Một số đặc điểm của văn học truyền thống Thái Lan

MÖÅT SÖË ÀÙÅC ÀIÏÍM<br /> CUÃA VÙN HOÅC TRUYÏÌN THÖËNG THAÁI LAN<br /> . Àaâo Thõ Diïîm Trang*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan laâ möåt tòm hiïíu vaâ àûa ra möåt söë nhêån àõnh vïì caác àùåc<br /> nïìn vùn hoåc àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc, àiïím cuãa vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan.<br /> àa daång vïì nöåi dung, phong phuá vïì söë 1. Möåt söë àùåc àiïím cuãa vùn hoåc truyïìn<br /> lûúång vaâ àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu rûåc rúä thöëng Thaái Lan<br /> nhêët àõnh. Àêy cuäng laâ maãng vùn hoåc chñnh yïëu 1.1. Vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái Lan - nhûäng<br /> nhêët khi nhùæc àïën toaân böå hïå thöëng vùn hoåc Thaái cöng trònh saáng taåo têåp thïí<br /> Lan búãi thúâi lûúång keáo daâi trong suöët baãy thïë kó 1.1.1. Sûå tiïëp nöëi maånh meä doâng vùn hoåc dên<br /> (XIII - XIX) vúái söë lûúång taác phêím rêët àaáng kïí. gian vaâo vùn hoåc viïët<br /> Nhiïìu taác phêím vùn hoåc cöí nöíi tiïëng cuãa Thaái Nïìn vùn hoåc naâo cuäng bùæt nguöìn tûâ vùn hoåc<br /> Lan nhû Inao (I Naão), Ramakien (Rama Kiïn), truyïìn miïång röìi múái tiïën dêìn àïën nhûäng saáng<br /> Khun Chang Khun Phaen (Khuãn Chaáng Khuãn taåo trïn trang viïët. Vùn hoåc Thaái cuäng khöng<br /> Pheãng), Phra Abhai Mani (Ph-ra Aphai Mani)... nùçm ngoaâi qui luêåt naây. Song, àiïìu àùåc biïåt úã<br /> àaä vûúåt khoãi biïn giúái Thaái Lan àïí àïën vúái baån nïìn vùn hoåc naây laâ dûúâng nhû khöng coá sûå "thoaát<br /> àoåc khùæp núi trïn thïë giúái thöng qua caác baãn li" vïì àïì taâi tûâ vùn hoåc dên gian cho àïën vùn hoåc<br /> dõch bùçng tiïëng Anh, tiïëng Phaáp, tiïëng Àûác vaâ thaânh vùn. ÚÃ phûúng diïån naây thò vùn hoåc Thaái<br /> àûúåc àoán nhêån nöìng nhiïåt. Coá taác gia cuãa vùn Lan coá sûå khaác biïåt so vúái Viïåt Nam, vò vùn hoåc<br /> hoåc Thaái nhû Sunthorn Phu (Xuãn Thon Phu) àaä viïët Viïåt Nam thûåc sûå laâ "möåt doâng bïn caånh<br /> àûúåc UNESCO cöng nhêån laâ danh nhên vùn hoaá vùn hoåc dên gian" [2,22]. Àún cûã möåt vñ duå,<br /> thïë giúái. Song, úã Viïåt Nam, hêìu nhû chûa coá caác truyïån Nöm cuãa Viïåt thúâi kò àêìu chó àún<br /> möåt cöng trònh naâo nghiïn cûáu thêåt hïå thöëng, giaãn laâ nhûäng baãn hoaå thú tûâ caác cêu chuyïån cöí<br /> àêìy àuã vïì caác àùåc àiïím cuãa vùn hoåc truyïìn thöëng tñch nhû Trinh Thûã, Töëng Trên - Cuác Hoa… thò<br /> Thaái Lan. Giúái nghiïn cûáu vùn hoåc Àöng Nam úã thúâi kò sau, nhûäng Chinh phuå ngêm, Cung oaán<br /> AÁ úã Viïåt Nam nhû Nguyïîn Têën Àùæc, Lûu Àûác ngêm khuác hay Truyïån Kiïìu àïìu coá sûå "hiïån àaåi<br /> Trung, Àûác Ninh, Vuä Tuyïët Loan... dûúâng nhû hoaá" nöåi dung, chuyïín taãi têm lñ, tònh caãm vaâ<br /> chó múái têåp trung buát lûåc vaâo caác nïìn vùn hoåc nhûäng vêën àïì cuãa con ngûúâi àûúng thúâi theo<br /> du nhêåp vaâo Viïåt Nam súám hún vùn hoåc Thaái caách trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp. Nhûng úã Thaái Lan<br /> Lan nhû vùn hoåc Campuchia, vùn hoåc Laâo, vùn thò khöng nhû thïë, nguöìn àïì taâi tûâ vùn hoåc dên<br /> hoåc Indonesia... Vò vêåy, baâi viïët naây bûúác àêìu gian luön laâ lûåa choån söë möåt cuãa ngûúâi saáng taác<br /> <br /> * Giaãng viïn Khoa Vùn hoåc vaâ Ngön ngûä<br /> <br /> <br /> <br /> 34♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> trong suöët caã thúâi kò cuãa vùn hoåc trung àaåi. Coá vúái Mora xong múái nghô rùçng möåt ngûúâi àaân baâ<br /> thïí noái, khöng coá nïìn vùn hoåc dên gian thò cuäng phaãn trùæc nhû Mora seä coá luác haäm haåi mònh.<br /> khöng coá nïìn vùn hoåc cöí Thaái Lan. Nïëu phaãi kïí Mora bõ ngûúâi tònh múái boã rúi trong rûâng. Quaá<br /> ra nhûäng taác phêím vùn hoåc nöíi tiïëng nhêët cuãa àoái khaát, naâng rïn khoác thaãm thiïët. Thêìn Indra<br /> Thaái Lan thò cuäng àöìng nghôa vúái viïåc àïì cêåp biïët moåi chuyïån beân hoaá thaânh con oá cùæp trong<br /> àïën nhûäng cêu chuyïån dên gian tiïu biïíu cuãa miïång möåt miïëng thõt bay àïën chöî Mora. Naâng<br /> vûúng quöëc naây. Nhûäng taác phêím trûá danh nhû beân xin con oá cho mònh thûác ùn, buâ laåi seä lêëy oá<br /> Phra Lo, Inao, Kraithong, Khun Chang Khun laâm chöìng. Thêìn Indra tûác giêån hiïån nguyïn hònh<br /> Phaen, Ramakien, Mora... trûúác khi àûúåc trau vaâ biïën Mora thaânh möåt con vûúån, suöët àúâi giêëu<br /> chuöët bùçng ngön ngûä Pali, Sankrit hay tiïëng Thaái mùåt sau caác luâm cêy vaâ kïu nhûäng tiïëng naäo<br /> àïìu traãi qua möåt giai àoaån daâi truyïìn miïång trong nuöåt ai oaán. Chanthakorop àûúåc thêìn Indra höìi<br /> dên gian. Cöng viïåc maâ caác võ vua àam mï vùn sinh vaâ se duyïn cho chaâng vúái con gaái cuãa Naga.<br /> chûúng cuãa Thaái thûúâng laâm khi lïn ngöi laâ cho Tûâ cöët truyïån dên gian naây, nhaâ thú Sunthorn<br /> ngûúâi ài khùæp hang cuâng ngoä heãm àïí thu thêåp Phu àaä viïët nïn truyïån thú Mora bùçng thïí thú<br /> nhûäng cêu chuyïån tûâ trong dên chuáng. Nhúâ àoá, klon. Trong taác phêím cuãa mònh, nhaâ thú nhêën<br /> cöët truyïån sûu têìm coá thïí laâ nhûäng cêu chuyïån maånh nhûäng àoaån miïu taã caãm xuác cuãa Mora<br /> du nhêåp tûâ ÊËn Àöå vaâ tûâ caác quöëc gia khaác nhû khi àûa dao cho tïn cûúáp giïët chöìng sùæp cûúái.<br /> Panchatantra, Ramayana, Tam quöë c diïî n Taác phêím coân coá nhiïìu lúâi traách moác sûå thiïëu<br /> nghôa... nhûng cuäng coá khi laâ nhûäng chuyïån coá thuyã chung cuãa àaân baâ.<br /> thêåt xaãy ra ngay trïn chñnh maãnh àêët Thaái (Khun Nïëu nhû vùn hoåc dên gian cung cêëp cho vùn<br /> Chang Khun Phaen nùçm trong trûúâng húåp naây). hoåc truyïìn thöëng nguöìn àïì taâi àïí trïn cú súã cöët<br /> Nhûng cho duâ cöët truyïån coá thïë naâo ài nûäa thò loäi nöåi dung àoá, caác taác giaã triïín khai taác phêím<br /> yïëu töë huyïìn aão bay böíng vaâ tònh yïu lûáa àöi theo nhiïìu hûúáng khaác nhau thò nhûäng saãn phêím<br /> luön hêëp dêîn caác cêy buát Thaái. Truyïån thú vûâa àûúåc "taái sinh" naây laåi trúã vïì vúái àúâi söëng<br /> Chanthakorop hay Mora [13,88] laâ möåt vñ duå dên gian thöng qua nghïå thuêåt biïíu diïîn. Cûá<br /> tiïu biïíu. Truyïån xuêët hiïån tûâ rêët lêu àúâi úã vuâng thïë, voâng àúâi cuãa taác phêím luên chuyïín trong<br /> Àöng Bùæc Thaái Lan, kïí vïì möåt hoaâng tûã tïn caã hai hïå thöëng "bònh dên" vaâ "baác hoåc".<br /> Chanthakorop, laâ con trai cuãa vua Prommathat, Nguyïn nhên maâ àïì taâi dên gian trúã thaânh<br /> vaâo rûâng hoåc caách trõ quöëc an dên. Sau khi hoaân linh höìn cuãa vùn hoåc truyïìn thöëng Thaái laâ vò<br /> têët viïåc hoåc, chaâng trúã vïì vûúng quöëc vaâ àûúåc àêy laâ möåt àêët nûúác suâng Phêåt giaáo. Nhûäng cêu<br /> sû phuå trao cho möåt chiïëc traáp nhoã vúái lúâi dùån chuyïån mang tñnh chêët luên höìi, nhên quaã, giaáo<br /> doâ "chó àûúåc múã ra sau khi vïì àïën kinh thaânh, duåc con ngûúâi laánh dûä laâm laânh luön coá võ trñ<br /> bùçng khöng seä gùåp nguy hiïím". Võ hoaâng tûã treã quan troång vaâ taåo sûå thñch thuá trong loâng ngûúâi<br /> tuöíi do quaá toâ moâ àaä múã chiïëc höåp ngay trong tiïëp nhêån. Thïm vaâo àoá, àaåi àa söë ngûúâi dên cuãa<br /> rûâng thùèm. Möåt cö gaái xinh àeåp bûúác ra vaâ tûå Thaái Lan söëng têåp trung úã nöng thön, nhu cêìu<br /> xûng laâ Mora. Hoaâng tûã phaãi loâng ngûúâi àeåp vaâ thûúãng thûác vùn hoåc vùn hoaá cuãa hoå cuäng khöng<br /> xin hoãi cûúái naâng. Mora thuêån tònh vaâ theo thêåt cêìu kò úã nöåi dung maâ chuã yïëu úã hònh thûác<br /> Chanthakorop vïì cung. Doåc àûúâng ài, Mora khaát thïí hiïån. Vò vêåy, duâ kïët cêëu truyïån coá giaãn àún<br /> nûúác maâ xung quanh khöng coá möåt doâng suöëi hay quen thuöåc thò caác taác phêím vùn hoåc Thaái<br /> naâo. Chanthakorop beân cùæt ngoán tay lêëy maáu Lan vêîn coá sûác löi cuöën àöåc giaã nhúâ vùn phong<br /> mònh cho ngûúâi yïu uöëng. Thònh lònh, möåt tïn mûúåt maâ, tao nhaä, caách biïën têëu caác tònh tiïët àïí<br /> cûúáp xuêët hiïån vaâ têën cöng Chanthakorop. Nhúâ gêy bêët ngúâ, hêëp dêîn.<br /> àaä hoåc voä thuêåt nïn hoaâng tûã àaánh tïn cûúáp ngaä Möåt nguyïn nhên khaác nûäa laâ caác saáng taác<br /> ra àêët. Tuy nhiïn, do trûúác àoá mêët möåt lûúång vùn hoåc cöí àiïín Thaái Lan coá möåt àúâi söëng hïët<br /> maáu cho ngûúâi yïu uöëng nïn chaâng cuäng bõ ngaä sûác àa daång: vûâa àïí àoåc, vûâa àïí biïíu diïîn trong<br /> vaâ àaânh phaãi nhúâ Mora lêëy höå mònh con dao àïí caác lïî höåi cung àònh vaâ dên gian nïn àoâi hoãi sûå<br /> àêm tïn cûúáp. Nhûng vò bêët ngúâ phaãi loâng tïn vui tûúi, nhiïìu maâu sùæc, troång haânh àöång, kïët<br /> cûúáp maâ Mora àaä àûa cho hùæn lûúäi dao àïí giïët thuác nheå nhaâng vaâ coá hêåu. Thêåt vêåy, Thaái Lan laâ<br /> Chanthakorop. Hoaâng tûã chïët, tïn cûúáp ên aái quöëc gia coá bïì daây vïì nhûäng hònh thaái biïíu diïîn<br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦35<br /> sên khêëu. Caác vúã diïîn luön àûúåc àêìu tû cöng chñn. Ngaây noå, vua viïët hai doâng thú taán tónh<br /> phu tûâ lúâi thoaåi, êm nhaåc àïën vuä àaåo. Ngûúâi möåt cö gaái àeåp nhûng phaãi àuã böën cêu thò baâi<br /> saáng taác laâ caác võ vua hay nhûäng thi sô cung àònh thú múá i hoaâ n thaâ n h. Vua baã o quan Phra<br /> nïn hoå khöng choån àïì taâi phaãn aánh xaä höåi àûúng Horatibodi, cha cuãa Sriprat, hoaân thaânh nöët höå<br /> thúâi, nïëu coá chùng thò êm hûúãng chñnh laâ ngúåi mònh. Phra Horatibodi chûa nghô ra àûúåc gò thò<br /> ca sûå thõnh trõ, thaái bònh vaâ hoan laåc. Vò vêåy, àaä nguã thiïëp ài. Khi tónh dêåy, öng thêëy baâi thú<br /> nhûäng àïì taâi mang húi hûúám thêìn thoaåi, cöí tñch àaä hoaân têët vúái giai àiïåu vö cuâng tuyïåt diïåu.<br /> luön ngûå trõ trong nïìn vùn hoåc cöí Thaái, quêën Öng khaám phaá ra laâ con trai mònh àaä viïët thïm<br /> quyát vaâo höìn thú cuãa thi nhên vaâ khöng coá yá hai doâng trong khi öng nguã. Tuy nhiïn, cha cuãa<br /> àõnh taách rúâi. Vùn hoåc dên gian vaâ vùn hoåc viïët Sriprat vö cuâng böëi röëi vò theo quy ûúác cuãa triïìu<br /> úã Thaái Lan soi roåi vaâ böí sung cho nhau möåt caách àònh, khöng ai àûúåc chaåm vaâo taác phêím cuãa nhaâ<br /> nhõp nhaâng. Do àoá, àöi khi coá nhûäng saáng taác tûâ vua trûâ nhûäng ngûúâi àûúåc vua cho pheáp. Duâ vêåy,<br /> cung àònh ài vaâo dên gian vaâ thên thuöåc àïën àïën haån, öng vêîn phaãi dêng baâi thú lïn nhaâ vua.<br /> mûác ngûúâi ta nghô rùçng noá xuêët phaát tûâ àaåi chuáng. Vua xem xong rêët thñch vaâ muöën gùåp cêåu con<br /> 1.1.2. Caác taác phêím àûúåc saáng taác têåp thïí trai cuãa Horatibodi. Horatibodi van xin vua haäy<br /> Möåt àùåc àiïím dïî nhêån ra nûäa úã vùn hoåc Thaái àöíi yá vò Sriprat àaä xuác phaåm nhaâ vua, thaâ àïí<br /> laâ caác taác phêím vùn hoåc thûúâng khöng laâ àûáa öng bõ àaây coân hún laâ yïu cêìu nhû thïë. Nhûng<br /> con tinh thêìn cuãa riïng möåt taác giaã naâo maâ noá laâ vua vêîn yïu cêìu àûúåc gùåp nhaâ thú nhoã tuöíi naây.<br /> cöng trònh cuãa möåt têåp thïí. Àiïìu naây thïí hiïån Dûúái àêy laâ yá tûá cuãa caã baâi thú:<br /> trïn hai phûúng diïån: cöët truyïån bùæt nguöìn tûâ Ai àaä caã gan chaåm vaâo maá naâng khiïën chuáng<br /> saáng taác têåp thïí cuãa quêìn chuáng vaâ lûåc lûúång búát xinh tûúi ài möåt chuát?<br /> saáng taác cung àònh coá vai troâ "nhuêån sùæc" laåi taác Muöîi, ruöìi, thiïu thên hay nhûäng sinh vêåt<br /> phêím. tung caánh lûúån lúâ trong khöng trung?<br /> Caác võ vua Thaái Lan laâ ngûúâi coá cöng rêët lúán Khi möåt ngûúâi duâ coá can àaãm àïën àêu cuäng<br /> trong viïåc baão töìn vaâ phaát huy nïìn vùn hoåc Thaái khöng daám taáo túån nhû thïë<br /> Lan. "Khi nhûäng gûúm giaáo, cung tïn àaä àûúåc Thò ai àaä caã gan laâm taái nhúåt veã kiïìu diïîm<br /> taåm thúâi cêët ài, möåt thúâi kò hoaâ bònh bùæt àêìu trúã vöën coá cuãa naâng? [40,8].<br /> laåi thò vùn hoåc cuäng bùæt àêìu núã röå. Nhaâ vua Vua rêët thñch sûå dñ doãm cuãa Sriprat. Ngaâi<br /> trûúác àêy laâ möåt võ thöëng soaái vung gûúm ra phong cho öng laâm cêån vïå thên tñn nhêët, búãi<br /> trêån thò luác naây laåi laâ möåt nhaâ thú hay nhaâ vùn nhûäng luác khöng ai daám traã lúâi caác cêu hoãi hoác<br /> têån tuåy vúái vùn hoåc. Hêìu nhû võ vua Thaái Lan buáa cuãa nhaâ vua thò Sriprat luön coá caách traã lúâi<br /> naâo cuäng thñch söëng gêìn caác nhaâ thú vaâ baãn tröi chaãy nhêët vaâ laâm nhaâ vua haâi loâng. Sriprat<br /> thên vua cuäng chñnh laâ möåt cêy buát xuêët sùæc viïët nhiïìu baâi thú trûä tònh xuêët sùæc vaâo bêåc nhêët<br /> nhêët" [6,138]. Nhûäng taác phêím vùn chûúng khi cuãa thú ca cöí àiïín Thaái Lan. Hai taác phêím àûúåc<br /> chûa coá kô thuêåt in êën àa phêìn àûúåc viïët trïn laá nhiïìu ngûúâi yïu thñch laâ baâi Khlong Kamsuon<br /> coå. Àêy cuäng chñnh laâ neát àùåc sùæc, thïí hiïån baãn Sriprat vaâ sûã thi Anirut kham chan. Khlong<br /> sùæc vùn hoaá dên töåc trong viïåc duy trò nïìn vùn Kamsuon Sriprat coá nghôa laâ Lúâi thúã than cuãa<br /> hoåc úã möåt söë quöëc gia nhû Laâo, Campuchia vaâ Sriprat, laâ möåt baâi miïu taã vïì baãn thên nhaâ thú.<br /> Thaái Lan. Bïn caånh viïåc tûå mònh viïët nïn caác Àêy cuäng laâ baâi nirat nöíi tiïëng nhêët, àûa nirat<br /> taác phêím, caác võ vua coân têåp trung nhiïìu thi sô thaânh möåt thïí loaåi trúã ài trúã laåi trong vùn hoåc<br /> àïí cuâng chêëp buát. Coá nhûäng võ vua lêåp hùèn höåi Thaái. Nhaâ thú miïu taã chuyïën du haânh cuãa mònh<br /> thi ca, tiïu biïíu laâ caác vua Rama I, Rama II. Tûâ túái Nakorn Sritammarat vúái nhûäng trang miïu<br /> "töí chûác" naây, nhûäng taâi nùng vùn chûúng àaä taã caãnh vêåt maâ öng nhòn thêëy vaâ xuác caãm, baây toã<br /> àûúåc phaát hiïån vaâ toaã saáng nhû Sriprat, Sunthorn niïìm khaát khao vaâ nöîi nhúá nhung vïì ngûúâi yïu<br /> Phu... thuúã xûa. Coân Anirut kham chan kïí vïì hoaâng tûã<br /> Sriprat laâ möåt trûúâng húåp àùåc biïåt. Öng laâ Anirut ài sùn voi trong rûâng röìi nguã thiïëp ài.<br /> ngûúâi luön söëng chïët vúái thú ca vaâ khaát khao Möåt thiïn thêìn mang chaâng àïën bïn cöng chuáa<br /> tòm toâi caách thïí hiïån sao cho thêåt hoaân haão. Usa, em kïë cuãa möåt gaä khöíng löì vöën laâ vua cuãa<br /> Sriprat thïí hiïån taâi nùng thi ca tûâ khi múái lïn xûá Pan. Sau àoá, thiïn thêìn mang traã hoaâng tûã vïì<br /> <br /> <br /> 36♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> rûâng. Cöng chuáa sai möåt naâng hêìu ài tòm chaâng Maha Uparat, kïí laåi chuyïån Khun Chang thuyïët<br /> vaâ mang chaâng trúã vïì vúái mònh. Khöíng löì phaát phuåc gia àònh chêëp thuêån Wan Thong vaâ lêìn Wan<br /> hiïån ra, rêët giêån dûä vaâ sai möåt àöåi quên bùæt giûä Thong boã tröën cuâng Khun Phaen. Sunthorn Phu<br /> chaâng. Anirut bõ bùæt troái, nhûng Narai, chuá cuãa viïët chûúng Sûå ra àúâi cuãa Phlai Ngam..., nhiïìu<br /> chaâng, àaä giaãi thoaát chaâng khoãi tay khöíng löì. chûúng cho àïën nay vêîn chûa biïët àûúåc taác giaã.<br /> Cuöëi taác phêím, Anirut àaánh thùæng tïn khöíng löì 1.1.3.Caác taác phêím àûúåc viïët laåi<br /> vaâ buöåc hùæn phaãi laâm ngûúâi gaác cöíng cho chaâng. Möåt àùåc àiïím khaác nûäa cuãa vùn hoåc cöí Thaái<br /> Hoaâng tûã kïët hön vúái Usa vaâ trúã thaânh vua xûá Lan laâ: möåt cöët truyïån coá thïí laâ nguöìn caãm hûáng<br /> Pan. Qua taác phêím naây, ta coá thïí thêëy duâ laâ möåt bêët têån cuãa nhiïìu thïë hïå. Coá nhûäng taác phêím àaä<br /> taâi nùng thi ca nhûng saáng taác cuãa Sriprat vêîn àûúåc viïët xong nhûng sau àoá laåi àûúåc thïí hiïån<br /> khöng vûúåt khoãi biïn giúái cuãa caác cêu chuyïån dûúái möåt hònh thûác khaác, trong cuâng thúâi kò hoùåc<br /> thêìn tiïn kò aão. nhûäng thúâi kò kïë tiïëp. Vò vêåy, ngûúâi àoåc coá dõp<br /> Tuy laâ möåt nhaâ thú taâi nùng nhûng Sriprat thûúãng thûác nhiïìu "caách kïí" khaác nhau. Àiïìu<br /> cuäng giöëng nhû nhiïìu nhaâ thú khaác, khöng khoãi àùåc biïåt laâ sûå lùåp laåi naây luön àûúåc trên troång vaâ<br /> rung àöång trûúác nhûäng phuå nûä àeåp vaâ àiïìu naây àoán nhêån chûá khöng hïì gêy nïn sûå nhaâm chaán.<br /> àaä laâm cho öng trûúåt daâi bï tha vaâ dêîn àïën caái Ramakien nhû baãn chuáng ta àûúåc thûúãng thûác<br /> chïët. Trong thúâi àaåi Sriprat söëng, vua vaâ caác quan ngaây nay chó laâ möåt trong haâng chuåc baãn<br /> coá thïí kheáp möåt ngûúâi vaâo töåi chïët maâ khöng Ramakien úã Thaái. Cuäng nhû nhiïìu truyïån dên<br /> cêìn xeát xûã. Vò vêåy, Sripat bõ xûã tûã sau khi àaä caã gian khaác úã Thaái Lan, Ramakien töìn taåi rêët lêu<br /> gan taán tónh möåt phuå nûä cuãa triïìu àònh. bùçng con àûúâng truyïìn miïång trûúác khi ài vaâo<br /> Möëi quan hïå thên mêåt giûäa vua vaâ nhaâ thú vùn hoåc viïët. Ngûúâi àêìu tiïn viïët laåi Ramakien<br /> khöng coá gò xa laå trong caác triïìu àaåi thanh bònh vaâ chuyïín thïí thaânh lakhon (möåt daång vuä kõch)<br /> úã Thaái. Chñnh sûå tûúng giao naây àaä giuáp cho göìm böën chûúng laâ vua Taskin cuãa triïìu àaåi<br /> nhiïìu taác phêím vô àaåi cuãa Thaái hoaân thaânh. Sûå Thonburi. Àïën triïìu Rama I (1782 - 1809), nhaâ<br /> "phên cöng" cuãa vua giuáp taác phêím ra àúâi nhanh vua àaä cho sûu têìm nhiïìu dõ baãn Ramakien trong<br /> choáng hún nhûng cuäng coá nhûúåc àiïím laâ àöi dên chuáng àïí tûâ àoá viïët nïn möåt Ramakien múái<br /> khi vùn phong khöng thöëng nhêët. Nhûäng nhaâ göìm 117 têåp, sau àoá cho veä tranh toaân böå cêu<br /> thú taâi hoa chùæc chùæn seä cho ra àúâi nhûäng chûúng chuyïån lïn caác bûác tûúâng cuãa chuâa Phêåt Ngoåc<br /> àoaån boáng bêíy, mûúåt maâ, suác tñch vaâ giaâu chêët Luåc Baão trong hoaâng cung. Àïën triïìu vua Rama<br /> vùn chûúng hún. Khöng chó coá thïë, sûå "lùæp gheáp" II (1809-1824), nhaâ vua múái laåi viïët möåt baãn<br /> naây coân gêy ra möåt hêåu quaã laâ nhûäng thïë hïå sau Ramakien daâi 36 têåp vúái nhiïìu tònh tiïët múái laå,<br /> naây khöng biïët khuác àoaån naâo thuöåc vïì taác giaã ngön ngûä giaâu chêët thú vaâ nhaåc àiïåu, àöìng thúâi<br /> naâo, búãi caác thi nhên Thaái ngaây xûa ñt kñ tïn àñch thên nhaâ vua töí chûác daân dûång caác vúã<br /> mònh dûúái taác phêím. Coá trûúâng húåp, nhûäng taác lakhon, khon Ramakien múái.<br /> phêím coân dúã dang úã möåt giai àoaån naâo àoá seä 1.2. Vùn hoåc Thaái Lan truyïìn thöëng laâ möåt<br /> àûúåc biïn soaån vaâ viïët tiïëp cho àïën khi hoaân quaá trònh tûâ viïåc chõu aãnh hûúãng àïën nhûäng<br /> thiïån. saáng taåo riïng<br /> Khun Chang Khun Phaen laâ möåt sûã thi àöì söå 1.2.1. Chõu aãnh hûúãng ÊËn Àöå:<br /> àûúåc hònh thaânh bùçng hònh thûác naây. Taác phêím Coá thïí noái, vùn hoåc ÊËn Àöå coá vai troâ rêët lúán<br /> vöën laâ möåt chuyïån coá thêåt xaãy ra taåi tónh trong viïåc kiïën taåo nïìn vùn hoåc Thaái Lan. Ngûúâi<br /> Suphanburi cuãa Thaái. Khun Chang Khun Phaen ÊËn àaä àïën Àöng Nam AÁ bùçng con àûúâng hoaâ<br /> àaä töìn taåi trong dên gian tûâ rêët lêu trûúác khi coá bònh thöng qua viïåc truyïìn giaáo vaâ buön baán, tûâ<br /> vùn baãn taác phêím, àûúåc ngêm sepha trong caác àoá truyïìn vaâo khu vûåc naây baãn sùæc vùn hoaá cuãa<br /> dõp höåi heâ. Sau naây, nhiïìu phêìn cuãa sûã thi àaä mònh möåt caách tûå nhiïn. Tuy tiïëp nhêån nhûng<br /> àûúåc caác võ vua vaâ nhûäng thi gia Thaái Lan chêëp ngûúâi Thaái àaä kheáo leáo biïën caác taác phêím ÊËn<br /> buát. Chûúng Hön lïî cuãa Khun Phaen vaâ Wan thaânh taâi saãn cuãa mònh bùçng böëi caãnh, tònh tiïët<br /> Thong, viïët vïì tònh yïu vaâ nhûäng caãm xuác húân vaâ thïí thú dên töåc. Àiïìu naây nhû laâ möåt qui luêåt.<br /> ghen giûäa Wan Thong vaâ Lao Thong, do vua Ùngghen àaä tûâng noái "Trong quaá trònh phaát triïín<br /> Rama II viïët. Vua Rama III viïët chûúng Vêîn laâ möåt dên töåc, nhûäng àùåc àiïím vaâ têm lñ mang<br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦37<br /> tñnh dên töåc àûúåc xaác àõnh vaâ chuáng laâm phên khi vaâo rûâng sùn voi, chaâng böîng nguã thiïëp ài.<br /> biïåt dên töåc naây vúái dên töåc khaác" [6,11]. Thïë Möåt võ thêìn mang chaâng àïën lêu àaâi cuãa cöng<br /> nïn, ngûúâi ta thûúâng noái coá möåt quaá trònh "ÊËn chuáa Pintumdee. Hai ngûúâi ên aái vúái nhau. Súám<br /> Àöå hoaá" vùn hoåc úã caác nûúác Àöng Nam AÁ. Quaá höm sau, võ thêìn mang traã chaâng vïì chöî cuä. Cöng<br /> trònh naây khöng diïîn ra ngaây möåt ngaây hai maâ chuáa tónh dêåy, khöng thêëy ngûúâi tònh àêu beân<br /> noá cêìn möåt thúâi gian daâi àïí thêím thêëu vaâ àaåt hoaå hònh chaâng vaâ cho ngûúâi doâ la tung tñch.<br /> àïën àöå chñn nhêët àõnh. "Cuöåc di cû" nöíi tiïëng Cuöëi cuâng, naâng cuäng biïët àûúåc tïn cuãa hoaâng<br /> nhêët cuãa vùn hoåc ÊËn Àöå phaãi kïí àïën coá leä laâ tûã vaâ phaái möåt ngûúâi hêìu gaái thên cêån tïn<br /> trûúâng húåp cuãa Ramayana. Truyïån naây "phuã Vittayataree ài tòm chaâng. Hoaâng tûã àûúåc múâi<br /> soáng" gêìn nhû toaân böå khu vûåc Àöng Nam AÁ. àïën vûúng quöëc cuãa cöng chuáa àïí tham dûå möåt<br /> Àïën Thaái Lan, truyïån coá tïn laâ Ramakien, àûúåc cuöåc thi taâi nùng giûäa nhûäng hoaâng tûã cuãa caác<br /> viïët ài viïët laåi nhiïìu lêìn bùçng nhiïìu hònh thûác vûúng quöëc. Hoaâng tûã Samuthakhot coá thïí nhêëc<br /> thú khaác nhau, àûúåc biïíu diïîn thûúâng xuyïn trïn möåt caái cung bùçng sùæt rêët nùång lïn cao vaâ bùæn<br /> caác sên khêëu lúán nhoã cuãa Thaái. Bïn caånh haâng loaåt muäi tïn trong khi nhûäng hoaâng tûã khaác<br /> Ramakien, ta coân coá thïí thêëy boáng daáng cuãa caác khöng laâm àûúåc. Cöng chuáa Pintumdee caãm<br /> Jataka, Panchatantra vaâ hònh thûác cuãa caác tuång phuåc, tùång cho Samuthakhot möåt chiïëc voâng tay.<br /> ca ÊËn Àöå trong vùn hoåc Thaái. Nhûäng hoaâng tûã khaác thêëy vêåy ghen tõ, kiïëm<br /> Vùn hoåc Thaái Lan khöng chó tiïëp nhêån nguöìn chuyïån vêy àaánh Samuthakhot nhûng hoå laåi tiïëp<br /> àïì taâi maâ coân hêëp thuå caã phûúng thûác thïí hiïån tuå c thêë t baå i dûúá i tay chaâ n g. Hoaâ n g tûã<br /> tûâ vùn hoåc ÊËn Àöå nûäa. Do saáng taác vùn hoåc Samuthakhot cûúái àûúåc cöng chuáa. Truyïån naây<br /> thûúâng ài keâm vúái diïîn xûúáng cung àònh nïn vûâa coá húi hûúám cuãa Anirut (Sriprat) vûâa vêån<br /> möåt taác phêím vùn hoåc troån veån úã Thaái phaãi laâ duång nhiïìu tònh tiïët trong Ramayana (thûã nhêëc<br /> möåt taác phêím coá àúâi söëng trïn caã trang viïët vaâ cung tïn, biïåt li vaâ sum hoåp...).<br /> sên khêëu. Con àûúâng àïën vúái àöåc giaã Àöng Nam Súã dô, aãnh hûúãng ÊËn Àöå sêu sùæc laâ vò quaá<br /> AÁ cuãa vùn hoåc ÊËn Àöå laåi chuã yïëu thöng qua trònh lûu laåi Àöng Nam AÁ noái chung vaâ Thaái<br /> hònh thûác diïîn xûúáng dên gian vaâ hònh thûác sên Lan noái riïng rêët lêu àúâi vaâ ïm aái. Möåt söë tû<br /> khêëu nïn hïët sûác phuâ húåp àïí phaát triïín. Coá thïí tûúãng ÊËn Àöå trong caác lônh vûåc nhû triïët hoåc,<br /> tòm thêëy caãm thûác Rasa - möåt trong nhûäng nïìn tön giaáo... cuäng phuâ húåp vúái têm thûác cuãa ngûúâi<br /> taãng cuãa thi phaáp kõch ÊËn Àöå [1] trong caác vúã Thaái nïn àûúåc tiïëp nhêån nöìng nhiïåt. Nhûäng vuä<br /> diïîn cuãa ngûúâi Thaái. Caác traång thaái muön maâu àiïåu tûng bûâng vaâ àêìy sùæc maâu cuãa ngûúâi ÊËn<br /> cuãa tònh caãm thûúâng àûúåc ngûúâi Thaái vêån duång cuäng laâm ngêy ngêët bao nhiïu traái tim ngûúâi<br /> hïët sûác nhuêìn nhuyïîn vaâ tinh tïë trong saáng taác Thaái vaâ hoå àeo àuöíi caác taác phêím vùn chûúng<br /> vaâ nghïå thuêåt biïíu diïîn. Samuthakhot laâ möåt ÊËn nhû àeo àuöíi möåt giêëc mú àeåp vïì möåt vuâng<br /> trong 50 cêu chuyïån Jataka hïët sûác phöí biïën úã àêët thêìn tiïn, giaâu cûåc laåc nhûng cuäng lùæm àùæm<br /> Thaái, do vua Narai saáng taác vaâ trònh diïîn nhiïìu say.<br /> lêìn úã caác sên khêëu hoaâng gia. Thêåt ra thò truyïån 1.2.2. Chõu aãnh hûúãng caác quöëc gia khaác<br /> thú naây do Phra Maha Rajkru, möåt nhaâ thú cung Caác quöëc gia khaác tuy mûác àöå aãnh hûúãng<br /> àònh, viïët tùång sinh nhêåt lêìn thûá 25 cuãa nhaâ vua vùn chûúng múâ nhaåt hún ÊËn Àöå nhûng khöng<br /> nhûng vêîn chûa hoaân thaânh cho àïën khi taác giaã phaãi laâ khöng coá. Vúái võ trñ àõa lñ vaâ sûå àa daång<br /> mêët. Vua Narai viïët tiïëp nhûng viïët chûa xong vïì sùæc töåc nhû àaä àïì cêåp úã chûúng àêìu, Thaái<br /> thò cuäng khöng viïët nûäa. Taác phêím àûúåc hoaân Lan coá dõp tiïëp cêån vúái nhiïìu nïìn vùn hoaá khaác<br /> thaânh trong suöët triïìu àaåi thûá hai cuãa nhaâ nûúác nhau, trong àoá coá vùn hoåc. Möåt söë taác phêím vùn<br /> Bangkok, thúâi kò cuãa hoaâng tûã Paramanujit- chûúng cuãa ngûúâi Myanmar, Laâo, Khmer, Java<br /> Jinorot, ngûúâi saáng lêåp töëi cao cuãa Thaái Lan. vaâ Trung Quöëc àaä àiïìm nhiïn ài vaâo àúâi söëng<br /> Vùn baãn hiïån nay àang coá laâ do ba taác giaã khaác cuãa ngûúâi Thaái Lan.<br /> nhau taåo thaânh. Nöåi dung truyïån nhû sau: hoaâng Sangthong hay Hoaâng tûã ÖËc Vaâng laâ möåt<br /> tûã Samuthakhot laâ con trai cuãa vua Pitutat. Chaâng truyïån cöí cuãa Laâo àûúåc lûu truyïìn röång raäi úã<br /> àûúåc hoåc nghïå thuêåt bùæn cung vaâ khöng ai coá Thaái. Taác phêím trúã nïn nöíi tiïëng hún nhúâ àûúåc<br /> thïí àõch laåi taâi nghïå cuãa chaâng. Ngaây noå, trong vua Rama II viïët laåi vaâ cho dûång thaânh vuä kõch<br /> <br /> <br /> 38♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> vaâ sau naây coân àûúåc giaãng daåy trong nhaâ trûúâng. ra thïm àiïìu kiïån khaác: ai bùæt àûúåc nhiïìu hûúu<br /> Sangthong laâ con cuãa vua Yosavimal vaâ hoaâng nai nhêët seä chiïën thùæng. Möåt lêìn nûäa, Sangthong<br /> hêå u Chantra. Khöng may, khi vûâ a ra àúâ i , goåi hïët hûúu nai túái. Saáu phoâ maä cuãa vua laåi xin<br /> Sangthong àaä úã trong hònh haâi cuãa möåt con öëc. chaâng vaâi con hûúu vaâ nai. Sangthong àoâi hoå<br /> Hai meå con chaâng bõ cho laâ àiïìm xêëu, bõ truåc nhûä n g caá i tai. Vua khöng thïí trûâ n g phaå t<br /> xuêët khoãi hoaâng cung vaâ àûúåc gûãi túái möåt tuáp Sangthong. Thêì n Indra quyïë t àõnh giuá p<br /> lïìu cuãa àöi vúå chöìng giaâ têån rûâng sêu. Ngaây noå, Sangthong bùçng caách caãi trang vaâ yïët kiïën nhaâ<br /> trong khi hoaâng tûã àang giuáp meå bùæt möåt con gaâ vua cuâng möåt toaán àaân öng. Ngaâi thaách nhaâ vua<br /> maái, hoaâng hêåu àöåt nhiïn àêåp vúä voã öëc khiïën thi cûúäi ngûåa, nïëu thua phaãi mêët vûúng quöëc.<br /> cêåu beá Sangthong trú truåi bõ chòm xuöëng nûúác. Nhaâ vua cuâng saáu phoâ maä baåi trêån, àaânh cêìu<br /> Ai cuäng nghô laâ chaâng chïët àuöëi. May mùæn sao, cûáu Sangthong. Sangthong hiïån nguyïn hònh laâ<br /> chaâng àûúåc thêìn Rùæn (Naga) cûáu vaâ gûãi àïën úã möåt hoaâng tûã àeåp àeä thi cûúäi ngûåa cuâng thêìn<br /> vúái möåt muå khöíng löì tïn laâ Nang Panturat. Muå Indra. Chaâng bay nhû tïn bùæn trong khöng trung<br /> khöíng löì rêët yïu mïën Sangthong vaâ nhêån hoaâng vaâ chùèng mêëy chöëc àaä àïën xûá súã cuãa thêìn Indra.<br /> tûã laâm con nuöi. Khi Sangthong lúán lïn, chaâng Möåt trêån àêëu dûä döåi diïîn ra, thêìn Indra thua cuöåc.<br /> khaám phaá ra meå nuöi laâ möåt muå yïu tinh khöíng Núi núi ùn mûâng chiïën thùæng cuãa Sangthong.<br /> löì beân boã tröën, sau khi àaä tùæm úã möåt caái giïëng Sau àoá, cha ruöåt cuãa Sangthong nhêån ra chaâng<br /> nhuöåm vaâng. Chaâng coá möåt cêy gêåy pheáp thuêåt trai àeåp àeä taâi ba àoá chñnh laâ con trai cuãa mònh.<br /> vaâ möåt chiïëc aáo choaâng coá thïí giuáp ngûúâi bay Ngaâi höëi hêån vaâ múâi chaâng cuâng hoaâng hêåu trúã<br /> lûúån trong khöng trung. Chaâng bõ meå nuöi àuöíi vïì cung.<br /> túái búâ söng. Sangthong tuáng thïë, phaãi duâng pheáp Phra Lo laâ möåt taác phêím rêët àûúåc ûa chuöång<br /> thuêåt khiïën meå nuöi chïët vò vúä tim. Baâ lòa àúâi, úã Thaái Lan, coá nguöìn göëc cöët truyïån tûâ Java,<br /> àïí laåi cho chaâng möåt baâi haát thêìn kò viïët trïn àûúåc hai chõ em cöng chuáa söëng vaâo thúâi kò<br /> caát. Khi nghe baâi haát naây, têët caã caác loaâi caá vaâ Ayutthaya viïët laåi dûåa trïn trñ nhúá cuãa hai naâng<br /> thuá rûâng seä tuå têåp àöng àuã. Sangthong caãi trang hêìu ngûúâi Malayan. Hai chõ em cöng chuáa àaä<br /> thaânh möåt ngûúâi xêëu xñ vaâ xin vaâo úã vúái ngûúâi biïën Phra Lo trúã thaânh taâi saãn riïng cuãa ngûúâi<br /> laâm vûúân cuãa vua Thao Samonta. Vua coá baãy cö Thaái khi vêån duång thïí loaåi cuãa dên töåc laâ lilit àïí<br /> con gaái. Cö treã nhêët tïn laâ Rojana, töët buång nhêët viïët truyïån. Phra Lo laâ chaâng trai treã trung, dung<br /> trong baãy chõ em. Khi nhaâ vua baân àïën chuyïån maåo xinh àeåp vaâ chûa coá ngûúâi yïu. Tiïëng àöìn<br /> gaã caác con gaái cho caác hoaâng tûã xûá khaác, naâng vïì veã àeåp cuãa chaâng bay àïën tai hai naâng cöng<br /> uát khöng bùçng loâng lúâi cêìu hön cuãa bêët kò ai. chuáa xinh àeåp Phuenkaew vaâ Phangthong úã nûúác<br /> Nhaâ vua nöíi giêån, cho goåi Sangthong xêëu xñ àïën laáng giïìng bïn caånh. Öng nöåi cuãa hai cöng chuáa<br /> vaâ gaã con uát cho chaâng. Caác võ thêìn àïí cho naây àaä bõ cha cuãa Phra Lo giïët trong möåt trêån<br /> Rojana thêëy veã xêëu xñ cuãa chaâng vaâ laâm lïî cûúái chiïën. Tuy nhiïn, hai naâng vêîn bõ mï hoùåc búãi<br /> cho cöng chuá a . Cöng chuá a phaã i ài theo nhan sùæc tuyïåt vúâi cuãa Phra Lo qua lúâi ca ngoåt<br /> Sangthong ra möåt tuáp lïìu úã cuöëi khu vûúân cuãa ngaâo àêìy thuyïët phuåc cuãa möåt ngûúâi haát rong.<br /> nhaâ vua. Nhaâ vua gheát ngûúâi con rïí ngheâo khöí Hai cöng chuáa baão hai naâng hêìu àïën nhúâ thêìn<br /> nïn cöë gùæng töëng khûá chaâng ài bùçng caách töí rûâng Pu Chao giuáp àúä. Do coá pheáp thuêåt cuãa<br /> chûác möåt cuöåc thi taâi daânh cho caã baãy ngûúâi con thêìn rûâng, Phra Lo bõ möåt con chim tröëng quyïën<br /> rïí vúái nhûäng nhiïåm vuå hïët sûác khoá khùn, ai khöng ruä, duå döî chaâng cuâng hai ngûúâi hêìu trung thaânh<br /> laâm àûúåc seä bõ trûâng phaåt. Nhiïåm vuå àêìu tiïn laâ ài vaâo vûúng quöëc cuãa hai cöng chuáa. Trûúác khi<br /> bùæt caá. Vúái baâi haát thêìn cuãa meå nuöi àïí laåi, Phra Lo rúâi khoãi vûúng quöëc, chaâng cuäng àûúåc<br /> Sangthong ngöìi trïn möåt cêy to gêìn búâ söng vaâ nghe möåt ngûúâi haát rong ca tuång veã àeåp cuãa hai<br /> cêët tiïëng haát. Caá nghe lúâi haát búi àïën ngay chöî cöng chuáa cuäng nhû tònh yïu cuãa hai naâng daânh<br /> chaâng. Saáu phoâ maä coân laåi, coá cöë gùæng cuäng cho chaâng. Phra Lo khöng quïn hai vûúng quöëc<br /> khöng bùæt àûúåc con caá naâo, phaãi naâi nó xin thuâ àõch vúái nhau, song, do sûác hêëp dêîn maånh<br /> Sangthong cho hoå möåt ñt. Chaâng àöìng yá vúái àiïìu meä cuãa ma thuêåt, chaâng chuã têm rúâi khoãi vûúng<br /> kiïån laâ hoå phaãi traã cho chaâng möåt miïëng da muäi. quöëc cuãa mònh. Sau möåt buöíi chia tay caãm àöång<br /> Nhaâ vua thêëy Sangthong bùæt àûúåc nhiïìu caá beân vúái vúå vaâ meå, chaâng lïn àûúâng vúái hai ngûúâi<br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦39<br /> hêìu trung thaânh. Ba ngûúâi caãm thêëy cö àún trong àïën cho ngûúâi Thaái thïm möåt nguöìn caãm hûáng<br /> vûúng quöëc cuãa keã thuâ. Hoå seä gùåp nguy hiïím nûäa laâ taåo dûång hònh aãnh nhûäng hiïåp sô haâo hoa<br /> khoá lûúâng nïëu bõ quên lñnh cuãa vûúng quöëc naây trong caác cêu chuyïån diïîm tònh. Hoaâng tûã Abhai<br /> bùæt gùåp. Têm trñ Phra Lo do vêåy maâ pha tröån caã trong Phra Abhai Mani laâ möåt hònh tûúång "hiïåp<br /> sûå mú möång, caãm xuác tònh yïu vaâ nöîi lo súå. Tuy sô" àêåm chêët "romance" tûúng tûå caác anh huâng<br /> nhiïn, Phra Lo vaâ hai cöng chuáa àaä gùåp nhau vaâ ca trûä tònh vaâ thanh nhaä cuãa vùn hoåc Phaáp nhû<br /> bñ mêåt ên aái vúái nhau trong vûúân thûúång uyïín. Tristan vaâ Ysseut, Baâi ca Roland, Lancellot hiïåp<br /> Hai ngûúâi hêìu trung thaânh cuãa chaâng cuäng choån sô cûúäi xe boâ...<br /> àûúåc ngûúâi yïu laâ hai naâng hêìu cuãa cöng chuáa. Nïìn taãng vùn hoåc dên gian kïët húåp vúái<br /> Chuyïån tònh naây xaãy ra khöng bao lêu thò hoaâng khuynh hûúáng múã trong viïåc tiïëp nhêån caác luöìng<br /> thaái hêåu Somdej Ya biïët àûúåc. Baâ khöng bao giúâ gioá vùn hoåc cuãa phûúng Àöng lêîn phûúng Têy<br /> quïn laâ chöìng mònh bõ cha cuãa Phra Lo giïët. Baâ àaä giuáp ngûúâi Thaái coá nhiïìu cöng trònh vùn hoåc<br /> nhanh choáng phaái möåt ngûúâi lñnh gioãi àïën vûúân àaáng kïí, àöìng thúâi thuác àêíy sûå tòm toâi caác phûúng<br /> thûúång uyïín àïí giïët caã ba ngûúâi àaân öng. Phra thûác thïí hiïån múái, caác nguöìn àïì taâi múái cuâng<br /> Lo vúái hai ngûúâi hêìu trung thaânh cuâng hai cöng vúái tû duy caách tên vùn hoåc. Àiïìu naây giuáp vùn<br /> chuáa vaâ hai nûä tò thên tñn chöëng laåi cho àïën cuâng hoåc cöí àiïín Thaái tuy coá sûå vay mûúån nguöìn àïì<br /> vaâ têët caã baãy ngûúâi àïìu bõ giïët chïët. Khi vua cha taâi nhûng vêîn chûáng toã àûúåc baãn sùæc dên töåc.<br /> cuãa hai cöng chuáa biïët cêu chuyïån bi thaãm naây, 1.3. Vùn hoåc Thaái Lan truyïìn thöëng - nïìn<br /> ngaâi rêët giêån dûä. Truyïån kïët thuác bùçng möåt nghi vùn hoåc cung àònh àêåm chêët tön giaáo vaâ thïë<br /> lïî chön cêët phûác taåp vaâ hai nûúác xoáa boã moåi thuâ tuåc<br /> hùçn, xung àöåt. Sau naây, khi Romeo vaâ Juliet àûúåc Trong phêìn Vùn hoåc Thaái Lan cuãa cuöën Vùn<br /> dõch úã Thaái Lan, ngûúâi Thaái laåi möåt lêìn nûäa lêìn hoåc Àöng Nam AÁ [6, 139], taác giaã Nguyïîn Tûúng<br /> giúã nhûäng trang saách Phra Lo àïí tòm hiïíu möëi Lai phên chia vùn hoåc Thaái Lan thaânh ba doâng<br /> tûúng àöìng giûäa hai taác phêím khaác xa nhau vïì vùn hoåc lúán: vùn hoåc dên gian, vùn hoåc tön giaáo<br /> àõa lñ vaâ têm lñ dên töåc. vaâ vùn hoåc cung àònh. Tûúng tûå, taác giaã Àûác<br /> Sam Kok chñnh laâ möåt phiïn baãn cuãa Tam Ninh cuäng cho rùçng vùn hoåc Thaái Lan coá ba<br /> quöëc diïîn nghôa do hoaâng tûã Chao Phya Phra nguöìn chñnh laâ truyïån kïí dên gian, vùn hoåc nhaâ<br /> Khlang cuäng laâ möåt nhaâ thú nöíi tiïëng thúâi kò chuâa vaâ vùn hoåc cung àònh [4,562]. Thiïët nghô,<br /> Bangkok töí chûác dõch dûúái sûå uyã thaác cuãa vua caách phên chia nhû hai taác giaã trïn chó phaãn aánh<br /> Rama I. Võ hoaâng tûã naây cuâng vúái caác àöìng dõch àûúåc khña caånh chuã yïëu laâ lûåc lûúång saáng taác<br /> giaã àaä biïën baãn dõch cuãa hoå thaânh möåt taác phêím maâ chûa nïu àûúåc àùåc àiïím cöët loäi cuãa nïìn vùn<br /> cö àuác hún so vúái Tam quöëc diïîn nghôa, sûã duång hoåc Thaái Lan, àoá laâ sûå cö àuác khöng thïí taách rúâi<br /> hònh thûác vùn xuöi song àoá laâ thûá vùn xuöi giaâu giûäa caác thaânh töë: cung àònh, tön giaáo vaâ thïë<br /> chêët thú, taåo nïn sûå nhêåp têm, dïî àoåc, dïî thuöåc tuåc. Thiïëu möåt trong ba töë chêët naây thò möåt taác<br /> cho ngûúâi àoåc, àöìng thúâi múã ra möåt chùång àûúâng phêím vùn hoåc cuãa Thaái Lan seä khöng thïí hoaân<br /> múái cho vùn hoåc Thaái Lan: vùn hoåc àûúåc saáng thiïån. Búãi leä, duâ cho ngûúâi saáng taác coá laâ möåt<br /> taác bùçng vùn xuöi. Chñnh vùn hoåc Trung Quöëc nhaâ sû hay möåt võ vua hoùåc dên thûúâng ài nûäa<br /> àaä daânh tùång cho Thaái Lan nhûäng moán quaâ khaác thò möîi taác phêím àïìu chûáa àûång trong noá ba yïëu<br /> biïåt so vúái vùn hoåc ÊËn Àöå úã chöî chuá troång xêy àiïím trïn. Noái vùn hoåc Thaái Lan laâ möåt nïìn vùn<br /> dûång tñnh caách nhên vêåt, böë cuåc caãnh trñ caác trêån hoåc cung àònh àêåm chêët tön giaáo vaâ thïë tuåc laâ<br /> àaánh… [8,351]. Nhûng quan troång hún caã laâ quaá vò:<br /> trònh dõch caác tiïíu thuyïët cöí àiïín cuãa Trung Quöëc - Trûúác hïët, vùn hoåc Thaái Lan laâ do cung<br /> àaä giuáp giúái saáng taác úã Thaái Lan tiïën gêìn àïën àònh duy trò vaâ phaát triïín, lûåc lûúång saáng taác cöët<br /> viïåc saáng taác tiïíu thuyïët. Caác taác phêím Khun caán cuãa nïìn vùn hoåc naây laâ caác võ vua vaâ nhûäng<br /> Chang Khun Phaen, Phra Abhai Mani coá thïí trñ thûác xuêët thên tûâ doâng doäi cung àònh. Caác võ<br /> àûúåc xem laâ nhûäng tiïíu thuyïët cöí àiïín bùçng thú vua àïën vúái vùn chûúng àïí thoãa loâng àam mï<br /> daâi húi àêìu tiïn úã Thaái Lan. àöìng thúâi muöën ghi nhêån laåi nhûäng dêëu êën töët<br /> Cuöåc giao haão vúái phûúng Têy, àùåc biïåt laâ àeåp trong triïìu àaåi cuãa mònh. Chùèng haån nhû<br /> Phaáp, vaâo khoaãng thïë kó XVII, XVIII àaä mang Bia Ramkamhaeng coá àoaån "Dûúái thúâi vua Ram<br /> <br /> <br /> 40♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br /> Khùm Heãng, xûá Xuå Khöí thay naây rêët giaâu coá: Caác cung bêåc tònh yïu àûúåc mö taã nhuêìn nhuyïîn<br /> caá àêìy söng, luáa àêìy àöìng. Dên chuáng thûúâng vaâ thêëu tònh àaåt lñ. Àïën vúái vùn hoåc truyïìn thöëng<br /> luâa theo caã àaân boâ hoùåc cûúäi ngûåa ài buön khùæp Thaái, ta hiïëm khi bùæt gùåp nhûäng möëi tònh kiïíu<br /> moåi núi trïn àûúâng maâ Àûác Vua vêîn khöng hïì "tònh trong nhû àaä mùåt ngoaâi coân e" maâ chuã yïëu<br /> thu thuïë. Ai muöën buön voi cûá buön! Ai muöën laâ nhûäng cuöåc tònh say àùæm, giaâu xuác caãm vaâ<br /> buön ngûåa cûá buön! Ai muöën buön vaâng baåc cûá khöng thïí thiïëu yïëu töë thïí xaác. Àiïìu naây xuêët<br /> buön!... Dên chuáng ai nêëy mùåt maây àïìu saáng phaát tûâ viïåc Thaái Lan khöng chõu aãnh hûúãng<br /> suãa" [6,141]. Nhên vêåt vua Phanwasa trong cuãa tû tûúãng cûãa Khöíng sên Trònh maâ chuã yïëu<br /> Khun Chang Khun Phaen chñnh laâ hònh aãnh cuãa laâ caác tû tûúãng tûâ kinh saách ÊËn Àöå truyïìn sang.<br /> vua Rama II. Nhûäng àoaån miïu taã nhaâ vua àïìu Maâ nhû ta àaä biïët, ÊËn Àöå khöng thiïëu nhûäng thi<br /> rêët trang troång vaâ giaâu hònh tûúång: "Àûác Vua phêí m ngêå p traâ n hoan laå c tònh yïu nhû<br /> oai phong lêîm liïåt cai trõ caã vûúng quöëc àaä xuêët Ramayana, Shakuntala, Megha Duuta... [7].<br /> hiïån. Trûúác ngaâi, moåi thûá àïìu phaãi thuêìn phuåc, Chêët thïë tuåc coân thïí hiïån úã caác phong tuåc têåp<br /> vaâ têët caã nhûäng nûúác chû hêìu àïìu phaãi cuái àêìu quaán àêìy ùæp trong nhiïìu taác phêím cuãa Thaái. Nïëu<br /> baây toã sûå tön kñnh vúái ngaâi trong khiïëp súå. Têët nhû muöën biïët cöët truyïån cuãa Khun Chang Khun<br /> caã àêët àai àûúåc dêng tùång àïí xêy dûång vaâ tön Phaen, ta chó cêìn àoåc nùm trang giêëy thò caác thi<br /> taåo nïn Ayutthaya àïìu àûúåc sûå baão trúå cuãa ngaâi. nhên Thaái Lan àaä biïën cêu chuyïån thaânh pho<br /> Thêìn dên cuãa ngaâi söëng trong an laåc thaái bònh saách caã ngaân trang vaâ haâm chûáa trong àoá hêìu<br /> khöng biïët cûåc khöí laâ gò. Cung àiïån cuãa ngaâi laâ nhû khöng thiïëu soát möåt àùåc àiïím naâo cuãa vùn<br /> sûå baão töìn nhûäng gò tûúi àeåp trong quaá khûá. hoaá Thaái Lan. Vò vêåy, coá nhiïìu ngûúâi cho rùçng<br /> Vûúng quöëc Ayutthaya trûúâng töìn vônh cûãu. Dên Khun Chang Khun Phaen laâ böå baách khoa toaân<br /> chuáng hoan hó vaâ thõnh vûúång... Àûác Vua ngûå thû vïì nhaâ nûúác Thaái Lan cöí. Cho duâ taác phêím<br /> trïn ngai vaâng, xung quanh laâ nhûäng cö gaái àöìng coá nhiïìu yïëu töë vay mûúån ài nûäa thò àa phêìn<br /> trinh. Nhûäng thiïëu nûä naây cung kñnh cuái àêìu quò caãnh vêåt vaâ têm traång àûúåc miïu taã cùn cûá vaâo<br /> dûúái ngai vaâng àïí sùén saâng thûåc hiïån bêët cûá lúâi àêët Thaái, ngûúâi Thaái.<br /> phaán baão naâo cuãa nhaâ vua." (Diïîm Trang dõch Khöng phaãi vö lñ maâ nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåc<br /> tûâ baã n tiïë n g Anh trïn trang web http:// Thaái Rajadhon àaä nhêån àõnh rùçng vùn hoåc truyïìn<br /> www.pioneer.netserv.chula.ac.th/~ppasuk/ thöëng Thaái Lan coá nïìn taãng chñnh laâ tön giaáo<br /> kckp). nhûng àöìng thúâi laåi laâ nhûäng cêu chuyïån hïët<br /> - Thûá hai, vùn hoåc viïët truyïìn thöëng Thaái sûác laäng maån. Nhûäng cêu chuyïån naây khöng hïì<br /> Lan coá nïìn taãng chñnh laâ tön giaáo. Phya Anuman àöëi lêåp vúái tön giaáo maâ "chuáng laâ nhûäng cêu<br /> Rajadhon nhêån xeát "Ngay caã nhûäng chuyïån tònh chuyïån vïì caác lûåc lûúång siïu nhiïn vaâ nhûäng<br /> laäng maån maâ nhên vêåt chuã yïëu laâ quên vûúng chuyïën laäng du, hêìu hïët nhên vêåt laâ caác võ anh<br /> vaâ aái hêåu, ngûúâi khöíng löì vaâ caác bêåc thêìn nhên huâng thêìn thaánh, dûåa trïn möåt phêìn caãm hûáng<br /> àïìu hêëp thuå dûúäng khñ tûâ caác huyïìn thoaåi Phêåt tûâ nhûäng chuyïån tònh laäng maån nöíi tiïëng cuãa ÊËn<br /> giaáo vaâ Hindu giaáo" [10,66]. Búãi leä, hêìu hïët Àöå nhû Sakuntala vaâ möåt phêìn laâ nhûäng cêu<br /> nhûäng ngûúâi coá hoåc vêën úã Thaái àïìu traãi qua möåt chuyïån coá nguöìn göëc dên gian cuãa Thaái" [10,67].<br /> giai àoaån tu haânh úã chuâa, àaä thêëm nhuêìn kinh Chêët "cung àònh" vaâ chêët "tön giaáo" khiïën caác<br /> saách Phêåt giaáo. Tuy nhiïn, àùåc àiïím chung cuãa taác phêím vùn hoåc truyïìn thöëng cuãa Thaái Lan<br /> caác nhaâ thú Thaái laâ hoå khöng choån lûåa nhûäng thêåt sûå laâ nhûäng bûác tranh löång lêîy vaâ biïën aão<br /> taác phêím coá tñnh chêët giaáo àiïìu, nùång nïì àïí viïët lung linh vïì caác bêåc vua chuáa. Trong khi àoá,<br /> laåi maâ choån nhûäng cêu chuyïån hêëp dêîn, nheå chêët "thïë tuåc" laåi phaãn aánh nhûäng gò rêët thêåt vïì<br /> nhaâng maâ vêîn mang tñnh triïët lñ. Coá thïí noái, tön àúâi söëng vaâ tònh caãm cuãa con ngûúâi.<br /> giaáo lúán nhêët trong vùn hoåc Thaái chñnh laâ tònh 2. Kïët luêån<br /> yïu theo nghôa röång nhêët cuãa noá. Àiïìu naây àûa Noái àïën vùn hoåc Thaái Lan truyïìn thöëng laâ<br /> túái yïëu töë thûá ba: àêåm chêët thïë tuåc. phaãi àïì cêåp àïën caác yïëu töë: coá nguöìn göëc lêu<br /> Thêåt vêåy, húi thúã cuöåc söëng vêîn len loãi qua àúâi, chõu aãnh hûúãng sêu sùæc caác nïìn vùn hoåc<br /> tûâng trang viïët. Tònh yïu laâ vêën àïì àûúåc chuá nhû ÊËn Àöå, Trung Quöëc nhûng laåi luön thïí hiïån<br /> troång nhêët trong thú ca truyïìn thöëng Thaái Lan. baãn sùæc dên töåc. Qua sú böå tòm hiïíu möåt söë vêën<br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦41<br /> àïì nöåi dung vaâ thïí loaåi, chuáng töi xin ruát ra möåt - Vïì phûúng thûác saáng taác, thú ca laâ hònh<br /> vaâi nhêån xeát vïì àùåc àiïím cuãa vùn hoåc truyïìn thûác thïí hiïån taác phêím àûúåc ûu tiïn trong saáng<br /> thöëng Thaái Lan nhû sau: taác vùn hoåc úã Thaái, tûâ àöìng quï, chuâa chiïìn cho<br /> - Vïì nöåi dung saáng taác, àïì taâi thu huát sûå chuá àïën cung àònh. Yïu chuöång thú ca laâ möåt àùåc<br /> yá cao àöå cuãa àöåi nguä saáng taác thú ca Thaái Lan laâ tñnh cuãa dên töåc naây. Àiïìu naây coá thïí lñ giaãi bùçng<br /> nhûäng cêu chuyïån traân ngêåp tònh yïu vaâ chûáa nhiïìu nguyïn nhên:<br /> àûång nhiïìu yïëu töë thêìn kò. Caác yïëu töë dên gian, + Thûá nhêët, thú ca Thaái Lan chõu aãnh hûúãng<br /> cung àònh hay thïë tuåc trong taác phêím àïìu nhùçm khaá sêu àêåm vùn hoåc ÊËn Àöå - xûá súã maâ nhûäng<br /> laâm nöíi bêåt nöåi dung àoá. Do àûúåc raâng buöåc búãi cêu chuyïån bònh thûúâng nhêët cuäng coá thïí dïåt<br /> caác yïëu töë nhêët àõnh cuãa phûúng thûác thïí hiïån bùçng thú. Khi tiïëp thu nïìn vùn hoaá - vùn hoåc ÊËn<br /> bùçng thú, caác nhaâ thú Thaái Lan chuöång nhûäng Àöå, ngûúâi Thaái Lan àaä àûúåc truyïìn caã niïìm yïu<br /> gam maâu tûúi saáng, nhûäng cöët truyïån coá tñnh thi ca tûâ nhûäng pho saách Pali, Sanskrit.<br /> chêët laäng maån, thi võ, kò aão, nhiïìu tònh tiïët vaâ kïët + Thûá hai, Thaái Lan cöí laâ möåt quöëc gia nöng<br /> thuác thûúâng coá hêåu. Nhên vêåt trong thi ca chûáa nghiïåp. Àêy laâ möåt möi trûúâng thuêån lúåi àïí caác<br /> àûång nhûäng phêím chêët töët àeåp, àûúåc ngúåi ca; loaåi hònh nghïå thuêåt mang tñnh diïîn xûúáng töìn<br /> coân nhûäng caãm xuác trong caác baâi thú phaãi daâo taåi vaâ phaát triïín maånh. Àïí taác phêím ài vaâo loâng<br /> daåt, tuön traân nhû suöëi, trong treão vaâ thanh khiïët cöng chuáng, ngûúâi saáng taác choån thú ca - hònh<br /> nhû sùæc trúâi thu. Àiïìu naây taåo cho vùn hoåc Thaái thûác dïî nhúá, dïî taåo sûå uyïín chuyïín, mïìm maåi.<br /> Lan möåt diïån maåo dïî gêìn, khöng "àaánh àöë" Do coá dõp coå xaát vúái möi trûúâng tiïëp nhêån trong<br /> ngûúâi muöën tiïëp cêån. Tuy nhiïn, khöng vò thïë quaá trònh diïîn xûúáng, yïu cêìu nhûäng caách thûác<br /> maâ vùn hoåc Thaái Lan trúã nïn àún àiïåu, teã nhaåt. thïí hiïån múái, àiïu luyïån vaâ saáng taåo trong saáng<br /> Búãi leä, caái maâ ngûúâi Thaái quan troång hún caã laâ taác thú ca àïí traánh nhaâm chaán àûúåc àùåt ra. Vò<br /> caách thûác thïí hiïån àiïìu hoå muöën àïì cêåp. Cuâng vêåy, caác thïí thú múái liïn tuåc xuêët hiïån, qui luêåt<br /> möåt nöåi dung, ngûúâi Thaái trùn trúã vúái noá rêët nhiïìu cuãa tûâng thïí cuäng biïën àöíi linh hoaåt cho phuâ<br /> lêìn, choån rêët nhiïìu thïí loaåi, thïí thú àïí trònh baây húåp vúái tûâng thúâi kyâ. Àiïìu àoá caâng laâm cho caác<br /> cho àïën khi naâo xuêët hiïån möåt taác phêím maâ thïí thú àa daång hún.<br /> nhûäng gò ra àúâi trûúác noá àïìu phaãi ngaä muä chaâo. Ngûúâi Thaái Lan choån hoa lan vaâ nuå cûúâi laâm<br /> Nhûng nhû thïë khöng coá nghôa laâ "voâng àúâi" biïíu tûúång cho àêët nûúác cuãa mònh. Dûúâng nhû<br /> cuãa taác phêím àaä chêëm dûát. Caác thi nhên Thaái seä vùn hoåc cuäng thïí hiïån phêìn naâo biïíu tûúång naây:<br /> trúã laåi vúái àïì taâi àoá, cêu chuyïån àoá khi hoå thêëy dõu ngoåt, rûåc rúä, tinh khöi, tûúi tùæn vaâ khöng<br /> coá nhu cêìu cuäng nhû baãn lônh thïí hiïån möåt hònh bao giúâ thöi khoe sùæc laâ nhûäng àùåc tñnh maâ ngûúâi<br /> thûác múái. Thaái muöën thïí hiïån trong saáng taác vùn hoåc.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO<br /> Tiïëng Viïåt:<br /> 1. Phan Thu Hiïìn, 2006, Thi phaáp hoåc cöí àiïín ÊËn Àöå, NXB Khoa hoåc xaä höåi.<br /> 2. Àinh Gia Khaánh chuã biïn, 1992, Vùn hoåc Viïåt Nam thïë kyã thûá X nûãa àêìu thïë kyã thûá XVIII, NXB Àaåi hoåc vaâ Giaáo<br /> duåc chuyïn nghiïåp.<br /> 3. Nguyïîn Löåc, 1992, Vùn hoåc Viïåt Nam nûãa cuöëi thïë kyã XVIII nûãa àêìu thïë kyã XIX, NXB Àaåi hoåc vaâ Giaáo duåc<br /> chuyïn nghiïåp.<br /> 4. Àûác Ninh, 2004, Nghiïn cûáu vùn hoåc Àöng Nam AÁ, NXB Khoa hoåc xaä höåi.<br /> 5. Àûác Ninh chuã biïn, 2004, Tûâ àiïín vùn hoåc Àöng Nam AÁ, NXB Khoa hoåc xaä höåi.<br /> 6. Lûu Àûác Trung chuã biïn, 1998, Vùn hoåc Àöng Nam AÁ, NXB Giaáo duåc.<br /> 7. Lûu Àûác Trung - Phan Thu Hiïìn, 2002, Húåp tuyïín vùn hoåc ÊËn Àöå, NXB Giaáo duåc.<br /> 8. Lûu Höìng Sún dõch, 2007, YÁ nghôa cuãa viïåc phiïn dõch Tam quöëc diïîn nghôa vaâ caác tiïíu thuyïët lõch sûã diïîn<br /> nghôa khaác àöëi vúái sûå phaát triïín vùn xuöi Thaái Lan, Têåp tham luêån Höåi nghõ khoa hoåc Vùn hoåc Viïåt Nam vaâ vùn<br /> hoåc Àöng AÁ, Àöng Nam AÁ, ÀHKHXH&NV, ÀHQG TP.HCM.<br /> <br /> <br /> <br /> 42♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N<br />  Tiïëng Anh:<br /> 9. Klaus Wenk, 1995, Thai Literature: An Introduction, White Lotus, Bangkok, Thailand.<br /> 10. M.L.Manich Jumsai, 2000, History of Thai Literature, Chalermnit, Bangkok, Thailand.<br /> 11. Rama I, 2005, The Story of Ramakien from the Mural Paintings along the galleries of the temple of the<br /> Emerald Buddha, Sangdad, Bangkok, Thailand.<br /> 12. Supaporn Vathanaprida, 1994, Thai Tales: folktales of Thailand, Libraries Unlimited, Inc., Englewood, Colorado.<br /> 13. Thanapol Chadchaidee, 2004, Fascinating Folktales of Thailand, D.K Today, Bangkok, Thailand.<br /> 14. The Committee for the Dissemination of Outstanding Thai Literary Works, Women in Thai literature, Rung Silp,<br /> Bangkok, Thailand.<br /> Caác trang web:<br /> 15. http://www.members.tripod.com<br /> 16. http://www.pioneer.netserv.chula.ac.th/~ppasuk/kckp/<br /> 17. http://www.seasite.niu.edu/Thai/literature/default.htm<br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> SOME CHARACTERISTICS<br /> OF TRADITIONAL THAI LITERATURE<br /> . Àaâo Thõ Diïîm Trang, B.A.<br /> <br /> Traditional Thai literature has many famous works such as: Khun Chang Khun<br /> Phaen, Phra Lo, Phra Abhai Mani... This essay presents some prominent characteristics<br /> of traditional Thai literature:<br /> Frist, a traditional Thai work was composed by many people. There are two reasons:<br /> almost all Thai works are folk - tales and they were written by kings and lauretes.<br /> Second, traditional Thai literature was influenced by India, China... literature in<br /> terios: theme, plot.<br /> Last but not least, traditional Thai literature was full of religious and secular elements.<br /> It was composed by kings, laureates and monks.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦43<br />