Mô hình hợp tác xã nông nghiệp của Israel và bài học cho phát triển hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới ở tỉnh Hải Dương hiện nay

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> MÔ HÌNH HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP CỦA ISRAEL VÀ<br /> BÀI HỌC CHO PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP<br /> KIỂU MỚI Ở TỈNH HẢI DƯƠNG HIỆN NAY<br /> AN ISRAELI AGRICULTURAL COOPERATIVE MODEL AND<br /> LESSONS FOR THE DEVELOPMENT OF NEW FARMING<br /> COOPERATIVES IN HAI DUONG AT PRESENT<br /> Vũ Văn Đông<br /> Email: duydongvu82@gmail.com<br /> Trường Đại học Sao Đỏ<br /> Ngày nhận bài: 21/8/2017<br /> Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 23/3/2018<br /> Ngày chấp nhận đăng: 28/6/2018<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Phát triển hợp tác xã kiểu mới có vị trí, vai trò rất quan trọng trong xây dựng nền nông nghiệp bền vững<br /> ở tỉnh Hải Dương nói riêng và Việt Nam nói chung. Hải Dương là tỉnh có nhiều điều kiện thuận lợi cho<br /> phát triển hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới như: vị trí địa lý, tài nguyên đất, nước, nguồn nhân lực, thị trường<br /> tiêu thụ và chế biến,… Tuy vậy, trong những năm qua hợp tác xã nông nghiệp của tỉnh vẫn còn chưa tương<br /> xứng, sản xuất vẫn còn nhỏ lẻ, hiệu quả sản xuất chưa cao. Bài nghiên cứu này tác giả đã tham khảo mô<br /> hình phát triển của Israel, từ đó đã chỉ ra những yếu tố phát triển của mô hình hợp tác xã nông nghiệp<br /> ở Hải Dương. Tác giả đã đưa ra những giải pháp nhằm góp phần phát triển mô hình hợp tác xã nông<br /> nghiệp kiểu mới phục vụ phát triển nền nông nghiệp ở Hải Dương trong thời gian tới.<br /> Từ khóa: Hợp tác xã; kinh tế hợp tác xã; hợp tác xã nông nghiệp; nông nghiệp Hải Dương; phát triển<br /> nông nghiệp Hải Dương.<br /> Abstract<br /> The development of new co-operatives has a very important role in building sustainable agriculture<br /> in Hai Duong province in particular and Vietnam in general. Hai Duong province has many favorable<br /> conditions for the development of new agricultural cooperatives such as: geographic location, land and<br /> water resources, human resources, consumption and processing markets. Over the past years, the<br /> agricultural cooperatives of the province have not been commensurate with the favourable conditions.<br /> Its production is small and not efficient enough. This paper reviews the development model of Israel<br /> which has shown the development factors of the agricultural cooperative model in Hai Duong. The<br /> author has proposed solutions to contribute to developing a new agricultural cooperative model for<br /> agricultural development in Hai Duong in the coming time<br /> Keywords: Cooperative; cooperative economy; agricultural cooperatives; Hai Duong agriculture; Hai<br /> Duong agricultural development.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ dù là nước có diện tích không lớn, điều kiện tự<br /> Israel là một nước nhỏ ở Trung Đông có điều kiện nhiên không thuận lợi cho phát triển nông nghiệp<br /> tự nhiên vô cùng khắc nghiệt, 2/3 diện tích lãnh như các nước có khí hậu nhiệt đới gió mùa, song<br /> thổ là sa mạc, còn lại là đồi núi đá trọc, khí hậu mô hình hợp tác xã nông nghiệp của Israel là một<br /> nơi đây cực kỳ khô hạn. Tuy nhiên, nền kinh tế trong những mô hình hợp tác xã nông nghiệp điển<br /> nước này lại rất phát triển, thu nhập bình quân hình trên thế giới và được các chuyên gia hàng<br /> đầu người tính theo sức mua đạt 35.000 USD/ đầu đánh giá là mô hình thành công nhất trên thế<br /> năm, GDP của Israel do Quỹ Tiền tệ quốc tế công giới hiện nay. Tính đến năm 2016, hơn một nửa<br /> bố đầu năm 2017 đứng thứ 38 trên thế giới. Mặc diện tích đất là  sa mạc, 24,2% diện tích Israel<br /> là đất nông nghiệp. Hiện nay, “nông nghiệp chiếm<br /> Người phản biện: 1. TS. Nguyễn Thị Kim Nguyên 2,5% tổng GDP và 3,6% giá trị xuất khẩu. Mặc dù<br /> 2. PGS.TS. Nguyễn Ngọc Hà lao động trong nông nghiệp chỉ chiếm 3,7% tổng<br /> <br /> <br /> 122 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> lực lượng lao động trong nước, Israel tự sản xuất Hai là: Mô hình kiểu Moshav, đây là một làng nông<br /> được 95% nhu cầu thực phẩm” [2]. nghiệp trong đó mỗi một gia đình đều duy trì trang<br /> trại của mình. Hợp tác giữa các thành viên trong<br /> Các hợp tác xã nông nghiệp đặc trưng của<br /> Moshav được áp dụng trong việc mua bán, tiếp<br /> Israel bao gồm:<br /> thị và cung cấp các dịch vụ cho cộng đồng, chính<br /> Một là: Mô hình kiểu Kibbutz, Kibbutz là mô hình họ cung cấp phần lớn lượng nông sản cho đất<br /> sản xuất nông nghiệp quy phổ biến nhất ở Israel nước. Đây là sự liên kết của các hội gia đình để<br /> hiện nay, là cộng đồng nông thôn với những đặc hình thành một tổ hợp sản xuất quy mô lớn. Mỗi<br /> tính rất riêng: một xã hội thu nhỏ, hệ thống kinh Moshav có khoảng từ 50-120 hộ gia đình và cũng<br /> tế - xã hội dựa trên nguyên tắc sở hữu tài sản như mô hình Kibbutz, đây cũng được coi như một<br /> tập thể, bình đẳng và kết hợp sản xuất, tiêu thụ, loại hình “hợp tác xã nông nghiệp”. Là loại hình hợp<br /> đào tạo với ý tưởng “làm theo năng lực, hưởng tác xã dựa theo sở hữu tư nhân của các hộ gia đình,<br /> theo nhu cầu”. Các Kibbutz được tổ chức như một đặc điểm của mô hình này là tập hợp lại thành một<br /> loại hình công xã khá đặc biệt trong xã hội Israel nhóm cùng hợp tác sản xuất. Mặc dù sở hữu cá<br /> (còn được gọi là Công xã Do Thái tập thể). Kiểu tổ nhân song Moshav đã có sự thống nhất trong các<br /> chức Kibbutz này được xây dựng với mục đích kết khâu của quá trình sản xuất bao gồm việc chia sẻ<br /> hợp ba yếu tố theo chương trình của Chính phủ các nguồn lực đầu vào giữa các thành viên trong<br /> gồm: mục đích đảm bảo an ninh, chính trị vùng hợp tác và diện tích đất nông nghiệp, nước sạch,<br /> chế biến, bảo quản và quá trình phân phối sản phẩm<br /> biên giới; bảo vệ lãnh thổ và phát triển kinh tế. Cơ<br /> ra thị trường,… Từ đó đã giải quyết tốt những khó<br /> cấu tổ chức của các Kibbutz giống như một hợp<br /> khăn cho các hộ gia đình khi chưa tham gia vào<br /> tác xã song lại có những đặc điểm riêng như quy<br /> Moshav như hỗ trợ kỹ thuật, ổn định sản xuất, hỗ<br /> mô lớn, quy hoạch phù hợp điều kiện tự nhiên,<br /> trợ tiêu thụ và hướng vào sản xuất công nghệ cao.<br /> đặc điểm từng khu vực,... Mô hình này đã được<br /> Nhà nước đặc biệt quan tâm, hướng vào hoạt Những chủ thể tham gia các mô hình hợp tác<br /> động nông nghiệp có quy mô lớn nhằm đảm bảo xã của Israel:<br /> an ninh lương thực, hướng ra xuất khẩu với chất Các chủ thể tham gia hợp tác xã nông nghiệp<br /> lượng vượt trội gắn với áp dụng khoa học, công của Israel rất đa dạng, bao gồm Chính phủ, các<br /> nghệ cao. Để đáp ứng với mục tiêu của Chính phủ, hộ nông dân và các cơ quan nghiên cứu nông<br /> các Kibbutz đã rất chú trọng trong phát triển nông nghiệp, hiệp hội chuyên ngành, các doanh nghiệp<br /> nghiệp gắn với hiện đại hóa và thực hiện nhiệm vụ tư nhân, các chuyên gia tư vấn nông nghiệp, hiệp<br /> quy hoạch, phát triển, sản xuất, cung ứng tiếp thị hội sản xuất và các nhà khoa học về các hoạt<br /> sản phẩm ra thị trường,... Trong khi vẫn lấy nông động công nghệ sinh học. Tuy vậy, các đối tượng<br /> nghiệp làm trọng, ngày nay nhiều Kibbutz mở rộng này được chia thành năm nhóm chính là: nhà<br /> hoạt động sang nhiều lĩnh vực công nghiệp. Hiện nước; nhà khoa học; nhà doanh nghiệp; nhà tư<br /> nay, Kibbutz tập trung ba lĩnh vực chính: cơ khí, vấn; nhà nông.<br /> nhựa và thực phẩm chế biến. Những năm qua, với<br /> Một là: Chính phủ, đây là chủ thể đóng vai trò<br /> quá trình đẩy mạnh tốc độ chuyển đổi kinh tế của quan trọng nhất trong các hợp tác xã của Israel,<br /> Chính phủ, các Kibbutz cũng đã tiến hành cải cách Chính phủ có vai trò chi phối hoạt động của các đối<br /> kinh tế xã hội, do đó rất nhiều các hoạt động kinh tượng còn lại. Chính phủ ban hành các đạo luật,<br /> tế mà đặc biệt phần lớn các hình thức sở hữu của quy định, chương trình, kế hoạch,… nhằm điều<br /> các hộ gia đình đã được tư nhân hóa. Hiện nay tiết hoạt động sản xuất, kinh doanh của ngành<br /> Israel có khoảng 300 Kibbutz hiện diện khắp nơi nông nghiệp. Đồng thời, Chính phủ cũng đóng vai<br /> trên đất nước Israel, với “số lượng xã viên từ 40 tới trò tháo gỡ những khó khăn, tạo điều kiện cho các<br /> hơn 1.000 người/Kibbutz. Dân số của Kibbutz toàn chủ thể còn lại phối hợp với nhau tốt nhất, tạo ra<br /> Israel vào khoảng 130.000 người, chiếm khoảng hiệu quả, năng xuất cao nhất, đồng thời thu về lợi<br /> 2,5% dân số cả nước nhưng tạo ra tổng hàng hóa nhuận cao nhất cho lĩnh vực nông nghiệp. Bên<br /> công nghiệp và nông nghiệp trị giá 8 tỷ USD, trong cạnh đó, Chính phủ cũng góp phần giảm rủi ro ở<br /> đó nông nghiệp đạt 1,7 tỷ USD, đóng góp gần 40% mức tối thiểu cho các hợp tác xã hoạt động trong<br /> sản lượng nông nghiệp toàn quốc” [2].  lĩnh vực nông nghiệp.<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 123<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> Hai là: Nhà khoa học, sau khi đã có ý tưởng, tiến Như vậy, các mô hình hợp tác xã nông nghiệp<br /> hành nghiên cứu về các yếu tố như đất đai, thổ Israel rất phát triển, mang những đặc trưng riêng<br /> nhưỡng, đặc điểm sinh học của từng loại cây, phù hợp với điều kiện tự nhiên, phong tục sản<br /> nguồn nước tưới, phân bón, thuốc trừ sâu, chất xuất của mình. Trong các mô hình đó có sự kết<br /> lượng, năng suất, loại nhà kính sẽ sử dụng, quy hợp các nhân tố gồm: nhà khoa học, nhà doanh<br /> mô kích cỡ nhà kính để tránh việc tiêu tốn năng nghiệp, nhà tư vấn, nhà nông và nhà nước. Các<br /> lượng vận hành không cần thiết, nhà khoa học sẽ hoạt động này đều dưới sự chi phối, quản lý và<br /> được các công ty đặt hàng và nhà khoa học sẽ điều hành của Chính phủ. Ngoài vai trò quản lý<br /> trở thành những chuyên gia tư vấn. Đồng thời, tầm vĩ mô, Chính phủ cũng trực tiếp tham gia vào<br /> các nhà khoa học còn có nhiệm vụ nghiên cứu quá trình sản xuất làm cho quá trình liên kết rất<br /> nâng cấp sản xuất nông nghiệp cho từng khu vực, chặt chẽ, thúc đẩy nông nghiệp phát triển.<br /> chẳng hạn các dự án nông nghiệp địa phương 2. THỰC TIỄN PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ<br /> theo yêu cầu đặt hàng của Chính phủ. NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH HẢI DƯƠNG TRONG<br /> Ba là: Doanh nghiệp, các doanh nghiệp kinh NHỮNG NĂM VỪA QUA<br /> doanh trong nông nghiệp được chia làm hai đối Những kết quả đạt được<br /> tượng và thực hiện hai nhiệm vụ: Thứ nhất, các Sau 20 năm tái lập tỉnh, là một tỉnh có 80% diện<br /> công ty chuyên tập trung vào các dự án đầu tư tích đất nông nghiệp với nhiều điều kiện thuận lợi,<br /> kinh phí cho việc xây dựng hệ thống tưới tiêu, các hợp tác xã nông nghiệp ở Hải Dương đã có<br /> mua hạt giống, phân bón, lựa chọn thuốc trừ bước phát triển hết sức to lớn. Nhiều hợp tác xã<br /> sâu và thu hoạch mùa vụ,... Thứ hai, các công chuyên về cây trồng, vật nuôi có năng suất sinh<br /> ty tham gia các hoạt động thương mại, bao tiêu học vào loại cao của cả nước như: vải thiều, bưởi,<br /> sản phẩm, bảo đảm cho sản phẩm nông nghiệp ổi, rau, củ, lúa, lợn, gia cầm,.... Kết quả trên có<br /> có thể bán với giá cao nhất có thể trên thị trường. được là nhờ: sự năng động, sáng tạo, chịu khó<br /> của người nông dân tham gia các hợp tác xã nông<br /> Bốn là: Nhà tư vấn, là những chuyên gia công nghệ<br /> nghiệp và trong phương thức sản xuất hộ, được<br /> sinh học, các nhà khoa học hoạt động dưới hình<br /> Nhà nước giao quyền sử dụng đất lâu dài; sự hỗ<br /> thức các công ty tư vấn dịch vụ nông nghiệp và<br /> trợ của hệ thống khuyến nông từ tỉnh tới xã; sự hỗ<br /> thương mại. Các nhà tư vấn sẽ giúp các hợp tác xã<br /> trợ của tỉnh để phát triển hệ thống thủy lợi; việc áp<br /> việc gieo trồng cái gì, nuôi con gì, bán cho ai, bán<br /> dụng các giống mới nhập ngoại và do trong nước<br /> trên thị trường nào, bán thế nào,… Mặt khác, các<br /> sản xuất; hệ thống cung cấp các yếu tố đầu vào<br /> nhà tư vấn còn có nhiệm vụ nghiên cứu dự báo nhu<br /> nông nghiệp có tính công nghiệp và hiện đại như<br /> cầu thị trường, giá cả thương phẩm để tư vấn cho<br /> phân bón, thức ăn chăn nuôi, thuốc bảo vệ thực<br /> Chính phủ, các hợp tác xã, các doanh nghiệp kinh<br /> vật, thuốc thú y, máy móc làm đất, máy bơm, máy<br /> doanh nông nghiệp,… Từ đó các loại nông sản của<br /> sấy,...; hệ thống thu mua của doanh nghiệp và<br /> họ luôn được chuyển đổi phù hợp với nhu cầu thị<br /> tư nhân bao phủ tới từng xã; các chính sách của<br /> trường mà không bị dư thừa, không sản xuất ồ ạt,<br /> hỗ trợ vốn để mở rộng và hiện đại hóa sản xuất,<br /> điều này đã tạo cho sản phẩm nông nghiệp có sự<br /> dạy nghề,...<br /> phù hợp với nhu cầu của thị trường và đem lại lợi<br /> Thực tế hiện nay, toàn Hải Dương có số hợp tác<br /> nhuận cao hơn.<br /> xã tương đối lớn “Tính đến hết 6 tháng đầu năm<br /> Năm là: Nhà nông, đối tượng này chủ yếu là các 2017, toàn tỉnh có 341 hợp tác xã dịch vụ nông<br /> hộ gia đình, những người trực tiếp thực hiện các nghiệp, chăn nuôi và thủy sản. Theo báo cáo<br /> dự án nông nghiệp trong các hợp tác xã. Người những năm qua, các hợp tác xã chuyên sâu nông<br /> nông dân được các nhà khoa học, các chuyên nghiệp ở Hải Dương đã phát triển nhanh với 18<br /> gia đào tạo, tập huấn và họ được tiếp cận những hợp tác xã chăn nuôi, 22 hợp tác xã thủy sản và<br /> phương pháp gieo trồng, chăn nuôi mới. Đồng một số hợp tác xã rau quả trong đầu năm 2017”<br /> thời, họ cũng được chuyển giao các phương tiện [2]. Các hợp tác xã này hoạt động quy mô gia trại,<br /> công nghệ cao vào trực tiếp sản xuất. Điều đặc xu hướng hình thành trang trại có doanh thu, lợi<br /> biệt là người nông dân Israel khao khát học hỏi nhuận cao hơn hẳn các hợp tác xã dịch vụ nông<br /> và rất tích cực áp dụng những khoa học kỹ thuật nghiệp. “Tiêu biểu như hợp tác xã chăn nuôi Nam<br /> công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp. Hưng (huyện Nam Sách), các hợp tác xã chăn<br /> <br /> <br /> 124 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> nuôi và thủy sản Văn Tố, Sao Việt, Nhiên Oanh doanh nghiệp cung ứng đầy đủ các loại đầu vào<br /> (huyện Tứ Kỳ), hợp tác xã Thu Phong (TP. Hải chủ yếu như thức ăn chăn nuôi, phân bón, thuốc<br /> Dương), hợp tác xã chăn nuôi và thủy sản Minh trừ sâu, hóa chất, mà do mỗi doanh nghiệp cung<br /> Hòa (huyện Kinh Môn)...” [7]. Ngoài phát triển ứng một loại đầu vào. Do đó, các doanh nghiệp<br /> nhanh các hợp tác xã nông nghiệp, ở Hải Dương dễ dàng thỏa thuận để nâng giá bán. Hiện nay,<br /> còn tạo nguồn cung thực phẩm, rau xanh trong thu nhập bình quân hàng tháng của một lao động<br /> vùng đệm Thủ đô, TP. Hải Phòng,… Các hợp tác trong nông nghiệp thấp “Bình quân 3 triệu đồng,<br /> xã thủy sản duy trì ổn định và phát triển khá trên bằng 70% thu nhập của một lao động công nghiệp<br /> các lĩnh vực nuôi trồng, hiệu quả nuôi cá lồng trên (4,3 triệu đồng) và bằng 58% thu nhập của một lao<br /> sông vẫn tiếp tục được duy trì và phát triển. Mạng động dịch vụ (5,2 triệu đồng)” [3].<br /> lưới, kênh phân phối của các hợp tác xã phục vụ Thứ hai: Tình trạng được mùa rớt giá vẫn là bài<br /> ổn định cho hệ thống siêu thị và cửa hàng. toán của ngành nông nghiệp tỉnh Hải Dương.<br /> Bên cạnh phát triển kinh tế, các hợp tác xã tích Một hợp tác xã có quy mô nhỏ không thể dự báo<br /> cực tham gia chương trình xây dựng nông thôn nhu cầu tiêu thụ sản phẩm ở thị trường nên sản<br /> mới. Hầu hết các hợp tác xã thuộc 58 xã đều kinh xuất vẫn theo cảm tính. Do đó, thường dẫn đến<br /> doanh có hiệu quả. “Nếu hết năm 2014, toàn tỉnh việc cung vượt cầu, nên giá rớt là đúng qui luật.<br /> đã có 226/226 xã phê duyệt xong đề án xây dựng Nếu bán với khối lượng sản phẩm rất nhỏ, chất<br /> nông thôn mới, chỉ có 4 xã đạt dưới 7 tiêu chí. lượng không được xác nhận, sản phẩm không<br /> Bình quân mỗi xã trên địa bàn tỉnh đã đạt 12,3 tiêu có thương hiệu, thì thị trường sẽ không mua sản<br /> chí nông thôn mới, tăng 5,6 tiêu chí so với trước phẩm. Khi có các hợp tác xã kiểu mới, nông sản<br /> khi triển khai chương trình. Trong đó, có 13 xã đạt được bán với qui mô lớn, cam kết chất lượng và<br /> 19 tiêu chí, được công nhận đạt chuẩn nông thôn thương hiệu sản phẩm sẽ làm cho giá tiêu thụ<br /> mới, thì đến hết năm 2016 có 226/226 xã đạt 7 ổn định, khắc phục tình trạng được mùa rớt giá<br /> tiêu chí trở lên” [3]. hiện nay.<br /> Quy mô sản xuất của các hợp tác xã kiểu mới với Thứ ba: Nông sản xuất khẩu chưa có thương hiệu,<br /> khối lượng mua đầu vào và bán đầu ra gấp từ 300 không đồng đều chất lượng, chủng loại, không có<br /> đến 350 lần so với một hộ nông dân, giá mua và truy xuất nguồn gốc và không có chứng nhận chất<br /> bán với các doanh nghiệp cao hơn hẳn, đem lại lượng theo tiêu chuẩn nên giá cả còn thấp.<br /> thu nhập cao hơn cho ngành nông nghiệp. Các Trong thời gian qua, các hợp tác xã kinh doanh<br /> hợp tác xã đã liên kết với nhau, đặt hàng với qui đơn lẻ, vì vậy các nhà xuất khẩu không thể mua<br /> mô lớn trực tiếp tại các cơ sở sản xuất đầu vào, sản phẩm quy mô lớn, lại không có thương hiệu,<br /> từ đó có giá mua thấp hơn và bán trực tiếp cho không truy xuất nguồn gốc, không có chứng nhận<br /> khách hàng cuối cùng trong nước hoặc xuất khẩu đảm bảo chất lượng, không cam kết thời gian giao<br /> trực tiếp, sẽ có giá bán cao hơn. Trong khi hộ hàng chính xác. Muốn xuất khẩu quy mô lớn, chỉ<br /> nông dân đơn lẻ bán sản phẩm, thì không thể có có qua các hợp tác xã kiểu mới hoặc liên hiệp<br /> thương hiệu, chất lượng không đồng đều, không các hợp tác xã mới có thể bán hàng cùng loại sản<br /> có xác nhận chất lượng sản phẩm, đây là lý do để phẩm qui mô lớn, có thương hiệu, truy xuất nguồn<br /> các tư thương thu mua hoặc các doanh nghiệp gốc và chứng nhận đảm bảo chất lượng.<br /> thu mua đưa ra giá mua thấp. Với chương trình Thứ tư: Công tác khuyến nông, dạy nghề, tư<br /> sản xuất cùng một loại giống, đảm bảo chất lượng vấn, sự hỗ trợ về vốn, khoa học công nghệ và thị<br /> đồng đều và có chứng nhận chất lượng giá bán trường của cơ quan quản lý còn chưa hiệu quả.<br /> các hợp tác xã sẽ cao hơn. Đội ngũ khuyến nông, dạy nghề, tư vấn, sự hỗ<br /> Tuy vậy các hợp tác xã còn nhiều tồn tại như: trợ về vốn, khoa học công nghệ và thị trường của<br /> Thứ nhất: Năng suất tăng nhanh, song thu nhập cơ quan quản lý còn hạn chế. Tỉnh chưa sử dụng<br /> của người xã viên tăng chậm và thấp. và phân bổ phù hợp lực lượng chuyên gia hướng<br /> Đối với các hợp tác xã, thu nhập vẫn còn chưa dẫn về khoa học công nghệ, dạy nghề, xây dựng<br /> tương xứng. Bởi vì trong khi chi phí đầu vào cao thương hiệu, tiếp thị ra thị trường. Khi hình thành<br /> và giá bán đầu ra vẫn còn thấp, giá mua đầu vào các hợp tác xã kiểu mới, các đầu mối giao dịch với<br /> của các hợp tác xã cao vì quy mô sản xuất vẫn ngân hàng sẽ giảm, các hợp tác xã có thể đứng<br /> còn nhỏ nên mua với số lượng ít, chưa có một ra vay hoặc bảo lãnh vay cho các hộ xã viên của<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 125<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> mình, từ đó giảm rủi ro đối với các ngân hàng, qui đến tiêu dùng, giúp các hộ nông dân yên tâm sản<br /> mô vay vì thế tăng lên, còn lãi suất thì giảm. xuất. Ở Israel thì doanh nghiệp nằm trong hợp<br /> Như vậy, các hợp tác xã ở Hải Dương những năm tác xã, hay hợp tác xã trong doanh nghiệp, hai<br /> qua đã tạo ra động lực mạnh mẽ để tạo đột phá loại hình này có mối quan hệ khăng khít không<br /> phát triển cho ngành nông nghiệp, vì nó vừa duy tách rời. Còn ở Hải Dương, bước đầu thấy rất rõ<br /> trì sự quan tâm, nỗ lực, sáng tạo cao nhất của vai trò của doanh nghiệp trong nông nghiệp phục<br /> từng hộ nông dân, các hợp tác xã kiểu mới sẽ tạo vụ phát triển hợp tác xã theo mô hình hợp tác xã<br /> đột phá cho phát triển nông nghiệp do nó tạo ra kiểu mới của Israel, theo báo cáo 6 tháng đầu<br /> sự tương tác đồng hướng của bốn loại lợi ích: lợi năm 2017 của Liên minh Hợp tác xã Hải Dương<br /> ích của hộ nông dân, lợi ích của Nhà nước, lợi ích có các hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp Lê Lợi làm<br /> của doanh nghiệp và lợi ích của các đối tác trên tốt việc tiêu thụ nông sản cho nông dân (huyện<br /> thị trường. Gia Lộc, Hải Dương); hợp tác xã sản xuất và<br /> Phân tích, đánh giá từ mô hình hợp tác xã thương mại thủy sản Xuyên Việt (xã Hồng Hưng,<br /> nông nghiệp của Hải Dương và mô hình hợp huyện Gia Lộc, Hải Dương),…<br /> tác xã đặc trưng của Israel ta thấy: Thứ ba: Xây dựng các mô hình sản xuất nông<br /> Mô hình hợp tác xã kiểu mới của Hải Dương cho nghiệp đặc trưng.<br /> thấy, đây thực sự là lời giải cho bài toán tái cơ Ở Israel, xây dựng các mô hình hợp tác xã rất<br /> cấu nông nghiệp, nông thôn hiện nay. Kết quả đã đặc trưng đó là các Kibbutz và Moshav, còn ở Hải<br /> chứng minh, tuy chỉ có ít xã viên, song đã thực Dương có mô hình hợp tác xã kiểu mới. Những<br /> sự giúp các hộ xã viên sản xuất, kinh doanh hiệu mô hình hợp tác xã này cũng có điểm chung, đó<br /> quả hơn, nhất là quy hoạch sản xuất theo nhu cầu là: cả hai mô hình sản xuất này đều dựa vào liên<br /> thị trường và tiêu thụ sản phẩm cho nông dân. kết tập trung chứ không tách rời từng hộ cá thể,<br /> Đặc biệt những hợp tác xã kiểu mới này dựa trên nên việc thực hiện các dự án cây trồng sẽ đồng<br /> ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, công nghệ mới vào sản thuận, nhanh chóng, hiệu quả hơn.<br /> xuất thông qua doanh nghiệp. Bước đầu cho thấy, Tuy nhiên, mô hình hợp tác xã tiêu biểu Israel có<br /> mô hình hợp tác xã kiểu mới này đã đáp ứng tốt những điểm riêng biệt, đặc trưng, trở thành nền<br /> nhu cầu dịch vụ của xã viên cũng như nắm bắt tốt nông nghiệp công nghệ cao mà hợp tác xã kiểu mới<br /> những cơ hội do thị trường mang lại. Nhìn chung, ở Hải Dương chưa đạt được đó là:<br /> mô hình hợp tác xã kiểu mới này có những bước - Thứ nhất: Mô hình hợp tác xã đặc trưng của<br /> đi ban đầu giống như mô hình hợp tác xã đã thành Israel phát triển trong điều kiện tự nhiên không<br /> công của Israel, đó là: thuận lợi (thời tiết, cát hoang hóa và thiếu nước),<br /> Thứ nhất: Phát triển nông nghiệp nhờ vào khoa còn mô hình hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới<br /> học công nghệ. của Hải Dương lại có nhiều thuận lợi về điều kiện<br /> Nhờ phát triển và ứng dụng những thành tựu khoa tự nhiên.<br /> học công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp, đã - Thứ hai: Hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới của<br /> làm cho diện tích đất trồng trọt cùng với số lượng Hải Dương là sự liên kết giữa bốn nhà: Nhà nước,<br /> hợp tác xã tăng lên, tăng trưởng nông nghiệp ổn nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông.<br /> định. Từ 6 tháng cuối năm 2016 đến đầu năm Nhưng mô hình hợp tác xã đặc trưng của Israel<br /> 2017 có 18 hợp tác xã chăn nuôi, 22 hợp tác xã là mô hình liên kết năm nhà, trong đó nhà nước<br /> thủy sản và một số hợp tác xã rau quả mới đi vào chỉ đạo chung, nhà tư vấn là người tìm hiểu và<br /> hoạt động. Công nghệ nông nghiệp đã hỗ trợ cho xây dựng ý tưởng, nhà khoa học nghiên cứu các<br /> phát triển nông nghiệp năng suất cao, chất lượng ý tưởng sao cho nó được thực hiện tối ưu nhất,<br /> công ty là người tổ chức thực hiện các ý tưởng<br /> tốt, thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu nông sản;<br /> đó và chịu trách nhiệm buôn bán trên thị trường,<br /> đưa các sản phẩm nông nghiệp trở thành các sản<br /> nông dân là người trực tiếp thực hiện.<br /> phẩm hàng hóa có giá trị lớn.<br /> - Thứ ba: Mô hình hợp tác xã của Israel có quy<br /> Thứ hai: Xây dựng và phát triển doanh nghiệp mô rất lớn sản phẩm tham gia vào chuỗi giá trị<br /> nông nghiệp. toàn cầu, còn mô hình hợp tác xã kiểu mới của<br /> Trong quá trình phát triển nông nghiệp có quy Hải Dương thì mới manh nha phát triển, quy mô<br /> mô lớn, công nghệ cao thì doanh nghiệp có vai nhỏ liên kết trong chuỗi giá trị còn yếu, kết quả<br /> trò rất quan trọng, nó kết nối từ khâu sản xuất hàng hóa còn mang tính địa phương.<br /> <br /> <br /> 126 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />  LIÊN NGÀNH TRIẾT HỌC - XÃ HỘI HỌC - CHÍNH TRỊ HỌC<br /> <br /> - Thứ tư: Sự liên kết giữa các nhà trong mô hình Dương cũng như nhiều địa phương khác vẫn còn<br /> hợp tác xã kiểu mới của Hải Dương còn rời rạc, gặp nhiều vướng mắc trong quá trình lựa chọn<br /> ở Israel thì lại rất chặt chẽ. Nhà khoa học, nhà trong việc nghiên cứu, quy hoạch vùng sản xuất,<br /> doanh nghiệp rất gần gũi với đồng ruộng và nhiều quá trình lựa chọn nuôi trồng cây gì, con gì? Nuôi,<br /> trong số họ cũng chính là nông dân hoặc giữ vai trồng như thế nào? Tiêu thụ như thế nào và cho<br /> trò tư vấn trực tiếp cho nông dân. ai?,… Do đó, để tháo gỡ được những khó khăn<br /> Theo mô hình hợp tác xã của Israel thì chìa khóa trên, trong thời gian tới Hải Dương cần tiếp tục<br /> của sự thành công trong mô hình hợp tác xã đẩy mạnh sự hỗ trợ cho các hợp tác xã của trung<br /> nông nghiệp phải là dựa vào các nguồn thông tin tâm tư vấn nông nghiệp tỉnh.<br /> hai chiều liên tục giữa các nhà nghiên cứu, các Thứ hai, xây dựng các chính sách hỗ trợ các hợp tác<br /> chuyên gia và những người nông dân. Thông xã, các doanh nghiệp nông nghiệp trong các hoạt<br /> qua một mạng lưới dịch vụ thuận lợi và linh hoạt, động nghiên cứu, sản xuất và tiêu thụ nông sản.<br /> những nông dân năng động luôn là đối tượng Các hợp tác xã, các doanh nghiệp nông nghiệp<br /> tham gia các dự án trong nông nghiệp bởi các vấn là chủ thể trực tiếp thực hiện đẩy mạnh phát triển<br /> đề nan giải trong trồng trọt sẽ được trực tiếp phản ngành nông nghiệp của tỉnh. Vì vậy, nó có vai trò<br /> ánh tới các nhà khoa học, sau khi nghiên cứu các rất quan trọng trong thực hiện chuỗi giá trị sản<br /> giải pháp khoa học khả thi sẽ được được nhanh xuất nông nghiệp, nó không chỉ tham gia quá trình<br /> chóng chuyển giao lại cho các hợp tác xã để áp sản xuất mà còn là cầu nối liên kết giữa những hộ<br /> dụng vào quá trình sản xuất. nông dân sản xuất với thị trường tiêu thụ sản phẩm.<br /> Như vậy, có thể thấy để phát triển hợp tác xã Để các hợp tác xã và các doanh nghiệp nông<br /> kiểu mới tại tỉnh Hải Dương theo mô hính hợp nghiệp thực hiện tốt vai trò trên, trong thời gian<br /> tác xã như của Israel cần phải: Đẩy mạnh việc tới Hải Dương cần xây dựng và ban hành những<br /> sáng tạo và áp dụng công nghệ cao, kỹ thuật tiên chính sách đặc thù giúp các hợp tác xã và các<br /> tiến vào sản xuất là hướng đi tất yếu để đất nước doanh nghiệp nông nghiệp tham gia tích cực và có<br /> xây dựng một nền nông nghiệp hiện đại; Việc liên hiệu quả vào chuỗi quá trình liên kết sản xuất này.<br /> kết nhiều nhà nghiên cứu, chuyên gia và doanh Đồng thời, các trung tâm khuyến nông, các trại<br /> nghiệp trong tỉnh quan tâm phát triển nông nghiệp giống ở các tuyến cần đẩy mạnh nghiên cứu cung<br /> với trung tâm khuyến nông các cấp; Xây dựng ứng kịp thời nguồn cây, con giống phù hợp với<br /> các chính sách hỗ trợ phát triển hợp tác xã nông điều kiện từng địa phương trong tỉnh, bên cạnh đó<br /> nghiệp; Xây dựng mô hình tiêu thụ nông sản theo các trung tâm này cũng có đủ khả năng tư vấn cho<br /> chuỗi giá trị,… Điều này cần có những giải pháp các hợp tác xã và các doanh nghiệp nông nghiệp<br /> mang tính đồng bộ để thực hiện. ở địa phương về kế hoạch sản xuất, sản lượng,<br /> 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN MÔ HÌNH chất lượng sản phẩm, có khả năng tập huấn cho<br /> HỢP TÁC XÃ KIỂU MỚI Ở HẢI DƯƠNG - XUẤT người sản xuất nhỏ, từ đó hình thành vùng chuyên<br /> PHÁT TỪ BÀI HỌC CỦA MÔ HÌNH HỢP TÁC XÃ canh nuôi, trồng ổn định và đủ khả năng cung ứng<br /> CỦA ISRAEL đầu vào đáng tin cậy cho các doanh nghiệp chế<br /> Nhìn từ các mô hình hơp tác xã của Israel và biến, xuất khẩu nông sản hoạt động ổn định.<br /> quá trình phát triển các hợp tác xã ở Hải Dương Thứ ba, xây dựng và hình thành các khu chợ nông<br /> những năm qua có thể thấy, để thành công trong sản đầu mối, các các hợp tác xã và các doanh<br /> đường lối công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp kinh doanh nông nghiệp chuyên tiếp cận và<br /> nghiệp, nông thôn nhằm tái cơ cấu nông nghiệp, tìm hiểu thị trường trong và ngoài tỉnh.<br /> nông thôn thì xây dựng mô hình hợp tác xã nông Các các hợp tác xã và các doanh nghiệp kinh<br /> nghiệp kiểu mới ở Hải Dương cần có những giải doanh nông nghiệp không chỉ trực tiếp tham gia<br /> pháp sau: vào sản xuất nông nghiệp mà còn thông qua các<br /> Thứ nhất, nâng cao tính hiệu quả của trung tâm tư khu chợ nông sản đầu mối, sẽ là những người<br /> vấn nông nghiệp. chuyên thu mua nông sản từ các hộ nông dân,<br /> Trung tâm tư vấn nông nghiệp của tỉnh Hải Dương các hợp tác xã và các doanh nghiệp nông nghiệp<br /> đóng vai trò như những nhà tư vấn cho các hợp rồi bán số lượng lớn hơn cho công ty chế biến và<br /> tác xã trong nghiên cứu, sản xuất tiếp cận thị bán ra các thị trường. Nhưng thực tiễn thời gian<br /> trường và tiêu thụ nông sản. Nên việc đẩy mạnh qua cho thấy, tiêu thụ sản phẩm nông sản ở tỉnh<br /> tính hiệu quả của trung tâm tư vấn nông nghiệp Hải Dương chủ yếu là thương lái, họ đóng vai<br /> là rất cần thiết để xây dựng hợp tác xã kiểu mới. trò là một thành phần trung gian tiềm năng trong<br /> Vì trong chính sách liên kết bốn nhà (Nhà nước - chuỗi sản xuất nông nghiệp, tuy nhiên hiện nay<br /> nhà nông - nhà khoa học - nhà doanh nghiệp), Hải thành phần trung gian này cũng chưa có trình độ<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018 127<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> đảm bảo yêu cầu phát triển kinh tế hội nhập, họ phát triển cho nông nghiệp của tỉnh Hải Dương là<br /> không đủ khả năng thực hiện vai trò tư vấn cho rất cần thiết. Từ việc nghiên cứu các mô hình phát<br /> người sản xuất theo nhu cầu của thị trường, dẫn triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp<br /> đến các hộ nông dân và các hợp tác xã cũng như bền vững từ các mô hình của các nước có nền<br /> một số doanh nghiệp rơi vào tình trạng được mùa nông nghiệp hiện đại như Israel, Nhật Bản hay<br /> thì mất giá. Chính vì vậy, xây dựng và hình thành ngay cả các nước có sự tương đồng với nước<br /> các khu chợ nông sản đầu mối, các hợp tác xã và ta như Thái Lan là rất cần thiết. Dưới góc độ<br /> các doanh nghiệp kinh doanh nông nghiệp chuyên kinh tế chính trị, bài nghiên cứu này tác giả tiếp<br /> tiếp cận và tìm hiểu thị trường trong và ngoài tỉnh cận với mô hình phát triển hợp tác xã của Israel,<br /> để cùng tham gia vào thực hiện chuỗi giá trị sản đồng thời tham khảo các nguồn thống kê, báo<br /> xuất nông nghiệp là rất cần thiết. cáo, cũng như quan sát thực tiễn phát triển nông<br /> Thứ tư, xây dựng mô hình hiệp hội các hợp tác xã nghiệp tỉnh Hải Dương những năm qua, tác giả đã<br /> sản xuất chuyên canh theo hướng sản xuất hàng đưa ra một số giải pháp mang tính chất khuyến<br /> hóa quy mô lớn. nghị nhằm góp phần phát triển hợp tác xã, doanh<br /> Xây dựng mô hình hiệp hội sản xuất kiểu mô hình nghiệp nông nghiệp hướng tới phát triển nền nông<br /> Moshav của Israel. Bên cạnh các Liên minh các hợp nghiệp hiện đại của tỉnh Hải Dương trong những<br /> tác xã, việc hình thành sự liên kết các hiệp hội sản năm tiếp theo.<br /> xuất chuyên nuôi, trồng một loại nông sản sẽ hình<br /> thành một tổ hợp sản xuất quy mô lớn. Khi các hợp<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> tác xã và các doanh nghiệp sản xuất chuyên canh<br /> khép kín chuỗi giá trị quy mô lớn, thì các hội sản [1]. Bộ Khoa học và Công nghệ (2010). Vấn đề nông<br /> xuất nhỏ, trung bình tự chủ sẽ từng bước chuyển nghiệp, nông thôn, nông dân Việt Nam trong quá<br /> đổi mô hình sản xuất nhỏ ở nông thôn hiện nay trình phát triển đất nước theo hướng hiện đại. Đề<br /> tiệm cận dần với mô hình sản xuất lớn. tài KX.04.10/06-10.<br /> Từ thực tiễn sản xuất nhỏ lẻ của các hộ sản xuất, [2]. Chính sách phát triển nông nghiệp công nghệ cao<br /> người nông dân thường bỏ đầu tư ban đầu về ở Israel, http://www.iames.gov.vn. <br /> vốn, phân bón, hạt giống,… hoặc hợp đồng sản<br /> [3]. Cục Thống kê Hải Dương (2016). Niên giám<br /> xuất với các hợp tác xã, các doanh nghiệp (doanh<br /> thống kê tỉnh Hải Dương 2015. NXB. Thống kê,<br /> nghiệp cung ứng các yếu tố đầu vào) để cung cấp<br /> Hà Nội.<br /> sản phẩm, nhưng khi thu hoạch họ không làm<br /> đúng theo cam kết, sẵn sàng bán đi nơi khác nếu [4]. Đảng Bộ tỉnh Hải Dương (2015). Văn kiện Đại<br /> giá cao hơn. Điều đó đòi hỏi cần phải phát triển hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Hải Dương lần thứ XV.<br /> mô hình các hiệp hội sản xuất chuyên canh, bao Hải Dương.<br /> gồm những hộ có nguyện vọng và khả năng tham [5]. Hồ Ngọc Hy (2015). Đẩy mạnh phát triển mô hình<br /> gia và cam kết thực hiện mục tiêu chung. Hiệp sản xuất lớn nông nghiệp - động lực để tái cơ cấu<br /> hội sản xuất chuyên canh thực hiện theo nguyên nông nghiệp xây dựng nông thôn mới. Tạp chí<br /> tắc chia sẻ lợi nhuận theo mô hình “matching” Nghiên cứu Kinh tế, số 6 (445), tháng 6.<br /> của Israel.<br /> [6]. Thủ tướng Chính phủ, số 124/QĐ-TTg ngày<br /> 4. KẾT LUẬN<br /> 2/2/2012. Quyết định phê duyệt Quy hoạch tổng<br /> Trong quá trình đẩy mạnh thực hiện công nghiệp<br /> thể phát triển sản xuất ngành nông nghiệp đến<br /> hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, cùng<br /> năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030.<br /> với sự chuyển đổi cơ cấu lao động, cơ cấu giá trị<br /> sản xuất và đảm bảo phát triển nông nghiệp bền [7]. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hải<br /> vững nhằm tạo ra giá trị lớn và lâu dài cho nhiều Dương. Báo cáo tổng kết nông nghiệp, nông<br /> thế hệ mai sau thì việc nghiên cứu tìm ra bước thôn năm 2016.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 128 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190. Số 2(61).2018<br />