Mối quan hệ giữa tôn giáo với đạo đức ở Việt Nam trong thời kì đổi mới

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2012<br /> <br /> 3<br /> <br /> T«n gi¸o - vÊn ®Ò lÝ luËn vµ thùc tiÔn<br /> <br /> mèi Quan hÖ gi÷a t«n gi¸o víi ®¹o ®øc<br /> ë ViÖt Nam trong thêi k× ®æi míi<br /> Lª V¨n Lîi(*)<br /> rong lÞch sö, ®· cã nhiÒu nhiÒu nhµ<br /> <br /> trÇn thÕ ®· mang h×nh thøc nh÷ng lùc<br /> <br /> quan hÖ gi÷a t«n gi¸o víi ®¹o ®øc. XuÊt<br /> <br /> Trªn thùc tÕ, ®¹o ®øc vµ t«n gi¸o ®Òu<br /> <br /> T<br /> <br /> nghiªn cøu t×m c¸ch kiÕn gi¶i mèi<br /> <br /> l­îng siªu trÇn thÕ”(1).<br /> <br /> ph¸t tõ nh÷ng lËp tr­êng vµ quan niÖm<br /> <br /> chøa ®ùng nh÷ng c¶m thøc lu©n lÝ mµ ë<br /> <br /> niÖm cña c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ mèi<br /> <br /> cña t×nh yªu th­¬ng vµ tr¸ch nhiÖm. C¸c<br /> <br /> kh¸c nhau vÒ t«n gi¸o vµ ®¹o ®øc, quan<br /> quan hÖ gi÷a t«n gi¸o víi ®¹o ®øc còng<br /> <br /> rÊt kh¸c nhau. Víi quan ®iÓm duy vËt vÒ<br /> <br /> lÞch sö, c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa<br /> M¸c kh¼ng ®Þnh r»ng c¶ ®¹o ®øc vµ t«n<br /> <br /> gi¸o ®Òu do con ng­êi t¹o ra chø kh«ng<br /> ph¶i lµ s¶n phÈm cña lùc l­îng siªu<br /> nhiªn nµo ®ã ngoµi x· héi. Theo c¸c<br /> <br /> «ng, c¶ t«n gi¸o vµ ®¹o ®øc ®Òu lµ<br /> nh÷ng h×nh th¸i ý thøc, ®ång thêi lµ<br /> <br /> nh÷ng bé phËn cña kiÕn tróc th­îng<br /> <br /> tÇng x· héi trong nh÷ng h×nh th¸i kinh<br /> tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh.<br /> <br /> Víi t­ c¸ch lµ mét h×nh th¸i ý thøc x·<br /> <br /> héi, ®¹o ®øc lµ tËp hîp nh÷ng nguyªn<br /> <br /> t¾c, quy t¾c, chuÈn mùc x· héi nh»m ®iÒu<br /> chØnh vµ ®¸nh gi¸ c¸ch øng xö cña con<br /> ng­êi trong quan hÖ víi nhau vµ quan<br /> <br /> hÖ víi x· héi. Chóng ®­îc thùc hiÖn bëi<br /> <br /> niÒm tin c¸ nh©n, bëi truyÒn thèng vµ<br /> søc m¹nh cña d­ luËn x· héi. Cßn t«n<br /> <br /> gi¸o, xÐt d­íi gãc ®é nhËn thøc luËn,<br /> “ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh h­ ¶o -<br /> <br /> vµo trong ®Çu ãc cña con ng­êi - cña<br /> nh÷ng lùc l­îng ë bªn ngoµi chi phèi<br /> cuéc sèng hµng ngµy cña hä; chØ lµ sù<br /> ph¶n ¸nh trong ®ã nh÷ng lùc l­îng ë<br /> <br /> ®ã chøa ®ùng nh÷ng t×nh c¶m nång nµn<br /> gi¸ trÞ, chuÈn mùc ®¹o ®øc tån t¹i ®­îc lµ<br /> <br /> nhê chóng th©m nhËp vµ thÊm s©u vµo<br /> t©m hån con ng­êi, nh­ nh÷ng nhu cÇu<br /> tÊt yÕu, cao c¶ cña mçi ng­êi, ®­îc con<br /> <br /> ng­êi xem ®ã lµ th­íc ®o phÈm gi¸, lµ<br /> nghÜa vô cña ®¹o lµm ng­êi. Nãi ®Õn t«n<br /> <br /> gi¸o lµ nãi ®Õn tiÕng gäi toµn x­ng h·y<br /> <br /> tho¸t khái hoµn c¶nh bÞ rµng buéc, bÞ lÖ<br /> thuéc vµ mÊt tù do. H­íng ®Õn ®¸p øng<br /> <br /> nhu cÇu tho¸t khái nh÷ng ®au khæ cña<br /> con ng­êi. MÆc dï rèt cuéc t«n gi¸o chØ<br /> <br /> ®em l¹i sù an ñi cã tÝnh chÊt m¬ hå, sù bï<br /> ®¾p b»ng ¶o t­ëng cho nh÷ng thiÕu hôt<br /> <br /> cña con ng­êi trong cuéc sèng, song nã<br /> ®· h­íng tíi nh÷ng lÝ t­ëng tèt ®Ñp. Vµ<br /> ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých nh­ vËy, c¸c gi¸o lÝ<br /> <br /> t«n gi¸o ®Òu khuyªn con ng­êi tr¸nh c¸i<br /> <br /> ¸c vµ lµm ®iÒu thiÖn. §ã chÝnh lµ ®iÓm<br /> t­¬ng ®ång gi÷a t«n gi¸o vµ ®¹o ®øc.<br /> <br /> Tuy nhiªn, ®óng nh­ cã nhµ nghiªn<br /> <br /> cøu ®· kh¼ng ®Þnh, “sù thèng nhÊt<br /> gi÷a t«n gi¸o víi ®¹o ®øc chØ lµ ë “phÇn<br /> <br /> *. TS., Häc viÖn ChÝnh trị - Hành chÝnh quèc gia Hå<br /> ChÝ Minh.<br /> 1. C. M¸c - Ph. ¨ngghen, Toµn tËp, tËp 20, Nxb<br /> CTQG, Hµ Néi. 1994.<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2012<br /> <br /> 4<br /> ngän”, tøc lµ ë nh÷ng nÐt nh­ tÝnh nh©n<br /> <br /> ®øc phï hîp víi ®øc tin, gi¸o lÝ cña nã.<br /> <br /> nhiÒu chuÈn mùc ®¹o ®øc cô thÓ..; song<br /> <br /> trë thµnh gi¸ trÞ ®¹o ®øc t«n gi¸o, chóng<br /> <br /> b¶n, nh©n ®¹o, b¸c ¸i, tõ bi, vÞ tha vµ ë<br /> l¹i kh¸c nhau ë “phÇn gèc”, tøc kh¸c<br /> <br /> nhau vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt” . VÒ<br /> (2)<br /> <br /> mÆt lÞch sö, ®¹o ®øc xuÊt hiÖn cïng víi<br /> sù xuÊt hiÖn x· héi loµi ng­êi. Cßn t«n<br /> gi¸o chØ míi ra ®êi c¸ch ®©y kho¶ng tõ 5<br /> <br /> ®Õn 12 v¹n n¨m, nÕu tÝnh tõ khi con<br /> <br /> ng­êi (ng­êi kh«n ngoan) biÕt ch«n cÊt<br /> ng­êi chÕt víi nh÷ng nghi lÔ nhÊt ®Þnh.<br /> <br /> §iÒu ®ã cho thÊy, kh«ng thÓ lÉn lén gi÷a<br /> ®¹o ®øc vµ t«n gi¸o, cµng kh«ng thÓ cho<br /> r»ng, t«n gi¸o lµ céi nguån cña ®¹o ®øc<br /> <br /> x· héi. C¶ ®¹o ®øc vµ t«n gi¸o ®Òu ph¶n<br /> <br /> ¸nh tån t¹i x· héi, nh­ng tÝnh chÊt cña<br /> <br /> sù ph¶n ¸nh rÊt kh¸c nhau. Sù ph¶n ¸nh<br /> t«n gi¸o vÒ c¬ b¶n mang tÝnh chÊt hoang<br /> <br /> ®­êng, h­ ¶o hiÖn thùc. Cßn ®¹o ®øc lµ sù<br /> ph¶n ¸nh ch©n thùc nh÷ng mèi quan hÖ<br /> kh¸ch quan trong ®êi sèng x· héi. T«n<br /> <br /> gi¸o h­íng ®Õn ®¸p øng nhu cÇu tù gi¶i<br /> <br /> tho¸t cña con ng­êi trong thÕ giíi tinh<br /> thÇn mµ hiÖn thùc tá ra hoµn toµn bÊt<br /> lùc, nh­ng ®ã lµ sù ®¸p øng mét c¸ch h­<br /> ¶o, m¬ hå. Cßn nãi ®Õn ®¹o ®øc lµ nãi ®Õn<br /> <br /> viÖc ®¸p øng mét c¸ch hiÖn thùc nhu cÇu<br /> hiÖp t¸c, nhu cÇu hoµn thiÖn, hoµn mÜ c¸c<br /> mèi quan hÖ x· héi cña con ng­êi.<br /> <br /> T«n gi¸o vµ ®¹o ®øc thuéc kiÕn tróc<br /> <br /> th­îng tÇng x· héi, nªn ®Òu bÞ quy ®Þnh<br /> bëi c¬ së h¹ tÇng x· héi vµ biÕn ®æi theo sù<br /> biÕn ®æi cña c¬ së h¹ tÇng x· héi. B¶n th©n<br /> <br /> t«n gi¸o vµ ®¹o ®øc còng cã t¸c ®éng trë l¹i<br /> víi c¬ së h¹ tÇng x· héi vµ t¸c ®éng qua<br /> <br /> l¹i víi nhau. §¹o ®øc ®· gãp vµo dßng<br /> <br /> ch¶y v¨n hãa nh©n lo¹i nh÷ng chuÈn mùc,<br /> gi¸ trÞ mµ sau nµy con ng­êi ®· sö dông ®Ó<br /> s¸ng t¹o nªn t«n gi¸o. Trong qu¸ tr×nh tån<br /> t¹i, c¸c t«n gi¸o cßn tiÕp tôc tiÕp biÕn c¸c<br /> <br /> gi¸ trÞ ®¹o ®øc x· héi qua c¸c giai ®o¹n<br /> <br /> lÞch sö lµm gi¸ trÞ cña m×nh. Tuy nhiªn,<br /> t«n gi¸o chØ kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o<br /> <br /> MÆt kh¸c, khi c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc x· héi<br /> <br /> th­êng bÞ biÕn d¹ng v× Ýt nhiÒu bÞ “thÇn<br /> <br /> hãa”, ®­îc kho¸c cho tÝnh chÊt thÇn bÝ vµ<br /> ®­îc kiÕn gi¶i cho phï hîp víi gi¸o lÝ<br /> <br /> t«n gi¸o. Nh­ vËy, sù t¸c ®éng cña ®¹o<br /> <br /> ®øc x· héi ®èi víi t«n gi¸o lµ mang tÝnh<br /> kh¸ch quan, mang tÝnh quy luËt trong sù<br /> <br /> ph¸t triÓn cña ®êi sèng tinh thÇn. Tuy<br /> nhiªn, sù t¸c ®éng ®ã nh­ thÕ nµo cßn phô<br /> thuéc vµo tõng t«n gi¸o víi niÒm tin,<br /> gi¸o lÝ vµ thiÕt chÕ cña nã.<br /> <br /> XuÊt hiÖn tõ t×nh tr¹ng bÊt lùc cña<br /> <br /> con ng­êi tr­íc hoµn c¶nh, ngay tõ khi<br /> <br /> ra ®êi, t«n gi¸o ®· t¸c ®éng ®Õn ®¹o ®øc<br /> <br /> x· héi. Nã h­íng con ng­êi ®Õn víi c¸c<br /> gi¸ trÞ ®­îc cho lµ sù mÆc kh¶i cña ®Êng<br /> siªu nhiªn. T«n gi¸o “cung cÊp” cho con<br /> <br /> ng­êi nh÷ng chuÈn mùc, gi¸ trÞ ®¹o ®øc<br /> <br /> mµ nã cho lµ chÝ thiÖn, chÝ mÜ vµ siªu<br /> viÖt. TÊt nhiªn, trong ®ã cã nh÷ng gi¸ trÞ<br /> <br /> ®¹o ®øc phï hîp víi ®¹o ®øc cña x· héi<br /> <br /> mµ nã ®ang tån t¹i, song còng cã nh÷ng<br /> <br /> gi¸ trÞ kh«ng phï hîp. Víi ph­¬ng thøc<br /> t¸c ®éng hÕt søc ®Æc thï, khi t«n gi¸o<br /> x©m nhËp vµo hÖ t­ t­ëng chÝnh trÞ, nã<br /> <br /> t×m c¸ch “thÇn hãa” toµn bé c¸c quan hÖ<br /> ®¹o ®øc nãi riªng vµ c¸c quan hÖ x· héi<br /> <br /> nãi chung. C¸c thiÕt chÕ t«n gi¸o ®­îc<br /> ph¸p luËt hãa, ®¹o ®øc x· héi bÞ phñ lªn<br /> <br /> bëi c¸c quan hÖ t«n gi¸o. Tõ ®ã cã thÓ<br /> thÊy, trªn nÒn t¶ng cña mét c¬ së h¹ tÇng<br /> <br /> nhÊt ®Þnh, tÝnh chÊt, møc ®é t¸c ®éng cña<br /> <br /> t«n gi¸o ®èi víi ®¹o ®øc nh­ thÕ nµo phô<br /> thuéc nhiÒu yÕu tè, trong ®ã yÕu tè quan<br /> <br /> träng nhÊt lµ vÞ thÕ cña t«n gi¸o ®èi víi<br /> <br /> chÕ ®é chÝnh trÞ ®­¬ng thêi. MÆc dï kh«ng<br /> ph¶i lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nh­ng t¸c ®éng<br /> cña t«n gi¸o víi ®¹o ®øc ¶nh h­ëng kh«ng<br /> <br /> 2. Lª B¸ch. §¹o ®øc häc, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.<br /> 2002.<br /> <br /> 4<br /> <br /> Lª V¨n Lîi. Mèi quan hÖ gi÷a t«n gi¸o…<br /> nhá tíi tiÕn tr×nh cña lÞch sö cña tõng quèc<br /> <br /> 5<br /> MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh lÞch sö,<br /> <br /> gia d©n téc vµ lÞch sö toµn nh©n lo¹i.<br /> <br /> chÝnh c¸c t«n gi¸o còng t¸c ®éng m¹nh<br /> <br /> hãa l©u ®êi, giµu b¶n s¾c. Con ng­êi ViÖt<br /> <br /> sö, t«n gi¸o (PhËt gi¸o) ®· th©m nhËp vµ<br /> <br /> ViÖt Nam lµ mét d©n téc cã nÒn v¨n<br /> <br /> Nam lu«n cëi më, khoan dung, kh«ng k×<br /> <br /> thÞ nh÷ng g× kh¸c biÖt nªn s½n sµng tiÕp<br /> thu nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa tõ bªn ngoµi<br /> <br /> ®Ó dùng n­íc vµ gi÷ n­íc. V× vËy, cïng<br /> <br /> víi c¸c tÝn ng­ìng, t«n gi¸o néi sinh,<br /> ng­êi ViÖt Nam cßn tiÕp thu nhiÒu t«n<br /> <br /> gi¸o tõ bªn ngoµi, “néi ®Þa hãa” chóng<br /> <br /> thµnh tµi s¶n tinh thÇn cña m×nh, t¹o<br /> nªn ®êi sèng tÝn ng­ìng hÕt søc phong<br /> <br /> phó. §ång thêi, trong qu¸ tr×nh dùng<br /> <br /> n­íc vµ gi÷ n­íc, «ng cha ta ®· h×nh<br /> thµnh nªn nÒn ®¹o ®øc x· héi víi nhiÒu<br /> gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc cao ®Ñp. TruyÒn<br /> thèng ®¹o ®øc cña d©n téc ViÖt Nam næi<br /> <br /> bËt víi chñ nghÜa yªu n­íc, tinh thÇn bÊt<br /> khuÊt, kiªn c­êng, ®oµn kÕt, cÇn cï s¸ng<br /> <br /> t¹o vµ giµu lßng nh©n ¸i, khoan dung.<br /> Tån t¹i trong lßng mét d©n téc cã nÒn<br /> <br /> v¨n hãa giµu b¶n s¾c, víi mét nÒn ®¹o<br /> <br /> ®øc cã nhiÒu gi¸ trÞ cao ®Ñp, c¸c t«n gi¸o,<br /> dï lµ néi sinh hay ngo¹i nhËp ®Òu ph¶i<br /> tiÕp biÕn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa, ®¹o ®øc<br /> <br /> cña d©n téc míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t<br /> triÓn. Cïng víi qu¸ tr×nh lÞch sö, sù kÕt<br /> hîp gi÷a gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña d©n téc víi<br /> <br /> niÒm tin, gi¸o lÝ, ®¹o ®øc t«n gi¸o ®· t¹o<br /> nªn ë c¸c t«n gi¸o nh÷ng hÖ thèng ®¹o<br /> ®øc giµu tÝnh nh©n v¨n. Tuy nhiªn, ®¹o<br /> <br /> ®øc truyÒn thèng cña d©n téc dùa trªn c¬<br /> <br /> së cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp tiÓu<br /> n«ng, chÕ ®é phong kiÕn kÐo dµi hµng<br /> <br /> mÏ ®Õn ®¹o ®øc d©n téc. Cã thêi k× lÞch<br /> g¾n bã chÆt chÏ víi hÖ t­ t­ëng chñ ®¹o<br /> cña d©n téc, ®ãng vai trß ®Þnh h­íng cho<br /> ®¹o ®øc x· héi vµ ®êi sèng tinh thÇn x·<br /> <br /> héi nãi chung. Tuy nhiªn, thùc tÕ lÞch sö<br /> cho thÊy, ë ViÖt Nam, kh«ng cã t«n gi¸o<br /> nµo gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ ®éc t«n trong ®êi<br /> <br /> sèng tinh thÇn x· héi. Ngay c¶ trong<br /> nh÷ng thêi k× lÞch sö mét t«n gi¸o nµo<br /> <br /> ®ã trë thµnh bé phËn hîp thµnh cña hÖ<br /> t­ t­ëng chñ ®¹o cña d©n téc, th× c¸c t«n<br /> <br /> gi¸o kh¸c vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn. H¬n<br /> <br /> n÷a, c¸c t«n gi¸o, dï th©m nhËp m¹nh<br /> mÏ nh­ thÕ nµo vµo hÖ t­ t­ëng cña d©n<br /> <br /> téc, th× còng kh«ng thÓ xãa bá ®­îc<br /> nh÷ng gi¸ trÞ cèt yÕu cña d©n téc nh­<br /> chñ nghÜa yªu n­íc, t­<br /> nghÜa, tinh thÇn tù<br /> <br /> t­ëng nh©n<br /> <br /> c­êng d©n téc...<br /> <br /> Ng­îc l¹i, chóng ph¶i biÕn c¶i cho phï<br /> hîp víi nh÷ng gi¸ trÞ t­ t­ëng cña d©n<br /> <br /> téc th× míi cã thÓ ®ãng vai trß nµo ®ã<br /> <br /> trong ®êi sèng tinh thÇn x· héi. Bëi vËy,<br /> ë ViÖt Nam kh«ng cã hiÖn t­îng thÇn<br /> <br /> quyÒn thèng trÞ thÕ quyÒn, t«n gi¸o<br /> <br /> thèng trÞ x· héi theo kiÓu Ch©u ¢u<br /> Trung cæ hay ë vµi n¬i trong thÕ giíi<br /> <br /> Islam gi¸o. ChÝnh nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã t¹o<br /> <br /> ®iÒu kiÖn cho c¸c t«n gi¸o kh¸c nhau<br /> ph¸t huy ®­îc vai trß x· héi vµ ®ãng gãp<br /> cho nÒn ®¹o ®øc cña d©n téc nhiÒu gi¸ trÞ<br /> ®¹o ®øc hÕt søc ®Æc s¾c.<br /> <br /> Nh©n d©n ViÖt Nam tiÕn hµnh c«ng<br /> <br /> ngµn n¨m, nªn còng cã nh÷ng h¹n chÕ,<br /> <br /> cuéc ®æi míi ®Êt n­íc khi ®· tr¶i qua<br /> <br /> nhÑ gi¸ trÞ c¸ nh©n, t©m lÝ cÇu an cÇu<br /> <br /> téc. Nh­ng trong kho¶ng thêi gian h¬n<br /> <br /> nh­ t­ t­ëng b×nh qu©n cµo b»ng, coi<br /> may, thñ cùu, gia tr­ëng... Nh÷ng chuÈn<br /> <br /> mùc, gi¸ trÞ ®¹o ®øc nµy Ýt nhiÒu còng<br /> t¸c ®éng ®Õn t«n gi¸o vµ ®­îc c¸c t«n<br /> gi¸o l­u gi÷.<br /> <br /> gÇn nöa thÕ kØ giµnh ®­îc ®éc lËp d©n<br /> 40 n¨m ®ã, th× cã tíi h¬n 30 n¨m nh©n<br /> <br /> nh©n ta ph¶i tËp trung cho hai cuéc<br /> <br /> chiÕn tranh chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ<br /> quèc Mü x©m l­îc. C«ng cuéc x©y dùng<br /> <br /> 5<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 2012<br /> <br /> 6<br /> chñ nghÜa x· héi b¾t ®Çu tõ n¨m 1975<br /> <br /> mÆt thùc tiÔn ®¹o ®øc, sù suy tho¸i ®¹o<br /> <br /> bao v©y, cÊm vËn, nÒn kinh tÕ bÞ khñng<br /> <br /> trong x· héi, trong ®ã cã mét bé phËn<br /> <br /> trong bèi c¶nh bÞ c¸c thÕ lùc thï ®Þch<br /> ho¶ng. MÆc dï ph¶i ®èi diÖn víi hoµn<br /> <br /> c¶nh lÞch sö kh¾c nghiÖt, nh­ng d­íi sù<br /> l·nh ®¹o cña §¶ng, nh©n d©n ViÖt Nam<br /> <br /> ®· tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng t­ t­ëng,<br /> xãa bá phÇn lín nh÷ng tµn d­ cña chÕ ®é<br /> thùc d©n, phong kiÕn, x©y dùng mét nÒn<br /> <br /> ®¹o ®øc míi theo quan ®iÓm chñ nghÜa<br /> <br /> M¸c - Lª nin, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh.<br /> Nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ v¨n hãa, ®¹o<br /> ®øc mµ thêi k× tr­íc ®æi míi ®· ®¹t ®­îc<br /> <br /> lµ kh«ng thÓ phñ nhËn. Tuy nhiªn, trong<br /> bèi c¶nh chiÕn tranh vµ nÒn kinh tÕ - x·<br /> héi hÕt søc khã kh¨n th× ®¹o ®øc x· héi<br /> khã ph¸t triÓn toµn diÖn.<br /> <br /> Trong thêi k× ®æi míi ®Êt n­íc, cïng<br /> <br /> víi sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña c¬ chÕ<br /> <br /> thÞ tr­êng vµ do t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh<br /> toµn cÇu hãa, nÒn ®¹o ®øc x· héi cã sù<br /> <br /> biÕn chuyÓn m¹nh mÏ. Nh÷ng gi¸ trÞ,<br /> <br /> chuÈn mùc ®¹o ®øc míi ®· h×nh thµnh<br /> tr­íc thêi k× ®æi míi tiÕp tôc ph¸t huy<br /> vai trß ®iÒu tiÕt c¸c quan hÖ x· héi. Tuy<br /> <br /> nhiªn, trong sè ®ã còng cã nh÷ng gi¸ trÞ,<br /> chuÈn mùc kh«ng cßn phï hîp víi giai<br /> <br /> ®o¹n míi. NhiÒu chuÈn mùc, gi¸ trÞ ®¹o<br /> ®øc míi ra ®êi trong khi ®¹o ®øc truyÒn<br /> <br /> thèng vÉn chi phèi c¸c quan hÖ x· héi<br /> <br /> mét c¸ch m¹nh mÏ. Bªn c¹nh ®ã lµ sù<br /> x©m nhËp m¹nh mÏ cña c¸c chuÈn mùc<br /> <br /> ®¹o ®øc, lèi sèng Ph­¬ng T©y. Cã thÓ nãi,<br /> nÒn ®¹o ®øc x· héi ViÖt Nam hiÖn nay lµ<br /> <br /> sù dung hîp cña nhiÒu kiÓu ®¹o ®øc,<br /> trong ®ã ®¹o ®øc míi x· héi chñ nghÜa<br /> ®ang trong qu¸ tr×nh ®Þnh h×nh vµ dÇn<br /> <br /> chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o. Tuy nhiªn, cuéc ®Êu<br /> tranh gi÷a c¸i míi tiÕn bé vµ c¸i cò l¹c<br /> <br /> hËu, lçi thêi, gi÷a nh÷ng gi¸ trÞ ch©n,<br /> thiÖn, mÜ víi c¸c lo¹i ph¶n gi¸ trÞ, ph¶n<br /> ®¹o ®øc vÉn diÔn ra hÕt søc quyÕt liÖt. VÒ<br /> <br /> ®øc, lèi sèng cña mét bé phËn ng­êi<br /> kh«ng nhá lµ c¸n bé, ®¶ng viªn ®ang lµ<br /> <br /> th¸ch thøc lín cho c«ng cuéc x©y dùng<br /> <br /> ®êi sèng tinh thÇn x· héi. Bªn c¹nh ®ã,<br /> cßn cã t×nh tr¹ng “v« chuÈn”<br /> <br /> trong ®êi<br /> <br /> sèng ®¹o ®øc, t¹o nªn nh÷ng “lç hæng”<br /> cho sù håi sinh vµ ph¸t t¸c cña c¸c ph¶n<br /> <br /> gi¸ trÞ trong ®êi sèng x· héi. NÒn ®¹o<br /> <br /> ®øc x· héi víi tÝnh chÊt phøc t¹p nh­<br /> vËy t¸c ®éng ®Õn c¸c t«n gi¸o, lµm cho<br /> <br /> mét sè chuÈn mùc, gi¸ trÞ ®¹o ®øc, c¶<br /> <br /> chuÈn mùc, gi¸ trÞ cò vµ míi, tiÕn bé vµ l¹c<br /> hËu tiÕp biÕn vµo t«n gi¸o.<br /> <br /> Nãi ®Õn sù t¸c ®éng cña ®¹o ®øc ®èi<br /> <br /> víi t«n gi¸o ë n­íc ta hiÖn nay, tr­íc hÕt<br /> <br /> ph¶i nãi tíi sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c¸c<br /> chuÈn mùc, gi¸ trÞ ®¹o ®øc míi x· héi<br /> <br /> chñ nghÜa. Víi nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ<br /> kinh tÕ - x· héi trong c«ng cuéc ®æi míi<br /> ®Êt n­íc, ®· t¹o nÒn t¶ng cho c¸c chuÈn<br /> <br /> mùc, gi¸ trÞ ®¹o ®øc míi tiÕn bé ph¸t<br /> triÓn, tham gia ®iÒu tiÕt vµ ®Þnh h­íng<br /> <br /> x· héi trong ®ã cã ®ång bµo c¸c t«n gi¸o.<br /> §Æc biÖt, c«ng cuéc x©y dùng nÒn v¨n<br /> <br /> hãa ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c<br /> <br /> d©n téc ®· lµm cho nÒn v¨n hãa d©n téc<br /> nãi chung, ®¹o ®øc x· héi nãi riªng cã<br /> b­íc ph¸t triÓn hÕt søc khëi s¾c. C¸c gi¸<br /> <br /> trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng tèt ®Ñp nh­ tinh<br /> thÇn yªu n­íc, lßng nh©n ¸i khoan dung,<br /> träng nghÜa t×nh ®¹o lÝ... ®­îc kh¬i dËy<br /> <br /> vµ ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn sinh ho¹t tÝn<br /> ng­ìng cña ®ång bµo cã ®¹o. C¸c gi¸ trÞ<br /> <br /> ®¹o ®øc míi nh­ tinh thÇn quyÕt chÝ<br /> tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu, tinh thÇn<br /> <br /> hîp t¸c, t­¬ng trî trong ph¸t triÓn kinh<br /> tÕ, ý thøc vÒ quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n,<br /> ... ®· tiÕp biÕn vµo t«n gi¸o, gióp ®ång<br /> bµo c¸c t«n gi¸o ý thøc râ h¬n ý nghÜa<br /> <br /> cña lèi sèng “tèt ®êi, ®Ñp ®¹o”. Tr­íc t¸c<br /> <br /> 6<br /> <br /> Lª V¨n Lîi. Mèi quan hÖ gi÷a t«n gi¸o…<br /> <br /> 7<br /> <br /> ®éng m¹nh mÏ cña nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc<br /> <br /> ng­êi, tham väng kiÕm tiÕn b»ng mäi gi¸,<br /> <br /> khái ph¶i cã sù thay ®æi trong c¸ch hµnh<br /> <br /> gi¸... ®· xuÊt hiÖn vµ chi phèi ®¸ng kÓ ®Õn<br /> <br /> tiÕn bé, c¸c tæ chøc t«n gi¸o kh«ng tr¸nh<br /> ®¹o vµ tæ chøc sinh ho¹t t«n gi¸o. §Ó<br /> ph¸t triÓn, c¸c tæ chøc t«n gi¸o ®Òu ph¶i<br /> <br /> chó träng ®Õn khÝa c¹nh ®¹o ®øc ngoµi<br /> t«n gi¸o vµ tÝch cùc tham gia vµo c¸c<br /> <br /> phong trµo x· héi mang chøa tinh thÇn<br /> <br /> ®¹o ®øc míi. Nh­ vËy, dï t«n gi¸o lµ<br /> <br /> hiÖn t­îng “c¸ch xa ®êi sèng vËt chÊt<br /> <br /> h¬n c¶”, vµ lu«n cã tÝnh b¶o thñ cao,<br /> nh­ng còng kh«ng tr¸nh khái ph¶i cã sù<br /> biÕn ®æi tr­íc t¸c ®éng cña nÒn v¨n hãa<br /> d©n téc nãi chung, cña ®¹o ®øc míi nãi<br /> <br /> riªng. Së dÜ ®¹o ®øc míi t¸c ®éng m¹nh<br /> mÏ ®Õn t«n gi¸o tr­íc hÕt lµ nhê nã ph¶n<br /> ¸nh kh¸ch quan lîi Ých vµ ®¸p øng ®­îc<br /> <br /> kh¸t väng cña quÇn chóng nh©n d©n.<br /> <br /> §ång thêi, nã g¾n bã h÷u c¬ víi chñ<br /> nghÜa M¸c - Lªnin, t­ t­ëng Hå ChÝ<br /> <br /> Minh, hÖ t­ t­ëng ngµy cµng ®­îc cñng<br /> cè v÷ng ch¾c vÞ thÕ chñ ®¹o trong ®êi<br /> <br /> sèng x· héi. MÆt kh¸c, cÇn ph¶i thõa<br /> nhËn r»ng, cïng víi xu h­íng thÕ tôc<br /> <br /> hãa t«n gi¸o, c¸c t«n gi¸o còng chñ ®éng<br /> t×m kiÕm con ®­êng héi nhËp víi v¨n<br /> <br /> hãa d©n téc, ®Ó ®ång hµnh cïng d©n téc.<br /> ChÝnh ®iÒu ®ã ®· gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn<br /> <br /> thuËn lîi ®Ó ®¹o ®øc míi th©m nhËp vµ<br /> <br /> ®iÒu tiÕt quan hÖ t«n gi¸o vµ quan hÖ x·<br /> héi cña ®ång bµo t«n gi¸o.<br /> <br /> Tuy nhiªn, kh«ng chØ cã ®¹o ®øc tiÕn<br /> <br /> bé mµ c¶ nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc, chuÈn<br /> <br /> mùc ®¹o ®øc l¹c hËu, lçi thêi, thËm chÝ c¶<br /> nh÷ng ph¶n gi¸ trÞ còng t¸c ®éng ®Õn<br /> t«n gi¸o nh­ mét tÝnh quy luËt cña ®êi<br /> <br /> dôc väng thÊp hÌn, thiÕu t«n träng phÈm<br /> c¸c quan hÖ x· héi. Sù t¸c ®éng cña c¸c<br /> ph¶n gi¸ trÞ ®ã ®· ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn<br /> <br /> ®êi sèng tÝn ng­ìng cña ®ång bµo cã ®¹o.<br /> <br /> Trªn thùc tÕ, c¸c tæ chøc gi¸o héi còng<br /> nhËn ra sù nguy hiÓm cña nh÷ng “gi¸ trÞ<br /> <br /> ®¹o ®øc phi nh©n tÝnh” vµ ®· cã nhiÒu<br /> biÖn ph¸p ®Ó ng¨n chÆn. Song nh÷ng nç<br /> lùc cña c¸c tæ chøc t«n gi¸o còng chØ lµ<br /> <br /> “nh÷ng d©y c­¬ng yÕu ít” tr­íc t¸c ®éng<br /> cña cña mÆt tr¸i c¬ chÕ thÞ tr­êng. T×nh<br /> tr¹ng bu«n thÇn b¸n th¸nh, mª tÝn dÞ<br /> <br /> ®oan, lîi dông t«n gi¸o ®Ó trôc lîi bÊt<br /> <br /> chÊp hËu qu¶ ®èi víi con ng­êi, x· héi,<br /> diÔn ra hÕt søc phøc t¹p. Cã thÓ nãi, sù<br /> “kÕt hîp” gi÷a c¸c ph¶n gi¸ trÞ ngoµi t«n<br /> <br /> gi¸o víi tÝnh chÊt hoang ®­êng, h­ ¶o<br /> cña c¸c t«n gi¸o ®· t¹o nªn bøc tranh t«n<br /> gi¸o kh«ng Ýt ®iÓm tèi.<br /> <br /> T×nh h×nh t«n gi¸o ë n­íc ta hiÖn nay<br /> <br /> diÔn biÕn cùc k× phøc t¹p, ®an xen nhiÒu<br /> <br /> khuynh h­íng kh¸c nhau. Nh×n tæng thÓ,<br /> cã thÓ nãi t«n gi¸o ®ang cã sù håi sinh<br /> vµ ph¸t triÓn. Chñ l­u cña ph¸t triÓn t«n<br /> <br /> gi¸o ë ViÖt Nam hiÖn nay vÉn lµ ®ång<br /> <br /> hµnh cïng d©n téc, song còng kh«ng lo¹i<br /> trõ nh÷ng hiÖn t­îng ®i ng­îc l¹i lîi<br /> <br /> Ých, tr¸i víi truyÒn thèng, thuÇn phong<br /> mÜ tôc cña d©n téc ViÖt Nam. Sù t¸c ®éng<br /> <br /> cña t«n gi¸o ®èi víi ®¹o ®øc x· héi thÓ<br /> hiÖn râ nÐt tÝnh ®an xen gi÷a mÆt tÝch<br /> cùc vµ tiªu cùc.<br /> <br /> Nh×n chung, c¸c t«n gi¸o ®Òu chøa<br /> <br /> sèng tinh thÇn x· héi. NhiÒu gi¸ trÞ ®¹o<br /> <br /> ®ùng trong nã nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc<br /> <br /> l­u vÉn tiÕp tôc cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá<br /> <br /> k× x· héi v¨n minh nµo còng ph¶i cÇn<br /> <br /> ®øc cò l¹c hËu vèn ®­îc c¸c t«n gi¸o b¶o<br /> tíi sinh ho¹t t«n gi¸o cña ®ång bµo. Bªn<br /> <br /> c¹nh ®ã, víi sù t¸c ®éng cña mÆt tr¸i c¬<br /> <br /> chÕ thÞ tr­êng, nhiÒu ph¶n gi¸ trÞ nh­ sù<br /> l¹nh lïng, v« c¶m tr­íc khæ ®au cña con<br /> <br /> mang tÝnh phæ biÕn cña nh©n lo¹i mµ bÊt<br /> <br /> ®Õn, nh­ kÝnh träng ng­êi giµ, “yªu<br /> th­¬ng trÎ nhá”, “sèng thiÖn víi mäi<br /> <br /> ng­êi”, “tr¸nh lµm ®iÒu ¸c”... Trong bèi<br /> <br /> c¶nh nÒn ®¹o ®øc x· héi míi ®ang h×nh<br /> <br /> 7<br /> <br />