Nghèo ở đô thị Việt Nam trước những thách thức của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế - Phùng Tố Hạnh

66 Xã hội học, số 1(113), 2011<br /> <br /> <br /> <br /> NghÌo ë ®« thÞ ViÖt Nam tr−íc nh÷ng th¸ch thøc<br /> cña khñng ho¶ng tµi chÝnh vµ suy tho¸i kinh tÕ<br /> <br /> Phïng ThÞ Tè H¹nh∗<br /> <br /> Trong nh÷ng n¨m tr−íc §æi míi, ViÖt Nam lµ mét quèc gia nghÌo. Mét bé phËn<br /> lín ng−êi nghÌo tËp trung ë khu vùc n«ng th«n, ng−êi nghÌo ®« thÞ chØ chiÕm kho¶ng<br /> 1/4 trong tæng sè. Thùc tiÔn vµ lý luËn ®· chøng minh r»ng, cã mèi liªn quan mËt thiÕt<br /> gi÷a nghÌo khæ ë n«ng th«n vµ ®« thÞ. Ng−êi n«ng d©n thiÕu ®Êt, mÊt ®Êt ë n«ng th«n,<br /> s½n sµng gia nhËp vµo ®éi qu©n di c− vµo thµnh thÞ ®Ó t×m viÖc lµm, trë thµnh nguån<br /> bæ sung tiÒm n¨ng cho ®éi ngò ng−êi nghÌo ®« thÞ. NghÌo khæ ®« thÞ lµ mét vÊn ®Ò x·<br /> héi phøc t¹p, cã liªn quan ®Õn nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau trong mét m«i tr−êng kinh tÕ<br /> x· héi kh«ng ngõng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trong c¸c thµnh phè (NguyÔn Xu©n Mai vµ<br /> céng sù, 2002).<br /> Trong bèi c¶nh kinh tÕ toµn cÇu suy gi¶m, t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn mäi tÇng líp<br /> d©n c−, gi¶m nghÌo ë ®« thÞ cµng trë nªn phøc t¹p. T×m hiÓu ng−êi nghÌo ®« thÞ lµ ai,<br /> hä ®· vµ ®ang ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n cña suy tho¸i kinh tÕ nh− thÕ nµo ®Ó<br /> gióp m×nh vµ gia ®×nh tån t¹i, sÏ gióp chóng ta hiÓu râ h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy. Trong<br /> khu«n khæ giíi h¹n vÒ c¸c sè liÖu vµ th«ng tin, bµi viÕt sÏ tËp trung vµo mét sè ®Æc<br /> ®iÓm c¬ b¶n cña ng−êi nghÌo ®« thÞ vµ nh÷ng t¸c ®éng cña suy tho¸i kinh tÕ ®Õn t×nh<br /> tr¹ng viÖc lµm, thu nhËp, nh÷ng khã kh¨n hä ®ang gÆp ph¶i trong bèi c¶nh hiÖn nay.<br /> 1. Mét sè ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña ng−êi nghÌo ®« thÞ ë ViÖt Nam<br /> 1.1. Vµi nÐt vÒ ng−êi nghÌo ®« thÞ<br /> Tr−íc §æi míi, mét bé phËn lín d©n c− ®« thÞ ®Òu lµm viÖc trong c¸c c¬ quan Nhµ<br /> n−íc, ¨n l−¬ng th¸ng, h−ëng mäi chÕ ®é do Nhµ n−íc bao cÊp. Sù ph¸t triÓn ®« thÞ theo<br /> m« h×nh x· héi chñ nghÜa vµo nh÷ng n¨m 70 - 80 lµ thµnh phè kh«ng cã c¸c khu æ<br /> chuét, kh«ng cã d©n nhËp c− tù do tõ n«ng th«n, kh«ng cã x©y dùng tù ph¸t, ph©n hãa<br /> giµu nghÌo ch−a m¹nh (TrÞnh Duy Lu©n, 2003). Víi sù ra ®êi cña c¸c chÝnh s¸ch §æi<br /> míi, kinh tÕ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam ph¸t triÓn dÉn ®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®ång thêi<br /> ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph©n hãa giµu nghÌo t¹i c¸c thµnh phè. C¸c nhãm d©n c− nghÌo<br /> sèng trong c¸c khu nhµ ë tåi tµn, c¬ së h¹ tÇng thÊp kÐm trë nªn râ nÐt h¬n.<br /> NghÌo khæ ë ®« thÞ vµ n«ng th«n cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau th«ng qua con<br /> ®−êng nhËp c−. Ng−êi nhËp c− cã thÓ gi¶m nghÌo cho hé gia ®×nh b»ng c¸ch mang vÒ<br /> tiÒn tiÕt kiÖm trong thêi gian ®i lµm vµ ®Çu t− vµo s¶n xuÊt, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn nhµ ë.<br /> NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy, di c− lµ mét chiÕn l−îc sèng cho hÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh<br /> n«ng th«n, trong ®ã cã c¸c hé nghÌo (NguyÔn H÷u Minh vµ céng sù, 2006). NghÌo khæ<br /> ë n«ng th«n còng chÝnh lµ mét nguån tiÒm n¨ng cho nghÌo ®« thÞ. Hay nãi c¸ch kh¸c,<br /> nghÌo ®« thÞ còng cã mét nguån gèc tõ n«ng th«n.<br /> <br /> <br /> ∗<br /> Th.S. ViÖn X· héi häc.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phïng ThÞ Tè H¹nh 67<br /> <br /> <br /> <br /> Ng−êi nghÌo t¹i ®« thÞ, chiÕm tØ lÖ thÊp trong nhãm ng−êi nghÌo nãi chung ë<br /> ViÖt Nam. C¸c sè liÖu thèng kª chÝnh thøc cho thÊy, kho¶ng d−íi 10% ng−êi nghÌo t¹i<br /> ViÖt Nam sinh sèng ë c¸c vïng ®« thÞ, nh−ng d−êng nh− con sè nµy cßn thÊp h¬n vÒ<br /> møc ®é vµ tØ lÖ ng−êi nghÌo ®« thÞ trªn thùc tÕ. Nh÷ng ng−êi nhËp c− kh«ng cã ®¨ng<br /> ký hé khÈu th−êng lµ nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt t¹i c¸c thµnh phè, h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng<br /> tiÕp cËn c¸c dÞch vô vµ c¸c ch−¬ng tr×nh cña chÝnh phñ vµ th−êng kh«ng ®−îc thèng kª<br /> mét c¸ch ®Çy ®ñ trong c¸c cuéc ®iÒu tra. Mét sè liÖu tÝnh to¸n cho thÊy, nÕu tÝnh thªm<br /> c¶ nh÷ng ng−êi di c− kh«ng cã ®¨ng ký th× tØ lÖ ng−êi nghÌo ®« thÞ sÏ t¨ng lªn ®Õn 15%<br /> (Tµi liÖu ThÈm ®Þnh Dù ¸n N©ng cÊp §« thÞ ViÖt Nam, 2004). Ngoµi ra, mét bé phËn<br /> d©n c− cã thu nhËp thÊp, ë rÊt gÇn víi ng−ìng nghÌo, chØ cÇn mét rñi ro hay mét suy<br /> gi¶m nhÑ vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ còng ®ñ ®Èy hä xuèng d−íi ng−ìng nghÌo, trë thµnh<br /> ng−êi nghÌo ®« thÞ.<br /> Ph©n bè n¬i ë cña ng−êi nghÌo ®« thÞ, ng−êi thu nhËp thÊp tïy thuéc trong tõng<br /> vïng ®« thÞ, tõng thµnh phè. Mét sè nghiªn cøu cho thÊy, kh«ng ph¶i t¹i c¸c vïng ®«<br /> thÞ ng−êi nghÌo ®Òu c− tró riªng biÖt cho dï trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y sù ph©n hãa vÒ<br /> khu ë ®· trë nªn râ rµng h¬n (TrÞnh Duy Lu©n, 2003). Ch¼ng h¹n, t¹i Hµ Néi khu<br /> nghÌo ®an xen trong c¸c khu ë, kh«ng tån t¹i biÖt lËp. Trong khi t¹i mét sè thµnh phè<br /> kh¸c cã c¸c khu ë nghÌo/thu nhËp thÊp, nh− H¶i Phßng, TP HCM, CÇn Th¬, Nam<br /> §Þnh. Tuy nhiªn, ng−êi nghÌo, cã thu nhËp kh«ng æn ®Þnh, th−êng sèng trong nh÷ng<br /> khu vùc cã nhµ cöa t¹m bî, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, m«i tr−êng « nhiÔm: bôi, bÈn, ngËp<br /> lôt,...<br /> 1.2. §Æc ®iÓm cña ng−êi nghÌo ®« thÞ<br /> PhÇn nµy chñ yÕu dùa vµo nh÷ng nghiªn cøu nghÌo ®« thÞ ®−îc thùc hiÖn trong<br /> thêi gian gÇn 15 n¨m (1990 - 2004) do c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ c¸c ViÖn nghiªn cøu cña<br /> ViÖt Nam tiÕn hµnh.<br /> VÒ mét mÆt nµo ®ã, ng−êi nghÌo ®« thÞ th−êng bao gåm: 1) Ng−êi sinh sèng ë ®«<br /> thÞ (tõ tr−íc ®Õn nay), lµ nh÷ng ng−êi nghÌo gèc ë thµnh thÞ, nãi c¸ch kh¸c, hä sinh ra<br /> vµ lín lªn ë thµnh thÞ tõ nhiÒu ®êi; ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña hä lµ c¸c ho¹t ®éng phi<br /> n«ng nghiÖp. Cã thÓ nãi r»ng hä cã c¸ch/kiÓu sèng ®« thÞ (life style) trong mét chõng<br /> mùc nµo ®ã; 2) Ng−êi nghÌo sèng ë vïng n«ng th«n ven ®«, khi thµnh phè më réng, hä<br /> trë thµnh ng−êi d©n ®« thÞ. Ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña hä lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ<br /> phi n«ng nghiÖp. Trong mét chõng mùc nµo ®ã, cã thÓ nãi r»ng hä cã c¸ch/kiÓu sèng<br /> n«ng th«n hay pha trén vµ; 3) Ng−êi nghÌo nhËp c−: phÇn lín lµ n«ng d©n di c− tù do<br /> tõ vïng n«ng th«n ®Õn ®« thÞ (kh«ng kÓ nh÷ng ng−êi nhËp c− theo kÕ ho¹c cña Nhµ<br /> n−íc, nh− chuyÓn c«ng t¸c trong thêi bao cÊp,...). Ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña hä lµ phi<br /> n«ng nghiÖp, phÇn lín lµm nghÒ tù do, lao ®éng phæ th«ng, cã thÓ nãi r»ng hä cã<br /> c¸ch/kiÓu sèng n«ng th«n trong mét chõng mùc nµo ®ã.<br /> Ng−êi nghÌo sèng trong c¸c vïng ven ®« vµ ng−êi nghÌo nhËp c− còng chÝnh lµ<br /> c¸c nhãm nghÌo míi xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh më cöa, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng<br /> vµ héi nhËp quèc tÕ.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 68 NghÌo ë ®« thÞ ViÖt Nam tr−íc nh÷ng...<br /> <br /> <br /> <br /> C¸c nghiªn cøu vÒ nghÌo khæ ë ViÖt Nam cho thÊy, ng−êi nghÌo ®« thÞ cã mét sè<br /> c¸c ®Æc ®iÓm ®−îc tr×nh bµy trong phÇn sau ®©y.<br /> a) NghÒ nghiÖp, häc vÊn, kü n¨ng, t×nh tr¹ng viÖc lµm<br /> VÒ nghÒ nghiÖp: C¸c nghiªn cøu cho thÊy ng−êi nghÌo ®« thÞ th−êng lµm c¸c nghÒ<br /> nh− bu«n b¸n dÞch vô nhá t¹i nhµ, lao ®éng tù do, lµm c«ng ¨n l−¬ng trong c¸c c¬ së s¶n<br /> xuÊt, hay lµm c«ng nh©n trong c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp cña Nhµ n−íc hoÆc t− nh©n<br /> (NguyÔn Xu©n Mai vµ céng sù, 2002). VÒ kü n¨ng: C¸c c«ng viÖc cña hä phÇn nhiÒu lµ<br /> lao ®éng phæ th«ng, kh«ng ®ßi hái tay nghÒ. Mét nghiªn cøu vÒ ng−êi nghÌo t¹i H¶i<br /> Phßng ®· cho thÊy, vµo thêi ®iÓm kh¶o s¸t, cã kho¶ng 1/2 sè ng−êi lao ®éng nghÌo ®ang<br /> lµm c¸c c«ng viÖc kh«ng cã tay nghÒ (NguyÔn Xu©n Mai vµ céng sù, 2002).<br /> VÒ t×nh tr¹ng viÖc lµm: §a sè ng−êi nghÌo ®« thÞ lµ lao ®éng tù do, kh«ng æn<br /> ®Þnh, thÊt th−êng vµ cã thu nhËp thÊp (NguyÔn Xu©n Mai vµ céng sù, 2002). Theo sè<br /> liÖu thèng kª, lao ®éng ®« thÞ lu«n ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng thiÕu viÖc, cho dï hä ®ang cã<br /> viÖc lµm, nh−ng muèn lµm thªm vµ cã kh¶ n¨ng lµm thªm (ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ<br /> Trung −¬ng, 2006). §iÒu nµy d−êng nh− kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n h¬n kÕt qu¶ cña c¸c<br /> nghiªn cøu ë ViÖt Nam ®ã lµ ng−êi nghÌo ®« thÞ cã mét tØ lÖ kh¸ cao kh«ng cã viÖc<br /> hoÆc viÖc lµm kh«ng ®Çy ®ñ (NguyÔn Xu©n Mai vµ céng sù, 2002).<br /> VÒ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp: T×nh tr¹ng kh«ng cã viÖc lµm cña ng−êi nghÌo ®« thÞ<br /> th−êng phæ biÕn h¬n so víi c¸c nhãm thu nhËp kh¸c. Trong mét cuéc kh¶o s¸t t¹i 10<br /> ph−êng nghÌo nhÊt ë H¶i Phßng, nhãm thu nhËp thÊp nhÊt cã tØ lÖ thÊt nghiÖp cao<br /> gÊp 2,5 lÇn so víi c¸c nhãm kh¸ gi¶ kh¸c (15,8% so víi 5,5%). T¹i TP. Hå ChÝ Minh, tØ<br /> lÖ ng−êi nghÌo kh«ng cã viÖc lµm còng ë t×nh tr¹ng tu¬ng tù (20,2% trong tæng sè 915<br /> ng−êi trong ®é tuæi lao ®éng ®−îc pháng vÊn). Trong sè ng−êi thÊt nghiÖp, cã mét bé<br /> phËn lµ c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n−íc nghØ viÖc do gi¶m biªn chÕ (NguyÔn Xu©n Mai<br /> vµ céng sù, 2002).<br /> Nh− phÇn trªn ®· ®Ò cËp tíi, nhãm nghÌo míi bao gåm ng−êi nghÌo tõ c¸c vïng<br /> ven ®« hay ng−êi nghÌo nhËp c− lu«n lµ nguån tiÒm n¨ng cho nhãm nghÌo ®« thÞ. §©y<br /> còng lµ mét lý do khiÕn tØ lÖ thÊt nghiÖp trong ng−êi nghÌo ®« thÞ t¨ng cao h¬n tØ lÖ<br /> chung.<br /> VÒ häc vÊn: tØ lÖ d©n sè biÕt ch÷ trªn toµn quèc lµ kh¸ cao do chÝnh s¸ch −u tiªn<br /> ph¸t triÓn gi¸o dôc cña Nhµ n−íc ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tÝch ®¸ng kÓ (kho¶ng 91%<br /> d©n sè tõ 10 tuæi trë lªn theo Tæng §iÒu tra D©n sè & Nhµ ë, 1999). Nhê vËy, ng−êi<br /> nghÌo còng nh− ng−êi kh¸ gi¶, ®Òu cã ®−îc c¬ héi n©ng cao häc vÊn cña m×nh. Tuy<br /> nhiªn, häc vÊn ng−êi lao ®éng nghÌo ®« thÞ, th−êng thÊp h¬n so víi c¸c nhãm thu nhËp<br /> kh¸c. Nghiªn cøu vÒ ng−êi nghÌo t¹i H¶i Phßng cho thÊy, nÕu chia theo 5 nhãm thu<br /> nhËp, nhãm thu nhËp thÊp nhÊt (nhãm nghÌo) cã tØ lÖ mï ch÷ cao gÊp 8 lÇn, tØ lÖ<br /> ng−êi cã häc vÊn cÊp 1 cao gÊp 2,5 lÇn, vµ tØ lÖ ng−êi cã häc vÊn cÊp 2 cao gÇn gÊp 2<br /> lÇn so víi nhãm thu nhËp cao nhÊt. Trong khi, tØ lÖ ng−êi cã häc vÊn tõ cÊp 3 trë lªn<br /> cña nhãm nghÌo l¹i chØ gÇn b»ng 1/2 tØ lÖ nµy cña nhãm cao nhÊt (TrÞnh Duy Lu©n,<br /> Vò TuÊn Anh, NguyÔn Xu©n Mai, 1999).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phïng ThÞ Tè H¹nh 69<br /> <br /> <br /> <br /> b) Thu nhËp, chi tiªu vµ nî nÇn<br /> VÒ thu nhËp, nhiÒu nghiªn cøu cho thÊy, do tÝnh chÊt cña c«ng viÖc, thu nhËp<br /> cña ng−êi nghÌo ®« thÞ th−êng thÊp, kh«ng æn ®Þnh (trõ mét sè Ýt ng−êi cã l−¬ng h−u<br /> hay lµm c«ng cã hîp ®ång dµi h¹n...). VÒ chi tiªu, mét nghiªn cøu 1000 hé gia ®×nh ë<br /> 10 ph−êng nghÌo nhÊt t¹i thµnh phè H¶i Phßng cho thÊy, kho¶n chi cho l−¬ng thùc,<br /> thùc phÈm chiÕm kho¶ng 73% trong chi tiªu hµng th¸ng, chi cho häc hµnh cña con c¸i<br /> chiÕm kho¶ng 15%, cßn l¹i chi cho c¸c kho¶n kh¸m ch÷a bÖnh vµ c¸c nhu cÇu kh¸c<br /> nh− quÇn ¸o, ®iÖn, n−íc,... Cã kho¶ng 90% c¸c gia ®×nh cã thu nhËp thÊp kh«ng thÓ<br /> c©n b»ng thu - chi vµ hä buéc ph¶i vay nî, cã nguy c¬ l©m vµo ®ãi nghÌo (Tim Cambell,<br /> 1999). C¸c kho¶n nî nµy còng chÝnh lµ c¸i vßng luÈn quÈn mµ hé gia ®×nh nghÌo r¬i<br /> vµo (Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999).<br /> c) §«ng con, thiÕu søc lao ®éng<br /> C¸c hé nghÌo th−êng ®«ng con, cã ng−êi giµ yÕu, bÖnh tËt, èm ®au, lµ c¸c hé neo<br /> ®¬n (Phïng ThÞ Tè H¹nh vµ céng sù, 2003). Hé nghÌo th−êng cã nhiÒu ng−êi ¨n theo<br /> vµ cã Ýt lao ®éng t¹o ra thu nhËp. Hay nãi c¸ch kh¸c, sè ng−êi lµm ra thu nhËp ph¶i<br /> c¸ng ®¸ng nhiÒu ng−êi ¨n theo h¬n so víi c¸c hé gia ®×nh kh¸c. Hé nghÌo ®« thÞ còng<br /> th−êng lµ c¸c hé gia ®×nh khuyÕt (chång hay vî), trong ®ã khuyÕt chång nhiÒu h¬n vî<br /> (khuyÕt chång 24,5% so víi khuyÕt vî 6,4%,) (TrÞnh Duy Lu©n, Vò TuÊn Anh, NguyÔn<br /> Xu©n Mai, 1999). Nãi c¸ch kh¸c, cã nhiÒu hé nghÌo ®« thÞ trong ®ã phô n÷ lµm chñ hé.<br /> Mét sè hé míi thµnh lËp (hé míi t¸ch), hé bÞ mÊt mét thµnh viªn lµ lao ®éng<br /> chÝnh/tr−ëng thµnh,... còng ®Òu thiÕu nguån lao ®éng cho thu nhËp, thiÕu c¸c nguån<br /> lùc nh− ®Êt ®ai (nh− c¸c hé n«ng nghiÖp), vèn,... còng thuéc diÖn nghÌo khæ.<br /> d) DÔ bÞ tæn th−¬ng<br /> C¸c hé nghÌo dÔ bÞ tæn th−¬ng do nh÷ng khã kh¨n mang tÝnh thêi vô, nh÷ng<br /> biÕn ®éng bÊt th−êng x¶y ra víi gia ®×nh hay céng ®ång. BÊt cø mét nguy c¬ nµo nh−<br /> nhµ cã ng−êi èm, kh«ng cã viÖc, thiÕu viÖc lµm,... ®Òu lµm cho cuéc sèng cña ng−êi<br /> nghÌo bÞ ®e däa. C¸c kho¶n chi b¾t buéc cho thuèc men, kh¸m ch÷a bÖnh, hay ®ãng<br /> tiÒn häc cho con c¸i ®Òu ph¶i vay m−în vµ khã cã kh¶ n¨ng trang tr¶i trong mét thêi<br /> gian ng¾n. §Æc biÖt khi gia ®×nh cã ng−êi ®au èm ®−îc xem nh− mét biÕn cè nghiªm<br /> träng lµm ®¶o lén sinh ho¹t cña gia ®×nh, vµ ph¶i mÊt hµng n¨m sau c¸c gia ®×nh<br /> nghÌo míi cã thÓ håi phôc ®−îc (Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999).<br /> H¬n thÕ, c¸c vÊn ®Ò nh− n©ng cÊp/gi¶i táa, t¸i ®Þnh c−,... x¶y ra t¹i céng ®ång,<br /> nh÷ng hé nghÌo th−êng biÕt ®Õn sau cïng do cßn bËn ®i lµm kiÕm ¨n. C¸c tÖ n¹n x·<br /> héi nh− ma tóy, b¹o lùc,... x¶y ra t¹i n¬i ë còng dÔ ®e däa ®Õn sù an toµn cho trÎ em<br /> con c¸i hä (Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999). Mét sè ng−êi nghÌo míi, ch¼ng h¹n, ng−êi<br /> nhËp c− kh«ng cã hé khÈu nªn kh«ng ®−îc tham gia vµo c¸c cuéc häp t¹i céng ®ång,<br /> kh«ng ®−îc mêi dù häp (NguyÔn H÷u Minh vµ céng sù, 2006). Còng v× lý do Êy, hä<br /> còng gÆp khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn c¸c dÞch vô c«ng céng nh− kh¸m ch÷a bÖnh t¹i<br /> thµnh phè.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 70 NghÌo ë ®« thÞ ViÖt Nam tr−íc nh÷ng...<br /> <br /> <br /> <br /> 2. T¸c ®éng cña suy gi¶m kinh tÕ ®Õn nghÌo ®« thÞ<br /> Tõ cuèi n¨m 2008, c¸c nÒn kinh tÕ lín ë B¾c Mü vµ ch©u ¢u ®ang l©m vµo cuéc<br /> khñng ho¶ng lín nhÊt kÓ tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû tr−íc. NhiÒu tËp ®oµn lín, c«ng<br /> ty xuyªn quèc gia lµm ¨n thua lç, ph¸ s¶n hay cã nguy c¬ bªn bê vùc ph¸ s¶n. §Ó cøu<br /> v·n t×nh thÕ, c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp,... buéc ph¶i gi¶m quy m« s¶n xuÊt, h¹n chÕ<br /> ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ gi¶m nhu cÇu lao ®éng.<br /> Suy tho¸i kinh tÕ thÕ giíi ®· ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x·<br /> héi cña ViÖt Nam trong nhiÒu lÜnh vùc víi c¸c cÊp ®é kh¸c nhau. NÒn kinh tÕ ViÖt<br /> Nam, trong ®ã xuÊt khÈu ®ãng vai trß quan träng bÞ ¶nh h−ëng m¹nh. ThÞ tr−êng<br /> xuÊt khÈu cho c¸c mÆt hµng may mÆc, ®iÖn tö, chÕ biÕn thñy h¶i s¶n,... bÞ thu hÑp,<br /> nhu cÇu t¹i c¸c n−íc nhËp khÈu hµng hãa ViÖt Nam gi¶m vµ ®Òu bÞ ¶nh h−ëng trÇm<br /> träng (Ngoc Q Pham, 2009). C¸c ngµnh s¶n xuÊt nh− may mÆc, dÖt, giµy da,... tËn<br /> dông lîi thÕ nguån lao ®éng phæ th«ng trong n−íc, ®· béc lé nh÷ng h¹n chÕ cña nã,<br /> khi lùc l−îng lao ®éng trÎ ®· trë nªn d− thõa, kh«ng cã viÖc vµ khã chuyÓn ®æi sang<br /> nh÷ng ngµnh kh¸c do tr×nh ®é thÊp, yÕu kÐm vÒ kü n¨ng vµ tay nghÒ.<br /> Nh− mét kÕt qu¶, cuéc sèng cña ng−êi d©n bÞ ®e däa. §èi víi ng−êi thu nhËp<br /> thÊp, hä buéc ph¶i ®èi ®Çu víi nhiÒu khã kh¨n vÒ viÖc lµm, thu nhËp,... ®Ó nu«i sèng<br /> m×nh vµ gia ®×nh. L¹m ph¸t, gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng thiÕt yÕu nh− l−¬ng thùc, thùc<br /> phÈm, x¨ng, dÇu, gas,... t¨ng, ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng cña ng−êi d©n. Nh÷ng gia ®×nh<br /> hay c¸ nh©n, cã thu nhËp mÊp mÐ víi ng−ìng nghÌo dÔ bÞ t¸i nghÌo hay r¬i vµo t×nh<br /> tr¹ng nghÌo, trong khi ng−êi nghÌo l¹i cµng nghÌo khæ h¬n. Nhãm c− d©n nghÌo ®« thÞ<br /> sÏ cã nguy c¬ trë nªn lín h¬n vÒ sè l−îng vµ trÇm träng h¬n vÒ møc ®é tæn th−¬ng.<br /> 2.1. T¸c ®éng ®Õn t×nh tr¹ng viÖc lµm vµ thu nhËp<br /> a) MÊt viÖc, thiÕu viÖc<br /> Do kinh tÕ suy tho¸i, nguån vèn ®Çu t− bÞ h¹n chÕ, thÞ tr−êng bÞ thu hÑp, nhµ<br /> s¶n xuÊt buéc ph¶i c¾t gi¶m chi phÝ, nh©n c«ng, gi¶m l−¬ng hay c¸c kho¶n phóc lîi<br /> kh¸c. Ng−êi lao ®éng cã nguy c¬ hoÆc lµ bÞ mÊt viÖc, hoÆc bá viÖc v× l−¬ng thÊp kh«ng<br /> ®ñ ®Ó chi tr¶ cho c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. Sè liÖu míi ®©y cña<br /> Tæng côc Thèng kª cho thÊy, tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2008, c¶ n−íc hiÖn cã 1.030.000 ng−êi<br /> thÊt nghiÖp. Tû lÖ thÊt nghiÖp khu vùc thµnh thÞ −íc tÝnh lµ 4,65% (n¨m 2007 lµ<br /> 4,64%). So víi tæng sè ng−êi lao ®éng ë thµnh thÞ lµ 11.372.000 ng−êi th× con sè thÊt<br /> nghiÖp lµ 528.798 ng−êi (NguyÔn Xu©n Mai, 2009).<br /> T¹o nghÒ cho ng−êi lao ®éng n»m trong chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo khæ, tuy nhiªn,<br /> trong thêi kú suy tho¸i, c¸c Trung t©m hç trî nghÒ ®Òu gi¶m ®¸ng kÓ c¸c chØ tiªu<br /> tuyÓn dông cho c«ng viÖc míi. Ch¼ng h¹n, t¹i Trung t©m Hç trî viÖc lµm ë Hµ Néi,<br /> tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2008 cã kho¶ng tõ 3 ®Õn 4 ngh×n c¬ héi viÖc lµm trong khi cã<br /> kho¶ng tõ 6 ®Õn 8 ngh×n c¬ héi vµo thêi ®iÓm ®Çu n¨m (Ngoc Q Pham, 2009). XuÊt<br /> khÈu lao ®éng gi¶m do nhu cÇu cña thÞ tr−êng n−íc ngoµi thu hÑp. T¹i c¸c n−íc nhËp<br /> khÈu lao ®éng, d−íi t¸c ®éng cña suy tho¸i kinh tÕ, tØ lÖ thÊt nghiÖp còng t¨ng nhanh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phïng ThÞ Tè H¹nh 71<br /> <br /> <br /> <br /> Mét sè n−íc ®· cÊm c¸c doanh nghiÖp thuª lao ®éng n−íc ngoµi nh»m −u tiªn gi÷ viÖc<br /> lµm cho ng−êi b¶n xø (nh− Malaysia), hoÆc gi¶m sè l−îng ®èi víi lao ®éng n−íc ngoµi.<br /> Trong c¶ hai tr−êng hîp ®iÒu nµy ®Òu lµm gi¶m bít c¬ héi cho lao ®éng ViÖt Nam ra<br /> n−íc ngoµi lµm viÖc. ViÖc lµm míi trë nªn Ýt h¬n, c¬ héi cã viÖc lµm hay cã thu nhËp cho<br /> ng−êi d©n gi¶m sót vµ cµng trë nªn hiÕm hoi h¬n cho ng−êi nghÌo ®« thÞ.<br /> Theo sè liÖu thèng kª, ®· cã kho¶ng 67.000 lao ®éng trong c¶ n−íc lµm viÖc trong<br /> c¸c doanh nghiÖp ®· bÞ mÊt viÖc, trong ®ã tËp trung nhiÒu nhÊt ë ba thµnh phè Hµ<br /> Néi, §µ N½ng vµ TP. Hå ChÝ Minh (Ngoc Q Pham, 2009). Tuy nhiªn, mét bé phËn lao<br /> ®éng kh«ng ký kÕt hîp ®ång lao ®éng cã thÓ sÏ kh«ng ®−îc tÝnh ®Õn trong c¸c con sè<br /> nµy. Ba nhãm lao ®éng bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt lµ lao ®éng di c−, lao ®éng kh«ng cã<br /> tr×nh ®é tay nghÒ vµ lao ®éng theo thêi vô (B¸o Ng−êi lao ®éng, sè ra ngµy 7/4/2009).<br /> §©y còng lµ nh÷ng ng−êi lµm c«ng cã nguy c¬ mÊt viÖc cao v× th−êng kh«ng cã hîp<br /> ®ång lao ®éng vµ ®−¬ng nhiªn hä còng th−êng lµ ng−êi nghÌo cã mÆt trong c¸c ®« thÞ<br /> hiÖn nay.<br /> b) Gi¶m giê lµm vµ gi¶m l−¬ng<br /> T×nh tr¹ng viÖc lµm cña ng−êi lao ®éng nghÌo trë nªn bÊp bªnh h¬n, kh«ng cã<br /> tiÒn l−¬ng hay tiÒn c«ng dÉn ®Õn thu nhËp trë nªn bÊt æn theo h−íng gi¶m ®i. T×nh<br /> tr¹ng bÊt æn trong viÖc lµm cßn biÓu hiÖn d−íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh− gi¶m giê<br /> lµm viÖc trong ngµy vµ gi¶m l−¬ng hay tiÒn c«ng.<br /> B¸o c¸o CËp nhËt t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam, th¸ng 6 n¨m 2009 cña<br /> Ng©n hµng ThÕ giíi t¹i ViÖt Nam còng nhËn ®Þnh, "C¾t gi¶m viÖc lµm lµ t×nh tr¹ng<br /> phæ biÕn t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp giai ®o¹n cuèi 2008 ®Çu n¨m 2009, song Ýt khi diÔn<br /> ra d−íi h×nh thøc cho nghØ viÖc c«ng khai. Phæ biÕn lµ kh«ng ký l¹i hîp ®ång vµ<br /> khuyÕn khÝch tù nghØ viÖc. Lao ®éng thêi vô vµ lao ®éng ng¾n h¹n bÞ mÊt viÖc nhiÒu<br /> h¬n" (Ng©n hµng ThÕ giíi, 2009).<br /> Thùc tÕ cho thÊy, cho c«ng nh©n nghØ viÖc kh«ng ph¶i lµ gi¶i ph¸p chñ lao ®éng<br /> th−êng lùa chän v× nã cã thÓ lµm tæn th−¬ng quan hÖ víi c«ng nh©n, g©y mÊt æn ®Þnh<br /> ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. §Ó tr¸nh t×nh tr¹ng nµy, mét sè chñ lao ®éng ®· chän gi¶i<br /> ph¸p gi¶m giê lµm viÖc hoÆc gi¶m l−¬ng th¸ng cña c«ng nh©n vµ chÊp nhËn ®Òn bï.<br /> B¸o c¸o nãi trªn cña Ng©n hµng ThÕ giíi còng cho thÊy, kÓ c¶ nh÷ng doanh nghiÖp<br /> ®−îc ghi nhËn lµ ®· phôc håi s¶n xuÊt, c«ng nh©n còng th−êng chØ ®−îc tÝnh giê lµm<br /> viÖc b×nh th−êng, lµm ca vµ kh«ng cã giê lµm thªm (Ng©n hµng ThÕ giíi, 2009). Cã<br /> nhµ m¸y, c«ng nh©n chØ lµm viÖc 2 giê mét ngµy trong suèt mét thêi gian, vµ chØ nhËn<br /> ®−îc mét sè tiÒn c«ng hay tiÒn ®Òn bï Ýt ái tõ ng−êi sö dông (Ngoc Q Pham, 2009).<br /> Trong c¸c tr−êng hîp nµy, ng−êi lao ®éng th−êng ph¶i nhËn mét sè tiÒn thÊp h¬n<br /> l−¬ng hay tiÒn c«ng mµ hä ®· tõng ®−îc nhËn. Nh− vËy, ng−êi lao ®éng ®ang ph¶i ®èi<br /> mÆt víi kh¶ n¨ng hoÆc lµ mÊt viÖc, hoÆc lµ cã viÖc, nh−ng gi¶m thêi gian lµm. Hai<br /> ph−¬ng ¸n trªn, ®Òu dÉn ®Õn mét kÕt qu¶, ®ã lµ nguån thu nhËp cña hä bÞ ¶nh h−ëng<br /> vµ gi¶m ®i.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 72 NghÌo ë ®« thÞ ViÖt Nam tr−íc nh÷ng...<br /> <br /> <br /> <br /> c) Møc sèng gi¶m<br /> Do thu nhËp kh«ng æn ®Þnh vµ cã xu h−íng gi¶m thÊp h¬n, møc sèng ng−êi lao<br /> ®éng cã phÇn gi¶m sót. Nh− mét kÕt qu¶ trùc tiÕp, thu nhËp cña c¸ nh©n vµ do ®ã lµ<br /> cña gia ®×nh gi¶m ®i ¶nh h−ëng tíi cuéc sèng cña mäi thµnh viªn. Thªm vµo ®ã, gi¸ c¶<br /> leo thang, ®Æc biÖt lµ gi¸ l−¬ng thùc, thùc phÈm, gi¸ n−íc, ®iÖn, chÊt ®èt, x¨ng, gi¸<br /> thuª nhµ,... còng lµm ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng cña mäi ng−êi d©n trong x· héi. C¸c hé<br /> gia ®×nh buéc ph¶i thùc hiÖn ph−¬ng ch©m tiÕt kiÖm, chØ chi cho c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt<br /> vµ gi¶m bít nh÷ng nhu cÇu kh¸c.<br /> MÆc dï chÝnh phñ ®· cã nhiÒu cè g¾ng nh− ®iÒu chØnh møc l−¬ng tèi thiÓu cho<br /> khu vùc doanh nghiÖp ®Çu n¨m 2008, t¨ng trî cÊp cho ng−êi vÒ h−u vµ c¸c ®èi t−îng<br /> chÝnh s¸ch,... nh−ng do t×nh tr¹ng l¹m ph¸t hiÖn nay qu¸ cao, nªn ®êi sèng cña phÇn<br /> lín ng−êi d©n thµnh thÞ ®Òu bÞ ¶nh h−ëng. C¸c hé nghÌo ®« thÞ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng<br /> khã kh¨n vÒ tµi chÝnh h¬n nhiÒu lÇn c¸c gia ®×nh kh¸c. Bµi to¸n mµ mäi ng−êi lµm<br /> c«ng nghÌo ph¶i tÝnh ®Õn lµ ®iÒu chØnh theo h−íng c¾t gi¶m chi tiªu, th¾t l−ng buéc<br /> bông, −u tiªn chi cho nh÷ng nhu cÇu cÊp thiÕt nh− l−¬ng thùc, thùc phÈm, ®iÖn,<br /> n−íc,... vµ h¹n chÕ nh÷ng nhu cÇu kh¸c (kÓ c¶ viÖc cho con c¸i th«i häc sÏ ®−îc ®Ò cËp<br /> trong phÇn sau). Nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ còng ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ kh«n<br /> l−êng ®èi víi cuéc sèng cña gia ®×nh nh÷ng ng−êi nhËp c− nghÌo. HÖ qu¶ sau cïng mµ<br /> ng−êi lao ®éng ®« thÞ nhËn ®−îc lµ sù gi¶m sót vÒ møc sèng. Mét bé phËn vèn thu<br /> nhËp thÊp, cã møc sèng thÊp h¬n, cã nguy c¬ cao trë thµnh ng−êi nghÌo, lµm t¨ng<br /> thªm sè ng−êi nghÌo ®« thÞ.<br /> 2.2. T¸c ®éng ®Õn c¸c nhãm x· héi dÔ bÞ tæn th−¬ng<br /> a) TrÎ em<br /> Khã kh¨n vÒ kinh tÕ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn nh÷ng nhãm nghÌo, trong ®ã cã trÎ<br /> em. Nh− trªn ®· ®Ò cËp tíi, c¸c hé gia ®×nh nghÌo th−êng ®«ng con. Kinh tÕ suy gi¶m<br /> ®· khiÕn t×nh tr¹ng viÖc lµm cµng bÊt æn, thu nhËp thÊp h¬n vµ kh«ng æn ®Þnh. C¾t<br /> gi¶m chi tiªu lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p mµ hÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh, trong ®ã cã hé<br /> nghÌo ph¶i thùc hiÖn. ViÖc ®i häc cña trÎ em còng ®−îc c©n nh¾c: v× nh÷ng lý do kinh<br /> tÕ, trÎ cã thÓ bÞ th«i häc. TrÎ bá häc ë nhµ cã thÓ tham gia vµo viÖc nhµ nh− tr«ng nhµ,<br /> nÊu ¨n, tr«ng em cho bè mÑ ®i lµm, hay gióp cha mÑ b¸n hµng, hoÆc cã thÓ tham gia<br /> c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó cã thªm thu nhËp.<br /> Mét sè gia ®×nh ë vïng n«ng th«n, göi con cho c¸c hé gia ®×nh quen biÕt hay<br /> nh÷ng ng−êi hä hµng,... cã c¸c c¬ së lao ®éng ë thµnh phè lµm c«ng vµ nhËn ®−îc mét<br /> mãn tiÒn thï lao rÎ m¹t. §©y lµ mét gi¶i ph¸p theo hä lµ kh¸ hîp lý, v× mét mÆt gia<br /> ®×nh kh«ng ph¶i nu«i mét miÖng ¨n, mÆt kh¸c, nguån thu nhËp cña gia ®×nh ®−îc<br /> t¨ng thªm tõ kho¶n tiÒn c«ng hµng n¨m cña trÎ (dï Ýt). Nh− vËy, nhãm trÎ nghÌo<br /> n«ng th«n ®· “gia nhËp” nhãm trÎ nghÌo ®« thÞ trong t×nh tr¹ng c− tró bÊt hîp ph¸p<br /> (th−êng c¸c chñ lao ®éng kh«ng khai b¸o t¹m tró cho trÎ); lµ nguån lao ®éng bÊt hîp<br /> ph¸p (v× vi ph¹m quyÒn trÎ em, vµ kh«ng cã hîp ®ång lao ®éng) vµ; kh«ng ®−îc ®i häc.<br /> TrÎ em lµm trong c¸c c¬ së nµy, bÞ t−íc ®o¹t sù b¶o vÖ vµ gi¸m hé cña cha mÑ, th−êng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phïng ThÞ Tè H¹nh 73<br /> <br /> <br /> <br /> bÞ chñ lao ®éng Ðp ph¶i lµm nhiÒu giê, dÔ bÞ ®¸nh ®Ëp, g¸nh chÞu b¹o lùc tõ chñ lao<br /> ®éng hay nh÷ng trÎ lín h¬n, ®e däa bÞ ®uæi ®i kh«ng cã n¬i ë,...<br /> Tõ mét khÝa c¹nh kh¸c, trÎ dÔ bÞ l«i kÐo vµo c¸c tÖ n¹n x· héi nh− tiªm chÝch,<br /> bu«n b¸n ma tóy vµ c¸c téi ph¹m kh¸c cã liªn quan. TrÎ th−êng ph¶i chÞu ®ùng t×nh<br /> tr¹ng b¹o lùc, lo l¾ng vÒ thiÕu an toµn, vÒ nhµ ë, mÖt mái vÒ c«ng viÖc, lu«n c¶m thÊy<br /> bÞ t−íc ®o¹t, thiÕu lßng tin. Nãi mét c¸ch kh¸c, trÎ em nghÌo kh«ng ®−îc ®i häc sÏ dÔ<br /> v−íng vµo c¸i vßng luÈn quÈn: nghÌo khæ → thÊt häc → thÊt nghiÖp/viÖc lµm thu nhËp<br /> thÊp → nghÌo khæ. KÕt qu¶ lµ, sè ng−êi nghÌo khæ ®« thÞ trong ®ã cã trÎ em sÏ t¨ng<br /> lªn.<br /> b) Phô n÷<br /> Lao ®éng n÷ chiÕm kho¶ng mét nöa trong toµn bé lùc l−îng lao ®éng ë ViÖt Nam.<br /> Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu cho thÊy phô n÷ th−êng chÞu thiÖt thßi h¬n nam giíi trong<br /> ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, trong khi c¶ nam vµ n÷ ®Òu cã vai trß b×nh ®¼ng trong tham gia<br /> vµo c«ng viÖc lµm c«ng ¨n l−¬ng. Phô n÷ th−êng lµ ng−êi bÞ mÊt viÖc dÔ nhÊt do tham<br /> gia Ýt h¬n nam giíi trong khu vùc lµm c«ng ¨n l−¬ng vµ v× vËy dÔ bÞ sa th¶i.<br /> Phô n÷ tham gia vµo khu vùc lao ®éng tù do nhiÒu h¬n nam giíi vµ th−êng lµ<br /> ng−êi bÞ mÊt viÖc dÔ nhÊt. TØ lÖ thÊt nghiÖp lao ®éng n÷ ë khu vùc thµnh thÞ cao h¬n tØ<br /> lÖ thÊt nghiÖp chung. Ch¼ng h¹n, n¨m 2003 tØ lÖ thÊt nghiÖp n÷ lµ 7,21% trong khi tØ<br /> lÖ chung lµ 5,78% (ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ Trung −¬ng, 2006). Trong khu vùc lµm c«ng<br /> ¨n l−¬ng, phô n÷ còng tham gia nhiÒu h¬n vµo nh÷ng nghÒ kÐm uy tÝn h¬n vµ cã vÞ<br /> thÕ thÊp h¬n trong thang bËc nghÒ nghiÖp. So víi nam giíi, phô n÷ th−êng khã t×m<br /> viÖc h¬n do thÓ lùc yÕu, thêi gian lµm viÖc ng¾n h¬n do ph¶i nghØ chÕ ®é thai s¶n, sinh<br /> con, con èm... MÆc dÇu Bé LuËt Lao ®éng ®· quy ®Þnh nh÷ng −u tiªn dµnh cho lao<br /> ®éng n÷, nh−ng giíi chñ sö dông ®· kh«ng thùc hiÖn c¸c −u ®·i x· héi. QuyÒn lîi cña<br /> lao ®éng n÷ Ýt ®−îc quan t©m, b¶o ®¶m.<br /> Nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn thÞ tr−êng lao ®éng, vµ cµng nÆng<br /> nÒ h¬n ®èi víi lao ®éng n÷, vèn bÞ yÕu thÕ h¬n so víi lao ®éng nam. Sè lao ®éng n÷<br /> trong c¸c ngµnh dÖt may vµ da giµy chiÕm tØ lÖ cao, nh− mét kÕt qu¶, hä cã nguy c¬<br /> cao vµ dÔ bÞ mÊt viÖc khi c¸c doanh nghiÖp nµy gi¶m ho¹t ®éng s¶n xuÊt. MÆc dÇu<br /> cïng ph¶i ®Ó con nhá ë quª nhµ, nh−ng phô n÷ th−êng ph¶i chÞu nh÷ng nçi ®au vÒ<br /> mÆt tinh thÇn h¬n nam giíi ®Ó ®Õn thµnh phè lµm viÖc khi con cßn qu¸ nhá.<br /> Phô n÷ còng lµ ®èi t−îng cña c¸c tÖ n¹n x· héi, nhÊt lµ c¸c thiÕu n÷ trÎ. Hä<br /> th−êng lµ ®èi t−îng bÞ lõa ®¶o tr−íc nh÷ng lêi høa hÑn xin cho viÖc lµm, sau ®ã ®Èy<br /> vµo con ®−êng m¹i d©m, nghiÖn hót. §ã lµ ch−a kÓ ®Õn nguy c¬ bÞ lõa ®¶o bu«n b¸n<br /> ra c¸c vïng ®« thÞ hay ra n−íc ngoµi lµm vî bÊt hîp ph¸p… H¬n thÕ, c¸c hé nghÌo<br /> do phô n÷ lµm chñ th−êng chiÕm tØ lÖ cao trong c¸c gia ®×nh khuyÕt vî hay chång,<br /> ph¶i ®èi ®Çu víi khã kh¨n nhiÒu h¬n (TrÞnh Duy Lu©n, Vò TuÊn Anh, NguyÔn Xu©n<br /> Mai, 1999).<br /> c) Ng−êi nhËp c−<br /> Nh− phÇn trªn ®· ®Ò cËp, ng−êi nhËp c− lµ mét bé phËn ®«ng ®¶o kh«ng thÓ t¸ch<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 74 NghÌo ë ®« thÞ ViÖt Nam tr−íc nh÷ng...<br /> <br /> <br /> <br /> rêi khái ng−êi nghÌo ®« thÞ ViÖt Nam. Theo mét b¸o c¸o cña ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ<br /> Trung −¬ng, sè thêi gian cã viÖc cña ng−êi n«ng d©n trung b×nh kho¶ng 180 ngµy<br /> c«ng/n¨m, tøc lµ kho¶ng 80% tæng quü thêi gian lao ®éng (ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ<br /> Trung −¬ng, 2006). §©y còng lµ lý do khiÕn hä di chuyÓn t×m viÖc ë c¸c vïng thµnh thÞ<br /> trong thêi gian kh«ng cã viÖc ë n«ng th«n.<br /> MÊt viÖc, thiÕu viÖc do t¸c ®éng cña suy tho¸i kinh tÕ: Do gÆp khã kh¨n vÒ viÖc<br /> lµm, mét bé phËn lín ng−êi nhËp c− t×m mäi c¸ch ë l¹i ®« thÞ, víi hy väng t×m kiÕm<br /> viÖc lµm. Hä lµm ®ñ c¸c nghÒ nh− b¸n vÐ sè, ch¹y xe «m, c¾t tãc, b¸n ®ång n¸t, v.v.. .<br /> Hä bæ sung vµo ®éi qu©n ®«ng ®¶o nh÷ng ng−êi b¸n hµng rong, xe thå, xe «m vèn ®ang<br /> bÞ chÝnh quyÒn c¸c thµnh phè lín xua ®uæi, o Ðp, h¹n chÕ ho¹t ®éng víi lý do x©y dùng<br /> v¨n minh ®« thÞ (Vò TuÊn Anh, 2009). Víi thu nhËp Ýt ái, hä cã nhiÒu kh¶ n¨ng trë<br /> thµnh mét bé phËn nghÌo ë ®« thÞ. H¬n thÕ, mét bé phËn ng−êi nhËp c− trÎ do mÊt<br /> viÖc, thiÕu viÖc cã nguy c¬ trë thµnh thÊt nghiÖp. Ng−êi nhËp c− ®· trë thµnh mét bé<br /> phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ lµm gia t¨ng nhãm ng−êi nghÌo trong c¸c ®« thÞ hiÖn nay.<br /> Di c− ng−îc: Mét sè ng−êi nhËp c−, sau nhiÒu cè g¾ng nh−ng kh«ng t×m ®−îc viÖc<br /> lµm ë ®« thÞ ®· quay vÒ quª nh»m tiÕt kiÖm chi phÝ thuª nhµ vµ sinh ho¹t vèn rÊt ®¾t ®á.<br /> Ch¼ng h¹n, t¹i mét c«ng ty ë Hµ Néi, nhiÒu c«ng nh©n thÊt nghiÖp ®· quay vÒ nhµ hä ë<br /> n«ng th«n, lµm gi¶m bít nguån lao ®éng trong thµnh phè (Ngoc Q Pham, 2009). Tuy<br /> nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ ng−êi nhËp c− quay trë vÒ víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë<br /> quª nhµ, mµ thùc sù hä chØ ë t¹m mét thêi gian, tr−íc khi t×m ®−îc mét c«ng viÖc kh¸c<br /> phï hîp h¬n ë c¸c vïng ®« thÞ. B¸o c¸o cña Ng©n hµng thÕ giíi còng cho r»ng "...viÖc lao<br /> ®éng trë vÒ quª kh«ng nhiÒu nh− mäi ng−êi th−êng nghÜ, d−êng nh− qu¸ tr×nh di c− lµ<br /> kh«ng thÓ ®¶o ng−îc. Nh÷ng ng−êi ph¶i quay trë vÒ quª d−êng nh− gÆp nhiÒu khã kh¨n<br /> h¬n so víi nhËn ®Þnh th«ng th−êng" (Ng©n hµng ThÕ giíi, 2009).<br /> TiÒn göi vÒ: Kinh tÕ suy tho¸i ®· khiÕn nguån thu nhËp cña nhiÒu c«ng nh©n<br /> nhËp c− gi¶m ®i, do kh«ng cã tiÒn lµm thªm ngoµi giê, mÊt viÖc th−êng xuyªn,... Ng−êi<br /> lao ®éng buéc ph¶i c¾t gi¶m chi tiªu, ®Æc biÖt ë c¸c thµnh phè lín nh− Hµ Néi, Thµnh<br /> phè Hå ChÝ Minh do chi phÝ sinh ho¹t cao. Liªn quan ®Õn ®iÒu nµy lµ nguån tiÒn göi<br /> vÒ quª cho gia ®×nh còng bÞ ¶nh h−ëng vµ cã phÇn gi¶m sót (Ng©n hµng ThÕ giíi,<br /> 2009).<br /> §iÒu kiÖn sèng: Trong bèi c¶nh khñng ho¶ng kinh tÕ, khã kh¨n h¬n n÷a lµ ng−êi<br /> nhËp c− kh«ng cã n¬i c− tró t¹i c¸c thµnh phè nªn hä ph¶i thuª nhµ ®Ó ë. Nh− trªn ®·<br /> ®Ò cËp tíi, nhµ ë cho ng−êi thu nhËp thÊp trong c¸c thµnh phè hiÖn ®ang ë vµo t×nh<br /> tr¹ng trÇm träng c¶ vÒ sè l−îng lÉn chÊt l−îng. C«ng nh©n nhËp c− ph¶i tr¶ tiÒn thuª<br /> nhµ ®¾t ®á do gi¸ nhµ t¨ng. L−¬ng kh«ng ®ñ trang tr¶i, hä ph¶i t×m ®Õn nhµ gi¸ rÎ<br /> thiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn tèi thiÓu (nh− kh«ng cã nhµ vÖ sinh, diÖn tÝch hÑp...), trong c¸c<br /> khu ë tåi tµn víi c¬ së h¹ tÇng xuèng cÊp nh− cèng, r·nh qu¸ t¶i, n−íc th¶i g©y mÊt vÖ<br /> sinh, ngËp lôt,.. hoÆc rñ nhiÒu ng−êi cïng thuª chung ®Ó gi¶m chi phÝ. Nhµ ë cho<br /> ng−êi nhËp c−, c«ng nh©n, sinh viªn,... nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp, vèn ®· thiÕu<br /> cµng trë nªn trÇm träng h¬n.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phïng ThÞ Tè H¹nh 75<br /> <br /> <br /> <br /> TiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi: Ng−êi nhËp c− th−êng ph¶i tr¶ gi¸ ®iÖn n−íc ®¾t<br /> h¬n ng−êi d©n ®« thÞ. Dï ®· cã nh÷ng thay ®æi réng r·i h¬n vÒ mÆt chÝnh s¸ch víi<br /> ng−êi nhËp c−, nh−ng khi bÞ èm ®au hä th−êng sö dông dÞch vu y tÕ t− nh©n mµ<br /> th−êng ph¶i tr¶ chi phÝ cao h¬n do kh«ng cã ®ñ c¸c giÊy tê cÇn thiÕt nh− hé khÈu, thÎ<br /> BHYT,... ®Ó tíi c¸c c¬ së y tÕ c«ng. Mét sè ng−êi nghÌo nhËp c− cã thÎ B¶o hiÓm Y tÕ ë<br /> quª, nh−ng thËt kh«ng ®¬n gi¶n nÕu hä ®Þnh vÒ quª ®Ó kh¸m ch÷a bÖnh khi èm<br /> (NguyÔn H÷u Minh vµ céng sù, 2006).<br /> Nh− vËy, khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu ®· t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn cuéc sèng<br /> cña phÇn lín d©n c−, trong ®ã nh÷ng ng−êi nghÌo ®« thÞ hiÖn ®ang ph¶i g¸nh chÞu<br /> nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ h¬n. Phô n÷, trÎ em, ng−êi nhËp c−, lµ nh÷ng ®èi t−îng dÔ bÞ<br /> tæn th−¬ng, khã håi phôc vµ Ýt ®−îc b¶o vÖ, dï ®· cã nhiÒu hç trî vÒ luËt ph¸p vµ c¸c<br /> chÝnh s¸ch tõ nhµ n−íc.<br /> 3. KÕt luËn<br /> Tr−íc nguy c¬ suy tho¸i kinh tÕ hiÖn nay, Nhµ n−íc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî<br /> nh»m gi¶m bít khã kh¨n cho ng−êi nghÌo trong ®ã cã ng−êi nghÌo ë ®« thÞ. Mét sè<br /> chÝnh s¸ch c¬ b¶n ®−îc ban hµnh nh− NghÞ ®Þnh sè 33/2009/N§-CP ngµy 06/4/2009 cña<br /> ChÝnh phñ, tõ 01/5/2009 møc l−¬ng tèi thiÓu cña ng−êi lao ®éng t¨ng tõ 540 ngh×n<br /> ®ång/th¸ng lªn 650 ngh×n ®ång/th¸ng (t¨ng 20%) (Tæng côc Thèng kª, 2009). Ch−¬ng<br /> tr×nh B¶o hiÓm thÊt nghiÖp do LuËt B¶o hiÓm x· héi còng ®−îc ®−a ra vµ b¾t ®Çu cã<br /> hiÖu lùc tõ th¸ng 2 n¨m 2009, theo quyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ (Ngoc Q Pham, 2009).<br /> Ch−¬ng tr×nh Nhµ ë cho ng−êi thu nhËp thÊp ®−îc triÓn khai tÝch cùc nh»m c¶i thiÖn<br /> ®iÒu kiÖn sèng cho ng−êi nghÌo. ChÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh sö dông gãi kÝch thÝch kinh<br /> tÕ ®Ó hç trî ®Çu t−, trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt,<br /> t¹o viÖc lµm (Ngoc Q Pham, 2009).<br /> T¹o viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng lµ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch vµ cßn nhiÒu nan gi¶i.<br /> Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, cã mèi liªn quan chÆt chÏ gi÷a ng−êi nhËp c−,<br /> ng−êi lao ®éng kh«ng cã tr×nh ®é tay nghÒ, theo thêi vô víi c¸c doanh nghiÖp nhá vµ<br /> võa thuéc khu vùc phi chÝnh thøc h¬n lµ trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc. ë Hµ Néi,<br /> khu vùc nµy sö dông 30% lùc l−îng lao ®éng, cßn ë TP. Hå ChÝ Minh con sè nµy lµ<br /> 32,9%, vµ mét phÇn ba sè hé gia ®×nh t¹i hai thµnh phè nµy cã nguån thu nhËp tõ khu<br /> vùc kinh tÕ phi chÝnh thøc (NguyÔn Xu©n Mai, 2009). Ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp nhá<br /> vµ võa thuéc khu vùc kinh tÕ nµy cã thÓ lµ mét gi¶i ph¸p vÒ t¹o viÖc lµm cho ng−êi<br /> d©n, ®Æc biÖt lµ ng−êi nghÌo ®« thÞ. Tuy nhiªn, c¸c doanh nghiÖp nµy hiÖn nay vÉn<br /> ®ang gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n trong ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dï ®· cã nh÷ng −u tiªn hç<br /> trî tõ nhµ n−íc, ®Æc biÖt lµ viÖc tiÕp cËn gãi kÝch thÝch kinh tÕ.<br /> Trªn ®©y mét vµi nÐt vÒ ng−êi nghÌo ®« thÞ vµ hoµn c¶nh cña hä d−íi t¸c ®éng<br /> cña suy tho¸i kinh tÕ toµn cÇu. Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ th«ng tin vµ sè liÖu thèng kª nªn<br /> mét sè t¸c ®éng x· héi kh¸c cßn ch−a ®−îc ®Ò cËp ®Õn. CÇn cã c¸c cuéc nghiªn cøu s©u<br /> h¬n vÒ møc ®é, vÒ quy m« vµ chÝnh x¸c h¬n vÒ tÝnh khoa häc ®Ó xem xÐt hiÖn t−îng<br /> nghÌo khæ ®« thÞ nh»m ®i ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p hiÖu qu¶./.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 76 NghÌo ë ®« thÞ ViÖt Nam tr−íc nh÷ng...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999, B¸o c¸o Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam n¨m 2000: ViÖt Nam<br /> tÊn c«ng NghÌo ®ãi, khung 2.6, trang 29, trang 30.<br /> 2. Ng©n hµng ThÕ giíi, 2009, §iÓm l¹i: B¸o c¸o CËp nhËt T×nh h×nh Ph¸t triÓn kinh<br /> tÕ ViÖt Nam, trang 12.<br /> 3. Ng©n hµng ThÕ giíi, 2004, Tµi liÖu ThÈm ®Þnh Dù ¸n N©ng cÊp §« thÞ ViÖt Nam,<br /> trang 4.<br /> 4. Ngoc Q Pham, 2009, Impact of the Global Financial Crisis on Vietnam; A Rapid<br /> Assessment, ILO in Vietnam, trang 8 - 10, trang 11, trang 12, trang 15, trang 14.<br /> 5. NguyÔn H÷u Minh vµ céng sù, 2006, Ng−êi nhËp c− ë Hµ Néi: Nh÷ng vÊn ®Ò X·<br /> héi ®Æt ra, Hµ Néi, trang 2, trang 41, trang 13 - 14.<br /> 6. NguyÔn Xu©n Mai, 2009, T¸c ®éng cña nh÷ng biÕn ®éng kinh tÕ - x· héi trong<br /> n¨m 2008 tíi khu vùc ®« thÞ, T¹p chÝ X· héi häc, sè 2, 2009, trang 25.<br /> 7. NguyÔn Xu©n Mai vµ céng sù, 2002, NghÌo khæ ®« thÞ t¹i c¸c thµnh phè lín cña ViÖt<br /> Nam: Mét sè ®Æc tr−ng c¬ b¶n, B¸o c¸o, ViÖn X· héi häc, trang 11, trang 18 - 19.<br /> 8. Phïng ThÞ Tè H¹nh vµ céng sù, 2004, T×m hiÓu vÒ c¸c Thµnh phè Ch©u ¸: Nghiªn<br /> cøu tr−êng hîp Thµnh phè Hµ Néi, do ACHR tµi trî, Hµ Néi, trang 11 - 13.<br /> 9. Tim Cambell, 1999, C©u chuyÖn Hai thµnh phè ë ViÖt Nam, Hµ Néi, khung 3.2,<br /> trang 32.<br /> 10. Trinh Duy Luan, 2003, Some Contemporary Issues of Urban Poverty and the Poor<br /> in Hanoi City, Vietnam, Report in the ACHR Conference in Bankok, Thailand,<br /> trang 1.<br /> 11. TrÞnh Duy Lu©n, Vò TuÊn Anh, NguyÔn Xu©n Mai, 1999, NghÌo khæ vµ c¸c vÊn<br /> ®Ò x· héi ®Æt ra ë H¶i Phßng, Hµ Néi, ch−¬ng 4, trang 7, trang 2.<br /> 12. Tæng côc Thèng kª, 2009, T×nh h×nh Kinh tÕ - X· héi 6 th¸ng ®Çu n¨m 2009, p12.<br /> 13. ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ Trung −¬ng (CIEM), 2006, Gi¶i quyÕt viÖc lµm ë ViÖt Nam<br /> giai ®o¹n 2006 - 2010, Hµ Néi, trang 15.<br /> 14. Vò TuÊn Anh, 2009, Mét sè t¸c ®éng ban ®Çu cña khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu<br /> ®èi víi n«ng d©n, T¹p chÝ X· héi häc, sè 2, 2009, trang 17.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />