Một số gợi ý về chính sách tài chính hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam

Diễn đàn Khoa học và Công nghệ<br /> <br /> <br /> <br /> Một số gợi ý về chính sách tài chính<br /> hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam<br /> TS Trần Đức Trung<br /> Học viện Tài chính<br /> <br /> <br /> Doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo (KNST) là một bộ phận quan trọng trong nền kinh tế. Hiện nay<br /> ở nước ta, với sự phát triển mạnh mẽ của loại hình doanh nghiệp này thì rào cản về vốn vẫn còn là<br /> một trong những vấn đề lớn cần được quan tâm tháo gỡ. Bài viết đề xuất một số nội dung liên quan<br /> tới chính sách tài chính nói chung, vốn nói riêng trong hỗ trợ doanh nghiệp KNST.<br /> <br /> KNST và thực tế ở Việt Nam lên tới con số 25.000. Đây là một thuộc thế hệ thứ nhất (hình thành<br /> con số khả quan. Xu hướng khởi từ đầu những năm 2000) như<br /> Hiện nay, khu vực doanh<br /> nghiệp có sự tập trung rõ nét, Vinagames, VC Corporation và<br /> nghiệp nhỏ và vừa chiếm khoảng<br /> với khoảng 50% ở lĩnh vực công các doanh nghiệp KNST thuộc<br /> 97% tổng số doanh nghiệp đang<br /> nghệ hoặc có ứng dụng công thế hệ thứ hai (hình thành từ<br /> hoạt động, đóng góp khoảng 45%<br /> nghệ, 20% khởi nghiệp ở lĩnh vực khoảng những năm 2010) thì thế<br /> GDP, 31% tổng thu ngân sách<br /> thương mại hay dịch vụ, tiếp theo hệ doanh nghiệp thứ 3 xuất hiện<br /> và thu hút hơn 5 triệu lao động.<br /> là lĩnh vực nông nghiệp khoảng nổi bật trong khoảng 2, 3 năm gần<br /> Trong xu thế gia tăng nhanh<br /> 16%, còn lại là giáo dục, dược đây trong các lĩnh vực như công<br /> chóng của khu vực doanh nghiệp<br /> phẩm, chăm sóc sức khỏe và nghệ giáo dục, nông nghiệp,<br /> tư nhân, có một làn sóng đang<br /> các lĩnh vực khác. Có thể thấy, công nghệ tài chính, thương mại<br /> vươn lên mạnh mẽ, đó chính là sự<br /> làn sóng khởi nghiệp công nghệ điện tử, giải trí, truyền thông…<br /> ra đời của các doanh nghiệp khởi<br /> vẫn đang tiếp tục chiếm ưu thế, Từ năm 2017, chúng ta đã có<br /> nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp<br /> KNST. Doanh nghiệp KNST (hay nổi bật nhất là xu hướng IOT, ứng những bước chuyển biến đáng<br /> còn gọi là startup) được định hình dụng công nghệ vào kinh doanh kể trong hoạt động liên quan<br /> như những doanh nghiệp đặc biệt, truyền thống, vào ngành bán lẻ, đến xây dựng cơ chế chính sách,<br /> với mục đích biến ý tưởng thành dịch vụ và nông nghiệp sạch…, thông tin - truyền thông cho hệ<br /> giá trị có ích cho hoạt động và đời hay xu hướng mới như fintech sinh thái khởi nghiệp, các tổ chức<br /> sống xã hội, gắn với khoa học - (công nghệ ngành tài chính)... hỗ trợ ươm tạo doanh nghiệp<br /> công nghệ. Đây là một cộng đồng Bên cạnh đó, sự xuất hiện của khởi nghiệp. Hiện có khoảng 30<br /> doanh nghiệp đặc biệt, vì ở đó hàng loạt mô hình chuỗi cà phê, quỹ đầu tư mạo hiểm cho doanh<br /> chứa đựng những sản phẩm, dịch nhà hàng, cửa hàng… khá thành nghiệp khởi nghiệp đang hoạt<br /> vụ mới, cách tiếp cận thị trường công nằm trong số 20% doanh động tại Việt Nam. Một số quỹ<br /> mới, thậm chí là “chưa từng có, nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm đang hoạt động<br /> xuyên biên giới, đa quốc gia”. Vì thương mại dịch vụ*... rất tích cực hỗ trợ phát triển năng<br /> đặc điểm riêng biệt này nên các lực cho KNST với khoảng 20 cơ<br /> Ngoài sự thành công của<br /> doanh nghiệp KNST  thường dễ sở ươm tạo và 10 tổ chức thúc<br /> một số doanh nghiệp điển hình<br /> đẩy kinh doanh được thành lập.<br /> dàng thu hút được đầu tư trong và<br /> ngoài nước để phát triển nhanh. Song trên thực tế, sự phát triển<br /> Khảo sát của Trung tâm Hỗ trợ thanh niên<br /> *<br /> Theo số liệu thống kê, đến nay khởi nghiệp TP Hồ Chí Minh (BSSC) trên<br /> lớn mạnh của hệ sinh thái KNST,<br /> số doanh nghiệp KNST đã tăng 500 startup, tháng 8/2016. cộng đồng doanh nghiệp khởi<br /> <br /> <br /> <br /> 36<br /> Soá 1+2 naêm 2020<br />  Diễn đàn khoa học và công nghệ<br /> <br /> <br /> nghiệp thời gian qua vẫn chưa tin cậy và có sự ủng hộ cao. Tuy đang có xu hướng gia tăng sự<br /> đạt được như kỳ vọng. Không nhiên, các nguồn vốn này thường hiện diện tại Việt Nam, như các<br /> chỉ hạn chế trong kết nối giữa không có tính ổn định, đặc biệt áp quỹ nước ngoài CyberAgent, 500<br /> nhà khoa học và doanh nghiệp, lực về trả nợ có thể không cao, Startups,  Golden Gate Venture…<br /> việc thiếu năng lực và văn hóa chính vì vậy có thể dẫn đến thiếu và các quỹ thuộc ngân hàng, công<br /> khởi nghiệp cũng khiến hệ sinh động lực trong việc sử dụng vốn, ty quản lý quỹ như VCBF... Trong<br /> thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo nhất là khi ý tưởng kinh doanh đó đến nay, quỹ 500 startup là 1<br /> trong nước chưa phát huy được rơi vào tình trạng khó tiếp cận trong 4 nhà đầu tư lớn nhất ở Việt<br /> tiềm năng cũng như thế mạnh.  thị trường so với ban đầu. Thực Nam xét theo tiêu chí số lượng<br /> Vậy có những rào cản cụ thể nào tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp phi vụ rót vốn là 11 lần.<br /> về vốn cản trở sự phát triển của KNST trong các lĩnh vực tư vấn<br /> Những rào cản chủ yếu trong<br /> các doanh nghiệp KNST, hay vấn hay dịch vụ thương mại điện tử<br /> tiếp cận vốn và nguyên nhân<br /> đề vốn có ý nghĩa như thế nào với có sử dụng công nghệ, mạng xã<br /> các doanh nghiệp này? hội thì không cần quá nhiều vốn; Tiếp cận vốn luôn là khó khăn<br /> nhưng những ý tưởng hay dự án hiện hữu đối với các doanh nghiệp<br /> Những rào cản về vốn đối với các<br /> về xây dựng, vận tải, du lịch có KNST. Thiếu vốn không chỉ khiến<br /> doanh nghiệp KNST<br /> xu hướng cần nhiều vốn hơn. doanh nghiệp có tiềm năng bỏ<br /> KNST có cần nhiều vốn Hiện nay, chúng ta có tới 95% lỡ thời cơ để phát triển, mà còn<br /> không? doanh nghiệp vừa và nhỏ, siêu là rào cản khiến nhiều ý tưởng<br /> nhỏ, và theo dự báo mỗi năm Việt kinh doanh chỉ nằm ở trên bàn<br /> Vốn luôn là yêu cầu đầu tiên<br /> Nam sẽ bổ sung 600.000 doanh giấy. Trong thực tế, doanh nghiệp<br /> quyết định sự ra đời, tồn tại và<br /> nghiệp mới được thành lập, trong KNST thường gặp phải những rào<br /> phát triển mạnh hay yếu của<br /> số đó có một số lượng nhất định cản về tiếp cận vốn do: doanh<br /> doanh nghiệp. Đối với các tổ<br /> là KNST. nghiệp mới thành lập, quy mô<br /> chức, cá nhân có ý tưởng KNST,<br /> việc phát sinh nhu cầu vốn và tìm Để cạnh tranh trong bối cảnh nhỏ, ý tưởng kinh doanh tuy nhiều<br /> kiếm hay gọi vốn là tất yếu. Tuy hội nhập, bắt buộc các doanh tiềm năng nhưng sản phẩm chưa<br /> nhiên, hiện nay có ít nhất 3 luồng nghiệp Việt Nam phải huy động và được kiểm chứng và trải nghiệm,<br /> ý kiến cho rằng: (i) KNST cần có quản lý nguồn vốn hiệu quả ngay va đập trên thị trường. Thông tin<br /> nhiều vốn, (ii) KNST cần ít vốn từ ban đầu. Theo Topica Founder về doanh nghiệp, lịch sử tín dụng<br /> và (iii) KNST thậm chí không cần Institute1, năm 2016, tổng vốn chưa nhiều, khó kiểm soát dòng<br /> vốn, có thể bắt đầu bằng 0 đồng. đầu tư mà các startup Việt Nam tiền... nên các đơn vị cung ứng<br /> Điều này cho thấy sự khác biệt rõ nhận được là 205 triệu USD, tăng vốn chưa nắm rõ và có niềm tin<br /> nét giữa khởi sự kinh doanh thông 46% so với năm 2015 (137 triệu để cấp tín dụng. Cùng với đó là<br /> thường và KNST. Tuy nhiên, USD), chủ yếu từ các nhà đầu tư tâm lý lo sợ tiềm ẩn rủi ro nợ xấu,<br /> KNST không có vốn sẽ không nước ngoài. Về các startup mục không có tài sản đảm bảo, hoặc<br /> phù hợp với các nguyên tắc tài tiêu, 70% các gói đầu tư là đầu tư tài sản đảm bảo không đủ giá<br /> chính cơ bản và tính tất yếu trong dạng Seed, Series A và B (đầu tư trị theo yêu cầu của tổ chức tín<br /> kinh doanh, có thể ảnh hưởng giai đoạn sơ khởi và sau sơ khởi). dụng, năng lực quản lý tài chính,<br /> đến việc phân chia lợi ích giữa Về lĩnh vực, startup trong lĩnh quản trị kinh doanh còn thiếu<br /> các đối tác sau khi KNST có kết vực công nghệ tài chính (fintech) và yếu do phần lớn các doanh<br /> quả về mặt tài chính. Trên thực kêu gọi được số vốn đầu tư lớn nghiệp KNST được thành lập bởi<br /> tế, việc tìm kiếm nguồn tài trợ, gọi nhất, 129 triệu USD; tiếp theo là những người làm trong lĩnh vực<br /> vốn cho các ý tưởng KNST không thương mại điện tử (e-commerce) kỹ thuật, công nghệ… Chưa kể,<br /> dễ dàng. Ban đầu, cá nhân hay 34,7 triệu USD; công nghệ giáo về phía các doanh nghiệp KNST<br /> tổ chức KNST thường tìm vốn từ dục (edech) 20,2 triệu USD. do thủ tục vay vốn còn rườm rà,<br /> những mối quan hệ sẵn có, đủ Số lượng quỹ đầu tư cho KNST phức tạp dẫn đến tâm lý ngại tiếp<br /> <br /> <br /> <br /> 37<br /> Soá 1+2 naêm 2020<br />  Diễn đàn Khoa học và Công nghệ<br /> <br /> <br /> cận vốn từ ngân hàng hay các tổ mồi)… Việc bảo lãnh tín dụng cũng Thứ ba, nghiên cứu thiết lập<br /> chức tín dụng khác… Trong khi cần được thực hiện đúng theo thị trường vốn dành riêng cho các<br /> đó, các chính sách kinh tế vĩ mô quy định. Tuy nhiên, những chính doanh nghiệp KNST. Đây là một<br /> nhằm kiểm soát lạm phát hay sách này chỉ giúp tháo gỡ được trong những vấn đề được đề cập<br /> các vấn đề về nợ công khiến cho một phần khó khăn về vốn cho trên nhiều diễn đàn trong thời gian<br /> nguồn vốn hỗ trợ có xu hướng số ít doanh nghiệp KNST. Trong qua. Việc thiết lập thị trường này<br /> giảm, hoặc chậm giải ngân so khi đó, loại hình tín dụng thuê sẽ tập trung được các nhà đầu tư<br /> với sự gia tăng nhanh chóng của mua (cho thuê tài chính) hay việc vốn cho KNST, tuy nhiên cần có<br /> khu vực doanh nghiệp này. Mặt đi thuê tài chính từ phía doanh những quy định cụ thể nhằm hạn<br /> khác, sự biến động liên tục của nghiệp là một hình thức huy động chế rủi ro của thị trường do đặc<br /> thị trường, tiến bộ nhanh chóng vốn rất phù hợp với doanh nghiệp thù của các doanh nghiệp KNST.<br /> của khoa học, công nghệ trên thế KNST, do có những ưu điểm nhất Những ý tưởng về KNST luôn<br /> giới… có thể làm cho ý tưởng kinh định, nhưng vẫn chưa phổ biến ở<br /> doanh sớm bị lỗi thời, hoặc bão có xu hướng gia tăng theo sự<br /> Việt Nam. Chính vì vậy, cần tiếp phát triển mạnh mẽ của khoa<br /> hòa trong cạnh tranh. tục kiên trì phát triển kênh dẫn học và công nghệ, cũng như nhu<br /> Một vài gợi ý cho chính sách tài chính vốn này cho doanh nghiệp KNST cầu của thị trường và xã hội. Để<br /> hỗ trợ doanh nghiệp KNST trong thời gian tới. những ý tưởng này sớm được đưa<br /> Để nhận diện, tháo gỡ khó Thứ hai, về đầu tư vốn cho vào thực tế, việc gọi vốn, tiếp vốn<br /> khăn và khơi thông các kênh dẫn doanh nghiệp KNST. Vốn từ các cho các doanh nghiệp KNST cần<br /> vốn cho doanh nghiệp KNST ở quỹ đầu tư hoặc các nhà đầu tư tư được thúc đẩy hơn nữa trong thời<br /> Việt Nam, thời gian qua Quốc nhân, đầu tư thiên thần thời gian gian tới. Trong đó, chính sách tài<br /> hội đã ban hành các văn bản qua đã bắt đầu đi vào dòng chảy chính và hành lang pháp lý cần đi<br /> pháp quy như: Luật Hỗ trợ doanh đến với các doanh nghiệp KNST. trước một bước ?<br /> nghiệp nhỏ và vừa, trong đó dành Nhiều nhà đầu tư trong nước như TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> các nội dung quan trọng trong các công ty lớn, các nhà đầu<br /> mục 2 để quy định về hỗ trợ, đầu tư tư nhân cũng đã thể hiện sự 1. Quốc hội (2017), Luật Hỗ trợ<br /> doanh nghiệp nhỏ và vừa số 04/2017/<br /> tư cho doanh nghiệp KNST. Bên quan tâm và nhu cầu muốn đầu QH14.<br /> cạnh đó, Chính phủ cũng đã ban tư cho KNST. Trong thời gian<br /> 2. Chính phủ (2016), Quyết định<br /> hành Nghị định số 38/2018/NĐ- tới, Nhà nước cần tạo điều kiện số 844/QĐ-TTg ngày 18/5/2016 phê<br /> CP quy định chi tiết về đầu tư cho thuận lợi hơn nữa để thu hút các duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi<br /> doanh nghiệp nhỏ và vừa KNST... nhà đầu tư cho KNST, cụ thể là nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến<br /> Tuy nhiên, các quy định này mới sớm đưa Nghị định 38 vào thực năm 2025”.<br /> chỉ mang tính “dẫn đường” cho tiễn. Khuyến khích thành lập các 3. Chính phủ (2018), Nghị định<br /> các hoạt động KNST ở Việt Nam. công ty đầu tư, các quỹ đầu tư số 38/2018/NĐ-CP ngày 11/3/2018<br /> Bên cạnh việc tiếp tục hoàn thiện quy định chi tiết về đầu tư cho doanh<br /> cho KNST. Thiết lập mạng lưới<br /> nghiệp nhỏ và vừa KNST.<br /> hành lang pháp lý cho KNST, sắp các nhà đầu tư thiên thần, hướng<br /> tới có 3 vấn đề cần được tập trung 4. Phòng Thương mại và Công<br /> tới nhiều thương vụ gọi vốn thành<br /> giải quyết là: nghiệp Việt Nam (2017), Báo cáo<br /> công hơn. Đối với các quỹ đầu tư nghiên cứu hỗ trợ doanh nghiệp KNST.<br /> Thứ nhất, về hỗ trợ vốn đối với có vốn nhà nước (có thể gọi là<br /> doanh nghiệp KNST. Nội hàm vốn mồi) cần thực hiện đúng theo<br /> của chính sách này là giúp các quy định về vốn nhà nước, do đây<br /> doanh nghiệp KNST có thể tiếp là hoạt động kinh doanh mới mẻ,<br /> cận vốn nhanh chóng, kịp thời trong khi KNST tuy nhiều tiềm<br /> hơn từ các nguồn hỗ trợ tín dụng năng song cũng luôn tiềm ẩn<br /> hay các quỹ của Nhà nước (vốn không ít rủi ro.<br /> <br /> <br /> <br /> 38<br /> Soá 1+2 naêm 2020<br />