động dạy học phải được thực hiện bằng cách thực hiện sự quản lí toàn diện, quản lí tổ chức hoạt động học tập và kết hợp sử dụng tổng thể các biện pháp quản lí khác [31]; Hai tác giả Nguyễn Hữu Tài, Võ Nguyễn Du trong bài viết “Quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học cơ sở các xã đảo 4
Thành phố Quy Nhơn – tỉnh Bình Định” đăng trên Tạp chí giáo dục, số 279, kì 1 tháng 2 năm 2012 đã trình bày thực trạng hoạt động quản lí dạy học và đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học cơ sở các xã đảo thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định [33]. Các đề tài trên đã nghiên cứu nhiều vấn đề, nhiều mặt của hoạt động dạy học và quản lí hoạt động dạy học tuy nhiên, chưa có một nghiên cứu nào đề cập một cách trực tiếp, toàn diện về quản lí hoạt động dạy học môn Toán trong một Trường tiểu học cụ thể. Vì vậy, vấn đề luận văn này đặt ra ở đây là tìm hiểu thực trạng hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội. Từ đó đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán của Nhà trường. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng về quản lí hoạt động dạy học môn Toán, luận văn đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội đạt hiệu quả cao hơn. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về quản lí hoạt động dạy học môn Toán ở Trường tiểu học. - Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động này tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội; - Đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội. 5
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung nghiên cứu: nghiên cứu về quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, quận Long Biên, thành phố Hà Nội; - Phạm vi về địa bàn nghiên cứu: Trường tiểu học Bồ Đề, quận Long Biên, thành phố Hà Nội; 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu - Tiếp cận hệ thống: Hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học là một hệ thống, bao gồm các thành tố như mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động dạy học,... Quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học phải được tiến hành đồng bộ trên tất cả các thành tố của nó; đồng thời đặt trong mối quan hệ với các hệ thống khác trong nhà trường, đảm bảo tính chỉnh thể, toàn vẹn của hoạt động tạo nên sự cộng hưởng và sức mạnh tổng thể của nhà trường tiểu học. - Tiếp cận hoạt động: Hoạt động dạy học môn môn Toán tại trường tiểu học là hoạt động tự giác của học sinh dưới sự chỉ dẫn của giáo viên về phương pháp, hình thức học tập nhằm đạt được mục tiêu của hoạt động dạy học môn học này. Quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học đòi hỏi các chủ thể quản lý phải chủ động nắm bắt các đặc trưng cơ bản của dạy học môn môn Toán tại trường tiểu học trong mối quan hệ biện chứng của các thành tố hoạt động và mối quan hệ với các hoạt động giáo dục khác; từ đó, có những giải pháp quản lí nhằm thay đổi nhận thức và cách làm cụ thể trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Toán tại trường tiểu học . - Tiếp cận chức năng quản lí: Mục tiêu quản lí dạy học môn môn Toán tại trường tiểu học được hiện thực hóa thông qua các chức năng quản lí như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học. Trong luận văn, chúng tôi vận dụng cách tiếp cận này để xác định khung lí thuyết và đề xuất các biện pháp quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học. 6
5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu; - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi; - Phương pháp phỏng vấn sâu; - Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học. 6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lí luận Luận văn đã xác định được khung lí thuyết nghiên cứu quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học. Chỉ ra được nội dung quản lí hoạt động dạy học môn Toán và các yếu tố ảnh hưởng tới quản lí hoạt động này. Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm sáng tỏ hơn một số vấn đề lí luận cơ bản về quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học trong khoa học quản lí giáo dục. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn đã chỉ ra được thực trạng quản lí dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, quận Long Biên, Hà Nội. Chỉ ra được điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân dẫn tới hạn chế của quản lí hoạt động này. Từ kết quả nghiên cứu lí luận và thực tiễn luận văn đã nêu ra các nguyên tắc đề xuất biện pháp và đề xuất các biện pháp quản lí dạy học môn Toán tại tại Trường tiểu học Bồ Đề, quận Long Biên, Hà Nội. Kết quả nghiên cứu thực tiễn của luận văn sẽ là cơ sở khoa học, có thể làm tài liệu tham khảo bổ ích cho chủ thể quản lí, giáo viên dạy học bậc tiểu học nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động giáo dục tại các trường tiểu học hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, kết cấu của luận văn gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học. Chương 2: Thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội. Chương 3: Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán đáp ứng yêu cầu đổi mới tại Trường tiểu học Bồ Đề Quận Long Biên Thành phố Hà Nội. 7
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI TRƢỜNG TIỂU HỌC 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm hoạt động dạy học Cho đến nay, đã có rất nhiều học giả đưa ra các khái niệm khác nhau về hoạt động dạy học. Dạy học tiếp cận theo quan điểm hoạt động bao gồm hai hoạt động: hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh. Hoạt động dạy: Hoạt động dạy với vai trò chủ đạo của giáo viên là sự tổ chức, điều khiển tối ưu quá trình truyền đạt nội dung hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo một cách khoa học cho học sinh tiếp thu (lĩnh hội). Hoạt động dạy do giáo viên làm chủ thể và tác động vào đối tượng là học sinh và hoạt động nhận thức của học sinh. Hoạt động học: Hoạt động học với vai trò chủ động của học sinh là sự tự điều khiển tối ưu quá trình lĩnh hội một cách tự giác, tích cực, tự lực nội dung hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ xảo mà giáo viên truyền đạt nhằm phát triển và hình thành nhân cách học sinh. Hoạt động học do học sinh làm chủ thể và tác động vào đối tượng là nội dung kiến thức mới chứa đựng trong tài liệu học tập. Qua phân tích quan niệm trên, ta thấy hoạt động dạy do giáo viên làm chủ thể có hai chức năng là truyền đạt thông tin và điều khiển quá trình nhận thức cho học sinh; còn hoạt động học do học sinh làm chủ thể có hai chức năng là lĩnh hội thông tin và tự điều khiển quá trình nhận thức của mình. Sự tương tác của các chức năng này làm cho hoạt động dạy và hoạt động học có mối quan hệ tác động biện chứng trong một hệ toàn vẹn, thống nhất và làm xuất hiện khái niệm dạy học: Dạy học là quá trình cộng tác giữa thầy và trò luôn tác động qua lại, bổ sung cho nhau để truyền đạt - điều khiển và lĩnh hội - tự điều khiển tri thức nhằm tạo cho người học khả năng phát triển trí tuệ, hoàn thiện nhân cách [25]. Các quan niệm dạy học có sự khác nhau ở chỗ nhấn mạnh hơn yếu tố chức năng nào trong hai chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học. Theo quan niệm truyền thống về dạy học, đã nhấn mạnh chức năng truyền đạt của hoạt động dạy và chức năng 8
lĩnh hội của hoạt động học mà chưa chú ý thích đáng chức năng điều khiển và chức năng tự điều khiển. Ngược lại, theo quan niệm mới về dạy học tích cực, người ta rất coi trọng chức năng điều khiển sư phạm của giáo viên, coi trọng môi trường cộng tác giữa việc dạy và việc học, học sinh phải biết tự điều khiển quá trình nhận thức của mình thông qua việc tích cực, chủ động, tự lực chiếm lĩnh nội dung học với sự hỗ trợ của giáo viên. Theo tâm lí học: hoạt động dạy là hoạt động người lớn tổ chức và điều khiển hoạt động của trẻ nhằm giúp chúng lĩnh hội nền văn hóa - xã hội, tạo ra sự phát triển tâm lí, hình thành nhân cách của chúng; hoạt động học là hoạt động đặc thù của con người được điều khiển bởi mục đích tự giác là lĩnh hội những tri thức, kĩ năng, kĩ xảo mới, những hình thức hành vi và những dạng hoạt động nhất định, những giá trị [16]. Hai tác giả Nguyễn Thị Bích Hạnh và Trần Thị Hương đã chỉ rõ “Hoạt động dạy học là khái niệm chỉ hoạt động chung của người dạy và học sinh, hai hoạt động này song song tồn tại và phát triển trong cùng một quá trình thống nhất. Quá trình này là một bộ phận hữu cơ của quá trình giáo dục tổng thể” [11, tr.39]. Từ đó, chúng tôi thống nhất khái niệm sau: “Hoạt động dạy học là một quá trình gồm toàn bộ các thao tác có tổ chức và có định hướng giúp người học từng bước có năng lực tư duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các giá trị tinh thần, các hiểu biết, các kĩ năng, các giá trị văn hóa mà nhân loại đã đạt được để trên cơ sở đó có khả năng giải quyết được các bài toán thực tế đặt ra trong toàn bộ cuộc sống của mỗi người học”. 1.1.2. Khái niệm hoạt động dạy học môn Toán Toán học là môn khoa học nghiên cứu về các số, cấu trúc, không gian và các phép biến đổi.... Theo quan điểm chính thống, nó là môn học nghiên cứu về các cấu trúc trừu tượng định nghĩa từ các tiên đề, bằng cách sử dụng luận lí học (lôgic) và kí hiệu toán học. Tác giả thống nhất đưa ra khái niệm hoạt động dạy học môn Toán: “Là một quá trình gồm toàn bộ các thao tác có tổ chức và có định hướng giúp người học từng bước 9
có năng lực tư duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các các kiến thức, các kĩ năng trong chương trình môn Toán đáp ứng mục tiêu giáo dục”. 1.1.3. Khái niệm quản lí Đã có rất nhiều tác giả khác nhau đưa ra khái niệm quản lí. Dưới đây là một số cách tiếp cận cụ thể: Tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc cho rằng: Quản lí là hoạt động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lí (người quản lí) đến khách thể quản lí (người bị quản lí) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức [7, tr 1]. Tác giả Vũ Dũng đưa ra khái niệm: Quản lí là sự tác động có định hướng, có mục đích, có kế hoạch và có hệ thống thông tin của chủ thể đến khách thể của nó [8, tr.47]. Theo tác giả Trần Kiểm: Quản lí là những tác động hoạch định của chủ thể quản lí trong việc huy động, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực ) một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất [19, tr.74]. Các khái niệm của các tác giả dù đứng ở nhiều góc độ khác nhau, nhưng đều có điểm chung là: Quản lí là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lí đến các đối tượng quản lí nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất. Trong phạm vi này chúng tôi thống nhất sử dụng khái niệm quản lí trên. Như vậy, quản lí bao gồm hai yếu tố cơ bản là : chủ thể quản lí và đối tượng quản lí. Chủ thể quản lí và đối tượng quản lí có thể là một cá nhân, một tổ chức, một tập thể. Giữa chủ thể quản lí và đối tượng quan lí có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, ảnh hưởng qua lại với nhau, tương tác nhau thông qua những công cụ, phương pháp để cùng hướng tới đạt mục tiêu quản lí. 1.1.4. Khái niệm quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học Từ việc phân tích các khái niệm như: quản lí, hoạt động dạy học môn Toán, trường tiểu học, tác giả cho rằng khái niệm quản lí dạy học môn Toán ở trường tiểu học có thể thống nhất là: “Quản lí HĐDH môn Toán tại trường tiểu học là những tác động hướng 10
đích của chủ thể quản lí đến khách thể quản lí hằm đảm bảo HĐDH môn Toán được diễn ra đúng hướng, thực hiện thành công mục tiêu, nhiệm vụ dạy học môn học này”. 1.2. Hoạt động dạy học môn Toán tại trƣờng tiểu học 1.2.1. Trường tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân a. Vị trí, vai trò Điều lệ trường TH (theo thông tư số 41/2010/TT-BGDĐT ngày 30/12/2010 của Bộ trưởng Bộ GD và ĐT về ban hành Điều lệ trường TH [10] và thông tư số 50/2012/TT-BGDĐT ngày 18/12/2012 của Bộ trưởng Bộ GD và ĐT về sửa đổi, bổ sung điều 40; bổ sung điều 40A của thông tư số 41/2010/TTBGDĐT ngày 30/12/2010 của Bộ trưởng Bộ GD và ĐT về ban hành Điều lệ trường TH): Điều 2, Điều lệ Trường TH cho rằng “Trường TH là cơ sở GD phổ thông của hệ thống GD quốc dân, có tư cách pháp nhân, có tài khoản và con dấu riêng” [3]. Trường TH là cơ sở GD của bậc TH, bậc học nền tảng của hệ thống GD quốc dân. Đây là bậc học bắt buộc đối với mọi trẻ em từ 6 tuổi đến 14 tuổi thực hiện trong 5 năm học từ lớp 1 đến lớp 5. Bậc học này nhằm giúp HS hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn, lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các chức năng cơ bản để HS tiếp tục học THCS. Trường TH lần đầu tiên tác động đến các em bằng PP nhà trường (bao gồm cả nội dung, PP và tổ chức GD); nơi đầu tiên tổ chức một cách tự giác hoạt động học tập với tư cách là một hoạt động chủ đạo cho trẻ em; nơi diễn ra cuộc sống thực của trẻ em và là nơi tạo ra cho trẻ em có nhiều hạnh phúc. b. Nhiệm vụ và quyền hạn Theo Điều lệ trường TH, tại điều 3 chương I qui định nhiệm vụ và quiền hạn của trường TH: - Tổ chức giảng dạy, học tập và hoạt động GD đạt chất lượng theo mục tiêu, chương trình GD phổ thông cấp TH do Bộ trưởng Bộ GD và ĐT ban hành. - Huy động trẻ em đi học đúng độ tuổi, vận động trẻ em khuyết tật, trẻ em đã bỏ học đến trường, thực hiện phổ cập GD và chống mù chữ trong cộng đồng. Nhận bảo trợ và giúp các cơ quan có thẩm quiền QL các hoạt động GD của các cơ sở GD khác thực hiện chương trình GD TH theo sự phân công của cấp có thẩm quiền. Tổ chức kiểm tra 11
và công nhận hoàn thành chương trình TH cho HS trong nhà trường và trẻ em trong địa bàn trường được phân công phụ trách. - Xây dựng, phát triển nhà trường theo các qui định của Bộ GD - ĐT và nhiệm vụ phát triển GD của địa phương. - Thực hiện kiểm định chất lượng GD. - QL CB, GV, NV và HS. - QL, sử dụng đất đai, CSVC, trang TB và tài chính theo qui định của pháp luật. - Phối hợp với gia đình, các tổ chức và cá nhân trong cộng đồng thực hiện hoạt động GD. - Tổ chức cho CBQL, GV, NV và HS tham gia các hoạt động xã hội trong cộng đồng. - Thực hiện các nhiệm vụ và quiền hạn khác theo qui định của pháp luật. 1.2.2. Khái quát chung về môn Toán tại trường tiểu học a. Vị trí của môn Toán tại trƣờng Tiểu học Ở Tiểu học môn Toán có vị trí hết sức quan trọng, giữ thời lượng lớn trong chương trình Tiểu học. Các kiến thức, kĩ năng của môn Toán ở tiểu học có nhiều ứng dụng trong đời sống; chúng rất cần thiết cho người lao động, rất cần thiết để học tốt các môn học khác ở Tiểu học và chuẩn bị cho việc học tốt môn Toán ở bậc trung học. Môn toán giúp HS nhận biết những mối quan hệ về số lượng và hình dạng không gian của thế giới hiện thực. Đối tượng nghiên cứu của toán học với quan hệ về số lượng và hình dạng là thế giới của hiện thực vì thế ở tiểu học cho dù là những kiến thức đơn giản nhất cũng là những thể hiện của các mối quan hệ về số lượng và hình dáng không gian. Chằng hạn, các mối quan hệ về số lượng bao gồm các quan hệ cộng, trừ, nhân, chia, lớn hơn, nhỏ hơn, bằng trên các tập hợp N, Q hoặc những quan hệ giữa những đại lượng VD : quãng đường, t, v; diện tích với chiều dài, chiều rộng hoặc với cạnh đáy, chiều cao… Các hình dáng không gian bao gồm : các biểu tượng hình học : hình tròn, HCN, HV… 12
Môn Toán góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, giải quyết vấn đề, góp phần phát triển trí thông minh. Những thao tác tư duy có thể rèn luyện cho HS qua môn Toán bao gồm phân tích tổng hợp, so sánh, tương tự, cụ thể hoá, đặc biệt hóa. Các phẩm chất trí tuệ có thể rèn luyện cho HS bao gồm: tính độc lập, tính linh hoạt, tính nhuần nhuyễn, tính sáng tạo. b. Mục tiêu môn Toán tại trƣờng tiểu học Góp phần hình thành và phát triển năng lực toán học với yêu cầu cần đạt: thực hiện được các thao tác tư duy ở mức độ đơn giản; nêu và trả lời được câu hỏi khi lập luận, giải quyết vấn đề đơn giản; lựa chọn được các phép toán và công thức số học để trình bày, diễn đạt được các nội dung, ý tưởng, cách thức giải quyết vấn đề; sử dụng được ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ thông thường, động tác hình thể để biểu đạt các nội dung toán học ở những tình huống đơn giản; sử dụng được các công cụ, phương tiện học toán để thực hiện các hoạt động học toán đơn giản. Có những kiến thức và kĩ năng toán học cơ bản ban đầu, thiết yếu về số và phép tính, hình học và đo lường, thống kê và xác suất. Cùng với các môn học và hoạt động giáo dục khác như Đạo đức, Tự nhiên và xã hội, Hoạt động trải nghiệm… góp phần giúp HS có những hiểu biết ban đầu về một số nghề nghiệp trong xã hội (Bộ GD&ĐT (2019), Chương trình giáo dục phổ thông mới, môn Toán và Tiếng Việt: Những điểm mới cơ bản và định hướng triển khai, Hà Nội). c. Nội dung dạy học môn Toán tại trƣờng tiểu học Môn toán ở tiểu học là một môn học thống nhất. Môn toán ở TH khác với các bậc học trên là không chia thành nội dung độc lập số học, đại số, hình học vì được tổ chức thành môn học thống nhất thể hiện qua tên gọi Toán 1, Toán 2, … Nội dung chương trình môn Toán được tích hợp xoay quanh ba mạch kiến thức: Số, Đại số và Một số yếu tố giải tích; Hình học và Đo lường; Thống kê và Xác suất. Ba mạch kiến thức được trình bày xen kẽ nhằm tạo sự hỗ trợ lẫn nhau, đây cũng chính là sự thể hiện của quan điểm tích hợp trong dạy học toán ở tiểu học. 13