Mục tiêu của luận án là đề xuất giải pháp phát triển CNHT Tp. Hồ Chí Minh trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp phù hợp với mô hình tăng trưởng mới và bối cảnh hội nhập.

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:222

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của luận án là đề xuất giải pháp phát triển CNHT Tp. Hồ Chí Minh trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp phù hợp với mô hình tăng trưởng mới và bối cảnh hội nhập. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Mục tiêu của luận án là đề xuất giải pháp phát triển CNHT Tp. Hồ Chí Minh trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp phù hợp với mô hình tăng trưởng mới và bối cảnh hội nhập.

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ MINH THY PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội - năm 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ MINH THY PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 9.31.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. TS. Dƣơng Đình Giám 2. PGS.TS. Nguyễn Tấn Phát Hà Nội - năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong Luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi cam đoan Luận án được tiến hành nghiên cứu một cách nghiêm túc và kết quả nghiên cứu của các nhà nghiên cứu đi trước đã được tiếp thu một cách chân thực, cẩn trọng, có trích dẫn nguồn cụ thể trong luận án. TP. Hồ Chí Minh, ngày 02 tháng 3 năm 2021 TÁC GIẢ LUẬN ÁN Lê Thị Minh Thy
LỜI CẢM ƠN Với tấm lòng chân thành và biết ơn sâu sắc, Em xin đƣợc cảm ơn TS. Dƣơng Đình Giám, PGS.TS. Nguyễn Tấn Phát là những ngƣời Thầy vô cùng tận tâm và nhiệt huyết đã định hƣớng, giúp đỡ Em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành Luận án Tiến sĩ này. Em xin chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô tại Khoa Kinh tế - Học viện Khoa học xã hội đã truyền đạt cho Em kiến thức nền tảng trong suốt thời gian học tập. Tôi xin đƣợc cảm ơn Ban giám hiệu Trƣờng Cao đẳng Kinh tế đối ngoại đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi đƣợc học tập và hoàn thành Luận án của mình. Tôi xin cảm ơn các Anh Chị Em đồng nghiệp trong Bộ môn chung - Trƣờng Cao đẳng Kinh tế đối ngoại, những ngƣời đã cùng Tôi chia sẻ công việc cũng nhƣ động viên Tôi về tinh thần để Tôi vƣợt qua những khó khăn vất vả trong suốt thời gian nghiên cứu và học tập. Đặc biệt, Tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới toàn thể những ngƣời thân trong gia đình và bạn bè. Mọi ngƣời không chỉ là nguồn động lực mà còn là chỗ dựa vật chất và tinh thần, là nguồn tiếp sức mạnh lớn nhất giúp Tôi vƣợt qua mọi khó khăn để hoàn thành Luận án này. Luận án không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp quý báu từ phía hội đồng và quý Thầy, Cô để Luận án của NCS đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! TP. Hồ Chí Minh, ngày 02 tháng 03 năm 2021 TÁC GIẢ LUẬN ÁN Lê Thị Minh Thy
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................ii LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT............................................................................... viii DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... x DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .................................................................................... xi DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................................... xi MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG LUẬN ÁN ....................................................................... 9 1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU NGOÀI NƢỚC ................................... 9 1.1.1. Các nghiên cứu mang tính lý luận chung về phát triển Công nghiệp hỗ trợ ................................................................................................................................ 9 1.1.2. Các nghiên cứu liên quan đến giải pháp và chính sách cho phát triển công nghiệp hỗ trợ trong các giai đoạn phát triển ..................................................... 11 1.1.3. Các nghiên cứu liên quan đến kinh nghiệm của các nƣớc về phát triển công nghiệp hỗ trợ gắn với quá trình tái cơ cấu kinh tế, tái cơ cấu công nghiệp ..... 12 1.2. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƢỚC ................................ 13 1.2.1. Các nghiên cứu mang tính lý luận chung về phát triển công nghiệp hỗ trợ .............................................................................................................................. 13 1.2.2. Các nghiên cứu về giải pháp và chính sách cho phát triển công nghiệp hỗ trợ ......................................................................................................................... 14 1.2.3. Các nghiên cứu về kinh nghiệm của các quốc gia, địa phƣơng trong phát triển công nghiệp hỗ trợ gắn với quá trình tái cơ cấu kinh tế, tái cơ cấu công nghiệp ........................................................................................................................ 15 1.2.4. Các nghiên cứu về phát triển công nghiệp hỗ trợ cho Thành phố Hồ Chí Minh .......................................................................................................................... 18 1.3. CÁC LÝ THUYẾT NỀN TẢNG LÀM CƠ SỞ CHO NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN ................................................................................................................. 19
1.4. KHOẢNG TRỐNG NGHIÊN CỨU VÀ CÁC VẤN ĐỀ ĐẶT RA CHO LUẬN ÁN ....................................................................................................... 20 1.5. CÂU HỎI VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU .............................................. 21 1.5.1. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................... 21 1.5.2. Giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................... 22 1.6. KHUNG PHÂN TÍCH CỦA LUẬN ÁN ........................................................ 22 Tiểu kết chƣơng 1...................................................................................................... 23 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP CỦA MỘT QUỐC GIA, VÙNG LÃNH THỔ ..................................... 24 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ VÀ TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP ............................................................. 24 2.1.1. Các khái niệm cơ bản ...................................................................................... 24 2.1.2. Các giai đoạn phát triển công nghiệp hỗ trợ ................................................... 32 2.1.3. Vai trò của công nghiệp hỗ trợ trong phát triển kinh tế xã hội ....................... 33 2.1.4. Nội dung phát triển công nghiệp hỗ trợ .......................................................... 35 2.1.5. Các nội dung cơ bản của tái cơ cấu kinh tế và tái cơ cấu ngành công nghiệp ........................................................................................................................ 38 2.2. PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP ..................................................................... 40 2.2.1. Mối quan hệ giữa tái cơ cấu ngành công nghiệp và phát triển công nghiệp hỗ trợ ............................................................................................................. 41 2.2.3. Các tiêu chí đánh giá phát triển công nghiệp hỗ trợ trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp .............................................................................................. 45 2.2.4. Các điều kiện phát triển công nghiệp hỗ trợ trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp .................................................................................................... 49 2.3. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP VÀ BÀI HỌC CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .................................................................... 55 2.3.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia ................................................................... 55 2.3.2. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng .............................................................. 60
2.3.3. Bài học cho Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................. 62 Tiểu kết chƣơng 2...................................................................................................... 64 Chƣơng 3. PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 2012 – 2019 ................................................................... 65 3.1. KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH TÁI CƠ CẤU KINH TẾ VÀ TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 2012 – 2019 .................................................................................................. 65 3.1.1. Các kết quả về tái cơ cấu kinh tế..................................................................... 65 3.1.2. Các kết quả về tái cơ cấu ngành công nghiệp ................................................. 72 3.2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 2012 - 2019 ................................................... 76 3.2.1. Thực trạng phát triển về số lƣợng ................................................................... 76 3.2.2. Thực trạng phát triển về chất lƣợng ................................................................ 82 3.2.3. Thực trạng thay đổi về cơ cấu ......................................................................... 86 3.3. ĐÁNH GIÁ CÁC ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 2012 – 2019 .......................... 90 3.3.1. Vai trò của Nhà nƣớc ...................................................................................... 90 3.3.2. Các điều kiện thuộc về nền kinh tế ................................................................. 99 3.3.3. Các điều kiện thuộc về hội nhập ................................................................... 101 3.3.4. Năng lực của doanh nghiệp ........................................................................... 103 3.4. ĐÁNH GIÁ KHÁI QUÁT PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............................................................................ 106 3.4.1. Các thành công chính .................................................................................... 106 3.4.2. Các hạn chế ................................................................................................... 107 3.4.3. Nguyên nhân của các hạn chế ....................................................................... 111 Tiểu kết chƣơng 3.................................................................................................... 115
Chƣơng 4. ĐỊNH HƢỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................... 117 4.1. BỐI CẢNH QUỐC TẾ VÀ TRONG NƢỚC ẢNH HƢỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐẾN NĂM 2025, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 .......................................................... 117 4.1.1. Bối cảnh quốc tế ............................................................................................ 117 4.1.2. Bối cảnh trong nƣớc ...................................................................................... 122 4.1.3. Phân tích SWOT phát triển công nghiệp hỗ trợ trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp tại Thành phố Hồ Chí Minh ..................................................... 125 4.2. QUAN ĐIỂM VÀ ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐẾN NĂM 2025, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 .............................................................................................................. 128 4.2.1. Quan điểm về phát triển công nghiệp hỗ trợ ................................................. 128 4.2.2. Định hƣớng phát triển công nghiệp hỗ trợ phù hợp với tái cơ cấu ngành công nghiệp tại Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 ......................................................................................................................... 130 4.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP HỖ TRỢ TRONG QUÁ TRÌNH TÁI CƠ CẤU NGÀNH CÔNG NGHIỆP TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐẾN NĂM 2025, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 .............................................................................................................. 131 4.3.1. Nâng cao vai trò quản lý nhà nƣớc trong phát triển công nghiệp ................. 131 4.3.2. Phát triển cơ sở hạ tầng ................................................................................. 137 4.3.3. Đào tạo nhân lực cho phát triển công nghiệp hỗ trợ ..................................... 139 4.3.4. Phát triển các quan hệ liên kết ...................................................................... 141 4.3.5. Giải pháp đối với cộng đồng doanh nghiệp .................................................. 143 4.4. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 145 4.4.1. Về thuế nhập khẩu linh kiện, phụ tùng ......................................................... 146 4.4.2. Điều hành tỷ giá linh hoạt ............................................................................. 147
4.4.3. Khuyến khích phát triển khu vực kinh tế tƣ nhân ......................................... 147 Tiểu kết chƣơng 4.................................................................................................... 150 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 151 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ............... 153 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 169
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Tiếng Việt CMCN Cách mạng công nghiệp CN Công nghiệp CNC Công nghệ cao CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNHT Công nghiệp hỗ trợ CNTT Công nghệ thông tin CTCB Chế tạo, chế biến DNNN Doanh nghiệp nhà nƣớc DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa FDI Doanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài HCM Hồ Chí Minh KHCN Khoa học công nghệ KT - XH Kinh tế - xã hội LKN Liên kết ngành NSLĐ Năng suất lao động SXCN Sản xuất công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân
Tiếng Anh Viết tắt Nghĩa tiếng Anh Nghĩa tiếng Việt ASEAN Association of South East Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á EVFTA European-Vietnam Free Trade Hiệp định thƣơng mại tự do Agreement Liên minh Châu Âu- Việt FTA Free Trade Agreement Nam CPTPP Comprehensive and Progressive Hiệp định thƣơng mại tự do Agreement for Trans-Pacific Hiệp định hợp tác toàn diện Partnership và tiến bộ xuyên Thái Bình GO Gross Output Dƣơng HEPZA Ho Chi Minh City Export Giá trị sản xuất Processing Ban Quản lý các khu Chế xuất And Industrial Zones Authority và Công nghiệp Thành phố MNC Hồ Chí Minh R&D Multinational Corporation Công ty đa quốc gia TNC Research and Development Nghiên cứu và phát triển VA Transnational Corporation Công ty xuyên quốc gia Value Added Giá trị gia tăng
DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Cơ cấu GDP trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh giai đoạn 2012 – 2019 ........ 66 (Theo giá thực tế) ...................................................................................................... 66 Bảng 3.2: Một số chỉ tiêu kinh tế 9 tháng đầu năm 2020 ......................................... 69 Bảng 3.3: Cơ cấu thu hút vốn FDI của Tp. Hồ Chí Minh theo đối tác đầu tƣ giai đoạn 2011-2018 .................................................................................................. 71 Bảng 3.4: Số lƣợng và cơ cấu DN của 4 ngành công nghiệp trọng yếu trong tổng số lƣợng DN CTCB của Thành phố giai đoạn 2012-2019 ............................... 77 Bảng 3.5: Tổng hợp kết quả khảo sát về tiếp cận thị trƣờng .................................. 101 Bảng 3.6: Tổng hợp các khó khăn trong SXKD của doanh nghiệp hiện nay ......... 105 Bảng 3.7: Tổng hợp kết quả khảo sát về liên kết giữa DN nội địa và DN FDI ...... 109 Bảng 3.8: Tổng hợp kết quả khảo sát về kênh tiếp cận thông tin chính sách ......... 111 Bảng 3.9: Tổng hợp kết quả khảo sát về tác động của các cơ chế, chính sách ....... 112 Bảng 4.1: Ma trận SWOT phát triển CNHT trong quá trình tái cơ cấu ngành Công nghiệp tại Tp. Hồ Chí Minh .......................................................................... 125
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Số liệu cơ cấu vốn đầu tƣ theo quốc gia/vùng lãnh thổ tính đến tháng 9/2019 tại các KCX, KCN Tp.HCM ............................................................... 72 Biểu đồ 3.2: Số liệu cơ cấu vốn đầu tƣ theo ngành nghề đầu tƣ tính từ đầu năm 2019 đến tháng 9/2019 tại các KCX, KCN Tp. HCM .............................................. 72 Biểu đồ 3.3: Xuất, nhập khẩu của Thành phố giai đoạn 2013 – 2019 (triệu USD).......................................................................................................................... 75 Biểu đồ 3.4: Chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) - %.................................................. 75 Biểu đồ 3.5: Chỉ số phát triển sản xuất của 4 ngành trọng yếu................................. 76 Biểu đồ 3.6: Tỷ trọng của 4 ngành công nghiệp trọng yếu trong tổng giá trị SXCN của Thành phố giai đoạn 2000-2016 (giá hiện hành, %) .............................. 80 Biểu đồ 3.7: Cơ cấu giá trị SXCN phân theo thành phần kinh tế (%) ...................... 89 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Khung phân tích của Luận án ................................................................... 22 Hình 2.1: Khái niệm công nghiệp hỗ trợ của Nhật Bản ............................................ 25 Hình 2.2: Các lớp cung ứng trong công nghiệp hỗ trợ ............................................. 26 Hình 2.3: Các phạm vi của Công nghiệp hỗ trợ ........................................................ 28 Hình 2.4: CNHT theo nghĩa rộng .............................................................................. 29
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Tái cơ cấu ngành công nghiệp chiếm vị trí quan trọng trong chiến lƣợc tái cơ cấu kinh tế Tp. Hồ Chí Minh. Tái cơ cấu ngành công nghiệp, với việc thực hiện đồng bộ các chính sách, từ thu hút đầu tƣ, các chính sách tài chính tiền tệ, chính sách lao động tiền lƣơng… sẽ khuyến khích phát triển các ngành công nghiệp có giá trị gia tăng cao, s dụng ít tài nguyên, năng lƣợng, giảm thiểu ô nhiễm, phát triển theo chiều sâu. Với tƣ cách là đầu tàu của vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam, việc tái cơ cấu kinh tế nói chung, tái cơ cấu ngành công nghiệp nói riêng của Tp. Hồ Chí Minh có tác động to lớn đến quá trình chuyển đổi mô hình tăng trƣởng của cả vùng Nam bộ và cả nƣớc. Công nghiệp hỗ trợ CNHT , ngành công nghiệp sản xuất các loại nguyên vật liệu, phụ tùng, linh kiện bán thành phẩm để cung cấp cho các ngành công nghiệp sản xuất, là nền tảng phát triển cho mọi ngành công nghiệp. Thực tế cho thấy, phát triển CNHT đúng hƣớng có vai trò quan trọng, giúp cho nền kinh tế tham gia đƣợc vào chuỗi giá trị toàn cầu, là nhân tố quan trọng thu hút FDI, tác nhân khuyến khích thu hút công nghệ cao. Phát triển CNHT còn tạo nền tảng để hình thành, phát triển các cụm liên kết ngành, tăng tính chủ động của nền kinh tế, giúp cho quá trình tái cơ cấu kinh tế, đặc biệt là tái cơ cấu ngành công nghiệp nhanh chóng đạt đƣợc các mục tiêu đề ra. Ngƣợc lại, trong quá trình tái cơ cấu kinh tế và tái cơ cấu ngành công nghiệp, phát triển CNHT tuy chiếm vị trí quan trọng, song, chính mục tiêu và các bƣớc đi của quá trình tái cơ cấu kinh tế và tái cơ cấu ngành công nghiệp lại quyết định sự phát triển của CNHT cả về chiều rộng và chiều sâu. Hiện tại, trong chiến lƣợc tái cơ cấu ngành công nghiệp của mình, Tp. Hồ Chí Minh tập trung vào 4 ngành công nghiệp trọng yếu, bao gồm các ngành: điện t - công nghệ thông tin, cơ khí, hóa chất – nhựa, cao su và chế biến tinh lƣơng thực, thực phẩm. Đây là các ngành đƣợc xác định là mũi nhọn phát triển, nh m tăng cƣờng lợi thế so sánh của Thành phố trong chuỗi liên kết vùng. Trong những năm vừa qua, phát triển CNHT ở Tp. Hồ Chí Minh đã đạt đƣợc 1
một số kết quả tích cực, góp phần nâng cao giá trị xuất khẩu, thay đổi cơ cấu công nghiệp theo hƣớng công nghệ cao, giá trị kinh tế cao. thức đƣợc vai trò của CNHT trong chiến lƣợc phát triển và tái cơ cấu kinh tế của Thành phố, bên cạnh các DNNVV sản xuất CNHT, đã hình thành các KCN, KCX chuyên về lĩnh vực này, thu hút đƣợc nhiều nhà đầu tƣ nƣớc ngoài có tầm cỡ về nguồn lực tài chính và công nghệ. Tuy nhiên, x t về tổng thể, CNHT của Thành phố cũng nhƣ cả nƣớc v n đang ở giai đoạn đầu của sự phát triển và hiệu quả chƣa cao, thể hiện ở cả các khía cạnh số lƣợng, chất lƣợng và cơ cấu. Tỷ trọng nội địa hóa sản phẩm ở hầu hết các ngành còn thấp, d n tới sản xuất nhiều ngành công nghiệp của Thành phố chủ yếu là gia công; CNHT chƣa thực sự “hỗ trợ” đƣợc các ngành công nghiệp hạ nguồn lắp ráp . Ngoài những nguyên nhân bất cập về cơ chế, chính sách trong thu hút vốn và chuyển giao công nghệ phát triển CNHT; những yếu k m trong hệ thống quản lý, đào tạo nguồn nhân lực… chƣa đƣợc khắc phục một cách đồng bộ và hiệu quả, thì quá trình tái cơ cấu kinh tế nói chung và tái cơ cấu ngành công nghiệp nói riêng của Thành phố cũng đặt ra những vấn đề cần đƣợc điều chỉnh trong phát triển CNHT cho giai đoạn tới. Đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về phát triển CNHT của quốc gia nói chung và Tp. Hồ Chí Minh nói riêng. Tuy nhiên, các nghiên cứu trƣớc đó đƣợc đặt trong bối cảnh cũ, chƣa có sự xuất hiện của các hiệp định thƣơng mại tự do thế hệ mới CP-TPP và EVFTA đƣợc ký kết giữa Việt Nam với các quốc gia và vùng lãnh thổ và xu hƣớng bảo hộ thƣơng mại của một số quốc gia gần đây. Bối cảnh mới cũng khiến cho các nội dung của tái cơ cấu ngành công nghiệp và tƣ duy phát triển CNHT cần đƣợc điều chỉnh cho phù hợp, nh m tận dụng hiệu quả các cam kết quốc tế đã đƣợc ký kết. Hơn nữa, các nghiên cứu trƣớc đó chủ yếu xem x t đối tƣợng nghiên cứu dƣới góc độ quản lý kinh tế hoặc kinh tế phát triển. Việc nghiên cứu sự phát triển của CNHT trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp của Thành phố với cách 2
tiếp cận kinh tế chính trị còn ít đƣợc tiến hành. Dƣới góc độ lý thuyết, với cách tiếp cận nghiên cứu này, Luận án sẽ góp phần làm rõ vai trò của chủ thể quản lý Nhà nƣớc , điều kiện quan trọng, quyết định sự phát triển của kinh tế - xã hội nói chung và công nghiệp, CNHT nói riêng, thông qua việc định hƣớng phát triển và có các cơ chế, chính sách hợp lý thúc đẩy phát triển. Bên cạnh đó, vai trò của các chủ thể khác ngoài Nhà nƣớc , cũng đƣợc xác định; từ đó khẳng định vai trò to lớn của khu vực kinh tế tƣ nhân trong mọi lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia, địa phƣơng. Với lý do đó, NCS chọn đề tài “Ph t tri n c n n hi p h tr tron qu tr nh t i c c u n nh c n n hi p t i Tp. Hồ Chí Minh làm đề tài luận án tiến sĩ kinh tế chuyên ngành Kinh tế chính trị học tại Học viện Khoa học Xã hội. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chun Mục tiêu của Luận án là đề xuất giải pháp phát triển CNHT Tp. Hồ Chí Minh trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp phù hợp với mô hình tăng trƣởng mới và bối cảnh hội nhập. 2.2. Nhi m vụ n hiên cứu cụ th Để đạt đƣợc mục tiêu trên, Luận án cần thực hiện các nhiệm vụ cơ bản sau: Thứ nhất, hệ thống hóa và góp phần làm rõ những vấn đề lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về phát triển CNHT trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp; Thứ hai, làm rõ thực trạng phát triển CNHT trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp tại Tp. Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2012 – 2019 và những vấn đề đặt ra cho những năm sắp tới; Thứ ba, đề xuất quan điểm, phƣơng hƣớng và các giải pháp phát triển CNHT phù hợp với tái cơ cấu ngành công nghiệp đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030; góp phần vào quá trình phát triển kinh tế của Thành phố một cách có hiệu quả. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. it n n hiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu là phát triển CNHT trong quá trình tái cơ cấu ngành 3
công nghiệp của Tp. Hồ Chí Minh. 3.2. Ph m vi n hiên cứu - Về nội dung: Luận án chỉ tập trung nghiên cứu phát triển CNHT cho các ngành công nghiệp trọng yếu của Thành phố. Ngoài ra, trên cơ sở làm rõ phạm vi của CNHT, Luận án chỉ nghiên cứu CNHT theo nghĩa hẹp sản xuất linh kiện, phụ tùng , không bao gồm các khâu sản xuất nguyên liệu và dịch vụ sản xuất hậu cần kho bãi, phân phối, bảo hiểm . - Về thời gian: Luận án chủ yếu s dụng hệ thống số liệu giai đoạn 2012 – 2019 một số số liệu đƣợc s dụng cho năm 2020 , đồng thời đề xuất giải pháp phát triển cho giai đoạn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030, gắn với quá trình thực hiện chiến lƣợc tái cơ cấu, đổi mới mô hình tăng trƣởng của cả nƣớc nói chung và Tp. Hồ Chí Minh nói riêng. - Về không gian: Luận án nghiên cứu các kết quả phát triển CNHT trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh không phân biệt các thành phần kinh tế, kể cả kết quả hoạt động của các doanh nghiệp trung ƣơng đóng trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh ; có so sánh, liên hệ với các tỉnh, thành thuộc vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam và các địa phƣơng khác có liên quan về mặt liên kết cụm ngành. 4. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. C ch tiếp cận n hiên cứu Luận án s dụng cách tiếp cận kinh tế chính trị cho nghiên cứu của mình. Điều đó đƣợc thể hiện qua những nội dung sau: Thứ nhất, Luận án sẽ tiến hành nghiên cứu trên cơ sở làm rõ các chủ thể tác động và đối tƣợng chịu tác động. Trong đó, công cụ tác động chủ yếu của chủ thể là hệ thống chính sách. Trong nghiên cứu của Luận án này, chủ thể chính tác động tới quá trình phát triển CNHT của một vùng lãnh thổ là chính quyền địa phƣơng. Chính quyền đề ra các mục tiêu cho quá trình tái cơ cấu kinh tế nói chung, trong đó có tái cơ cấu ngành công nghiệp; từ đó, có hệ thống chính sách phù hợp khuyến khích/hạn chế đi kèm để quá trình phát triển CNHT đạt đƣợc các mục tiêu đã đề ra. Do vậy, Luận án sẽ rà 4
soát và làm rõ tác động của hệ thống chính sách. Thứ hai, Luận án sẽ tiếp cận nghiên cứu b ng cách làm rõ lợi ích của các bên tham gia, bao gồm cộng đồng doanh nghiệp bao gồm cả FDI và nhà nƣớc. Trong đó: - Lợi ích của Nhà nƣớc là phát triển của CNHT sẽ góp phần làm cho các mục tiêu phát triển KT - XH đạt đƣợc nhanh hơn và bền vững hơn, theo đúng các mục tiêu đề ra. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, không tránh khỏi hiện tƣợng duy ý chí, thậm chí lợi ích nhóm lợi ích giữa các ngành, các địa phƣơng, kể cả lợi ích cá nhân trong triển khai các chủ trƣơng về phát triển công nghiệp nói chung và CNHT nói riêng, không phù hợp với bối cảnh mới; làm cho sự phát triển của CNHT bị m o mó, lệch lạc. - Lợi ích của cộng đồng doanh nghiệp đƣợc xem x t ở hai góc độ: i Doanh nghiệp sản xuất CNHT và ii Doanh nghiệp nhận sản phẩm CNHT. Hai nhóm doanh nghiệp này có mối quan hệ “cộng sinh” nhau. Lợi ích của doanh nghiệp sản xuất CNHT thì đã rõ, khi đầu tƣ vào phát triển CNHT, thì giá trị gia tăng sẽ nhiều hơn, thị trƣờng sẽ rộng mở hơn do tham gia đƣợc vào chuỗi giá trị toàn cầu … Trong khi đó, với doanh nghiệp nhận sản phẩm CNHT, với nguồn cung dồi dào hơn, thì quyền đƣợc lựa chọn cũng sẽ nhiều hơn; từ đó chi phí sản xuất có cơ hội giảm hơn… Tuy nhiên, cũng nhƣ nhiều lĩnh vực khác, phát triển CNHT có sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, trong đó có lực lƣợng FDI. Sự phụ thuộc vào đầu tƣ nƣớc ngoài trong phát triển CNHT cũng cảnh báo những yếu tố bất lợi, lệ thuộc về kinh tế. Thứ ba, Luận án sẽ tiếp cận theo hƣớng làm rõ vai trò của kinh tế tƣ nhân trong nƣớc trong phát triển KT - XH quốc gia nói chung và công nghiệp nói riêng, đặc biệt là trong phát triển CNHT. Không thể ngồi chờ các nhà đầu tƣ nƣớc ngoài đến làm giàu cho mình. Nhà nƣớc cần chủ động và tạo cơ hội cho các lực lƣợng sản xuất trong nƣớc thông qua hệ thống các cơ chế, chính sách phù hợp. Đó sẽ là một trong các cách tiếp cận để giải quyết vấn đề của Luận án. 5
4.2. Ph n ph p n hiên cứu Luận án s dụng các phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu sau: - Phương pháp nghiên cứu lý luận kết hợp với thực tiễn và phương pháp nghiên cứu logic và lịch sử: Đây đƣợc coi là những phƣơng pháp nghiên cứu cơ bản trong kinh tế chính trị học. Các phƣơng pháp này đƣợc s dụng chủ yếu trong chƣơng 2 và chƣơng 3. - Phương pháp phân tích, t ng hợp: Các phƣơng pháp này đƣợc s dụng chủ yếu để phân tích, đánh giá, nhận x t thực trạng của đối tƣợng nghiên cứu trong quá trình phát triển. Trong Luận án, chúng đƣợc s dụng nhiều nhất trong nghiên cứu các chƣơng 1, 2 và 3. - Phương pháp chuyên gia: Đƣợc thực hiện b ng hình thức trao đổi trực tiếp với một số nhà khoa học, nhà quản lý và đại diện các doanh nghiệp… về các nội dung liên quan đến đề tài Luận án, nh m tiếp nhận quan điểm và các ý kiến tuy có tính cá nhân, nhƣng là những gợi mở quan trọng trong việc đánh giá, nhận định và đề xuất giải pháp. Chuyên gia đƣợc lựa chọn là các cán bộ quản lý có kinh nghiệm đang làm việc tại các cơ quan quản lý nhà nƣớc của trung ƣơng và địa phƣơng, nhƣ Bộ Công Thƣơng; Sở Công Thƣơng, Sở Kế hoạch và Đầu tƣ, Ban Quản lý KCN, KCX… Phƣơng pháp này đƣợc s dụng nhiều cho nghiên cứu của chƣơng 2, 3 và 4. - Phương pháp phân tích SWOT: Là một công cụ hữu dụng đƣợc s dụng nh m làm rõ Điểm mạnh, Điểm yếu, Cơ hội và Thách thức của đối tƣợng nghiên cứu; qua đó giúp nhìn rõ các vấn đề trong việc đạt tới mục tiêu cả ở tầm nhìn ngắn, trung và dài hạn. Phƣơng pháp này đƣợc s dụng trong nghiên cứu nội dung của chƣơng 4. Ngoài ra, Luận án còn s dụng phƣơng pháp phân tích thống kê thống kê mô tả, thống kê suy luận trong thu thập, x lý số liệu thống kê kinh tế; phƣơng pháp trừu tƣợng hóa để làm rõ bản chất của các quan hệ kinh tế trong phát triển CNHT và xây dựng những khái niệm, phạm trù cơ bản của luận án; và một số phƣơng pháp khác... 6
5. Hệ thống số liệu, tƣ liệu đƣợc sử dụng Luận án s dụng số liệu và nguồn thông tin từ Tổng cục Thống kê, Cục Thống kê Thành phố và các báo cáo tổng kết từ các cơ quan quản lý các cấp của Tp. Hồ Chí Minh. Các vấn đề lý luận liên quan đến đề tài Luận án đƣợc tham khảo từ các công trình nghiên cứu chuyên khảo và tham khảo của các nhà khoa học, các văn kiện của Đảng, kỷ yếu của các hội thảo, diễn đàn khoa học trong nƣớc và quốc tế, các thông tin liên quan khác trên báo chí, số liệu của các cuộc điều tra xã hội học, mạng internet… Để có thêm tƣ liệu xác thực cho việc đánh giá hiện trạng và cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các giải pháp, Luận án đã tiến hành một khảo sát nhỏ với 24 doanh nghiệp, đƣợc chia thành 4 nhóm; i Nhóm các doanh nghiệp Cơ khí; ii Nhóm các doanh nghiệp Điện t - Công nghệ thông tin; iii Nhóm các doanh nghiệp Cao su - Nhựa; iv Nhóm các doanh nghiệp Dệt may - Da giày. Nội dung khảo sát đƣợc xây dựng b ng Phiếu hỏi để đảm bảo sự thống nhất trong các nội dung đƣợc khảo sát. Sau khi thông tin đƣợc thu thập sẽ đƣợc x lý. Phiếu hỏi và kết quả khảo sát này đƣợc tổng hợp tại phần Phụ lục của Luận án. 6. Những đóng góp mới của Luận án Dự kiến, Luận án sẽ có những đóng góp mới trên các phƣơng diện sau: 6.1. ón óp mới về khoa học Thứ nhất, Luận án luận giải đƣợc các điều kiện/nhân tố tác động tới sự phát triển CNHT trong bối cảnh một vùng lãnh thổ quốc gia/địa phƣơng tiến hành quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp. Ngoài những tác động thông thƣờng của môi trƣờng phát triển đến sự phát triển CNHT, Luận án còn làm rõ đƣợc những tác động từ quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp đến sự phát triển CNHT. Thứ hai, Luận án xây dựng đƣợc bộ tiêu chí đánh giá phát triển CNHT trong quá trình tái cơ cấu ngành công nghiệp cho một vùng lãnh thổ quốc gia/địa phƣơng , mà theo tác giả là phù hợp trên cơ sở kế thừa bộ tiêu chí đánh giá sự phát triển chung của CNHT và bổ sung những tiêu chí phản ánh tác động của phát triển 7