Nghiên cứu biến đổi nồng độ interleukine 2 huyết thanh ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan sau điều trị hóa tắc mạch qua đường động mạch

Chia sẻ: Thi Thi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

67
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của bài viết là đánh giá biến đổi nồng độ Interleukine-2 (IL-2) huyết thanh ở bệnh nhân (BN) ung thư biểu mô (UTBM) tế bào gan trước và sau điều trị hóa tắc mạch qua đường động mạch (TACE).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu biến đổi nồng độ interleukine 2 huyết thanh ở bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào gan sau điều trị hóa tắc mạch qua đường động mạch

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 NGHIÊN CỨU BIẾN ĐỔI NỒNG ĐỘ INTERLEUKINE-2 HUYẾT THANH Ở BỆNH NHÂN UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN SAU ĐIỀU TRỊ HÓA TẮC MẠCH QUA ĐƯỜNG ĐỘNG MẠCH Vũ Minh Thắng*; Dương Quang Huy* TÓM TẮT Mục tiêu: đánh giá biến đổi nồng độ Interleukine-2 (IL-2) huyết thanh ở bệnh nhân (BN) ung thư biểu mô (UTBM) tế bào gan trước và sau điều trị hóa tắc mạch qua đường động mạch (TACE). Đối tượng và phương pháp: tiến cứu, mô tả cắt ngang 42 BN UTBM tế bào gan điều trị TACE tại Khoa Nội Tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103, xét nghiệm IL-2 huyết thanh trước và sau điều trị 1 tháng theo phương pháp hóa phát quang khuếch đại enzym bằng hệ thống Immulite 1.000. Kết quả: sau 1 tháng điều trị TACE, nồng độ IL-2 huyết thanh tăng rõ so với trước điều trị (416,0 ± 178,9 so với 352,5 ± 126,6 U/ml, p < 0,001), trong đó 50,0% BN đạt được mức IL-2 > 391 U/ml. Nồng độ IL-2 huyết thanh sau điều trị tăng hơn rõ so với trước điều trị theo các phân nhóm đặc điểm u gan (kích thước, hình thái u) và giai đoạn bệnh UTBM tế bào gan. Kết luận: IL-2 máu tăng cao về giá trị bình thường ở BN UTBM tế bào gan sau điều trị TACE, mức tăng liên quan đến kích thước, hình thái u và giai đoạn bệnh theo hệ thống Barcelona. * Từ khóa: Ung thư biểu mô tế bào gan; IL-2 huyết thanh; Hóa tắc mạch qua đường động mạch. Changes of Serum IL-2 Level in Patients with Hepatocellular Carcinoma after Transarterial Chemoembolization Summary Objectives: To evaluate the change of serum interleukine-2 (IL-2) level in patients with hepatocellular carcinoma (HCC) treated with transarterial chemoembolization (TACE). Subjects and methods: Prospective, cross-sectional descriptive study was carried out on 42 patients with HCC in Digestive Department of 103 Military Hospital. Serum IL-2 concentration was determined by IMMULITE 1000’s enzyme-amplified chemiluminescence assay before and after being treated TACE. Results: After being treated TACE 1 month, serum IL-2 levels in patients with HCC increased significantly (416.0 ± 178.9 vs 352.5 ± 126.6 U/mL, p < 0.001) and 50% of patients had IL-2 concentration over 391 U/mL.The increase in serum IL-2 levels after the treatment accorded with tumor size and Barcelona staging classification. Conclusion: There was a significant increase in serum IL-2 level in patients with HCC after TACE, the level of change related to tumor size and Barcelona staging classification for HCC. * Keywords: Hepatocellular carcinoma; IL-2; Transarterial chemoembolization. * Bệnh viện Quân y 103 Người phản hồi (Corresponding): Dương Quang Huy (huyduonghvqy@gmail.com) Ngày nhận bài: 17/01/2018; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 23/03/2018 Ngày bài báo được đăng: 29/03/2018 56 t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 ĐẶT VẤN ĐỀ Ung thư biểu mô tế bào gan là một trong những loại ung thư phổ biến nhất trên thế giới (đứng thứ 5 trong năm 2002 và thứ 6 trong năm 2008), tỷ lệ tử vong đứng thứ 3 trong tất cả các loại ung thư gây ra trên phạm vi toàn cầu. > 80% trường hợp ung thư gan xảy ra ở các nước đang phát triển, đặc biệt là khu vực Đông và Đông Nam Á (trong đó có Việt Nam). Hiện nay, có nhiều phương pháp điều trị UTBM tế bào gan như điều trị triệt căn (phẫu thuật, tiêu hủy khu trú qua da), điều trị giảm nhẹ (can thiệp qua đường động mạch [ĐM]) và chăm sóc hỗ trợ, trong đó điều trị hóa tắc mạch qua đường ĐM (TACE-Transarterial Chemoembolization) vẫn đang là phương pháp điều trị chính cho khoảng 50% BN. Thực tế, UTBM tế bào gan thường phát hiện muộn, trên nền xơ gan với chức năng gan suy giảm nên hạn chế chỉ định phẫu thuật [5]. Interleukin-2 (IL-2) là một loại glucoprotein hình cầu được sản xuất bởi tế bào lympho T (Th1) và tế bào giết tự nhiên (NK) khi được hoạt hóa. IL-2 là một trong các cytokine được chứng minh có khả năng ức chế khối u phát triển bằng cách hoạt hóa và tăng cường hoạt động tiêu bào của tế bào NK và tế bào lympho T. Với UTBM tế bào gan, nồng độ IL-2 huyết thanh thay đổi theo hướng tăng cao trong máu được chứng minh là một trong những yếu tố tiên lượng thời gian sống thêm kéo dài hơn, khả năng tái phát thấp hơn so với trường hợp có nồng độ IL-2 huyết thanh thấp [2, 3, 4]. Thực tế, tiêm dưới da liều thấp IL-2 đã áp dụng trong lâm sàng điều trị UTBM tế bào gan không thể phẫu thuật nhằm tăng khả năng đáp ứng khối u của phương pháp điều trị can thiệp, tăng thời gian sống thêm tổng thể [6]. Ở Việt Nam, hiện chưa có nghiên cứu đề cập đến biến đổi nồng độ IL-2 huyết thanh ở BN UTBM tế bào gan và thay đổi IL-2 sau khi BN điều trị TACE. Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài nghiên cứu này nhằm mục tiêu: Đánh giá biến đổi nồng độ IL-2 huyết thanh ở BN UTBM tế bào gan được điều trị hóa tắc mạch qua đường động mạch. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Đối tượng nghiên cứu. 42 BN UTBM tế bào gan điều trị tại Khoa Nội Tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103 từ tháng 8 - 2008 đến 10 - 2013. * Tiêu chuẩn lựa chọn BN: BN UTBM tế bào gan được chẩn đoán xác định bằng xét nghiệm tế bào học hoặc mô bệnh học, không còn chỉ định điều trị phẫu thuật theo tiêu chí của Hội Gan học châu Âu (2003) có tăng áp lực tĩnh mạch cửa và vượt quá tiêu chí ghép gan Milan [5] hoặc BN từ chối phẫu thuật, điều trị bằng can thiệp TACE. Điều trị can thiệp TACE áp dụng cho BN có khối u gan ≤ 10 cm không chiếm 2 thùy gan hoặc đa khối u (≤ 9 khối với < 50% thể tích gan); điểm tổng trạng ECOG 0 - 2; thông động-tĩnh mạch độ 0 - 1; chức năng gan Child-Pugh A, B [5]. * Tiêu chuẩn loạn trừ: BN UTBM tế bào gan có huyết khối thân tĩnh mạch cửa, rối loạn đông máu (tiểu cầu < 50 G/L, tỷ lệ 57 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 prothrombin < 50%), di căn ngoài gan, bệnh nặng kèm theo (suy tim, suy thận, rối loạn hô hấp...); BN không hợp tác hoặc bỏ dở quá trình điều trị. 2. Phương pháp nghiên cứu. Tất cả BN lựa chọn vào nghiên cứu được khám lâm sàng và làm xét nghiệm cận lâm sàng cần thiết để xác định tình trạng xơ gan, đặc điểm khối u gan và đánh giá giai đoạn bệnh. - Đánh giá mức độ xơ gan theo thang điểm Child-Pugh (1973). - Đánh giá đặc điểm khối u gan trên CT-scanner gan mật 3 thì, bao gồm: vị trí khối u (gan phải, gan trái, 2 thùy gan); kích thước khối u (đường kính lớn nhất của khối u), hình thái u (thể khối lớn, thể nốt/đa ổ khu trú). Đánh giá giai đoạn bệnh UTBM tế bào gan theo hệ thống giai đoạn Barcelona (2003) gồm giai đoạn rất sớm (0), giai đoạn sớm (A), giai đoạn trung gian (B), giai đoạn tiến triển (C) và giai đoạn cuối (D). * Định lượng IL-2 huyết thanh: BN nhịn ăn sáng, lấy 5 ml máu quay ly tâm 6.000 vòng/phút trong 5 phút, tách lấy 3 ml huyết tương. Mỗi mẫu huyết tương có mã số riêng, lưu trữ trong tủ lạnh âm sâu 800C tại Trung tâm Nghiên cứu Y dược học quân sự, Học viện Quân y. Khi đủ số lượng, lấy các mẫu khỏi tủ lạnh và rã đông trong vòng 2 giờ. Tiến hành định lượng IL-2 theo phương pháp hóa phát quang khuếch đại enzym bằng hệ thống Immulite 1.000 (Siemens Medical Solutions Diagnostics, Hoa Kỳ) tại Khoa Miễn dịch, Bệnh viện TWQĐ 108. 58 Độ nhạy của hệ thống Immulite 1.000 đối với IL-2 từ 5 - 225.000 U/ml (người trưởng thành khỏe mạnh có nồng độ IL-2 trung bình 391 U/ml) [2, 4]. * Tiến hành kỹ thuật điều trị TACE, gồm các bước sau: - Chụp mạch gan theo kỹ thuật Seldinger, từ đó giúp xác định đặc điểm khối u (vị trí, hình thái, kích thước, khối u xâm lấn vào mạch máu, nguồn mạch nuôi u). Có thể chụp thêm các ĐM khác như ĐM hoành dưới, ĐM mạc treo tràng trên, ĐM thận... khi nghi ngờ có tuần hoàn bàng hệ đến cấp máu cho khối u. - Bơm hóa chất (doxorubicin) đã nhũ tương trong dầu lipiodol vào trực tiếp khối u qua ĐM nuôi. Lượng lipiodol (ml) sử dụng tương đương với kích thước khối u (cm). Lượng hóa chất doxorubicin (ml) bằng 1,5 lần lượng lipiodol. - Gây tắc ĐM nuôi khối u bằng spongel (sau khi đã bơm hóa chất). Tất cả BN trong nghiên cứu được tái khám sau 1 tháng điều trị, đánh giá tình trạng lâm sàng, chức năng gan, đáp ứng khối u gan... đặc biệt xét nghiệm lại nồng độ IL-2 huyết thanh. So sánh thay đổi nồng độ IL-2 huyết tương trước và sau điều trị về giá trị tuyệt đối cũng như thay đổi tỷ lệ BN tăng IL-2. * Xử lý số liệu: theo chương trình SPSS 20.0 của Tổ chức Y tế Thế giới. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN * Đặc điểm nhóm BN nghiên cứu: Đa BN trong nghiên cứu phần lớn là nam giới (33 BN = 78,6%), nữ 9 BN (11,4%); tỷ lệ nam/nữ = 3,7. Lứa tuổi hay gặp nhất từ 41 - 60 (22 BN = 52,4%); t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 < 40 tuổi: 6 BN (14,3%); > 60 tuổi: 14 BN (33,33%). Tuổi trung bình 53,5 ± 13,3. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và trên thế giới cho thấy UTBM tế bào gan thường gặp ở lứa tuổi trung niên, tỷ lệ nam/nữ dao động 2,8/1, do nam giới có hàm lượng testosterone cao, làm tăng nguy cơ mắc UTBM tế bào gan hơn so với nữ [1, 5, 7]. Bảng 1: Đặc điểm khối u gan trên chẩn đoán hình ảnh và giai đoạn bệnh theo hệ thống Barcelona (n = 42). Số BN (n) Tỷ lệ (%) Gan phải 31 73,8 Gan trái 3 7,1 2 thùy gan 8 19,1 5 cm, bệnh ở giai đoạn trung gian và tiến triển (80,9%). Kết quả này cho thấy, việc phát hiện UTBM tế bào gan ở giai đoạn rất sớm và sớm (giai đoạn còn có thể áp dụng các biện pháp điều trị triệt căn) khá thấp, đòi hỏi có biện pháp tầm soát tốt hơn. Nghiên cứu trong nước đều có nhận định như chúng tôi [1]. Bảng 2: Nồng độ IL-2 huyết thanh trước và sau 1 tháng điều trị TACE ở BN UTBM tế bào gan. IL-2 (U/ml) Trước điều trị Sau điều trị X ± SD 352,5 ± 126,6 416,0 ± 178,9 ≤ 391 27 (64,3%) 21 (50,0%) > 391 15 (35,7%) 21 (50,0%) p < 0,001 0,18 IL-2 huyết thanh trung bình ở nhóm BN nghiên cứu (352,5 ± 126,6 U/ml) thấp hơn so với ngưỡng bình thường (391 U/ml) ở người trưởng thành khỏe mạnh, trong đó giảm thấp IL-2 gặp ở 27 BN (64,3%), tương tự kết quả của Budhu A và CS (2006) [2], Capone F và CS (2010) [4]. Cơ chế của hiện tượng này được nhiều tác giả chứng minh: trong mô khối u UTBM tế bào gan cũng như trong huyết thanh BN UTBM tế bào gan đều sụt giảm cytokine (trong đó có IL-2) được sinh ra bởi tế bào lympho T (Th1). Cai L và CS (2008) nhận thấy ở BN UTBM tế bào gan chức năng tế bào NK có khuyết tật [3]. Sau 1 tháng điều trị TACE, nồng độ IL-2 huyết thanh trung bình đạt 416,0 ± 178,9 U/ml, cao hơn rõ so với nồng độ IL-2 trước điều trị, p < 0,001. Đồng thời, tỷ lệ BN có ngưỡng IL-2 > 391 U/ml cũng tăng lên (từ 35,7% lên 50,0%). Điều này 59 T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 cho thấy, TACE đã có hiệu quả gây hoại tử khối ung thư gan, từ đó có thể giúp cải thiện hệ thống đáp ứng miễn dịch của cơ thể, trong đó có chức năng tế bào lympho, tế bào giết tự nhiên và kết quả là tăng nồng độ IL-2 huyết thanh. Tăng IL-2 sau điều trị là một dấu hiệu tiên lượng tốt với tỷ lệ tái phát u thấp và thời gian sống kéo dài hơn như nghiên cứu của Zhou và CS (2010) đã chỉ ra [7]. Bảng 3: Mối liên quan giữa biến đổi IL-2 trước và sau điều trị TACE với một số đặc điểm khối u gan và giai đoạn bệnh. Nồng độ IL-2 (U/ml) Đặc điểm u gan và giai đoạn bệnh Kích thước u (cm) Hình thái u gan Giai đoạn bệnh Sau điều trị < 5 (n = 16) 180,6 ± 45,2 233,3 ± 58,3 < 0,001 > 5 (n = 26) 68,2 ± 13,4 111,6 ± 21,9 < 0,01 Thể khối lớn (n = 25) 63,2 ± 15,3 93,3 ± 22,6 < 0,05 Thể nốt/đa ổ khu trú (n = 17) 152,3 ± 30,5 203,7 ± 40,7 < 0,001 A (n = 8) 463,9 ± 212,7 596,4 ± 253,2 < 0,05 B (n = 31) 331,4 ± 81,2 384,6 ± 129,1 < 0,001 C ( n = 3) 273,3 ± 72,3 260,3 ± 15,1 > 0,05 Với phân tích đơn biến và đa biến các yếu tố có khả năng dự báo tiên lượng sống lâu dài cho BN UTBM tế bào gan, các nghiên cứu đều ghi nhận giai đoạn bệnh; hàm lượng AFP, IL-2 huyết thanh và một số đặc điểm u gan (kích thước khối, hình thái, xâm lấn mạch…) là những yếu tố có giá trị nhất [1, 7]. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi thấy nồng độ IL-2 huyết thanh sau điều trị TACE tăng cao rõ so với trước điều trị ở BN UTBM tế bào gan theo các phân nhóm đặc điểm u gan (kích thước, hình thái u) và giai đoạn bệnh. Như vậy, thêm một lần nữa chứng tỏ IL-2 huyết thanh là một thông số có giá trị tiên lượng trong UTBM tế bào gan. 60 p Trước điều trị KẾT LUẬN Theo dõi nồng độ IL-2 huyết thanh ở 42 BN UTBM tế bào gan được điều trị TACE tại Khoa Nội Tiêu hóa, Bệnh viện Quân y 103, kết quả cho thấy: - Sau 1 tháng điều trị hóa tắc mạch qua đường ĐM, nồng độ IL-2 huyết thanh tăng rõ so với trước điều trị (416,0 ± 178,9 so với 352,5 ± 126,6 U/ml, p < 0,001), trong đó 50,0% BN đạt được mức IL-2 > 391 U/ml. - Nồng độ IL-2 huyết thanh sau điều trị TACE tăng hơn rõ so với trước điều trị theo các phân nhóm đặc điểm u gan (kích thước, hình thái u) và giai đoạn bệnh UTBM tế bào gan.