Nghiên cứu đặc điểm nội soi của Polýp mũi xoang và đối chiếu với mô bệnh học

TẠP CHÍ Y - HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2012<br /> <br /> NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NỘI SOI CỦA POLÝP MŨI XOANG<br /> VÀ ĐỐI CHIẾU VỚI MÔ BỆNH HỌC<br /> Võ Thanh Quang*; Đỗ Hồng Điệp*<br /> Phạm Mạnh Công*; Đoàn Kim Hoa**<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu mô tả có can thiệp trên 105 bệnh nhân (BN) viêm mũi xoang (VMX) có<br /> polýp mũi tại Bệnh viện Tai Mũi Họng TW từ tháng 2 - 20011 đến 9 - 2011.<br /> Kết quả: qua nội soi thấy polýp mũi xoang (PLMX) hai bên chiếm 80,9%. 65/105 polýp<br /> (61,9%) phát triển từ ngách giữa, 10/105 polýp Killian (9,5%). Hình thái polýp thường có bề<br /> mặt nhẵn bóng, mật độ mềm, màu hồng hoặc vàng nhạt, không có cuống và không chia<br /> nhiều thùy múi. Mô bệnh học (MBH) polýp gặp 4 loại: 52/105 polýp phù nề - bạch cầu ái<br /> toan, 46/105 polýp viêm, 5/105 polýp xơ viêm và 2 polýp quá sản tuyến thanh dịch nhày.<br /> PLMX một bên chủ yếu là polýp viêm (13/20 BN = 65,0%), trong PLMX 2 bên, polýp phù nề<br /> 54,1%, polýp viêm 38,8%.<br /> * Từ khóa: Polýp mũi xoang; Phương pháp nội soi; Mô bệnh học.<br /> <br /> Endoscopic characteristics of sinonasal polyps,<br /> collating with pathology<br /> Summary<br /> Descriptive study was carried out on 105 patients with rhinosinusitis with nasal polyps (NP) at<br /> National ENT Hospital from 02 - 2011 to 09 - 2011.<br /> Results: Nasal endoscopy had shown that: bilatteral NP was the most common (80.9%). 65/105<br /> of NP (61.9%) was from middle meatus, 10/105 Killian polyp (9.5%). For morphology of polyp: Polyp<br /> often has smooth appearance, soft density, pink or lightly yellow color, sessile and non-multilobe.<br /> The histopathologic classification of NP: Encountered four kinds: 52/105 edematous polyp eosinophilia, 46/105 inflammatory polyp, 5/105 fibrous inflammatory polyp and 2/105 polyp with<br /> hypertrophy of seromucoid gland. Comparing the number of nasal side with polyp to histopathology:<br /> Unilateral nasal polyps were mostly edematous polyps 13/20 (65%). In bilateral nasals polyp group:<br /> edematous polyp was 46/58 (54.1%), inflammatory 33/85 (38.8%).<br /> * Key words: Sinonasal polyps; Endoscopy; Morphology.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Polýp mũi xoang là bệnh lý phổ biến<br /> trong chuyên khoa tai mũi họng. Trên thế<br /> <br /> giới, nhiều nghiên cứu cho thấy tỷ lệ PLMX<br /> trong dân cư vào khoảng từ 1 - 4%. Các tác<br /> giả thống nhất, PLMX là tổn thương lành<br /> tính, xuất phát từ sự thoái hóa, phù nề của<br /> <br /> * Bệnh viện Tai Mũi Họng TW<br /> ** Viện Y học Hàng không<br /> Phản biện khoa học: GS. TS. Lê Trung Hải<br /> TS. Nghiêm Đức Thuận<br /> <br /> 1<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2012<br /> <br /> niêm mạc mũi xoang, có bản chất viêm mạn<br /> tính, do nhiều nguyên nhân với biểu hiện cơ<br /> năng chính là ngạt mũi, rối loạn ngửi, đau<br /> đầu và chảy mũi.<br /> Hiện nay, nguyên nhân và cơ chế bệnh<br /> sinh của PLMX vẫn đang được tiếp tục<br /> nghiên cứu vì tỷ lệ tái phát cao, dù đã được<br /> phẫu thuật nội soi mũi xoang và điều trị nội<br /> khoa tích cực trước và sau mổ. Việc nghiên<br /> cứu MBH của PLMX không chỉ mô tả đặc<br /> điểm mô học mà còn có vai trò quan trọng<br /> trong việc giải thích cơ chế bệnh sinh, từ đó<br /> góp phần nâng cao hiệu quả trong điều trị<br /> PLMX. Đề tài được thực hiện nhằm:<br /> - Nghiên cứu đặc điểm hình thái của<br /> PLMX qua nội soi.<br /> - Đối chiếu đặc điểm nội soi của PLMX<br /> với MBH.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 105 BN được chẩn đoán viêm mũi<br /> xoang có polýp mũi, nhập viện và phẫu<br /> thuật từ tháng 2 - 2011 đến 9 - 2011 tại<br /> Bệnh viện Tai Mũi Họng TW.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Mô tả từng trường hợp có can thiệp.<br /> <br /> Chia nhiều<br /> thùy, múi<br /> <br /> Có<br /> <br /> 19<br /> <br /> 18,1<br /> <br /> Không<br /> <br /> 86<br /> <br /> 81,9<br /> <br /> Chắc<br /> <br /> 23<br /> <br /> 21,9<br /> <br /> Mềm<br /> <br /> 82<br /> <br /> 78,1<br /> <br /> Có<br /> <br /> 14<br /> <br /> 13,3<br /> <br /> Không<br /> <br /> 91<br /> <br /> 86,7<br /> <br /> 105<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Mật độ<br /> <br /> Cuống<br /> <br /> n<br /> <br /> Phần lớn BN PLMX đều có hình thái<br /> polýp đặc trưng như y văn mô tả. Polýp<br /> trong hốc mũi thường có tính chất căng<br /> mọng, mềm, màu hồng trong hoặc vàng<br /> nhạt, không chia thùy, múi, bề mặt nhẵn<br /> bóng, không có tổn thương loét trên bề mặt,<br /> có cuống hoặc không, phát triển từ niêm<br /> mạc hốc mũi hoặc từ một hay nhiều xoang<br /> cạnh mũi, thường nằm trên đường dẫn lưu<br /> của các xoang [3, 7]. Một số trường hợp<br /> PLMX có hình dạng sần sùi, mật độ chắc<br /> thể hiện tổn thương lâu ngày và có tính<br /> chất xơ hóa.<br /> * Số bên mũi có PLMX:<br /> <br /> Trong 105 BN, 85 BN (80,9%) có PLMX<br /> 2 bên, cao hơn rất nhiều so với BN PLMX<br /> 1 bên (20 BN). Kết quả này phù hợp với<br /> 1. Đặc điểm của PLMX qua nội soi.<br /> các tác giả khác. Nghiên cứu của Lee JY [7]<br /> Bảng 1: Hình dạng của polýp trong hốc mũi.<br /> cho thấy, tỷ lệ này là 87,29%. Kết quả của<br /> chúng tôi thấp hơn do trong nghiên cứu này<br /> ĐẶC ĐIỂM<br /> n<br /> %<br /> có những trường hợp polýp Killian. Tuy<br /> Nhẵn bóng<br /> 74<br /> 70,5<br /> nhiên, sự khác biệt không có ý nghĩa thống<br /> Bề mặt<br /> kê. Như vậy, PLMX đa phần là tổn thương<br /> Không nhẵn<br /> 31<br /> 29,5<br /> chung của niêm mạc toàn hốc mũi và<br /> xoang, do tình trạng viêm nhiễm xảy ra ở cả<br /> (1)<br /> (2)<br /> (3)<br /> 2 bên mũi xoang.<br /> 2. Đối chiếu hình thái PLMX qua nội soi với MBH.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> VÀ BÀN LUẬN<br /> <br /> 2<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2012<br /> <br /> * Kết quả phân loại MBH của PLMX:<br /> 1.9%<br /> 4.8%<br /> <br /> Polýp phù nề (bạch cầu ái toan)<br /> Polýp viêm<br /> 43.8%<br /> <br /> 49.5%<br /> <br /> Polýp xơ viêm<br /> Polýp với quá sản tuyến<br /> <br /> Biểu đå 1: Tỷ lệ các týp MBH của PLMX (n = 105).<br /> ¬<br /> <br /> Có 4 loại mô học của PLMX, bao gồm:<br /> polýp phù nề (bạch cầu ái toan - BCAT,<br /> polýp viêm, polýp xơ viêm và polýp với quá<br /> sản tuyến thanh dịch nhày. Polýp phù nề và<br /> polýp viêm có tỷ lệ cao nhất (52 BN = 49,5%<br /> và 46 BN = 43,8%). Không có trường hợp<br /> nào có polýp với mô đệm không điển hình.<br /> Chúng tôi xếp polýp viêm thành một<br /> nhóm theo cách phân loại của Leroux và<br /> Delarue, với hoạt động viêm của nhiều loại<br /> tế bào: bạch cầu đa nhân trung tính, bạch<br /> cầu ái toan, bạch cầu đơn nhân như đại<br /> thực bào, tương bào và lympho bào và có<br /> cả các sợi xơ. Nguyễn Hoàng Hải [1] phân<br /> loại mô học polýp gồm 6 týp, trong đó polýp<br /> viêm chiếm ưu thế (30,9%).<br /> Nhiều tác giả khác báo cáo về tỷ lệ<br /> polýp phù nề - BCAT cao. Ciprandi [3] gặp<br /> týp BCAT trên 90% (theo phân loại của<br /> Davidsson - Hellquist). Couto và CS [4]<br /> nghiên cứu 89 trường hợp PLMX chưa điều<br /> trị thấy 73,0% polýp phù nề - BCAT, 18,0%<br /> polýp xơ viêm, 6,7% polýp quá sản tuyến,<br /> 2,3% polýp mô đệm không điển hình. Nhiều<br /> <br /> nghiên cứu về miễn dịch tế bào gần đây<br /> khẳng định vai trò của BCAT trong cơ chế<br /> bệnh sinh của polýp. Các tác giả nhận định,<br /> sự xâm nhập và hoạt động của BCAT là<br /> một tính chất của PLMX. Phản ứng dị ứng<br /> là một yếu tố nguy cơ cho sự tích lũy BCAT<br /> trong bệnh lý này [4, 7].<br /> PLMX vẫn được coi là tổn thương lành<br /> tính xuất phát từ niêm mạc mũi xoang,<br /> trong nghiên cứu này không gặp trường<br /> hợp nào có tổn thương ác tính. Tuy nhiên,<br /> một số tác giả cho rằng có sự biến đổi ác<br /> tính của polýp, tuy chỉ với tỷ lệ rất thấp.<br /> Fokkens và CS [6] báo cáo 1 trường hợp<br /> PLMX có kết quả MBH là ung thư biểu mô<br /> tế bào vảy vi xâm lấn trên bề mặt polýp.<br /> Các tác giả đưa ra giả thuyết, những biến<br /> đổi tiền ung thư có thể xảy ra ở tổn thương<br /> viêm khi biểu mô đi từ quá sản, dị sản, rồi<br /> cuối cùng là loạn sản và ung thư tại chỗ.<br /> Đặc biệt cần chú ý tới dạng tổn thương mô<br /> học của polýp là dạng mô đệm không điển<br /> hình và dạng u hạt. Trong nghiên cứu của<br /> chúng tôi không có trường hợp nào có các<br /> dạng MBH như trên, có thể do số BN còn ít.<br /> <br /> 3<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2012<br /> <br /> * Đối chiếu vị trí bên mũi có polýp với MBH:<br /> 50<br /> 40<br /> <br /> 46<br /> 33<br /> Polýp<br /> phïnề<br /> nÒ<br /> Pl phù<br /> <br /> 30<br /> <br /> Polýp<br /> viªm<br /> PL viêm<br /> Polýp x¬ viªm<br /> <br /> PL xơ viêm<br /> PL tuyến<br /> <br /> 13<br /> <br /> 20<br /> <br /> Polýp tuyÕn<br /> <br /> 10<br /> <br /> Biểu đồ 42: Đối chiếu6số bên mũi có polýp với MBH.<br /> 2<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> PLMX 2 bên<br /> <br /> PLMX 1 bên<br /> <br /> BiÓu ®å 2: §èi chiÕu sè bªn mòi cã polýp víi MBH.<br /> PLMX 1 bên: 13 BN (65,0%) có týp MBH là polýp viêm, 6 BN (30,0%) polýp phù nề.<br /> PLMX 2 bên chiếm ưu thế là polýp phù nề - BCAT với 46/85 trường hợp (54,1%), polýp<br /> viêm có 33 BN (39,0%). 2 BN polýp tuyến và hầu hết polýp xơ viêm là PLMX 2 bên. Điều<br /> đó cho thấy, PLMX 1 bên thường do yếu tố viêm nhiễm tại chỗ. PLMX 2 bên có sự tham<br /> gia nhiều của yếu tố dị ứng.<br /> * Đối chiếu tính chất của khối polýp với MBH:<br /> Bảng 2: Đối chiếu tính chất của khối polýp với MBH (n = 105).<br /> DẠNG NHIỀU THUỲ, MÚI<br /> <br /> BỀ MẶT<br /> <br /> MẬT ĐỘ<br /> <br /> Nhẵn bóng<br /> <br /> Không nhẵn<br /> <br /> Có<br /> <br /> Không<br /> <br /> Chắc<br /> <br /> Mềm<br /> <br /> Polýp phù nề<br /> <br /> 49<br /> <br /> 3<br /> <br /> 7<br /> <br /> 45<br /> <br /> 1<br /> <br /> 51<br /> <br /> Polýp viêm<br /> <br /> 22<br /> <br /> 24<br /> <br /> 6<br /> <br /> 40<br /> <br /> 17<br /> <br /> 29<br /> <br /> Polýp xơ viêm<br /> <br /> 1<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4<br /> <br /> 1<br /> <br /> 5<br /> <br /> 0<br /> <br /> Polýp tuyến<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 2<br /> <br /> 74<br /> <br /> 31<br /> <br /> 19<br /> <br /> 86<br /> <br /> 23<br /> <br /> 82<br /> <br /> n<br /> <br /> Các polýp có bề mặt sần sùi hoặc mật độ chắc, dạng thùy múi, chủ yếu có phân loại là<br /> polýp viêm và xơ viêm. Polýp phù nề và polýp tuyến thường có bề mặt nhẵn bóng và mật<br /> độ mềm.<br /> KẾT LUẬN<br /> 1. Đặc điểm hình thái của PLMX qua<br /> nội soi.<br /> - PLMX 2 bên chiếm phần lớn (85 BN =<br /> 80,9%).<br /> - Vị trí của polýp: 85 BN (80,9%) có<br /> <br /> polýp xuất phát ≥ 2 vị trí, 65 BN (61,9%)<br /> polýp phát triển từ ngách giữa, 10 BN<br /> (9,5%) polýp Killian.<br /> - Hình thái polýp: thường có bề mặt<br /> nhẵn bóng, mật độ mềm, màu hồng hoặc<br /> vàng nhạt, không có cuống và không chia<br /> <br /> 4<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2012<br /> <br /> nhiều thùy, múi.<br /> 2. Đối chiếu nội soi với MBH.<br /> * Đặc điểm MBH của PLMX:<br /> MBH polýp thường gặp 4 loại: 52 BN<br /> (49,5%) polýp phù nề - BCAT, 46 BN (43,5%)<br /> polýp viêm, 5 BN polýp xơ viêm và 2 BN<br /> polýp quá sản tuyến thanh dịch nhày.<br /> * Đối chiếu hình thái PLMX qua nội soi<br /> với MBH:<br /> - PLMX 1 bên chủ yếu là polýp viêm (13<br /> BN = 65,0%). Trong PLMX 2 bên, polýp phù<br /> nề: 46 BN (54,1%), polýp viêm: 33 BN (38,8%).<br /> - Các polýp có bề mặt sần sùi hoặc mật<br /> độ chắc, dạng thùy, múi, chủ yếu có phân<br /> loại là polýp viêm và xơ viêm<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Hoàng Hải. Đối chiếu lâm sàng và<br /> MBH của PLMX. Luận văn Thạc sỹ Y học. Hà<br /> Nội. 2000.<br /> <br /> 2. Berdal. Histology of polyps, particularly<br /> cellular infiltration: Comparison between different<br /> cell types and serological results. Acta OtoLaryngologica. 1954, 43 (115), pp.60-66.<br /> 3. Ciprandi G, Gelardi M, Russo C et al.<br /> Inflammatory cell types in nasal polyps.<br /> Cytopathology. 2010, 2, pp.201-203.<br /> 4. Couto LG, Fernades AM. Histological aspects<br /> of rhinosinusal polyps. Braz J Otorhinolaryngol.<br /> 2008, 74 (2), pp.207-212.<br /> 5. Fan GK, Wang H, Takenaka H. Eosinophil<br /> infiltration and activation in nasal polyposis. Acta<br /> Oto-Laryngologica. 2007, 127, pp.521-526.<br /> 6. Fokkens W, Lund V, Mullol J. European<br /> position paper on rhinosinusitis and nasal polyps<br /> group. Rhinology. 2007, 20, pp.1-136.<br /> 7. Lee JY, Byun JY, Shim SS, Lee SW.<br /> Outcomes after endoscopic sinus surgery for<br /> unilateral versus bilateral chronic rhinosinusitis<br /> with nasal polyposis. Am J Rhinol Allergy. 2010,<br /> 24 (3), pp.83-89.<br /> <br /> 5<br /> <br />