Luật Hiến pháp Việt Nam (Phần 3 Dùng cho sinh viên đại học tại chức bằng 2)

Chia sẻ: Vdgv Vdgv | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

208
lượt xem 45
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luật Hiến pháp Việt Nam bao gồm 5 chuyên đề trình bày các mặt lý thuyết của luật hiến pháp Việt Nam: chế độ kinh tế, quyền công dân trong hiến pháp Việt Nam, quốc hội, một số quan điểm về đổi mới tổ chức chính quyền địa phương và tính dân chủ trong hoạt động bầu cử. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm chi tiết nội dung của tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luật Hiến pháp Việt Nam (Phần 3 Dùng cho sinh viên đại học tại chức bằng 2)

Đại học Cần Thơ Khoa Luật Luật Hiến pháp Việt Nam (Phần 3. dùng cho sinh viên đại học tại chức bằng 2) 1
MỤC LỤC NỘI DUNG CÁC CHUYÊN ĐỀ CHUYÊN ĐỀ 1 CHẾ ĐỘ KINH TẾ I. Khái niệm II. Chính sách kinh tế của nhà nước ta III. Chế độ sở hữu và các thành phần kinh tế IV. Chính sách sản xuất, phân phối và tiêu dùng V. Chế độ quản lý nhà nước về kinh tế CHUYÊN ĐỀ 2 Q UYỀN CÔN G DÂN TRO NG HIẾ PHÁP VIỆT NAM N I. Khái niệm : 1) Quyền con người 2) Quyền công dân II. Mối quan hệ giữa quyền con người và quyền công dân III. Thực tiễn nguyên tắc đảm bảo tính hiện thực trong ghi nhận quyền công dân qua các bản Hiến pháp Việt Nam. CHUYÊN ĐỀ 3 Q UỐ C HỘI 1. Quy chế hoạt động của đại biểu Quốc hội và Đoàn đại biểu Quốc hội 2. Quy trình làm luật của Quốc hội-một số vấn đề lý luận và thực tiễn 3. Sự cần thiết phải lập chương trình xây dựng pháp luật, pháp lệnh 4. Đổi mới hoạt động lập pháp - một nội dung quan trọng trong đổi mới hoạt động của Quốc hội 5. Các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội CHUYÊN ĐỀ 4. MỘT SỐ Q UAN ĐIỂM VỀ ĐỔI MỚ I TỔ C HỨC CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠ NG 1. Luận cứ đổi mới chính quyền địa phương 2. Một số ý kiến về đổi mới chính quyền địa phương A. Hội đồng nhân dân B. Ủy ban nhân dân CHUYÊN ĐỀ 5 TÍNH DÂN CHỦ TRON G HO ẠT ĐỘ NG BẦU CỬ 1. Khái niệm dân chủ 2.Những biểu hiện dân chủ trong hoạt động bầu cử A. Những mặt tích cực B. Những mặt hạn chế 3. Giải pháp nâng cao tính dân chủ trong hoạt động bầu cử 2
CHUYÊN ĐỀ 1 CHẾ ĐỘ KINH TẾ I. Khái niệm chế độ kinh tế Chế độ kinh tế là một bộ phận hợp thành của chế độ xã hội của mỗi quốc gia. Dưới góc độ pháp lý, nó bao gồm một tổng thể các qui định pháp luật ghi nhận những quan hệ kinh tế phù hợp với bản chất của nhà nước, truyền thống lịch sử và hoàn cảnh lịch sử cụ thể của quốc gia. Các quan hệ này vừa là yếu tố quyết định tính chất nhà nước, vừa là cơ sở p háp lý - kinh tế cho sự tồn tại và phát triển của nhà nước đó. Dưới góc độ đó, chế độ kinh tế là một chế định quan trọng của luật Hiến pháp. Chế độ kinh tế bao gồm trước hết là chính sách phát triển nền kinh tế. Chúng định hướng cho sự phát triển kinh tế phù hợp với điều kiện của đất nước. Quan hệ nền tảng quyết định tính chất của chế độ kinh tế là quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất. Nhà nước phải xác định các loại hình sở hữu thích hợp, quy định chế độ pháp lý đối với từng hình thức sở hữu đó. Chính sách về lao động sản xuất, phân phối và tiêu dùng thể hiện quan hệ kinh tế trong quá trình tái sản xuất. Chúng cũng là một yếu tố của chế độ kinh tế. Cuối cùng là những quan hệ về những quan hệ quản lý kinh tế. Quan hệ sản xuất là cơ sở của hệ thống quản lý kinh tế. Hệ thống quản lý kinh tế là hình thức cụ thể thể hiện quan hệ sản xuất kinh tế trên thực tế. Chế độ kinh tế của nước ta được xác định là chế độ kinh tế xã hội chủ nghĩa. Trong quá trình phát triển, xây dựng và hoàn thiện đã trải qua nhiều giai đoạn những nét đặc thù: (1) Theo Hiến pháp 1946 giai đoạn (1945 - 1959) chế độ kinh tế nước ta còn là tự nhiên, tự do với nền kinh tế nhiều thành phần, đúng với mục tiêu cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới. Hiến pháp quy định quyền tư hữu tài sản của công dân Việt Nam được bảo đảm. (2) Hiến pháp 1959 giai đoạn (1954 - 1975) đã xác lập một chế độ kinh tế theo chủ nghĩa xã hội, biến nền kinh tế lạc hậu thành một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa với việc tiến hành công nghiệp hóa, khoa học và kỹ thuật theo hướng tiên tiến. Tuy nhiên, do điều kiện lịch sử của giai đoạn này, đất nước ta còn bị chia cắt; cùng với nhiệm vụ xây dựng CNXH ở Miền Bắc trong điều kiện phải tiến hành cuộc kháng chiến chống M ỹ cứu nước để giải phóng M iền Nam, thông nhất đất nước. Hiến pháp 1959 thừa nhận tồn tại bốn loại hình cơ bản về tư liệu sản xuất là: sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể, sở hữu của người lao động riêng lẻ và sở hữu của nhà tư sản dân tộc. Song, trong giai đoạnnày, nhà nước chủ trương đẩy mạnh công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa, nhanh chóng xoá bỏ các hình thức sở hữu phi xã hội chủ nghĩa, tăng cường sự lãnh đạo tập trung thống nhất của nhà nước đối với nền kinh tế. (3) Hiến pháp 1980 (giai đoạn 1975 - 1985) quy định một chế độ kinh tế thuần tuý chế độ xã hội chủ nghĩa với một nền kinh tế chủ yếu có hai thành phần: kinh tế quốc dân và kinh tế tập thể với hai hình thức sở hữu tương ứng: sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể. Thực hiện một chế độ quản lý kinh tế theo kế hoạch tập trung thống nhất kết hợp quản lý theo ngành, theo địa phương và vùng lãnh thổ. (4) Hiến pháp 1992 mở ra một giai đoạn mới. Chế độ kinh tế được qui định là kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Nhận thức này rút ra từ bài học của sai lầm, nóng vội, duy ý chí trong quá khứ. Hiến pháp 1992 đã quy định những nội 3
dung mới về chế độ kinh tế như chính sách kinh tế, hình thức sở hữu, chế độ lao động sản xuất, phân phối và tiêu dùng và chế độ quản lý kinh tế. Hiến pháp 1992 đã được ban hành trong bối cảnh đất nước đang trong thời kỳ chuyển đổi từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp sang cơ chế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa; trong bối cảnh của những năm 90 của thế kỷ XX mà chưa phải trong bối cảnh như hiện nay là “đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phấn đấu đến năm 2020 cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại”. M ặc dù vậy, Hiến pháp 1992 vẫn còn dấu ấn của cơ chế tập trung, hành chính, bao cấp; các quan điểm về nền kinh tế thi trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, các quan điểm về hội nhập quốc tế vẫn còn ở giai đoạn. Từ sau Đại hội IX của Đảng, không chỉ là Đại hôi thường kỳ 5 năm một lần mà còn là Đại hội tổng kết thành tựu cũng như những bài học của 15 năm triển khai, thực hiện đường lối đổi mới, 10 năm thực hiện thắng lợi “chiến lược ổn định và phát triển kinh tế- xã hội đến năm 2000”, đây còn là Đại hội định ra “chiến lược phát triển kinh tế- xã hội 2001- 2010”; việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992 đã được đặt ra. (5) Hiến pháp 1992 được sửa đổi, bổ sung năm 2002 vẫn giữ quy định về 3 loại hình sở hữu: toàn dân, tập thể và tư nhân và vẫn xác định sở hữu toàn dân và tập thể là nền tảng trong nền kinh tế quốc dân, nhưng với nhiều thành phần kinh tế hợp thành (ghi nhận thêm thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài và mở rộng hơn thành phần kinh tế cá thể, tiểu chủ) và không còn theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa mà xác định chính sách phát triển của nước ta là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Một nền kinh tế độc lập, tự chủ trên cơ sở p hát huy nội lực, chủ động vào nền kinh tế quốc tế (Xem Điều 79 Hiến pháp 1980 và Điều 78 Hiến pháp 1992.) II. Chính sách kinh tế của nhà nước ta Điều 15 Hiến pháp 1992 quy định “Nhà nước phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Trước đây nền kinh tế nước ta xây dựng lên là một nền kinh tế hiện vật, nền kinh tế xã hội hóa trực tiếp được đặt dưới sự chỉ huy bởi kế hoạch hóa tập trung cao độ. Cơ chế quản lý đó đã làm cho các tổ chức kinh tế hoạt động thiếu chủ động, thiếu hiệu quả, trông chờ và ỷ lại vào nhà nước. Nền kinh tế thời kỳ này ở trong tình trạng trì trệ kéo dài mà thực chất là khủng hoảng. Chính sách kinh tế mới thay cho cơ chế kế hoạch hóa, tập trung, quan liêu, bao cấp sang phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có định hướng xã hội chủ nghĩa. Đường hướng mới này là cơ sở xuất phát điểm cho những nguyên tắc phân định ra để bảo đảm tính thống nhất hai mặt của sự phát triển kinh tế, hai mặt đó là: - Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường. - Nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đã có quan điểm cho rằng đã là kinh tế thị trường tức là kinh tế phi xã hội chủ nghĩa, chấp nhận kinh tế thị trường là chấp nhận quay trở về chủ nghĩa tư bản. Tư tưởng mà Đảng và Nhà nước ta khẳng định hoàn toàn khác, kinh tế thị trường là loại hình phát triển kinh tế có nhiều ưu điểm mà các xã hội đều tận dụng nó. Chúng ta chủ trương sử dụng cơ chế thị trường để tận dụng các mặt tích cực của cơ chế đó đồng thời phải định hướng nó phục vụ các mục tiêu công bằng, ổn định và tiến bộ xã hội, ngăn ngừa những mặt tiêu cực mà cơ chế này luôn luôn tiềm ẩn, trước định hướng xã hội chủ nghĩa. Để bảo đảm cho mặt thứ nhất, Hiến pháp 1992 đã quy định một loạt nguyên tắc mới như: cơ cấu kinh tế nhiều thành phần với các hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh 4
đa dạng dựa trên nhiều loại hình sở hữu; phát huy mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế: kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể, kinh tế tư bản tư nhân và kinh tế tư bản nhà nước dưới nhiều hình thức ... Nhà nước khuyến khích nước ngoài đầu tư vào Việt Nam; tài sản hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước không bị quốc hữu hóa, các thành phần kinh tế bình đẳng với nhau trước pháp luật, có quyền hợp tác và cạnh tranh với nhau một cách lành mạnh. Để bảo đảm cho mặt thứ hai, Hiến pháp cũng quy định một loạt nguyên tắc tương ứng. Bên cạnh việc phát triển mọi thành phần kinh tế, chúng ta chủ trương sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể là nền tảng, kinh tế quốc doanh giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, trong trường hợp thật cần thiết vì lý do quốc phòng an ninh và vì lợi ích quốc gia, Nhà nước trưng mua hoặc trưng dụng có bồi thường tài sản của cá nhân hoặc tổ chức, Nhà nước thống nhất quản lý nền kinh tế quốc dân bằng pháp luật, kế hoạch, chính sách (Điều 26). Xử lý nghiêm mọi hoạt động sản xuất kinh doanh bất hợp pháp, bảo vệ quyền lợi của người sản xuất và người tiêu dùng (Điều 28). Nhà nước thống nhất quản lý và mở rộng hoạt động kinh tế đối ngoại, phát triển các hình thức hoạt động kinh tế với mọi quốc gia, mọi tổ chức quốc tế trên nguyên tắc tôn trọng độc lập chủ quyền và cùng có lợi, bảo vệ và thúc đẩy sản xuất trong nước (Điều 24). Đó là tính định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế thị trường. Trong quá trình xây dựng tiếp theo không thể để xảy ra tình trạng chạy theo lợi nhuận mà buông lơi các vấn đề xã hội, xâm hại môi trường. Đây là đặc điểm quan trọng thể hiện tính tiến bộ của nền kinh tế thị trường nước ta, thể hiện sự khác biệt giữa nền kinh tế nước ta với kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. (Việc Mỹ rút khỏi Nghị định thư Kyoto về vấn đề bảo vệ môi trường, thất bại của Hội nghị LHQ về biến đổi khí hậu toàn cầu năm 2009 tại Copenhaghen – Đan Mạch) Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung một số quy định về chế độ kinh tế như xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ không để bị phụ thuộc vào nền kinh tế của bất kỳ cường quốc nào, thể hiện sự khẳng định mạnh mẽ về chủ quyền quốc gia, kinh tế Việt Nam luôn ở thế chủ động, linh hoạt không như thời kỳ bao cấp trước đây. Nhà nước ta vẫn duy trì mục đích phát triển kinh tế như Hiến pháp 1992 đã đề ra nhưng các thành phần kinh tế được ghi nhận phong phú hơn: có thêm thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài và mở rộng thành phần kinh tế cá thể, tiểu chủ (để tạo điều kiện phát triển mô hình kinh tế trang trại như hiện nay) tạo điều kiện phát huy mọi năng lực sản xuất, mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế. Đồng thời xác định các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường của nước ta đều được đầu tư sản xuất, kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm, đều có sự bình đẳng và cạnh tranh theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, Nhà nước có chính sách thúc đẩy sự hình thành, phát triển, cũng như từng bước hoàn thiện các loại thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa (thị trường chứng khoán, thị trường lao động, thị trường tiền tệ...). Đặc biệt, hiện nay Nhà nước luôn có những chính sách khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để người Việt Nam định cư ở nước ngoài đầu tư về quê hương, đất nước. (Chế độ một giá đối với Việt kiều, Việt kiều được mua và sở hữu nhà tại Việt Nam). III. Chế độ sở hữu và các thành phần kinh tế Chế độ sở hữu là yếu tố cơ bản trong chế độ kinh tế. Chính vì vậy mà việc điều chỉnh các quan hệ sở hữu luôn luôn đặt ra đối với Hiến pháp các nước khác cũng như đối với Hiến pháp nước ta. 5
Hiến pháp 1992 thừa nhận và bảo vệ sự tồn tại và phát triển sở hữu tư nhân đối với tư liệu sản xuất bên cạnh các loại hình sở hữu khác là điểm mấu chốt trong chế độ kinh tế nước ta giai đoạn này. Các thành phần kinh tế: kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể, kinh tế tư bản tư nhân và kinh tế tư bản nhà nước được phát triển, bình đẳng trước pháp luật, tự chủ và liên kết, hợp tác và cạnh tranh trong sản xuất kinh doanh. Như vậy trên thực tế đã có sự thừa nhận sự tồn tại lâu dài của các hình thức sở hữu phi xã hội chủ nghĩa. Ở đây nhà nước ta chủ trương không phải từ bỏ những nguyên tắc kinh tế xã hội chủ nghĩa mà là sử dụng và phát huy tác dụng tích cực của các thành phần kinh tế đó trong đó kinh tế quốc doanh vẫn chiếm địa vị chủ đạo. Theo Hiến pháp 1992 sửa đổi thì thành phần kinh tế quốc doanh được đổi là thành phần kinh tế nhà nước để phù hợp hơn. Hiện nay ở nước ta đang tồn tại những hình thức sở hữu chủ yếu sau: 1. Sở hữu toàn dân (hay sở hữu nhà nước) Đây là hình thức sở hữu xã hội chủ nghĩa có vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân. Nó bao quát những tư liệu sản xuất chủ chốt quyết định sự phát triển của nền kinh tế. Tài sản thuộc sở hữu toàn dân bao gồm: Đất đai, rừng núi, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên trong lòng đất, nguồn lợi ở vùng biển, thềm lục địa và vùng trời, tài sản do Nhà nước đầu tư vào các công trình, các lĩnh vực kinh tế, kỹ thuật, quốc phòng, ngoại giao ... Tài sản thuộc sở hữu toàn dân là tài sản chung của toàn xã hội. Chủ thể của sở hữu này là toàn thể nhân dân mà Nhà nước là đại diện. Nhà nước với tính cách là đại diện chủ sở hữu của toàn dân định đoạt tài sản của Nhà nước, thực hiện thẩm quyền của nhân dân đối với tài sản đó. Nhà nước là chủ thể thống nhất và duy nhất đối với tất cả tài sản thuộc sở hữu Nhà nước. Nhà nước giao tài sản thuộc sở hữu của mình cho các tập thể, cá nhân sử dụng theo quy định của pháp luật và hiệu quả. Chẳng hạn như đất đai là tài sản đặc biệt thuộc sở hữu toàn dân. Nhà nước thống nhất quản lý toàn bộ đất đai theo quy hoạch và p háp luật, bảo đảm sử dụng theo quy định của pháp luật, bảo đảm sử dụng đúng mục đích và có hiệu quả. Trong điều kiện kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường cần phải củng cố và tăng cường sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể. Bởi vì chỉ có phát huy ưu thế của các thành phần kinh tế này thông qua cạnh tranh lành mạnh thì mới chế ngự mặt tiêu cực của sở hữu tư nhân. Vì thế, Hiến pháp 1992 quy định “ kinh tế quốc doanh được củng cố và phát triển, nhất là trong những ngành và lĩnh vực then chốt, giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân” (Điều 19). 2. Sở hữu tập thể Là loại hình sở hữu xã hội chủ nghĩa gần giống với sở hữu toàn dân. Tuy nhiên nó có những điểm khác so với sở hữu toàn dân về chủ thể, phương pháp hình thành, phạm vi các đối tượng tài sản và trật tự quản lý. Sở hữu tập thể bao gồm sở hữu của các hợp tác xã sản xuất, kinh doanh trong các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải, xây dựng và các hình thức kinh tế hợp tác. Tài sản thuộc sở hữu tập thể là tài sản không nằm trong diện sở hữu tuyệt đối của Nhà nước và được sử dụng để tiến hành các hoạt động sản xuất tương ứng hay phục vụ các nhu cầu sản xuất, văn hóa, đời sống của các thành viên trong tập thể. 3. Sở hữu tư nhân 6
Sở hữu tư nhân là sở hữu của lao động cá thể, tư bản tư nhân trong nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ, giao thông vận tải. Thừa nhận và bảo vệ sự tồn tại và phát triển của sở hữu tư nhân đối với tư liệu sản xuất là một bước phát triển trong chế độ kinh tế nước ta. Khi mà việc tồn tại nhiều hình thức sở hữu đối với tư liệu sản xuất còn là khách quan, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất nước ta trong giai đoạn hiện nay mà chủ trương xoá bỏ tư hữu, phát triển sở hữu toàn dân thuần khiết, nhất là các thành phần kinh tế xã hội chủ nghĩa này chưa đủ sức giải quyết mọi vấn đề kinh tế - xã hội thì chẳng những kiềm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất mà sở hữu toàn dân cũng bị suy vong vì cung cách quản lý hành chính mệnh lệnh, độc quyền. Thừa nhận và bảo vệ sở hữu tư nhân là nhằm giải phóng mọi năng lực sản xuất, hỗ trợ, bổ sung cho kinh tế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên cần phải thấy mặt trái luôn luôn tiềm ẩn của sở hữu tư nhân là sự chiếm hữu lợi ích kinh tế. Để ngăn ngừa tình trạng này cần phải phát huy ưu thế của các thành phần kinh tế xã hội chủ nghĩa, tăng cường quản lý Nhà nước đối với nền kinh tế thị trường, vừa tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế phát triển vừa bảo đảm sự tuân thủ pháp luật, nhất là pháp luật kinh tế, xử lý nghiêm mọi hành vi vi phạm, bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng. Ngoài ra còn có các hình thức sở hữu như: 4. Sở hữu hỗn hợp Điều 16 Hiến pháp 1992 đã khẳng định về việc phát triển thành phần kinh tế tư bản Nhà nước dưới nhiều hình thức. Mục đích chính sách kinh tế của Nhà nước là làm cho dân giàu nước mạnh, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu vật chất và tinh thần của nhân dân trên cơ sở giải phóng mọi năng lực sản xuất, phát huy mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế: kinh tế quốc doanh, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể, kinh tế tư bản tư nhân và kinh tế tư bản nhà nước dưới nhiều hình thức. 5. Sở hữu cá nhân Nguồn chủ yếu của sở hữu này là kết quả lao động của cá nhân và p hần quỹ tiêu dùng xã hội mà cá nhân được hưởng. Tài sản thuộc sở hữu cá nhân chủ yếu là những sản phẩm tiêu dùng. Chủ thể của sở hữu cá nhân là các thành viên trong xã hội trực tiếp tham gia lao động sản xuất. Sở hữu cá nhân bắt nguồn từ lao động do có sự tham gia lao động xã hội mà có. Nguồn của sở hữu cá nhân là thu nhập do lao động và các thu nhập chính đáng khác. Sản phẩm thuộc kinh tế phụ gia đình cũng thuộc vào sở hữu cá nhân. Người làm kinh tế p hụ gia đình là cán bộ, công nhân viên nhà nước, xã viên hợp tác xã tự bỏ sức lao động của mình không gắn với bóc lột sức lao động của người khác. “Kinh tế gia đình được khuyến khích phát triển “ (Điều 21). Hiến pháp sửa đổi 1992 có sự mở rộng về đối tượng của thành phần kinh tế cá thể là “kinh tế cá thể, tiểu chủ” với mục đích phát huy mô hình kinh tế trang, đồng thời cũng quy định thêm thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu và tình hình thực tiễn của đất nước ta trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và kinh tế thế giới. Đây là một việc làm cần thiết để góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển và là điều kiện để Việt Nam từng bước gia nhập tổ chức thương mại thế giới (WTO). IV. Chính sách lao động sản xuất, phân phối và tiêu dùng Hiến pháp năm 1992 qui định “Lao động là quyền, nghĩa vụ của công dân” (Điều 55). Lao động sản xuất ra của cải vật chất là cơ sở đời sống của bất kỳ một xã hội nào.Chủ nghĩa xã hội đề cao lao động, coi lao động là phương thức quan trọng nhất thể 7
hiện sáng tạo của cá nhân, coi lao động ích lợi xã hội và kết quả của nó quyết định địa vị của cá nhân trong xã hội; đồng thời tuyên bố giải phóng lao động khỏi bị bóc lột. Lao động trong xã hội xã hội chủ nghĩa cơ bản là lao động xã hội trực tiếp. Điều này bắt nguồn từ việc coi thành phần kinh tế quốc doanh, nơi có mức độ xã hội tư liệu sản xuất cao nhất, là thành phần đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế. Kinh tế tập thể được khuyến khích phát triển cũng góp phần vào quá trình xã hội hóa lao động. Với chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần như hiện nay, trong đó có sự thừa nhận sự tồn tại các thành phần kinh tế tư nhân, cá thể thì chế độ lao động nước ta có cũng có những đổi mới. Nhà nước cho phép và khuyến khích công dân tiến hành các hoạt động lao động cá thể, tư nhân trong các lĩnh vực kinh doanh, dịch vụ. + Chế độ phân phối chiếm vị trí quan trọng trong chế độ kinh tế. Những quan hệ về phân phối sản phẩm lao động làm ra, hình thành gồm quá trình sản xuất, song lại do chính sản xuất quyết định. Phương thức tham gia vào sản xuất xã hội quyết định phương thức tham gia vào phân phối sản phẩm làm ra. Nguyên tắc phân phối của chủ nghĩa xã hội là “Làm theo năng lực, hưởng theo lao động”. Thực hiện nguyên tắc này thúc đẩy sự quan tâm của người lao động vào việc tăng năng suất lao động, nâng cao hiệu quả sản xuất. Cần bảo đảm công bằng trong phân phối song cũng hết sức tránh sự cân bằng. Trong điều kiện kinh tế nhiều thành phần hiện nay còn phải chấp nhận ở một mức độ nào đó sự bóc lột, phân hóa giàu nghèo. Song cần có chính sách thích hợp để thu hút sự đóng góp của các thành phần kinh tế vào việc giải quyết các vấn đề xã hội. + Giữa sản xuất và tiêu dùng sản phẩm làm ra có mối quan hệ chặt chẽ, qua lại với nhau. Sự thay đổi phương thức sản xuất làm thay đổi hình thức tiêu dùng. Nếu như trong các phương thức sản xuất dựa trên nền tư hữu tiêu dùng không phải là mục đích trực tiếp của sản xuất (mà mục đích là lợi nhuận) thì trong nền sản xuất xã hội chủ nghĩa dựa trên nền công hữu, mục đích của sản xuất đã hoàn toàn thay đổi. Đó là sản xuất phục vụ chính người lao động, đáp ứng mọi nhu cầu vật chất và văn hóa của họ. Chính vì vậy mà Hiến pháp có quy định tại Điều 16 Hiến pháp 1992 sửa đổi “Mục đích chính sách kinh tế của Nhà nước là làm cho dân giàu, nước mạnh, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu vật chất và tinh thần của nhân dân trên cơ sở giải phóng mọi năng lực sản xuất, phát huy mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế ...” Trong giai đoạn hiện nay, với sự thừa nhận nền kinh tế hành hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường thì cần thiết phải tôn trọng nguyên tắc lợi nhuận. Sản xuất phục vụ tiêu dùng nhưng phải bảo đảm có lãi, tránh sự thua lỗ kéo dài. Đối với một số ngành nghề, một số doanh nghiệp công ích thiết yếu thì Nhà nước có thể tiếp tực hỗ trợ, bù lỗ để duy trì hoạt động phục vụ công cộng nhằm ổn định sinh hoạt xã hội nhưng không thể bao cấp toàn bộ như trước kia. (Ví dụ: giải thể, chuyển hình thức sở hữu, cổ phần hóa các doanh nghiệp Nhà nước hoạt động không hiệu quả trong tình hình hiện nay.) V. Chế độ quản lý Nhà nước về kinh tế Quản lý nền kinh tế là một phần quan trọng trong hoạt động của Nhà nước nói chung. Bất kỳ một nền kinh tế nào cũng đều cần có sự quản lý của Nhà nước. Càng là kinh tế thị trường càng phải tăng cường hiệu lực quản lý Nhà nước đối với nền kinh tế, Nhà nước tác động đến các chủ thể kinh tế với tính cách là chủ thể quyền lực công cộng. Nhà nước quản lý toàn bộ đời sống kinh tế - xã hội. Trước đây trong cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, nền kinh tế được đặt dưới sự chỉ huy bởi kế hoạch hóa tập trung cao độ với những nguyên tắc kế hoạch hóa thống 8
nhất, tập trung dân chủ, kết hợp quản lý theo ngành với quản lý theo địa phương và vùng lãnh thổ... Về cơ bản, đây là những nguyên tắc phù hợp với cơ chế kinh tế thời kỳ đó. Với cơ chế mới, hoạt động kinh tế diễn ra hết sức phức tạp với sự đa dạng các quan hệ kinh tế các chủ thể, lợi ích, hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh. Nhà nước có nhiệm vụ bảo đảm cho nền kinh tế ổn định, phát triển, có tính tổ chức cao và theo định hướng đã chọn. Không thể quản lý theo lối cũ bằng các biện pháp hành chính, mệnh lệnh mà phải đổi mới cơ chế quản lý. Điều 26 Hiến pháp 1992 sửa đổi quy định “Nhà nước thống nhất quản lý nền kinh tế quốc dân bằng pháp luật, kế hoạch, chính sách, phân công trách nhiệm và phân cấp quản lý Nhà nước giữa các ngành các cấp”. Quản lý kinh tế bằng pháp luật là nguyên tắc quan trọng trong bối cảnh kinh tế thị trường. Với những thuộc tính vốn có, pháp luật bảo đảm xác lập các mối quan hệ kinh tế phức tạp nẩy sinh trong nền kinh tế thị trường để ngăn chặn và xử lý những trường hợp vi phạm trong sản xuất kinh doanh. Phát triển kinh tế có kế hoạch là đặc điểm nổi bật của nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Trong điều kiện kinh tế thị trường cần kết hợp kế hoạch với thị trường bảo đảm sự thống nhất của lợi ích kinh tế toàn dân với lợi ích của các tổ chức sản xuất kinh doanh. Các đơn vị kinh tế địa phương được quyền chủ động trong hoạt động sản xuất kinh doanh, chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động của mình, bảo đảm hoàn thành nghĩa vụ đối với Nhà nước. Để quản lý kinh tế có hiệu quả, Nhà nước cần xây dựng và không ngừng hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh tế cũng như hệ thống cơ quan quản lý kinh tế. Những năm gần đây chúng ta đã tiến hành sắp xếp lại bộ máy quản lý kinh tế và quản lý Nhà nước, quản lý sản xuất kinh doanh. Bộ máy quản lý kinh tế đã chuyển trọng tâm từ quản lý trực tiếp các cơ sở kinh tế sang quản lý hành chính - kinh tế ở tầm vĩ mô với những nội dung mới: - Định hướng và tạo môi trường thuận lợi để nền kinh tế phát triển. - Xây dựng một hệ thống pháp luật kinh tế đầy đủ để tạo ra sự tự do và bình đẳng trong hoạt động kinh tế của mọi thành phần kinh tế. - Tổ chức cung cấp thông tin, dịch vụ cho các chủ thể tham gia hoạt động kinh tế. - Điều tiết nền kinh tế thị trường, hạn chế những khuyết tật của nền kinh tế thị trường. - Chăm lo phúc lợi cho mọi thành viên trong xã hội, chú ý quan tâm đến các đối tượng xã hội. Câu hỏi gợi ý ôn tâp: 1. Hãy nêu và phân tích mục tiêu và chính sách phát triển kinh tế theo quy định của Hiến pháp Việt Nam. 2. Hãy nêu và phân tích các loại hình sở hữu và các thành phần kinh tế ở nước ta theo qui định Hiến pháp hiện nay. 9
CHUYÊN ĐỀ 2. QUYỀN CÔN G DÂN TRO NG HIẾP PHÁP VIỆT NAM Hiãún phaïp cuía táút caí caïc næåïc, duì laì chãú âäü xaî häüi naìo (tæ baín, xaî häüi chuí nghéa, ...) bãn caûnh caïc chãú âënh khaïc nhæ chãú âäü chênh trë, chãú âäü kinh tãú hay chênh thãø thç âãöu coï chãú âënh quyãön con ngæåìi, quyãön cäng dán. Âáy laì mäüt näüi dung cå baín nháút, näüi dung quan troüng âãún mæïc laì nãúu khäng coï chãú âënh quyãön con ngæåìi, quyãön cäng dán thç cuîng khäng coï baín thán hiãún phaïp. Váûy, quyãön con ngæåìi vaì quyãön cäng dán laì gç ?) I. Khaïi niãûm: 1) Quyãön con ngæåìi Quyãön con ngæåìi laì mäüt hiãûn tæåüng lëch sæí xaî häüi, coï quaï trçnh phaït triãøn láu daìi. Tæì nhæîng tæ tæåíng manh nha vãö nhán quyãön thåìi cäø âaûi vaì trung âaûi, âàûc biãût laì tæì thãú kyí XVII, XVIII vaì tæì sau Chiãún tranh thãú giåïi láön thæï hai, caïc nguyãn tàcõ cå baín vaì näüi dung quyãön con ngæåìi âæåüc hoaìn chènh theo thåìi gian, tråí thaình mäúi quan tám sáu sàõc cuía mäùi quäúc gia vaì ngaìy caìng coï vë trê quan troüng trong âåìi säúng chênh trë - xaî häüi cuía mäùi næåïc. Quyãön con ngæåìi laì giaï trë xaî häüi thãø hiãûn khaí nàng, låüi êch, nhu cáöu, khaït voüng cuía caï nhán vaì noï chè coï yï nghéa khi âæåüc xaî häüi thæìa nháûn. Nãúu trong xaî häüi chiãúm hæîu nä lãû, ngæåìi nä lãû laì ngæåìi khäng coï quyãön gç thç trong xaî häüi phong kiãún, chãú âäü quán chuí våïi hãû thäúng phaïp luáût âàóng cáúp âaî triãût tiãu caïc quyãön vaì tæû do cå baín cuía con ngæåìi. “Tæû do, bçnh âàóng, baïc aïi ”, “säúng vaì mæu cáöu haûnh phuïc”, âoï laì nhæîng kháøu hiãûu caïch maûng maì CNTB thay thãú CNPK. Våïi ngoün cåì naìy, giai cáúp tæ saín âaî xaïc láûp mäüt náúc thang måïi vaì quan troüng trong lëch sæí phaït triãøn nhán quyãön. Tuy váûy, do baín cháút cuía chãú âäü såî hæîu vaì sæû haûn chãú väún coï cuía dán chuí tæ saín, giai cáúp tæ saín cáön thiãút vaì chè coï thãø thæìa nháûn giaï trë quyãön con ngæåìi åí giåïi haûn baío âaím låüi êch vaì âëa vë thäúng trë cuía noï. CNXH láúy giaíi phoïng nhán loaûi, giaíi phoïng giai cáúp, xoïa boí aïp bæïc boïc läüt, phaït triãøn kinh tãú vaì xáy dæûng xaî häüi dán chuí laìm muûc tiãu hæåïng âãún. CNXH thiãút láûp chãú âäü chênh trë - xaî häüi maì baín cháút laì “táút caí quyãön læûc thuäüc vãö nhán dán”. Chênh nhæîng tiãön âãö, âiãöu kiãûn âãø giaíi phoïng con ngæåìi gàõn liãön våïi sæû thay âäøi vãö quan hãû såí hæîu tæ liãûu saín xuáút, âàûc biãût våïi viãûc thiãút láûp chãú âäü chênh trë, maì baín cháút laì “táút caí quyãön læûc nhaì næåïc thuäüc vãö nhán dán”.) 10
(Thomas Fleiner, mäüt chuyãn gia hiãún phaïp näøi tiãúng cuía Thuûy Sé vaì cuía thãú giåïi âaî âënh nghéa: "Caïc quyãön con ngæåìi laì caïc quyãön cuía con ngæåìi âæåüc säúng phuì håüp våïi baín cháút cuía hoü vaì nhæîng ngæåìi khaïc" Thomas Fleiner - What are Human rights ?") Xuáút phaït tæì quan niãûm quyãön con ngæåìi laì caïc quyãön tæû nhiãn, nãn chuïng laì "phäø biãún", "cå baín" vaì "tuyãût âäúi". Khäng phán biãût chuíng täüc, noìi giäúng, âëa vë xaî häüi hay quäúc tëch ... moüi ngæåìi âãöu coï quyãön nhæ nhau åí moüi luïc, moüi nåi. Âoï laì âàûc tênh " phäø biãún" cuía quyãön con ngæåìi. Caïc quyãön naìy mang âàûc tênh "cå baín" laì båíi chuïng khäng thãø chuyãøn nhæåüng âæåüc, duì chuïng coï thãø bë tæì chäúi hay vi phaûm. Quyãön con ngæåìi mang tênh "tuyãût âäúi" båíi noï laì nãön taíng cå baín cho âåìi säúng thæûc sæû cuía con ngæåìi vaì khäng thãø bë haûn chãú hay giaím båït. Caïc quyãön naìy khaïc våïi caïc quyãön dán sæû åí chäù noï laì caïc nguyãn tàõc âaûo âæïc âoìi hoíi phaûm vi toaìn cáöu, trong khi caïc quyãön dán sæû tuìy thuäüc vaìo sæû tæû do hay thán pháûn âæåüc ban cho cäng dán trong mäüt xaî häüi nháút âënh. Tuy nhiãn, caïc khaïi niãûm tæû do dán sæû hay caïc quyãön dán sæû thæåìng dæûa trãn váún âãö quyãön con ngæåìi maì âæåüc xem nhæ caïc nguyãn tàõc âaûo âæïc âãø taûo nãn quyãön cäng dán. Váún âãö quyãön con ngæåìi laì mäüt âiãøm nhaûy caím chênh trë vaì âæåüc hiãøu, cuîng nhæ tranh luáûn quyãút liãût. Nhiãöu hiãún phaïp ghi nháûn caïc quyãön naìy, song khäng êt caïc hiãún phaïp chæa thãø hiãûn chuïng. Nhæng coï mäüt âiãöu cáön khàóng âënh ràòng khäng thãø aïp âàût caïc giaï trë trong quan niãûm vãö chênh trë cuía mäüt quäúc gia naìy cho mäüt quäúc gia khaïc. Caïc thaình viãn trong mäüt cäüng âäöng chênh trë seî tæû læûa choün cho hoü mäüt chãú âäü chênh trë. 2) Quyãön cäng dán Quyãön cäng dán laì nhæîng quyãön haûn cuía mäüt caï nhán â æåüc phaïp luáût cuía m äüt nhaì næåïc quy âënh hoàûc thæìa nháûn. Tuìy thuäüc vaìo mäùi quäúc g ia vaì tæìng giai âoaûn lëch sæí cuû thãø cuîng nhæ tuì y thuäüc vaìo chênh thãø, vaìo tênh cháút vaì mæïc âäü dán chuí tháût sæû cuía mäùi quäúc g ia maì quyãön cäng dán s eî âæåüc ghi nháûn khaïc nhau. Trong caïc baín Hiãún phaïp cuía næåïc ta, coï thãø nháûn tháúy âiãöu naìy, Hiãún phaïp 1946 âaî coï chãú âënh âáöu tiãn vãö quyãön cäng dán, tuy vãö hçnh thæïc ghi nháûn taûi vë trê thæï hai sau Chênh thãø, vãö näüi dung tuy chæa âáöy âuí, song caïc quy âënh åí Hiãún phaïp naìy âaî ghi nháûn caïc quyãön cå baín nhæ: quyãön báöu cæí, quyãön æïng cæí, quyãön tæû do ngän luáûn, xuáút baín, baïo chê, täø 11
chæïc häüi hoüp, tæû do tên ngæåîng, tän giaïo, tæû do cæ truï, âi laûi trong næåïc vaì ra næåïc ngoaìi, tæû do vãö thán thãø ... Chãú âënh naìy âàût nghéa vuû lãn haìng âáöu, sau âoï måïi quy âënh âãún quyãön låüi caï nhán vaì caïc quyãön chênh trë, tham gia quaín lê nhaì næåïc. Båíi vç, væìa giaình âæåüc chênh quyãön, væìa coï âæåüc âëa vë cäng dán, nhán dán ta âaî bë nhiãöu keí thuì uy hiãúp vaì xám læåüc laûi. Cho nãn, âãø giæî âæåüc quyãön thç træåïc hãút phaíi laìm nghéa vuû maì âáöu tiãn laì nghéa vuû baío vãû Täø quäúc, vç thãú coï mäüt säú âiãöu quy âënh vãö quyãön cäng dán trong Hiãún phaïp 1946 chæa âiãöu thi haình trong thæûc tãú. Nhçn chung, våïi Hiãún phaïp 1946 láön âáöu tiãn trong lëch sæí cuía næåïc ta, âëa vë phaïp lyï cuía cäng dán âæåüc xaïc láûp gàõn liãön våïi viãûc dán täüc giaìng âäüc láûp. Coï thãø noïi, màûc duì ra âåìi trong hoaìn caính hãút sæïc khoï khàn, nhæng Hiãún phaïp 1946 âaî long troüng ghi nháûn nhæîng giaï trë quyãön con ngæåìi maì nhán dán ta âaî giaình âæåüc, noï âæåüc xem laì näüi dung cäút loîi cuía Hiãún phaïp dán chuí. Hiãún phaïp 1959 âaïnh dáúu cuäüc caïch maûng dán chuí nhán dán thàõng låüi hoaìn toaìn åí miãön Bàõc, tiãún haình xáy dæûng chuí nghéa xaî häüi, tiãúp tuûc âáúu tranh giaíi phoïng miãön Nam âãø thäúng nháút næåïc nhaì. Âáy laì chiãún læåüc maì Hiãún phaïp 1959 âaî cuû thãø hoïa vaì thãø chãú hoïa âæåìng läúi maì Âaûi häüi Âaíng toaìn quäúc láön thæï III âãö ra. Chênh vç thãú quyãön tæû do dán chuí cuía cäng dán tuy âæåüc måí räüng vaì cuû thãø hån trong caïc lénh væûc chênh trë - kinh tãú - vàn hoïa - xaî häüi so våïi Hiãún phaïp 1946 nhæng do nghéa vuû âàût ra luïc naìy laì tàng cæåìng xáy dæûng, cuíng cäú Nhaì næåïc væîng maûnh, xáy dæûng khäúi âaûi âoaìn kãút toaìn dán, tàng sæïc maûnh xáy dæûng cå såí váût cháút taûo tiãön âãö cho cäng cuäüc xáy dæûng chuí nghéa xaî häüi åí miãön Bàõc, chi viãûn sæïc ngæåìi sæïc cuía âãø giaíi phoïng miãön Nam cho nãn cuîng coï mäüt säú quyãön cuía cäng dán chæa âaût âæåüc tênh khaí thi. Hiãún phaïp 1980 ra âåìi sau ngaìy miãön Nam hoaìn toaìn giaíi phoïng, âáút næåïc thäúng nháút âaî khàóng âënh thaình quaí caïch maûng Viãût Nam sau hån 30 nàm âáúu tranh giaình âäüc láûp. Hiãún phaïp âaî vaûch ra phæong hæåïng phaït triãøn cuía caïch maûng Viãût Nam trong âiãöu kiãûn caí næåïc tiãún lãn chuí nghéa xaî häüi. Chãú âënh quyãön cäng dán âæåüc chuï troüng hån, nhàòm phaït huy hån næîa quyãön laìm chuí cuía nhán dán trong chãú âäü xaî häüi chuí nghéa; phaûm vi caïc quy âënh vãö quyãön vaì nghéa vuû cå baín cuía cäng dán âæåüc måí räüng vaì bäø sung hån. Tuy nhiãn sau mäüt thåìi gian thi haình Hiãún phaïp 1980 âaî cho tháúy coï mäüt säú quyãön cuía cäng dán theo quy âënh cuía Hiãún phaïp khäng thãø thæûc hiãûn trong thæûc tãú nhæ 12
quyãön coï nhaì åí, quyãön khaïm chæîa bãûnh miãùn phê, quyãön âi hoüc khäng phaíi âoïng tiãön ... (Ngoaìi ra, Hiãún phaïp 1980 coï pháön chuí quan duy yï chê khi chè âãø laûi coï mäüt âiãöu vãö quyãön såï hæîu “cuía caíi thu nháûp håüp phaïp, cuía caíi âãø daình, nhaì åí, tæ liãûu sinh hoaût, nhæîng cäng cuû saín xuáút duìng trong nhæîng træåìng håüp âæåüc pheïp lao âäüng riãng leí” (Âiãöu 27). Våïi nhæîng quy âënh khuän nãön kinh tãú vaìo hai hçnh thæïc vaì våïi cå chãú kãú hoaûch hoïa táûp trung cao âäü, læûc læåüng kinh tãú khäng phaït triãøn âæåüc, cäng dán khäng coï âiãöu kiãûn kinh tãú - xaî häüi âãø thæûc hiãûn nhiãöu quyãön khaïc ghi trong Hiãún phaïp 1980. ) Quyãön vaì nghéa vuû cuía cäng dán trong Hiãún phaïp 1992 âæåüc quy âënh sau khi Âaûi häüi láön thæï VII cuía Âaíng (6/1991) âaî kiãøm âiãøm viãûc âäøi måïi toaìn diãûn, maûnh meî tæì sau Âaûi häüi VI (cuäúi 1986). Quan âiãøm cå baín, xuyãn suäút toaìn bäü näüi dung chæång V (chæång vãö quyãön vaì nghéa vuû cå baín cuía cäng dán) laì måí räüng hån næîa caïc quyãön dán chuí trãn moüi lénh væûc, coï nhæîng âaím baío cuû thãø hån næîa caïc quyãön cuía cäng dán theo âënh hæåïng xaî häüi chuí nghéa, âäöng thåìi coï cán nhàõc âãún tênh khaí thi cuía caïc quyãön âoï càn cæï vaìo khaí nàng thæûc tãú cuía âáút næåïc, traïnh chuí quan duy yï chê khäng phuì håüp våïi trçnh âäü phaït triãøn kinh tãú - xaî häüi trong bæåïc âi ban âáöu cuía thåìi kyì quaï âäü. II. Mäúi quan hãû giæîa quyãön con ngæåìi vaì quyãön cäng dán Khi nghiãn cæïu vãö khaïi niãûm quyãön con ngæåìi khäng thãø khäng nghiãn cæïu âãún quyãön cäng dán. Træåïc hãút, quyãön con ngæåìi vaì quyãön cäng dán laì nhæîng khaïi niãûm khäng âäöng nháút xeït caí vãö phæång diãûn chuí thãø, näüi dung vaì tênh cháút xaî häüi. So våïi khaïi niãûm quyãön con ngæåìi, khaïi niãûm quyãön cäng dán mang tênh xaïc âënh hån, gàõn liãön våïi mäùi nhaì næåïc, âæåüc phaïp luáût cuía mäùi quäúc gia quy âënh. Xeït vãö màût lëch sæí, tæ tæåíng vãö quyãön con ngæåìi xuáút hiãûn tæì ráút såïm - tæì khi xuáút hiãûn xaî häüi loaìi ngæåìi, âáúu tranh xaî häüi, âáúu tranh giai cáúp vaì Nhaì næåïc. Coìn khaïi niãûm quyãön cäng dán gàõn liãön våïi lëch sæí láûp hiãún, láön âáöu tiãn noï âæåüc âæa ra vaì âæåüc baío vãû bàòng Hiãún phaïp, phaïp luáût trong caïch maûng tæ saín. Vãö phæång diãûn chuí thãø: chuí thãø cuía quyãön cäng dán chè coï thãø laì mäüt ngæåìi, âæåüc âàût trong mäúi quan hãû våïi nhaì næåïc vãö quyãön vaì nghéa vuû cuía caí hai bãn. Tæïc laì caïc quyãön låüi håüp phaïp cuía cäng dán âæåüc phaïp luáût ghi nháûn vaì baío âaím thæûc hiãûn, 13
ngæåüc laûi cäng dán cuîng phaíi coï nhæîng nghéa vuû nháút âënh âäúi våïi nhaì næåïc. Vãö phæång diãûn phaïp lyï: khaïi niãûm quyãön cäng dán khäng bao quaït táút caí caïc quyãön cuía caï nhán con ngæåìi âæåüc nhaì næåïc thæìa nháûn vaì baío vãû bàòng phaïp luáût. Vç coï nhæîng quyãön do quy phaûm xaî häüi, quy phaûm âaûo âæïc, quy phaûm tän giaïo âiãöu chènh Vê duû: quyãön læûa choün nghãö nghiãûp, quyãön täø chæïc âaïm cæåïi vaì mäüt säú quyãön mang tênh cháút tæû nhiãn cuía con ngæåìi). Quyãön con ngæåìi vaì quyãön cäng dán laì hai khaïi niãûm phán biãût, khäng âäöng nháút. Tuy nhiãn, âáy laì hai khaïi niãûm cuìng loaûi, coï quan hãû chàût cheî våïi nhau, khäng coï sæû âäúi láûp giæîa quyãön con ngæåìi vaì quyãön cäng dán. Khäng thãø coï quyãön cäng dán bãn ngoaìi quyãön con ngæåìi vaì ngæåüc laûi, khäng coï quyãön con ngæåìi naìo thoaït ly khoíi khaïi niãûm quyãön cäng dán, khäng coi quyãön cäng dán nhæ mäüt bäü pháûn, mäüt näüi dung cå baín cuía noï. Mäüt màût, khaïi niãûm quyãön con ngæåìi khäng loaûi træì quyãön cäng dán vaì cuîng khäng thay thãú âæåüc noï. Màût khaïc, khaïi niãûm quyãön cäng dán cuîng khäng bao truìm âæåüc hãút quyãön con ngæåìi. Nhæng cuîng khäng thãø âån giaín vaì maïy moïc khi phán biãût: quyãön con ngæåìi laì quyãön tæû nhiãn, coìn quyãön cäng dán laì quyãön do phaïp luáût quy âënh maì thæûc ra chuïng laì mäüt thãø thäúng nháút, båíi vç khi quyãön con ngæåìi tråí thaình âäúi tæåüng âiãöu chènh cuía phaïp luáût, âæåüc xaïc nháûn trong hãû thäúng quyãön vaì nghéa vuû cuía cäng dán thç quyãön con ngæåìi måïi thãø hiãûn thaình hiãûn thæûc. Tháût ra caïc khaïi niãûm cäng dán, xaî häüi cäng dán, quyãön cäng dán chè âæåüc sæí duûng chênh thæïc vaì räüng raîi trong thåìi kyì caïch maûng tæ saín. Træåïc âoï mäùi caï nhán trong mäüt quäúc gia âãöu bë coi laì “tháön dán “ cuía vua chuïa phong kiãún, khäng âæåüc hæåíng caïc quyãön dán sæû vaì chênh trë. Khi giai cáúp tæ saín ra âåìi vaì phaït triãøn, giai cáúp naìy âaî âæa ra nhiãöu quan âiãøm, tæ tæåíng tiãún bäü nhàòm táûp håüp læûc læåüng thæûc hiãûn cuäüc caïch maûng âãø láût âäø chãú âäü phong kiãún. Caïch maûng tæ saín thàõng låüi, kãø tæì âoï ngæåìi dán cuía mäüt quäúc gia thç âæåüc goüi laì “cäng dán “, âæåüc hæåíng caïc quyãön dán sæû vaì chênh trë trong mäüt “xaî häüi cäng dán“. Coï thãø noïi, caïch maûng tæ saín âaî cäúng hiãún cho nhán loaûi mäüt trong nhæîng giaï trë nhán vàn to låïn, âoï laì caïc chãú âënh vãö quyãön cäng dán, âæåüc xaïc âënh trong Tuyãn ngän âäüc láûp cuía Myî nàm 1776, Tuyãn ngän nhán quyãön vaì dán quyãön cuía Phaïp 1789, luáût vãö cäng 14
dán åí Anh vaì háöu hãút åí khàõp caïc Hiãún phaïp, phaïp luáût cuía caïc quäúc gia. ÅÍ Viãût Nam quyãön cäng dán luän laì chãú âënh quan troüng cuía Hiãún phaïp vaì laì âäúi tæåüng chuí yãúu cuía nãön hiãún phaïp dán chuí - hiãún phaïp xaî häüi chuí nghéa. Âaíng vaì Nhaì næåïc ta âaî váûn duûng mäüt caïch saïng taûo chuí nghéa Maïc - Lãnin, tæ tæåíng Häö Chê Minh vãö hoüc thuyãút quyãön con ngæåìi, quyãön cäng dán trong viãûc soaûn thaío, xáy dæûng, sæía âäøi vaì ban haình Hiãún phaïp phuì håüp våïi tçnh hçnh thæûc tãú trong tæìng giai âoaûn caïch maûng cuû thãø. Qua âoï cáön khàóng âënh ràòng: quyãön cäng dán næåïc ta luän gàõn liãön våïi lëch sæí phaït triãøn cuía caïch maûng Viãût nam, Nhaì næåïc Viãût Nam vaì âæåüc Hiãún phaïp ghi nháûn. III. Quyãön cäng dán trong c aïc h iãún phaïp Viãût Nam Quyãön cäng dán âæåüc ghi nháûn tæì Hiãún phaïp 1946 vaì ngaìy caìng âæåüc måí räüng, náng cao trong caïc hiãún phaïp sau naìy. Hiãún phaïp 1946 âaî daình hàón mäüt chæång âãø quy âënh quyãön vaì nghéa vuû cå baín cuía cäng dán: våïi 18 âiãöu trong 70 âiãöu âaî cho tháúy váún âãö quyãön cäng dán laì mäüt váún âãö khäng keïm pháön quan troüng trong baín hiãún vàn âáöu tiãn cuía næåïc Viãût Nam dán chuí cäüng hoìa. Taûi thåìi âiãøm naìy, cäng dán coï caïc loaûi quyãön nhæ: + Quyãön bçnh âàóng vãö chênh trë, kinh tãú,vàn hoïa (Âiãöu 6); bçnh âàóng træåïc phaïp luáût, tham gia chênh quyãön vaì cäng cuäüc kiãún quäúc tuìy theo taìi nàng vaì âæïc haûnh cuía mçnh (Âiãöu 7); bçnh âàóng dán täüc, bçnh âàóng phuû næî (Âiãöu 8, Âiãöu 9). + Quyãön tæû do: ngän luáûn, xuáút baín, täø chæïc häüi hoüp, âi laûi trong næåïc vaì ra næåïc ngoaìi, tæû do vãö thán thãø (khäng bë bàõt båï, giam cáöm nãúu khäng coï quyãút âënh cuía tæ phaïp), thæ, tên, nhaì åí khäng ai âæåüc xám phaûm (Âiãöu 10, Âiãöu 11). + Quyãön vãö kinh tãú, quyãön vãö vàn hoïa, quyãön vãö xaî häüi... Trãn thæûc tãú cäng dán âaî báöu cæí âaûi biãøu Quäúc häüi vaì âaûi biãøu Häüi âäöng nhán dán åí nhæîng nåi khäng coï chiãún sæû, âæåüc chia cäng âiãön, hoüc bçnh dán, häüi hoüp... (chênh saïch taûm cáúp ruäüng âáút cuía Phaïp, Viãût gian cho näng dán ngheìo, cho näng dán thiãúu ruäüng, giaím tä, giaím thuãú...). Nãúu âäúi chiãúu våïi näüi dung hai baín cäng æåïc quäúc tãú vãö quyãön con ngæåìi (Cäng æåïc quäúc tãú vãö dán sæû chênh trë vaì Cäng æåïc quäúc tãú vãö quyãön kinh tãú, vàn hoïa vaì xaî häüi) thç caïc quyãön con ngæåìi trong cäng æåïc âaî âæåüc thãø hiãûn thaình quyãön cäng dán ngay trong baín hiãún phaïp naìy. Âáy laì mäüt âiãøm ráút tiãún bäü trong baín hiãún vàn âáöu tiãn cuía Viãût Nam. 15
Táút caí caïc quyãön (vaì nghéa vuû) trãn âáy âãöu âæåüc quy âënh laûi trong caïc hiãún phaïp tiãúp theo, nhæng coï âiãöu laì trong nhæîng hiãún phaïp sau naìy âaî taïch mäüt säú quyãön åí cuìng mäüt âiãöu trong âáöu tiãn thaình caïc âiãöu khoaín riãng âãø cho viãûc xaïc âënh caïc quyãön cäng dán âæåüc roî raìng vaì phong phuï hån. Trong nhæîng hiãún phaïp sau naìy coï nhæîng quy âënh vãö quyãön (vaì nghéa vuû) måïi laì do sæû phaït triãøn cuía caïc quan hãû xaî häüi, âàûc biãût laì caïc quy âënh vãö nhiãûm vuû cuía Nhaì næåïc song song våïi våïi quyãön (hoàûc nghéa vuû) cuía cäng dán âãø baío häü, âaím baío, baío vãû cho cäng dán sæí duûng âuïng âàõn caïc quyãön vaì thæûc hiãûn âáöy âuí caïc nghéa vuû. Do âoï, mäüt säú âiãöu vãö quyãön (vaì nghéa vuû) cuía cäng dán âæåüc quy âënh khäng chè nhiãöu hån Hiãún phaïp 1946 maì åí caïc hiãún phaïp sau bao giåì cuîng nhiãöu hån hiãún phaïp træåïc. Chàóng haûn, caïc quyãön tæû do åí Âiãöu 10 Hiãún phaïp 1946 âaî âæåüc bäø sung thãm quyãön baïo chê, quyãön biãøu tçnh phuì håüp våïi quy âënh cuía phaïp luáût (Âiãöu 26 Hiãún phaïp 1959, Âiãöu 25 Hiãún phaïp 1980, Âiãöu 67 Hiãún phaïp 1992). Quyãön tæû do tên ngæåîng åí Âiãöu 10 âaî âæåüc taïch thaình mäüt âiãöu riãng våïi näüi dung roî hån laì "Theo hoàûc khäng theo mäüt tän giaïo naìo" (Âiãöu 24 Hiãún phaïp 1959); "khäng ai âæåüc låüi duûng tän giaïo âãø laìm traïi phaïp luáût" (Âiãöu 68 Hiãún phaïp 1980) vaì "caïc tän giaïo âãöu bçnh âàóng træåïc phaïp luáût" (Âiãöu 70 Hiãún phaïp 1992). Quyãön báút khaí xám phaûm vãö thán thãø, vãö nhaì åí, baío âaím bê máût vãö thæ tên åí Âiãöu 11 âæåüc taïch thaình 2 âiãöu åí Hiãún phaïp 1959 Quyãön bçnh âàóng cuía phuû næî quy âënh ngàõn goün åí Âiãöu 9 Hiãún phaïp 1946 âaî âæåüc xaïc âënh roî hån åí Âiãöu 24 Hiãún phaïp 1959, Âiãöu 64 Hiãún phaïp 1980 vaì âãún Hiãún phaïp 1992, caïc Âiãöu 63, 64 quy âënh thãm vãö chãú âäü thai saín âäúi våïi lao âäüng næî, vãö caïc phuïc låüi xaî häüi (nhaì häü sinh, khoa nhi, nhaì treí...) maì Nhaì næåïc vaì xaî häüi chàm lo phaït triãøn âãø giaím nheû gaïnh nàûnh gia âçnh, taûo âiãöu kiãûn cho phuû næî phaït huy vai troì trong xaî häüi. Quyãön dán chuí åí Âiãöu 7 vaì Âiãöu 21 âaî âæåüc xaïc âënh räüng hån åí quyãön giaïm saït caïc cå quan nhaì næåïc, nhán viãn nhaì næåïc; quyãön khiãúu naûi, täú caïo cuía cäng dán (Âiãöu 6 vaì Âiãöu 29 Hiãún phaïp 1959)... âãún Hiãún phaïp 1992, ngoaìi caïc quy âënh nãu trãn, Hiãún phaïp âaî xaïc âënh roî thãm phæång thæïc thæûc hiãûn quyãön dán chuí cuía cäng dán: træûc tiãúp tham gia cäng viãûc cuía nhaì næåïc vaì xaî häüi åí cå såí (Âiãöu 11), tham gia thaío luáûn caïc váún âãö chung cuía caí næåïc vaì âëa phæång (Âiãöu 59), thäng qua Màût tráûn täø quäúc Viãût 16
nam vaì caïc täø chæïc thaình viãn (Âiãöu 9), thäng qua cäng âoaìn (Âiãöu 10), âäöng thåìi våïi quyãön biãøu quyãút khi Nhaì næåïc træng cáöu yï kiãún nhán dán (Âiãöu 53 Hiãún phaïp 1959, Âiãöu 100 Hiãún phaïp 1980, Âiãöu 91 Hiãún phaïp 1992). Vãö vàn hoaï, xaî häüi coï thãm caïc quyãön:  Nghiãn cæïu khoa hoüc, kyî thuáût, phaït minh, saïng chãú, caíi tiãún kyî thuáût, håüp lyï hoaï saín xuáút, saïng taïc, phã bçnh vàn hoüc maì quyãön taïc giaí, quyãön såí hæîu cäng nghiãûp âaî âæåüc cuû thãø hoaï åí Bäü luáût dán sæû 1995 (pháön thæï saïu tæì Âiãöu 745 âãún Âiãöu 825).  Quyãön cuía viãn chæïc vaì ngæåìi laìm cäng àn læång vãö thåìi gian lao âäüng, chãú âäü tiãön læång, chãú âäü nghè ngåi, chãú âäü baío hiãøm xaî häüi...(Âiãöu 56) maì pháön låïn âaî âæåüc cuû thãø hoaï trong Bäü luáût lao âäüng 1994.  Quyãön cuía thæång binh, bãûnh binh, gia âçnh liãût sé, ngæåìi vaì gia âçnh coï cäng våïi næåïc âæåüc æu âaîi...(Âiãöu 67). Âaïng chuï yï nháút laì nhæîng quy âënh vãö quyãön kinh tãú: trong âiãöu kiãûn hoaì bçnh âæåüc láûp laûi åí miãön Bàõc, Âiãöu 12 cuía Hiãún phaïp 1946 vãö quyãön trung æång hæîu taìi saín cuía cäng dán âæåüc Hiãún phaïp 1959 xaïc âënh roî hån: “Nhaì næåïc chiãúu theo phaïp luáût baío häü quyãön såí hæîu vãö ruäüng âáút vaì caïc tæ liãûu saín xuáút khaïc cuía näng dán” (Âiãöu 14), “quyãön såí hæîu vãö tæ liãûu saín xuáút cuía nhæîng ngæåìi laìm nghãö thuí cäng vaì ngæåìi lao âäüng riãng leí khaïc” (Âiãöu 15); “quyãön såí hæîu vãö tæ liãûu saín xuáút vaì cuía caíi khaïc cuía nhaì tæ saín dán täüc” (Âiãöu 16). Trong caïc âiãöu trãn âáy coìn coï caïc quy âënh laì Nhaì næåïc hæåïng dáùn, giuïp âåî näng dán, ngæåìi laìm nghãö thuí cäng, laìm àn riãng leí, täø chæïc håüp taïc xaî theo nguyãn tàõc tæû nguyãûn; hæåïng dáùn caïc nhaì tæ saín dán täüc hoaût âäüng coï låüi cho quäúc kãú dán sinh vaì âi theo con âæåìng caíi taûo xaî häüi chuí nghéa bàòng hçnh thæïc cäng tæ håüp doanh vaì nhæîng hçnh thæïc khaïc. Quyãön (vaì nghéa vuû) cuía cäng dán trong Hiãún phaïp 1992 âæåüc quy âënh sau Âaûi häüi láön thæï VII cuía Âaíng (6/1991) âaî kiãøm âiãøm viãûc âäøi måïi toaìn diãûn, maûnh meî tæì sau Âaûi häüi VI (cuäúi 1986). Våïi “nãön kinh tãú haìng hoaï nhiãöu thaình pháön váûn haình theo cå chãú thë træåìng coï sæû quaín lyï cuía nhaì næåïc theo âënh hæåïng xaî häüi chuí nghéa”...(Âiãöu 15), coï caïc quy âënh cáön chuï yï laì: “Nhaì næåïc thäúng nháút quaín lyï toaìn bäü âáút âai theo quy hoaûch vaì phaïp luáût, âaím baío sæí duûng âuïng muûc âêch vaì coï hiãûu quaí...” nhæng caï nhán, täø chæïc âæåüc giao âáút “sæí duûng äøn âënh, láu 17
daìi” (Âiãöu 18), kinh tãú táûp thãø cuía cäng dán âæåüc “Nhaì næåïc taûo âiãöu kiãûn âãø cuíng cäú vaì måí räüng caïc håüp taïc xaî hoaût âäüng coï hiãûu quaí” (Âiãöu 20) - “kinh tãú caï thãø, kinh tãú tæ baín tæ nhán âæåüc choün hçnh thæïc täø chæïc saín xuáút, kinh doanh, âæåüc thaình láûp doanh nghiãp khäng bë haûn chãú vãö quy mä, hoaût âäüng trong nhæîng ngaình nghãö coï låüi cho quäúc kãú dán sinh, kinh tãú gia âçnh âæåüc khuyãún khêch phaït triãøn" (Âiãöu 21). Âäöng thåìi våïi caïc quy âënh trãn âáy "cäng dán coï quyãön tæû do kinh doanh theo quy âënh cuía phaïp luáût" (Âiãöu 57), coï quyãön såí hæîu khäng chè vãö tæ liãûu sinh hoaût nhæ åí Hiãún phaïp 1980 maì caí vãö "tæ liãûu saín xuáút, väún vaì taìi saín khaïc trong doanh nghiãûp hoàûc trong caïc täø chæïc kinh tãú khaïc..." vaì quyãön thæìa kãú (Âiãöu 58). Quyãön såí hæîu vaì caïc quyãön vãö taìi saín âaî âæåüc cuû thãø hoïa thaình trãn 10 âiãöu cuía Bäü luáût dán sæû 1995, khäng kãø haìng tràm âiãöu khaïc vãö giao dëch dán sæû. Quyãön tæû do kinh doanh âaî âæåüc cuû thãø hoaï åí luáût âáöu tæ vaì luáût thæång maûi. Âàûc biãût, quyãön khiãúu naûi vaì täú caïo cuía cäng dán tuy chæa coï âiãöu khoaín naìo trong Hiãún phaïp 1946 quy âënh cuû thãø. Nhæng våïi thãø chãú dán chuí - Hiãún phaïp 1946 laì âiãöu kiãûn tiãn quyãút cho viãûc hçnh thaình loaûi quyãön naìy, âãø räöi kãø tæì Hiãún phaïp 1959 (Âiãöu 29): quyãön khiãúu naûi, täú caïo cuía cäng dán âaî âæåüc chênh thæïc ghi nháûn vaì khäng ngæìng âæåüc bäø sung, hoaìn thiãûn åí Hiãún phaïp 1980, sau âoï laì Hiãún phaïp 1992. Quyãön (vaì nghéa vuû) cuía cäng dán xuáút phaït tæì vë thãú cäng dán laì chuí thãø quyãön læûc nhaì næåïc, våïi sæû khàóng âënh "Táút caí quyãön bênh laì cuía toaìn thãø nhán dán Viãût Nam" (Âiãöu 1 Hiãún phaïp 1946) maì sau naìy caïc hiãún phaïp tiãúp theo âãöu sæí duûng thuáût ngæî "quyãön læûc nhaì næåïc" thay cho thuáût ngæî "quyãön bênh" âãø nháún maûnh váún âãö quyãön læûc nhaì næåïc thuäüc vãö nhán dán . Båíi vç thãú "caïc cå quan nhaì næåïc, caïn bäü, viãn chæïc nhaì næåïc phaíi tän troüng nhán dán, liãn hãû chàût cheî våïi nhán dán, làõng nghe yï kiãún vaì chëu sæû giaïm saït cuía nhán dán, kiãn quyãút âáúu tranh chäúng moüi biãøu hiãûn quan liãu, haïch dëch, cæía quyãön, tham nhuîng" (Âiãöu 8 Hiãún phaïp 1980 vaì Hiãún phaïp 1992). Nhæng caïc cå quan nhaì næåïc laûi laì nhæîng chuí thãø quaín lyï coï nhæîng nghéa vuû, quyãön haûn do Hiãún phaïp vaì phaïp luáût quy âënh. Do váûy, "Nhaì næåïc phaíi quaín lyï xaî häüi bàòng phaïp luáût vaì khäng ngæìng tàng cæåìng phaïp chãú xaî häüi chuí nghéa...", våïi yãu cáöu laì hai loaûi chuí thãø trãn âãöu phaíi nghiãm chènh cháúp haình phaïp luáût. 18
Phaíi noïi ràòng quaï trçnh phaït triãøn cuía caïc quyãön cäng dán nhæ nãu trãn laì quaï trçnh thæûc hiãûn ba nguyãn tàõc xuáút phaït tæì låìi noïi âáöu cuía Hiãún phaïp 1946: "- Âoaìn kãút toaìn dán khäng phán biãût giäúng noìi, gaïi trai, giai cáúp, tän giaïo. - Âaím baío caïc quyãön tæû do, dán chuí. - Thæûc hiãûn chênh quyãön maûnh meî vaì saïng suäút cuía nhán dán" Caïc nguyãn tàõc naìy tiãúp tuûc âæåüc kãú thæìa vaì phaït triãøn trong caïc hiãún phaïp vãö sau. Toïm laûi, khi Hiãún phaïp 1946 ra âåìi âaî âaïnh dáúu mäüt bæåïc ngoàût vé âaûi trong lëch sæí nhaì næåïc vaì phaïp luáût Viãût Nam. Våïi sæû ra âåìi cuía Hiãún phaïp 1946, mäüt nhaì næåïc dán chuí âáöu tiãn trong lëch sæí næåïc ta âaî âæåüc hçnh thaình, taûo nãn mäüt thãø chãú maì trong âoï nhán dán laì nguäön gäúc cuía quyãön læûc nhaì næåïc. Hiãún phaïp 1946 âaî taûo ra nãön taíng cå baín âãø hçnh thaình vaì phaït triãøn caïc quyãön cäng dán trong caïc hiãún phaïp sau naìy, cho âãún nay chãú âënh quyãön cäng dán váùn luän âæåüc chuï troüng vaì ngaìy caìng hoaìn thiãûn hån. Câu hỏi gợi ý ôn tập: 1. Khái niệm quyền cơ bản của công dân. 2. Lý do của việc quyền con người và các quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân phải được quy định trong Hiến pháp. 3.Mối quan hệ giữa quyền con người và quyền cơ bản công dân. Biểu hiện trong thực tiễn mối quan hệ đó. 19