Luận văn Thạc sĩ Quản lý tài nguyên rừng: Nghiên cứu đặc điểm rừng ngập mặn tại huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

VŨ XUÂN QUÝ

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM RỪNG NGẬP MẶN

TẠI HUYỆN TIÊN YÊN, TỈNH QUẢNG NINH

NGÀNH: QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG

MÃ SỐ: 8620211

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN RỪNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:

NGƢT. PGS. TS. TRẦN NGỌC HẢI

Hà Nội, 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi thực hiện dƣới sự

hƣớng dẫn của: NGƢT. TS Trần Ngọc Hải với đề tài nghiên cứu trong luận văn

“Nghiên cứu đặc điểm rừng ngập mặn tại huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh”.

Đây là đề tài nghiên cứu không giống với các đề tài, luận văn nào trƣớc

đây, do đó không có sự sao chép của bất kì đề tài, luận văn nào. Nội dung của

luận văn đƣợc thể hiện theo đúng quy định, các nguồn tài liệu, tƣ liệu nghiên

cứu và sử dụng trong luận văn đều đƣợc trích dẫn nguồn.

Nếu xảy ra vấn đề gì với nội dung luận văn này, tôi xin chịu hoàn toàn

trách nhiệm theo quy định./.

Hà nội, ngày …. tháng 5 năm 2019

Tác giả

Vũ Xuân Quý

ii

LỜI CẢM ƠN

Ðể hoàn thành luận văn này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận

đuợc rất nhiều sự hƣớng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô giáo, các cơ

quan, cá nhân. Trƣớc hết với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin bày tỏ

lòng cảm ơn chân thành tới: NGƢT.PGS.TS. Trần Ngọc Hải, đã trực tiếp

hƣớng dẫn tôi rất tận tình, chỉ bảo cho tôi những ý tƣởng, kiến thức và kinh

nghiệm quý báu trong nghiên cứu khoa học, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi

trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn.

Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã nhận đƣợc sự chỉ bảo, đóng góp ý

của các thầy cô, các nhà khoa học trong Khoa Quản lý tài nguyên rừng và bạn

bè, đồng nghiệp.

Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Nhà trƣờng, Phòng Ðào

tạo Ðại học và Sau đại học, Ban Lãnh đạo Khoa Quản lý tài nguyên rừng,

Trƣờng Ðại học Lâm nghiệp, cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa, trong

Trƣờng đã dạy cho tôi những kiến thức, kỹ năng quan trọng. Cảm ơn sự giúp

đỡ tạo điều kiện của UBND các xã có RNM, Hạt kiểm lâm huyện Tiên Yên,

UBND huyện Tiên Yên, Chi cục kiểm lâm tỉnh Quảng Ninh đã cung cấp, chia

sẻ nhiều tài liệu và thông tin bổ ích.

Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đối với sự

giúp đỡ, động viên của gia đình, ngƣời thân và bạn bè trong quá trình học tập,

nghiên cứu và thực hiện luận văn.

Hà nội, ngày …. tháng 5 năm 2019 Tác giả

Vũ Xuân Quý

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii

MỤC LỤC ........................................................................................................ iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii

DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

Chƣơng 1 TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ RỪNG NGẬP MẶN 3

1.1. Trên thế giới ........................................................................................... 3

1.1.1. Nghiên cứu thực trạng, đặc điểm phân bố của rừng ngập mặn ..... 3

1.1.2. Nghiên cứu về đặc điểm thành phần loài, cấu trúc của rừng ngập

mặn ............................................................................................................ 5

1.1.3. Nghiên cứu tác động ảnh hưởng đến diện tích và chất lượng RNM6

1.2. Ở Việt Nam ............................................................................................ 8

1.2.1. Nghiên cứu thực trạng, đặc điểm phân bố của rừng ngập mặn ..... 8

1.2.2. Nghiên cứu về đặc điểm thành phần loài, cấu trúc của rừng

ngập mặn ....................................................................................... 11

1.2.3. Nghiên cứu tác động ảnh hưởng đến diện tích và chất lượng RNM13

1.3. Một số kết quả nghiên cứu RNM tại huyện Tiên Yên ......................... 15

1.4. Đánh giá, nhận xét................................................................................ 16

Chƣơng 2 MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG

VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................... 19

2.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 17

2.2. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu ........................................................... 17

2.3. Nội dung và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................. 17

2.3.1. Nội dung nghiên cứu ..................................................................... 17

iv

2.3.2. Phương pháp nghiên cứu .............................................................. 18

Chƣơng 3 ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KT - XH HUYỆN TIÊN YÊN ...... 27

3.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................ 27

3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................... 27

3.1.2. Địa chất, địa hình.......................................................................... 27

3.1.3. Khí hậu và thủy - hải văn .............................................................. 29

3.1.4. Thổ nhưỡng ................................................................................... 33

3.2. Kinh tế - xã hội huyện Tiên Yên .......................................................... 34

3.2.1. Kinh tế ........................................................................................... 34

3.2.2. Xã hội ............................................................................................ 35

3.3. Đánh giá, nhận xét về điều kiện tự nhiên, KT-XH ảnh hƣởng tới phân

bố, diện tích, chất lƣợng và công tác quản lý rừng ngập mặn tại khu vực

nghiên cứu ................................................................................................... 36

Chƣơng 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 38

4.1. Thực trạng RNM tại huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh ..................... 38

4.1.1. Diện tích và phân bố RNM theo đơn vị hành chính ...................... 38

4.1.2. Diện tích và phân bố RNM theo mục đích sử dụng rừng ............. 39

4.1.3. Diện tích và phân bố RNM theo chủ quản lý ................................ 40

4.2. Đặc điểm thành phần loài, cấu trúc quần xã thực vật của RNM ......... 43

4.2.1. Đặc điểm thành phần loài, cấu trúc quần xã thực vật của rừng

ngập mặn tự nhiên ................................................................................... 43

4.2.2. Đặc điểm thành phần loài, cấu trúc quần xã thực vật trong thảm

thực vật nhân tác ..................................................................................... 45

4.2.3. Thành phần loài cây trong quần xã thực vật RNM tại Tiên Yên .. 46

4.3. Đặc điểm cấu trúc của quần xã thực vật rừng ngập mặn ..................... 47

4.3.1. Đặc điểm cấu trúc của quần xã thực vật rừng tự nhiên ngập mặn47

4.3.2. Đặc điểm rừng trồng ngập mặn .................................................... 62

4.4. Những tác động ảnh hƣởng đến diện tích và chất lƣợng RNM ........... 70

v

4.4.1. Biến động về diện tích RNM theo các mốc thời gian.................... 70

4.4.2. Nguyên nhân gây suy giảm diện tích và chất lượng RNM............ 74

4.5. Thực trạng quản lý RNM và đề xuất giải pháp quản lý RNM theo

hƣớng bền vững .................................................................................... 77

4.5.1.Thực trạng quản lý RNM ............................................................... 77

4.5.2. Đề xuất giải pháp quản lý RNM theo hướng bền vững ................ 78

KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ ................................................... 81

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 83

PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT

Từ viết tắt

Nghĩa của từ viết tắt

BĐKH

Biến đổi khí hậu

Cảnh quan

ĐDSH

Đa dạng sinh học

ĐNN

Đất ngập nƣớc

HST

Hệ sinh thái

KT-XH

Kinh tế - xã hội

NN&PTNT

Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

NTTS

Nuôi trồng thủy sản

RNM

Rừng ngập mặn

TN&MT

Tài nguyên và môi trƣờng

UBND

Ủy ban nhân dân

VQG

Vƣờn quốc gia

KBT

Khu bảo tồn

BQL

Ban quản lý

OTC

Ô tiêu chuẩn

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Phân bố diện tích RNM trên Thế giới .............................................. 3

Bảng 1.2. Biến động diện tích RNM thế giới từ 1980 đến 2005 [28] .............. 4

Bảng 1.3. Phân bố diện tích rừng ngập mặn ở Việt Nam ................................. 9

Bảng 1.4. Biến động diện tích RNM ở Việt Nam giai đoạn 1943 - 2000 ........ 9

Bảng 3.1. Nhiệt độ, độ ẩm và lƣợng mƣa trung bình các tháng năm 2017 .... 29

Bảng 4.1. Diện tích RNM huyện Tiên Yên phân theo đơn vị hành chính ...... 38

Bảng 4.2. Diện tích RNM huyện Tiên Yên phân theo mục đích sử dụng rừng40

Bảng 4.3. Diện tích RNM huyện Tiên Yên phân theo chủ thể quản lý .......... 41

Bảng 4.4. Thành phần loài cây trong RNM tại Tiên Yên ............................... 46

Bảng 4.5. Các đặc trƣng của rừng tự nhiên ngập mặn .................................... 47

Bảng 4.6. Mô phỏng phân bố N/Do theo 3 phân bố khảo sát ......................... 50

Bảng 4.7. Tổng hợp mô hình phân bố N/Do đƣợc chọn của RNM tự nhiên .. 51

Bảng 4.8. Mô phỏng phân bố N/Hvn theo 3 hàm phân bố khảo sát ............... 53

Bảng 4.9. Tổng hợp mô hình phân bố N/Hvn đƣợc chọn của RNM tự nhiên 54

Bảng 4.10. Kết quả khảo sát tƣơng quan của 10 OTC rừng ngập mặn tự nhiên56

Bảng 4.11. Tổ thành thực vật các ô tiêu chuẩn điều tra .................................. 58

Bảng 4.12. Đặc điểm chất lƣợng cây rừng của rừng ngập mặn tự nhiên........ 59

Bảng 4.13. Đặc điểm cây tái sinh .................................................................... 61

Bảng 4.14. Một số chỉ tiêu tăng trƣởng của rừng trồng ngập mặn ................. 62

Bảng 4.15. Mô hình quy luật phân bố N/Do đƣợc chọn của rừng trồng ngập mặn .................................................................................................................. 64

Bảng 4.16. Mô hình phân bố N/Hvn đƣợc chọn của rừng trồng ngập mặn .... 65

Bảng 4.17. Kết quả khảo sát tƣơng quan của 5 OTC rừng trồng ngập mặn ... 67

Bảng 4.18. Đặc điểm chất lƣợng cây rừng của rừng trồng ngập mặn ............ 69

Bảng 4.19. Biến động diện tích rừng ngập mặn khu vực nghiên cứu ............. 70

Bảng 4.20. Nguy cơ ngập với tỉnh Quảng Ninh theo các kịch bản nƣớc biển dâng ................................................................................................................. 76

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 4.1. Hiện trạng Diện tích RNM huyện Tiên Yên……………………...42

Hình 4.2. Phân bố lý thực nghiệm N/Do của khu vực nghiên cứu ................... 52

Hình 4.3. Phân bố lý thực nghiệm N/Hvn của khu vực nghiên cứu ................. 55

Hình 4.4. Đồ thị tƣơng quan Hvn/Do của khu vực nghiên cứu......................... 57

Hình 4.5. Phân bố thực nghiệm N/Do của rừng trồng ngập mặn năm 2014...64

Hình 4.6. Phân bố thực nghiệm N/Do của rừng trồng ngập mặn năm 2010 ... 65

Hình 4.7. Phân bố thực nghiệm N/Hvn của rừng trồng ngập mặn năm 2014 . 66

Hình 4.8. Phân bố thực nghiệm N/Hvn của rừng trồng ngập mặn năm 2010.66

Hình 4.9. Đồ thị tƣơng quan Hvn/Do của rừng trồng ngập mặn năm 2014 .... 68

Hình 4.10. Đồ thị tƣơng quan Hvn/Do của rừng trồng ngập mặn .................... 69

năm 2010 .................................................................................................................. 69

Hình 4.11. Diện tích rừng ngập mặn biến động giai đoạn 2015 – 2018 .......... 73

1 ĐẶT VẤN ĐỀ

Rừng ngập mặn (RNM) đóng vai trò rất quan trọng việc giảm thiểu tác

hại của sóng, bão lụt; điều hòa khí hậu, tích tụ các bon; ngăn ngừa xói mòn và

mở rộng diện tích đất bồi; hạn chế xâm nhập mặn; phân hủy chất thải, giảm

thiểu ô nhiễm môi trƣờng cửa sông, ven biển; duy trì tính đa dạng sinh học và

nguồn dinh dƣỡng giàu có đảm bảo cho sự phát triển của các loài sinh vật

ngay trong RNM; duy trì nguồn lợi thủy sản tiềm tàng và là nơi nuôi dƣỡng

các nguồn hải sản. Tổng diện tích RNM trên thế giới ƣớc tính khoảng 15,7

triệu ha, các nƣớc Đông Nam Á chiếm tới 30% tổng diện tích RNM toàn cầu

(FAO, 2010) [29]

Tại Việt Nam, RNM đƣợc xem là loại tài nguyên có giá trị cao, cung cấp

nhiều dịch vụ hệ sinh thái quan trọng nhƣ lƣu trữ các bon, cung cấp gỗ củi,

môi trƣờng sống cho nhiều loài sinh vật biển, giúp duy trì ổn định bờ biển và

kiểm soát xói lở bờ biển... Tuy vậy diện tích RNM bị suy giảm mạnh theo

thời gian từ 408.500 ha (1943) xuống 290.000 ha (1962), 252.000 ha (1982),

155.290 ha (2000). Sau 60 năm, từ năm 1943 đến 2003, RNM của Việt Nam

đã giảm 4/5 diện tích. Phong trào nuôi tôm, các dự án phát triển các khu công

nghiệp và đô thị ven biển là một trong các nguyên nhân chính gây suy giảm

diện tích RNM, nhất là từ năm 1985 đến nay (IUCN, 2012) [33].

Huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh trƣớc đây có tổng diện tích khoảng

6.000 ha RNM, hệ sinh thái RNM ở Tiên Yên đƣợc coi là điển hình của khu

vực phía bắc Việt Nam. RNM tự nhiên tại địa phƣơng trƣớc đây có chất

lƣợng rừng tốt, rất phong phú về số lƣợng loài cây và là nơi cƣ trú của các

loài thủy sinh có giá trị kinh tế cao. Các khu RNM đã đem lại nguồn lợi

phong phú và là nguồn tạo sinh kế tốt cho ngƣời dân địa phƣơng. Tuy nhiên,

từ năm 1992 nuôi trồng thủy sản đƣợc xác định là ngành kinh tế mũi nhọn của

huyện, nhiều diện tích RNM đã đƣợc cho thuê hoặc cấp cho các hộ dân trong

2 xã và các doanh nghiệp để tạo nên những ô, đầm nuôi trồng thủy sản. Cùng

với việc phá rừng đắp đầm, nhân dân trên địa bàn còn khai thác cây làm củi,

đẽo vỏ cây để nhuộm lƣới chài... đã làm diện tích RNM suy giảm rất nhanh cả

về diện tích (50% - 60%) và chất lƣợng. Sau một thời gian sản xuất kinh

doanh, do hiệu quả kinh tế thấp nên nhiều diện tích ô, đầm nuôi trồng thủy

sản đã bị bỏ hoang (khoảng 1.000ha).

Do phƣơng thức quản lý và sử dụng chƣa thật hiệu quả, RNM đang chịu

nhiều sức ép và những tác động tiêu cực. Ở nhiều nơi trong huyện, RNM tự

nhiên đã và đang bị suy giảm cả về số lƣợng và chất lƣợng, trong khi diện tích

rừng trồng ngập mặn tăng không nhiều. Vì vậy công tác quản lý, bảo vệ và

mở rộng diện tích RNM tại các khu vực ven biển là nhu cầu cấp thiết và có

nhiều ý nghĩa trong chắn sóng, lấn biển, duy trì các dịch vụ hệ sinh thái, bảo

vệ khu vực ven biển khỏi các tai biến thiên nhiên, nhất là trong bối cảnh biến

đổi khí hậu và đặc biệt là nƣớc biển dâng sẽ có những tác động tiêu cực, theo

dự báo là rất mạnh tới Việt Nam. Mục tiêu cuối cùng của công tác này là bảo

tồn và phát triển bền vững tài nguyên, bảo vệ các giá trị môi trƣờng, đồng thời

đáp ứng đƣợc nguyện vọng và nhu cầu của con ngƣời đối với nguồn lợi mà

RNM đem lại, hƣớng tới phát triển bền vững.

Nhận thức đƣợc vai trò, ý nghĩa và đặc điểm sinh thái của RNM tại khu

vực nghiên cứu, từ đó làm cơ sở khoa học để triển khai công tác quản lý, bảo

vệ, phục hồi và nâng cao chất lƣợng RNM tự nhiên, mở rộng diện tích rừng

trồng ngập mặn. Đặc biệt lợi dụng vào khả năng tái sinh tự nhiên của RNM có

hiệu quả, bên cạnh việc đầu tƣ cho trồng rừng mới và tái trồng RNM, đồng

thời đáp ứng mục tiêu thích ứng với BĐKH và phát triển rừng bền vững. Xuất

phát từ thực tiễn trên, học viên chọn hƣớng nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ

của mình là “Nghiên cứu đặc điểm rừng ngập mặn tại huyện Tiên Yên, tỉnh

Quảng Ninh”.

3 Chƣơng 1

TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ RỪNG NGẬP MẶN

1.1. Trên thế giới

Từ lâu các ngành khoa học đã quan tâm nghiên cứu về đất ngập mặn cũng

nhƣ RNM trên nhiều lĩnh vực vì những giá trị to lớn về sinh học, sinh thái và

kinh tế xã hội của vùng ven biển. Một số lĩnh vực đã đƣợc nghiên cứu nhƣ:

1.1.1. Nghiên cứu thực trạng, đặc điểm phân bố của rừng ngập mặn

Nghiên cứu của Saenger. P, (2002) [37] RNM phân bố chủ yếu ở vùng xích đạo và vùng nhiệt đới của hai bán cầu (giữa vĩ độ 23oN và 23oS), thƣờng

ở bờ biển liên tục, chuỗi đảo chạy dài liên tục và dòng hải lƣu ấm đem theo

mầm cây từ các vùng RNM phong phú đến khu vực lạnh hơn. Rừng ngập mặn

trên thế giới có phân bố ở 124 quốc gia và các vùng miền. Rừng ngập mặn

chiếm khoảng 1% diện tích rừng trên bề mặt thế giới và xuất hiện ở khoảng

75% bờ biển nhiệt đới trên toàn thế giới.

Nghiên cứu của FAO (2007) [28], thì tổng diện tích RNM của các vùng

trên thế giới là 15.231 nghìn ha. Vùng có nhiều RNM nhất là Châu Á chiếm

38,5% diện tích RNM của thế giới, vùng có ít nhất là Châu Đại Dƣơng chiếm

12,9 %. Chi tiết xem Bảng bên dƣới:

Bảng 1.1. Phân bố diện tích RNM trên Thế giới năm 2005

STT

Vùng phân bố

Tỷ lệ (%)

1 Châu Á 2 Châu Phi 3 Bắc và Trung Mỹ 4 Châu Đại Dƣơng 5 Nam Mỹ

Tổng

Diện tích (nghìn ha) 5.858 3.160 2.263 1.972 1.978 15.231

38,5 20,7 14,9 12,9 13,0 100

(Nguồn FAO, 2007, Diện tích rừng ngập mặn trên thế giới)

4 Theo Giri và cộng sự (2015) [30]. Từ năm 2000 – 2012 có khoảng

92.135ha diện tích RNM bị mất ở khu vực Nam Á, trong khi đó diện tích

RNM trồng đƣợc khoảng 80.461 ha, nhƣ vậy diện tích trồng không bù đắp

đƣợc cho diện tích RNM bị mất đi.

Ngày nay, diện tích RNM đang ngày càng bị thu hẹp do tác động của

biến đối khí hậu và sức ép dân số.

Bảng 1.2. Biến động diện tích RNM thế giới từ 1980 đến 2005

1980

1990

2000

2005

Biến động từ 1980 đến 1990

Biến động từ 1990 đến 2000

Biến động từ 2000 đến 2005

Khu vực

Giảm

(%)

Giảm

(%)

Giảm

(%)

1000 ha 3.670 7.769 2.951 2.181 2.222 18.793

1000 ha 3.428 6.741 2.592 2.090 2.073 16.924

-242 -1028 -359 -91 -149 -1.869

-6,6 -13,2 -12,2 -4,2 -6,7 -9,9

1000 ha 3.218 6.163 2.352 2.012 1.996 15.741

-210 -578 -240 -78 -77 -1.183

1000 ha 3.160 -6,1 5.858 -8,6 2.263 -9,3 1.972 -3,7 -3,7 1.978 -7,0 15.231

-58 -305 -89 -40 -18 -510

-1,8 -4,9 -3,8 -2,0 -0,9 -3,2

Châu Phi Châu Á Bắc và Trung mỹ Châu Đại Dƣơng Nam Mỹ Thế giới

(Nguồn FAO, 2007, Diện tích rừng ngập mặn trên thế giới)

Sự suy giảm diện tích RNM đã đƣợc ghi nhận trong nghiên cứu của

FAO (2007) [28]. Báo cáo này đã chỉ ra rằng trong khoảng thời gian từ 1980

– 2005 diện tích RNM trên thế giới có nhiều biến động lớn cả về diện tích

RNM (Bảng 1.2). Tổng số diện tích RNM trên toàn thế giới từ năm 1980 là

18,8 triệu ha, năm 1990 đã giảm xuống còn 16,9 triệu ha (giảm 9,9% so với

năm 1980), năm 2000 đã giảm xuống còn 15,7 triệu ha (giảm 7% so với năm

1990), năm 2005 đã giảm xuống còn 15,2 triệu ha (giảm 3,2% so với năm

2000). Từ năm 1980 đến năm 2005 diện tích RNM trên thế giới giảm 3,6 triệu

ha. Diện tích RNM giảm nhiều nhất là khu vực Châu Á, giảm 1,9 triêu ha so

với năm 1980.

Cùng với sự suy giảm về diện tích thì chất lƣợng RNM cũng bị suy

5 giảm. Theo Hamilton. SE, Casey. D (2016) [31]. Thì ƣớc tính tốc độ suy thoái

RNM toàn cầu khoảng 0,16% - 0,39%/năm. Đặc biệt, khu vực Đông Nam Á

có sự suy giảm RNM lớn nhất, với tốc độ khoảng 3,58% - 8,08%/năm.

Những nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm diện tích và chất lƣợng

RNM do áp lực dân số cao, sự chuyển đổi quy mô lớn diện tích RNM sang

nuôi trồng thuỷ sản (NTTS), khu công nghiệp, khu chế xuất, đất nông nghiệp,

xây dựng cơ sở hạ tầng, khu đô thị và du lịch, cũng nhƣ ô nhiễm môi trƣờng

và các thảm hoạ tự nhiên.

1.1.2. Nghiên cứu về đặc điểm thành phần loài, cấu trúc của rừng ngập mặn

Nghiên cứu về đặc điểm thành phần loài, cấu trúc các quần xã thực vật

RNM đã thu hút đƣợc sự quan tâm đặc biệt của nhiều nhà khoa học do các giá

trị và vai trò của RNM đem lại, các nhà khoa học đã nghiên cứu về lĩnh vực

này nhƣ:

Mohammad Ali Zahed và cộng sự (2010)[34] đã nghiên cứu về hệ sinh

thái RNM, nghiên cứu đã cho biết có hơn 60 loài cây ngập mặn thực thụ trên

thế giới; trong đó quan trọng nhất là các chi Rhizophora, Avicennia,

Bruguiera và Sonneratia. Tuy nhiên, chỉ có hai loài Đƣớc đƣợc tìm thấy trong

rừng ngập mặn Iran, Avicennia marina (Forssk.) Vierh. (họ Avicenniaceae)

và Rhizophora macrunata Lam. (họ Rhizophoraceae).

Perera và cộng sự (2013) [35] nghiên cứu của về thực vật RNM ở cửa

sông Kala Oya thuộc bờ biển phía tây bắc Sri Lanka, đã xác định cấu trúc

thực vật bằng cách sử dụng số liệu thu thập đƣợc về đa dạng loài thực vật,

mật độ, vùng đáy, diện tích lá và chiều cao cây. Sinh khối (tổng sinh khối trên

và dƣới mặt đất) của cây ngập mặn đƣợc ƣớc lƣợng bằng phƣơng pháp tƣơng

quan và năng suất sơ cấp tổng thể đƣợc tính bằng cách sử dụng chỉ số diện

tích lá đo bằng cảm biến bức xạ mặt đất. Tổng cộng có 8 loài cây ngập mặn

thực sự đã đƣợc phát hiện trong khu vực và mật độ cao nhất cho Rhizophora

6 mucronata (528 cây/ha), tiếp theo là Excoecaria agallocha (447 cây/ha) và

Lumnitzera racemosa (405 cây/ha).

Hema Gupta và M. Ghose (2014) [32] đã nghiên cứu cấu trúc và sinh

khối RNM ở Đảo Lothian thuộc Khu dự trữ Sinh quyển Sundarbans. 21 loài

thực vật, trong đó có 13 loài thực vật ngập mặn thực thụ và 8 loài tham gia

đƣợc ghi nhận tại 40 điểm nghiên cứu phân bố ngẫu nhiên trên đảo. Nhìn

chung, RNM ở đây đƣợc chi phối bởi các cây nhỏ; chỉ có 2,7% số cây có

đƣờng kính thân vƣợt quá 10 cm và 2,6% vƣợt quá chiều cao 6 m. Mật độ cây

dao động từ 4.723 cây/ha đến 23.751 cây/ha. Sinh khối trên mặt đất thấp và

dao động từ 8,9 tấn/ha đến 50,9 tấn/ha.

Day. C., Coronado-Molina, E. J.W (2004) [27] nghiên cứu cấu trúc và

sinh khối cây ngập mặn ở một khu RNM lùn trong Vƣờn Quốc gia

Everglades, Florida, nghiên cứu đã cho biết đặc điểm cấu trúc của RNM ở

đây tƣơng đối đơn giản với chiều cao cây dao động từ 0,9 đến 1,2 mét và mật

độ cây dao động từ 7.062 đến 23.778 thân/ha. Một quan hệ tuyến tính đƣợc

phát triển để ƣớc lƣợng lá, nhánh, gốc rễ và tổng sinh vật trên mặt đất loài

Rhizophora lùn. Tổng sinh khối trên mặt đất của loài này đƣợc ƣớc tính dao

động từ 7,9 đến 23,2 tấn/ha. Rhizophora mangle đóng góp 85% tổng sinh khối

cây trồng đứng. Conocarpus erectus L., 1753, Laguncularia racemosa (L.)

C.F.Gaertn., 1807, và Avicennia germinans đóng góp phần sinh khối còn lại.

1.1.3. Nghiên cứu tác động ảnh hưởng đến diện tích và chất lượng rừng

ngập mặn

Nghiên cứu các nhân tố sinh thái ảnh hƣởng tới sự hình thành và phát

triển RNM có nhiều tác giả đề cập đến. Theo V. J. Chapman (1975) [38] có 7

yếu tố sinh thái cơ bản ảnh hƣởng tới sự phát triển của RNM là: nhiệt độ, thế

nền đất bùn, độ mặn, thuỷ triều, dòng chảy hải lƣu, sự bảo vệ, biển nông.

Có một số công trình nghiên cứu về lƣợng mƣa, nhiệt độ ảnh hƣởng đến

7 sự sinh trƣởng và phát triển của cây ngập mặn V. J. Chapman (1975) [26], P.B.

Tomlinson (1986) [39] cho rằng nhiệt độ là nhân tố quan trọng ảnh hƣởng đến

sự sinh trƣởng và phân bố RNM. Cây ngập mặn sinh trƣởng tốt ở môi trƣờng

có nhiệt độ ấm, nhiệt độ của tháng lạnh nhất không dƣới 20ºC, biên độ nhiệt

theo mùa không vƣợt quá 10ºC. P.Saenger và cộng sự (1983) (Trích dẫn tài

liệu Nguyễn Hoàng Trí, 1999) [22] đã giải thích sự có mặt của RNM ở một

vùng nào đó tuỳ thuộc vào nhiệt độ không khí và nhiệt độ nƣớc. A.N. Rao

(1986) [36] nhận định rằng trong các nhân tố khí hậu thì lƣợng mƣa là nhân tố

quan trọng với vai trò cung cấp nguồn nƣớc ngọt cho cây ngập mặn tăng

trƣởng và phát triển tốt nhất ở nơi có lƣợng mƣa đầy đủ.

Trong các nhân tố sinh thái thì độ mặn là nhân tố quan trọng nhất ảnh

hƣởng tới tăng trƣởng, tỷ lệ sống, phân bố các loài. De Hann (1931) (Trích

dẫn từ Aksornkoae, 1993) [25] cho rằng RNM tồn tại phát triển ở nơi có độ

mặn từ 10- 30‰ và các tác giả đã chia thực vật ngập mặn thành hai nhóm:

nhóm phát triển ở độ mặn từ 10-30‰ và nhóm phát triển ở độ mặn từ 0-10‰

Yếu tố giới hạn sự phân bố của RNM là sự thiếu vắng muối trong đất và

nƣớc. Mỗi loại cây ngập mặn chịu đựng một độ mặn nhất định. Khi độ mặn

trong đất tăng và tầng bùn giảm thì cây còi cọc, cành ngắn, lá nhỏ và dày hơn

theo A.N. Rao (1986) [36]. Nhiều nghiên cứu cho thấy, cây ngập mặn có thể

tồn tại đƣợc trong nƣớc ngọt một thời gian nào đó, nhƣng sinh trƣởng của cây

giảm dần, sau vài tháng nếu không đƣợc cung cấp một lƣợng muối thích hợp

thì cây sinh trƣởng kém, lá cây có nhiều chấm đen và vàng do sắc tố bị phân

huỷ, lá sớm rụng. Hầu hết các cây ngập mặn đều sinh trƣởng tốt ở môi trƣờng

nƣớc có độ mặn từ 25-50% độ mặn nƣớc biển. Khi độ mặn càng cao thì sinh

trƣởng của cây càng kém, sinh khối của rễ, thân và lá đều thấp dần, lá sớm

rụng (Trích dẫn tài liệu Nguyễn Hoàng Trí, 1999) [22].

Khi nghiên cứu sự sinh trƣởng của loài Trang (Kandelia candel) liên

8 quan đến độ mặn của môi trƣờng theo P.Lin và X.M. Wei,1980 (Trích dẫn tài

liệu A.N. Rao, 1986) [36] đã nhận thấy chúng phát triển tốt ở nơi có nồng độ

muối từ 7,5- 21,2‰. Nhiều tác giả cho rằng đất là nhân tố chính giới hạn sự

tăng trƣởng và phân bố cây ngập mặn (Gledhill, 1963; Giglioli và King, 1966;

Clark và Hannonn, 1967; S. Aksornkoae và cộng sự, 1985) (Trích dẫn tài liệu

Aksornkoae, 1993) [25].

Aksornkoae. S (1993) [25] nghiên cứu đất ngập mặn ở Thái Lan, những

nơi đất có độ PH từ 6,5 – 8; độ mặn của đất từ 3,3 – 17,3 ‰ tác giả cũng đã

chia đất làm ba loại: loại có độ mặn thấp dƣới 5‰, loại có độ mặn trung bình

từ 5-10‰ và loại có độ mặn cao trên 15‰. Trong khi đó, kết quả nghiên cứu

tính chất lý hoá đất RNM ở Sudarbans - Ấn Độ của J.K. Choudhury (1994)

[39] cho thấy đất ở tầng 0-15cm có tỷ lệ cát từ 15,25 - 49,25%, độ PH: 7-8, N:

0,02-0,09%, P: 0,1-0,2%, CaO: 0-6%, C: 0,5-1,0%.

1.2. Ở Việt Nam

Việt Nam là nƣớc có khí hậu nhiệt đới với đƣờng bờ biển kéo dài nên

có điều kiện thuận lợi cho RNM sinh trƣởng và phát triển. Với vai trò và lợi

ích to lớn của RNM đem lại cho cuộc sống con ngƣời nên đã thu hút đƣợc

nhiều nhà khoa học Việt Nam nghiên cứu về RNM. Các nghiên cứu đã làm

sang tỏ một phần về thực trạng, đặc điểm phân bố, cấu trúc và một số nhân tố

ảnh hƣởng đến sinh trƣởng và phát triển của RNM.

1.2.1. Nghiên cứu thực trạng, đặc điểm phân bố của rừng ngập mặn

Nghiên cứu tổng quan RNM của Đỗ Đình Sâm và cộng sự (2005) [17]

đã xây dựng nên bản đồ phân bố RNM Việt Nam. Theo đó, ở Miền nam Việt

Nam có khoảng 70 % tổng diện tích rừng ngập mặn ven biển (từ đèo Hải Vân

tới mũi Cà Mau). Diện tích RNM Việt Nam trƣớc chiến tranh vào khoảng

408.500ha. Đến năm 1962, diện tích RNM giảm xuống còn 290.000ha (giảm

30%). Năm 1982, sau 20 năm còn 252.000ha (giảm 14% so với năm 1962)

9 nhƣng chỉ trong vòng 17 năm từ năm 1982 đến 1999 diện tích RNM bị giảm

tới 62%. Tính đến tháng 12/2001 thì Việt Nam có tổng diện tích RNM

khoảng 155.290ha, chênh lệch so với số liệu kiểm kê rừng toàn quốc tháng

12/1999 (156.608ha). Trong đó diện tích RNM tự nhiên chỉ có 32.402ha

chiếm 21%, diện tích RNM trồng 122.892ha chiếm 79%.

Bảng 1.3. Phân bố diện tích rừng ngập mặn ở Việt Nam

STT

Vùng phân bố

1 Miền Bắc 2 Miền Nam Tổng

Diện tích (ha) 46.811 108.749 155.290

Tỷ lệ (%) 30,1 69,9 100

(Nguồn: Đỗ Đình Sâm và cs, 2005)

Theo kết quả kiểm kê rừng toàn quốc (Quyết định số 03/2001/QĐ/TTg

của Thủ tƣớng chính phủ ký ngày 5/1/2001) diện tích RNM Việt Nam tính

đến ngày 21/12/1999 là 156.608 ha. Trong đó diện tích RNM tự nhiên là

59.732 ha chiếm 38,1% và diện tích RNM trồng là 96.876 ha chiếm 61,95%.

Theo nhiều tài liệu thống kê cho thấy, diện tích RNM của Việt Nam đã

có sự suy giảm rõ rệt trong giai đoạn từ 1943 – 2000. Chi tiết xem Bảng 1.4

(trích dẫn theo Nguyễn Hồng Hạnh, Phạm Hồng Tính, 2017) [3].

Bảng 1.4. Biến động diện tích RNM ở Việt Nam giai đoạn 1943 - 2000

Theo Quyết định số 911/QĐ-BNN-TCLN ngày 19/3/2019 về công bố

hiện trạng rừng toàn quốc năm 2018. Thì diện tích rừng trên đất ngập nƣớc

của Việt Nam là 225.802 ha, chiếm 1,56% diện tích rừng toàn quốc.

10 Lê Công Khanh (1986) [9] đã mô tả các đặc điểm sinh học để phân biệt

các chi, các họ cây có trong RNM. Tác giả đã xếp 57 loài cây ngập mặn vào

bốn nhóm dựa vào tính chất ngập nƣớc và độ mặn của nƣớc: nhóm mọc trên

đất bồi ngập nƣớc mặn (độ mặn của nƣớc từ 15-32‰) có 25 loài, trong đó có

Đƣng, Cóc trắng; nhóm sống trên đất bồi ít ngập nƣớc lợ có 12 loài.

Phùng Trung Ngân và Châu Quang Hiền (1987) [13] đã đề cập đến 7

kiểu thảm thực vật ngập mặn ở Việt Nam: rừng Mắm hoặc Bần, rừng Đƣớc

thuần loài, rừng Dừa nƣớc, rừng hỗn hợp vùng triều bình thƣờng, rừng Vẹt -

Giá vùng đất cao, rừng Chà là - Ráng đại và trảng thoái hoá.

Phan Nguyên Hồng (1991) [5] đã dựa vào các yếu tố địa lý, khảo sát

thực địa và ảnh viễn thám một số năm, đã chia RNM Việt Nam ra làm 4 khu

vực và 12 tiểu khu

- Khu vực I: Ven biển Đông Bắc, từ mũi Ngọc đến mũi Đồ Sơn. Trong

khu vực này có 3 tiểu khu phân bố RNM đƣợc xác định nhƣ sau: Tiểu khu 1:

Từ Móng Cái đến Cửa Ông; Tiểu khu 2: Từ Cửa Ông đến Cửa Lục; Tiểu khu

3: Từ Cửa Lục đến Đồ Sơn

- Khu vực II: Ven biển Đồng bằng sông Hồng, từ Đồ Sơn đến Lạch

Trƣờng. Khu vực này đƣợc chia ra thành 2 tiểu khu: Tiểu khu 1: Từ Đồ Sơn

đến cửa sông Văn Úc; Tiểu khu 2: Từ cửa sông Văn Úc đến Lạch Trƣờng.

- Khu vực III: Ven biển Trung Bộ, từ mũi Lạch Trƣờng đến mũi Vũng

Tàu. Khu vực này đƣợc chia ra 3 tiểu khu: Tiểu khu 1: Từ Lạch Trƣờng tới

mũi Ròn; Tiểu khu 2: Từ mũi Ròn đến đèo Hải Vân; Tiểu khu 3: Từ đèo Hải

Vân đến Vũng Tàu.

- Khu vực IV: Ven biển Nam Bộ, từ mũi Vũng Tàu đến mũi Nải (Hà

Tiên). Khu vực này đƣợc chia thành 4 tiểu khu: Tiểu khu 1: Từ Vũng Tàu

đến cửa sông Soài Rạp (ven biển Đông Nam Bộ); Tiểu khu 2: Từ cửa sông

Soài Rạp đến cửa sông Mỹ Thanh (ven biển Đồng bằng sông Cửu Long);

Tiểu khu 3: Từ cửa sông Mỹ Thanh đến cửa sông Bảy Háp (tây nam bán đảo

11 Cà Mau); Tiểu khu 4: Từ cửa sông Bảy Háp tới mũi Nải (Hà Tiên)

Nguyễn Hoàng Trí (1999) [22], Phan Nguyên Hồng và cộng sự (1999)

[6] cho rằng Đƣng không có ở miền Bắc Việt Nam, chỉ có ở ven biển miền

Trung và Nam Bộ. Quần xã Đƣng tiên phong ở phía Tây bán đảo Cam Ranh,

gặp ở phía trong quần xã Mắm trắng, Bần trắng trên đất ngập triều trung bình.

Cóc trắng gặp ở cả ba miền, trên vùng đất cao ngập triều không thƣờng

xuyên, nền đất tƣơng đối chặt. Vẹt đen không có ở miền Bắc, gặp ở vùng

nƣớc lợ ở miền Nam. Trang phân bố từ Bắc vào Nam, chịu đƣợc biên độ nhiệt

khá khắc nghiệt, hiện đƣợc trồng nhiều ở miền Bắc.

1.2.2. Nghiên cứu về đặc điểm thành phần loài, cấu trúc của rừng ngập mặn

Phan Nguyên Hồng (1999) [5] thống kê đƣợc 106 loài cây ngập mặn,

vùng ven biển Nam Bộ có 100 loài, vùng ven biển Trung Bộ có 69 loài, ven

biển Bắc Bộ có 52 loài. Thành phần của thảm thực vật tự nhiên ở vùng cửa sông

thƣờng gồm những loài cây nƣớc lợ (chịu đƣợc môi trƣờng nƣớc lợ), điển hình

là các loài Bần trắng (Sonneratia alba J.E.Smith.), Bần Chua (Sonneratia

caseolaris (L.) Engl.), Vẹt Khang (Bruguiera sexangula (Lour.) Poir.), Dừa

nƣớc (Nypa fruticans Wurm) là những loài chỉ thị cho môi trƣờng nƣớc lợ

Kết quả điều tra vùng ngập mặn thuộc VQG Bái Tử Long của tác giả

Phạm Khánh Linh, Đỗ Thị Xuyến (2009) [11] ghi nhận 49 loài thực vật,

thuộc 44 chi, 28 họ thực vật bậc cao có mạch. Trong số 49 loài này có 7 loài

cây ngập mặn thực thụ và 42 loài cây tham gia hay di cƣ vào rừng ngập mặn.

Các loài cây thƣờng gặp là Sú (Aegiceras corniculatum (L.) Blanco), Trang

(Kandelia candel (L.) Druce), Đƣớc vòi (Rhizophora Stylosa Griff.), Vẹt dù

(Bruguiera gymnorrhiza L. (Lam.). Nguồn tài nguyên cây có ích bao gồm các

loài cây thuốc (39 loài), cho gỗ (10 loài), làm rau ăn (5 loài), làm thức ăn gia

súc (4 loài) và một số loài cho các công dụng khác.

12 Viên Ngọc Nam và cộng sự (2016) [12] kết quả nghiên cứu cho thấy:

Loài có số lƣợng cây nhiều là Dà quánh với 325 cây chiếm 27,08% tổng số

cây điều tra và Đƣớc có 224 cây chiếm 18,67% tổng số cây điều tra, cao

hơn nhiều so với các loài còn lại. Loài có tần số xuất hiện cao là Dà

quánh với tần số xuất hiện là 15,03% và Đƣớc có tần số xuất hiện là

14,45%. Loài có tổng lƣợng tiết diện ngang cao là Mấm trắng (24,32%)

và Đƣớc (23,40%). Tuy số lƣợng cây và tần số xuất hiện của loài Dà

quánh là cao nhất nhƣng IV% của Dà quánh (17,42%) vẫn thấp hơn

IV% của Đƣớc (18,84%). Nguyên nhân vì Dà quánh có tổng tiết diện

ngang thấp hơn nhiều so với Đƣớc, trong khi đó số lƣợng loài và tần

số xuất hiện thì cao hơn Đƣớc không nhiều. Do vậy IV% cao phụ thuộc

vào cả 3 chỉ tiêu: Số lƣợng loài, tần số xuất hiện và tiết diện ngang. Tổ thành

loài: Số loài xuất hiện tại khu vực nghiên cứu là 14 loài, trong đó có 6 loài

chiếm ƣu thế tham gia vào công thức tổ thành với IV% lớn hơn 5% bao

gồm: Đƣớc, Dà quánh, Mấm trắng, Cóc trắng, Bần trắng và Giá.

Vũ Mạnh Hùng và cộng sự (2013) [8] khi nghiên cứu cấu trúc phân tầng

của rừng phòng hộ ven biển phía Bắc đã cho biết trong hệ thống RNM, sự

phân tầng thƣờng diễn ra nhƣ sau: Ở độ cao 4 – 8 m chủ yếu là Bần (S.

caseolaris) tập trung phân bố thành dải dọc theo các con sông, lạch trong

rừng ngập mặn, hay phân bố rải rác xen trong quần xã Trang (K. obovata)

trồng 4-10 tuổi. Ở độ cao 2 - 4 m: Đây là tầng cây chính ở khu vực với nhiều

loài phân bố ở tầng cây này nhƣ Đƣớc (Rhizophora stylosa), Mắm biển

(Avicennia marina), Trang (K. obovata), Vẹt dù (Bruguiera gymnorrhiza), ...

Ở độ cao 1 – 2 m: Tầng cây này cũng chiếm thị phần khá lớn với sự phân bố

của một số loài cây ngập mặn chính nhƣ Đƣớc, Cóc vàng, Sú, Trang trong các

sinh cảnh tự nhiên. Ở độ cao dƣới 1m: Tầng cây này thƣờng phân bố dƣới tán

cây ngập mặn, đó là những cây con tái sinh, Ráng

13 Vũ Đoàn Thái (2011) [18] đã nghiên cứu RNM tại xã Đại Hợp (Kiến

Thuỵ, Hải Phòng). Nghiên cứu cho biết rừng nằm sát đê biển, có chiều rộng

670 m gồm hai loài Bần chua (Sonneratia caseolaris) và Trang (Kandelia

obovata). Cây Bần chua có chiều cao trung bình 4,6 m; đƣờng kính thân 14,9

cm; mật độ 1.351cây/ha và tỷ lệ che phủ là 93%. Cây Trang có chiều cao

trung bình 1,65 m; đƣờng kính thân 9,1cm; mật độ 16.100 cây/ha và độ che

phủ 92%.

Nguyễn Đức Hùng (2018) [7] đã nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải

pháp nâng cao hiêu quả quản lý RNM tại Thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh

đã cho biết đặc điểm chủ yếu của RNM tự nhiên phục hồi bao gồm 7 loài cây

chính: Đƣớc vòi, Sú, Mắm biển, Bần chua, Cóc vàng, Giá và Vẹt dù.

Nghiên cứu đặc điểm thành phần loài,cấu trúc RNM là một trong những

mảng nghiên cứu lớn vì nó luôn biến đổi theo không gian và thời gian. Những

nghiên cứu này rất cần thiết và có ý nghĩa khoa học cho công tác trồng, quản

lý bảo vệ và phục hồi, phát triển RNM.

1.2.3. Nghiên cứu tác động ảnh hưởng đến diện tích và chất lượng RNM

Trong luận án tiến sỹ khoa học sinh học “Sinh thái thảm thực vật rừng

ngập mặn Việt Nam” của Phan Nguyên Hồng (1991) [5] đã đề cập đến vấn đề

phân bố, sinh thái, sinh khối… RNM Việt Nam. Theo tác giả thì:

- Số loài cây ngập mặn ở miền Bắc Việt Nam ít hơn và có kích thƣớc cây

bé hơn ở miền Nam vì có nhiệt độ thấp trong mùa đông.

- Vùng ít mƣa số lƣợng loài và kích thƣớc cây giảm.

- Khi điều kiện khí hậu và đất không có sự khác biệt lớn thì vùng có chế

độ bán nhật triều cây sinh trƣởng tốt hơn vùng có chế độ nhật triều.

- Độ mặn là một trong những nhân tố quan trọng nhất ảnh hƣởng tới sự

sinh trƣởng, tỷ lệ sống của các loài và phân bố RNM. Loại rừng này phát triển

tốt ở nơi có nồng độ muối trong nƣớc từ 10-25‰.

14 - Trong các nhân tố sinh thái thì khí hậu, thuỷ triều, độ mặn và đất đóng

vai trò quyết định sự sinh trƣởng và phân bố, các nhân tố khác góp phần tích

cực trong việc phát triển hay hạn chế của thảm thực vật RNM.

Nguyễn Mỹ Hằng và Phan Nguyên Hồng (1995) [4] đã tìm hiểu về nhiệt

độ ảnh hƣởng đến sự sinh trƣởng của Trang, Đâng, Đƣớc đôi, Đƣng ở miền Bắc

Việt Nam. Kết quả cho thấy Đƣng và Đƣớc đôi sinh trƣởng bình thƣờng vào

mùa hè và mùa thu nhƣng đến mùa đông (t<11°C) thì loài này thƣờng bị chết;

trong khi đó Trang và Đâng vẫn vƣợt qua mùa đông giá rét.

Nguyễn Đức Tuấn (1994) [23] nghiên cứu về tăng trƣởng và sinh khối

của Đâng, Đƣớc, Trang, Vẹt dù ở các giai đoạn 1, 2, 3, 4 năm tuổi cho thấy

trên thể nền bùn sét mềm và cát thô thì cây sinh trƣởng tốt hơn thể nền bùn

pha nhiều cát thô, đất cao cứng.

Lê Thị Vu Lan (1998) [10] khi nghiên cứu về tăng trƣởng của rừng trồng

Trang ở các năm tuổi khác nhau ở Thái Bình, cho thấy vào các tháng 12, 1 và

2 có thời tiết khắc nghiệt (lạnh không mƣa) cây vẫn tăng trƣởng nhƣng rất

chậm còn các tháng 9, 10 và 11 mƣa nhiều, nhiệt độ ấm thì cây sinh trƣởng

tốt hơn.

Hoàng Công Đăng (1995) [1] theo dõi sự sinh trƣởng của các loài Đƣớc

vòi, Vẹt dù, Trang, Mắm biển và Sú ở giai đoạn vƣờn ƣơm nhận thấy ở Vẹt

dù có sự tăng trƣởng kém nhất; còn những loài trồng bằng quả thì Mắm biển

tăng trƣởng tốt hơn Sú.

Lê Xuân Tuấn (1995) [24] nghiên cứu ảnh hƣởng của độ mặn khác nhau,

điều kiện chiếu sáng, phân bón đến sự nảy mầm và sinh trƣởng của Bần chua

ở giai đoạn vƣờn ƣơm thì khi che bóng Bần chua tăng trƣởng kém hơn không

che bóng và cây tăng trƣởng tốt hơn ở độ mặn từ 5-10‰

Theo tác giả Phan Nguyên Hồng và cộng sự (1999) [6], thảm thực vật

ngập mặn đã bị suy thoái nghiêm trọng dƣới tác động của chiến tranh hóa học

giai đoạn 1962 – 1971. Ngày nay, tình trạng khai thác bừa bãi, phá rừng lấy

15 đất xây dựng đô thị, cảng, sản xuất nông nghiệp, làm ruộng muối, đặc biệt là

việc phá rừng, kể cả rừng phòng hộ ven biển làm đầm nuôi tôm đã và đang là

một hiểm họa to lớn đối với hệ sinh thái RNM. Cùng với đó là sự biến đổi khí

hậu khắc nghiệt gây ra những hiện tƣợng thời tiết cực đoan nhƣ gió bão, xói

lở đƣờng bờ biển, xâm nhập mặn… cũng ảnh hƣởng rất lớn đến hệ sinh thái

RNM ven biển ở Việt Nam.

1.3. Một số kết quả nghiên cứu RNM tại huyện Tiên Yên

Hoàng Văn Thắng và cộng sự (2009) [20], Nghiên cứu đa dạng sinh học

vùng cửa sông ven biển Tiên Yên – Đầm Hà, tỉnh Quảng Ninh và vấn đề bảo

tồn. Kết quả điều tra khảo sát đã ghi nhận đƣợc 260 loài động vật đáy thuộc

87 họ, 188 loài thực vật nổi, 49 loài động vật nổi, 33 loài rong biển, 4 loài cỏ

biển, 77 loài chim, 13 loài thú, 195 loài cá thuộc 68 họ, 15 bộ. Thân mềm với

175 loài thuộc 56 họ, các lớp Giáp xác (ngành chân khớp), lớp Giun nhiều tơ

(ngành Giun đốt) có số loài khá cao lần lƣợt là 39 và 36 loài, ngành Tảo Silic

162 loài, ngành tảo lục 12 loài, tảo Lam 8 loài, tảo Giáp 6 loài.

Hoàng Văn Thắng (2008) [19] khi nghiên cứu đề xuất mô hình quản lý

tổng hợp tài nguyên thiên nhiên tại một số xã vùng cửa sông Tiên Yên, Ba

Chẽ, đã đƣa ra mô hình quản lý dựa vào cộng đồng phục vụ phát triển bền

vững. Mô hình đã đƣợc xây dựng có kết quả và áp dụng thử nghiệm thành

công đối với HST RNM tại thôn Hà Thụ xã Hải Lạng, Tiên Yên. Mô hình

đƣợc coi nhƣ là một giải pháp có ý nghĩa khoa học và thực tiễn trong việc

quản lý, bảo vệ và sử dụng bền vững tài nguyên RNM.

Tổng cục Môi trƣờng (2010) [21], tiến hành điều tra khảo sát các hệ sinh

thái đặc thù đang bị suy thoái ở Việt Nam. Danh mục 30 hệ sinh thái đặc thù

bị suy thoái trong đó có 12 hệ sinh thái đặc thù bị suy thoái nghiêm trọng nhất

đã đƣợc xây dựng. Hệ sinh thái RNM vùng cửa sông Tiên Yên, Ba Chẽ (các

xã Hải Lạng, Đồng Rui huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh) thuộc hệ sinh thái

đặc thù RNM ven biển Đông Bắc đƣợc xác định là 1 trong 12 hệ sinh thái đặc

16 thù bị suy thoái nghiêm trọng nhất hiện nay. Các giải pháp mang tính định

hƣớng, làm cơ sở phục hồi các hệ sinh thái đặc thù cũng đƣợc nêu ra.

Đinh Thanh Giang (2010) [2], nghiên cứu phục hồi RNM trong các đầm

tôm bỏ hoang tại Đồng Rui, Tiên Yên, Quảng Ninh. Tác giả sử dụng cây con

có bầu 8 – 12 tháng tuổi của các loài Trang, Bân chua, Đƣớc vòi, Vẹt dù với

mậ độ trồng trung bình 5.000 cây/ha. Sau 3 năm, tỷ lệ sống đạt trên 70 – 80%,

cây sinh trƣởng tốt.

1.4. Đánh giá, nhận xét

Qua các công trình nghiên cứu về RNM trên thế giới và ở Việt Nam, có

thể nhận thấy vai trò, giá trị của RNM là rất to lớn đối với phát triển kinh tế

xã hội và phòng hộ ven biển của quốc gia. Trong những năm qua RNM bị suy

giảm nghiêm trọng do những áp lực lớn nhƣ: chuyển đổi mục đích sử dụng

rừng để phát triển kinh tế; gia tăng dân số; khai thác sử dụng không hợp lý...

Tại thời điểm năm 2013, tổng diện tích RNM của nƣớc ta là 168.688 ha, giảm

gần 60% so với năm 1943 và cấu trúc rừng cũng bị thay đổi, nhiều diện tích

rừng bị suy thoái làm giảm chức năng phòng hộ (Vũ Tấn Phƣơng, 2016) [15]

Trƣớc những biến động bất thƣờng của thời tiết do biến đổi khí hậu toàn

cầu, vai trò của RNM ngày càng đƣợc thừa nhận và việc quản lý, bảo vệ

RNM đang là một trong những nhiệm vụ cấp bách không chỉ ở khu vực Tiên

Yên nói riêng mà là của cả Quốc gia nói chung.

Trong các nghiên cứu về RNM tại huyện Tiên Yên cũng nhƣ các công

trình nghiên cứu về RNM khác cho tới nay chƣa có một nghiên cứu đầy đủ về

đặc điểm RNM ở khu vực. Chính vì vậy cần có nghiên cứu cụ thể về đặc điểm

của RNM từ đó có cơ sở khoa học để đƣa ra các biện pháp trồng, phục hồi và

quản lý bảo vệ rừng đạt hiệu quả cao tại khu vực nghiên cứu. Do vậy tác giả

chọn đề tài “Nghiên cứu đặc điểm rừng ngập mặn tại huyện Tiên Yên, tỉnh

Quảng Ninh”.

17 Chƣơng 2

MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Mục tiêu nghiên cứu

- Mục tiêu tổng quát: Đánh giá đƣợc đặc điểm của RNM tại huyện Tiên

Yên, tỉnh Quảng Ninh nhằm làm cơ sở để bảo vệ và phát triển bền vững rừng

ngập mặn ứng phó với biến đổi khí hậu và nƣớc biển dâng.

- Mục tiêu cụ thể:

+ Đánh giá đƣợc thực trạng về diện tích, phân bố, cấu trúc của rừng ngập

mặn tại huyện Tiên Yên;

+ Xác định đƣợc các tác động gây suy giảm và đề xuất giải pháp quản

lý bền vững rừng ngập mặn ở huyện Tiên Yên nói riêng và tỉnh Quảng Ninh

nói chung;

+ Cung cấp cơ sở khoa học cho bảo tồn, phát triển và quản lý rừng bền

vững tại huyện Tiên Yên.

2.2. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

- Đối tƣợng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu đặc điểm cấu trúc một số

quần xã thực vật RNM tại huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh

- Phạm vi nghiên cứu: Diện tích rừng ngập mặn khu vực huyện Tiên

Yên, tỉnh Quảng Ninh

2.3. Nội dung và phƣơng pháp nghiên cứu

2.3.1. Nội dung nghiên cứu

2.3.1.1. Đánh giá thực trạng RNM tại huyện Tiên Yên, Quảng Ninh.

- Thực trạng về diện tích RNM;

- Đặc điểm phân bố của RNM tại huyện Tiên Yên.

18 2.3.1.2. Nghiên cứu đặc điểm thành phần loài, cấu trúc của QXTVRNM

- Nghiên cứu về đặc điểm rừng tự nhiên ngập mặn: Cấu trúc, tổ thành ở

các sinh cảnh. Các chỉ tiêu sinh trƣởng đƣờng kính gốc, chiều cao vút ngọn

(Do, Hvn); phân bố mật độ cây với đƣờng kính gốc (N/Do), phân bố mật độ

cây với chiểu cao vút ngọn (N/Hvn); tƣơng quan giữa chiều cao với đƣờng

kính (Hvn/Do); tái sinh tự nhiên.

- Nghiên cứu về đặc điểm rừng trồng ngập mặn: Cấu trúc, tổ thành ở

các sinh cảnh. Các chỉ tiêu sinh trƣởng đƣờng kính gốc, chiều cao vút ngọn

(Do, Hvn); phân bố mật độ cây với đƣờng kính gốc (N/Do), phân bố mật độ

cây với chiểu cao vút ngọn (N/Hvn); tƣơng quan giữa chiều cao với đƣờng

kính (Hvn/Do).

2.3.1.3. Nghiên cứu tác động ảnh hưởng đến diện tích và chất lượng RNM

- Biến động về diện tích RNM theo các mốc thời gian;

- Nguyên nhân gây suy giảm diện tích và chất lƣợng RNM.

2.3.1.4. Thực trạng quản lý RNM và đề xuất giải pháp quản lý RNM theo

hướng bền vững

- Thực trạng quản lý RNM

- Đề xuất giải pháp quản lý RNM theo hƣớng bền vững

2.3.2. Phương pháp nghiên cứu

2.3.2.1. Phương pháp hồi cứu, kế thừa các nghiên cứu đã công bố

Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để tổng hợp, thống kê các kết quả

nghiên cứu tƣơng tự; các nghiên cứu khoa học liên quan trực tiếp đến khu vực

nghiên cứu hoặc gần khu vực vực nghiên cứu trong các lĩnh vực khoa học tự

nhiên và khoa học xã hội. Sau đó phân tích xử lý để có đƣợc những kết luận

cần thiết và có cái nhìn tổng quan về khu vực nghiên cứu. Những tài liệu,

thông tin luôn đƣợc bổ sung, cập nhật, đảm bảo cơ sở cho việc chọn lọc xử lý,

phân tích và đánh giá về hiện trạng, diện tích và trữ lƣợng rừng trong suốt

thời gian thực hiện đề tài. Các tài liệu cần thu thập và kế thừa:

19 - Tƣ liệu về điều kiện tự nhiên, khí hậu, thủy văn, đất đai, địa hình, tài

nguyên rừng.

- Thông tin, tƣ liệu về điều kiện kinh tế- xã hội: dân số, lao động, thành

phần dân tộc, tập quán canh tác.

- Những kết quả nghiên cứu, những văn bản, quyết định liên quan đến

hiện trạng, phân bố và trữ lƣợng RNM trên địa bàn huyện Tiên Yên.

2.3.2.2. Phương pháp điều tra, khảo sát thực địa

Điều tra, khảo sát thực địa là phƣơng pháp truyền thống trong nghiên cứu,

không thể thiếu đƣợc đối với nghiên cứu. Chỉ có khảo sát thực địa mới cho các

dữ liệu khách quan, đủ độ tin cậy và bổ sung những thông tin còn thiếu hoặc

chƣa chính xác. Trên cơ sở đó đánh giá đúng đặc điểm của rừng, những tác

động của con ngƣời tới biến động của chúng theo không gian và thời gian.

* Khảo sát kiểm chứng thực địa về phân bố, hiện trạng về diện tích rừng

ngập mặn theo các tuyến sau:

- Tuyến 1: Khảo sát dọc từ Cầu Ba Chẽ theo sông Ba Chẽ đến bãi Lồng

Vàng xã Đồng Rui, tuyến có tổng chiều dài 12 km

- Tuyến 2: Từ bãi Lòng Vàng xuống phía nam xã Đồng Rui và dọc theo

sông Voi Bé về phía cầu Ba Chẽ, tuyến có tổng chiều dài 13 km

- Tuyến 3: Khảo sát Từ đập Quân Sang xuống Mũi Chùa và dọc theo

sông Tiên Yên về thôn Cái Mắt - xã Hải Lạng tuyến có tổng chiều dài 6 km

- Tuyến 4: Khảo sát từ thôn Cái Khánh ven theo RNM về thôn Khe Cạn

- xã Hải Lạng, tuyến có tổng chiều dài 10 km

Sử dụng bản đồ hiện trạng RNM trên bản đồ có thể hiện các tuyến điều

tra (đã đƣợc in thành bản giấy), máy GPS (đã tích hợp dữ liệu bản đồ hiện

trạng rừng và tuyến điều tra) để chứng thực địa về phân bố, hiện trạng về diện

tích rừng ngập mặn và xác định, mô tả đạc điểm các quần xã trên các tuyến

điều tra

20 * Xác định loài: trên tuyến điều tra hiện trạng rừng học viên đã kết hợp

thu thập các mẫu tiêu bản, căn cứ vào đặc điểm hình thái và so sánh đặc điểm

hình thái của các tiêu bản thu thập đƣợc với tiêu bản trong thƣ viện của

trƣờng Đại học Lâm nghiệp để xác định loài. Kết hợp nhờ chuyên gia giám

định loài

Hình 2.1. Ảnh cây Vẹt dù

Hình 2.2. Ảnh cây Đƣớc vòi

21 * Xác định đặc điểm cấu trúc RNM: Cấu trúc, tổ thành, các chỉ tiêu sinh

trƣởng (Do, Hvn), phân bố N/Do, phân bố N/Hvn, tái sinh tự nhiên. Trong

quá trình thực hiện đề tài lập ô tiêu chuẩn (OTC) điển hình. Căn cứ vào thực

trạng RNM và điều kiện thực tế trên hiện trƣờng để xác định số lƣợng, vị trí

các OTC. (Chi tiết vị trí các OTC xem Bản đồ vị trí OTC rừng ngập mặn

huyện tiên yên, Quảng Ninh)

- Đối với rừng tự nhiên ngập mặn: lập 10 OTC với diện tích mỗi OTC là 1.000m2 (30m×33m). Các dữ liệu thu thập trong ô đo đếm: tên loài, đƣờng

kính, chiều cao vút ngọn, phẩm chất cây. Trong mỗi OTC lập 5 ô tái sinh dạng bản 4m2 (2m×2m), 4 ô ở góc và 1 ô ở trung tâm để điều tra cây tái sinh.

- Đối với rừng tự trồng ngập mặn: lập 5 OTC với diện tích mỗi OTC là 500m2 (20m×25m). Các dữ liệu thu thập trong OTC tên loài, đƣờng kính,

chiều cao vút ngọn, phẩm chất cây.

* Phƣơng pháp thu thập dữ liệu

- Phƣơng pháp đo đƣờng kính: Dùng thƣớc đo vanh (thƣớc thợ may) để đo

chu vi thân cây và chuyển sang đƣờng kính thân cây (Quy đổi từ chu vi ra đƣờng

kính). Áp dụng cho những loài có thân chính rõ nhƣ Vẹt dù, Bần, Đƣớc...

D = Cvi/π

(2.3.2.2-1)

Đối với loài Vẹt dù (Bruguiera gymnorrhiza) và Sú (Aegiceras

Corniculata) đo ở vị trí gốc (Do) nhƣng trên bạnh vè; đối với cây Đƣớc vòi

(Rhizophora styloza) đo ở vị trí tiếp giáp giữa thân với cổ rễ hình nơm.

- Phƣơng pháp đo chiều cao vút ngọn thân cây: đối với rừng ngập mặn,

chiều cao rừng thấp, khoảng cách các cây gần nhau. Do vậy, để đảm bảo độ

chính xác đến 10cm, nghiên cứu sử dụng thƣớc gậy (dạng sào) đƣợc chia

thành từng centimét để xác định chính xác chiều cao cây rừng.

22 - Phƣơng pháp điều tra cây tái sinh: Xác định tên loài cây tái sinh; Đo

chiều cao vút ngọn, phân theo 2 cấp (< 0,5 m; 0,5 đến < 1m); Xác định chất

lƣợng cây: Phân theo chất lƣợng tốt (A), trung bình (B), xấu (C).

Hình 2.3: Ảnh điều tra thực địa

Hình 2.4: Ảnh điều tra thực địa

23 Hình 2.5. Bản đồ vị trí các ô tiêu chuẩn

24 * Tính toán các chỉ số về tổ thành, đặc điểm tái sinh ... Các dữ liệu điều

tra, thu thập đƣợc tổng hợp, tính toán xử lý bằng phần mềm Excel và SPSS

- Tính toán các giá trị trung bình và đặc trƣng mẫu: Do, Hvn, S, S%...

(2.3.2.2-2)

∑

+ Giá trị trung bình ( ̅): ̅=

(2.3.2.2-3)

+ Sai tiêu chuẩn (S): S = √

(2.3.2.2-4)

Trong đó: Qx = ∑

∑

+ Hệ số biến động: S% =

(2.3.2.2-.5)

- Xác định công thức tổ thành theo tỷ lệ số cây

+ Hệ số tổ thành (Ki) của từng loài cây đƣợc tính theo công thức

(2.3.2.2-6)

Ki =

Trong đó:

Ni là số cây của loài i trong ô tiêu chuẩn, N là tổng số cây của các loài

trong ô tiêu chuẩn.

+ Xác định số cá thể bình quân/loài

(2.3.2.2-7)

̅

Trong đó:

m là số loài cây trong OTC; N là tổng số cây của các loài trong ô tiêu chuẩn.

So sánh số cá thể của từng loài ni với ̅

Nếu ni ≥ ̅ loài cây có mặt trong công thức tổ thành

Nếu ni < ̅ loài cây không tham gia vào công thức tổ thành

Viết công thức tổ thành k1A1 + k2A2 + k3A3

- Mô phỏng phân bố thực nghiệm

+ Đối với rừng tự nhiên: Căn cứ vào phân bố thực nghiệm tiến hành mô

phỏng các quy luật N/Do, N/Hvn theo phân bố Weibull, phân bố khoảng cách,

phân bố Meyer.

25 Hàm phân bố khoảng cách: Fx = (1- α)(1- γ)αx-1 Hàm phân bố Meyer: Fi = αe-βxi Hàm phân bố Weibull: Fx = 1 - e( )

Trong đó: α, γ, β, là tham số của các hàm phân bố.

+ Đối với rừng trồng: Dùng phân bố Weibull để mô phỏng các quy luật N/Do,

N/Hvn cho rừng trồng ở khu vực nghiên cứu (Vũ Tấn Phƣơng, 2016) [22].

Phân bố Weibull có dạng: Fx = 1 - e( ) với x ≥ 0

Tham số đặc trƣng cho độ nhọn phân bố, tham số α đặc trƣng

cho độ lệch của phân bố

Nếu: α = 1 phân bố có dạng giảm;

α = 3 phân bố có dạng đối xứng;

α > 3 phân bố có dạng lệch phải;

α < 3 phân bố có dạng lệch trái;

- Xác định mối tƣơng quan Hvn/Do: đề tài sử dụng các phƣơng trình mô

tả tƣơng quan sau:

Hàm mũ (Power):

Hàm logarit: y = aln(x) – b

Trong đó: a, b là tham số của các hàm

- Xác định các chỉ tiêu cơ bản và cấu trúc tái sinh.

+ Mật độ cây tái sinh: cây/ha;

+ Chất lƣợng cây tái sinh (Đánh giá % cây theo phẩm chất a,b,c)

2.3.2.3. Phương pháp chuyên gia

Tham khảo ý kiến và những góp ý của các chuyên gia trong các lĩnh vực

liên quan, đặc biệt là các chuyên gia nghiên cứu RNM, các chuyên gia đánh

giá tổng hợp, phấn tích các nguyên nhân suy giảm diện tích, chất lƣợng rừng

ngập mặn tại khu vực nghiên cứu.

26 2.3.2.4. Phương pháp bản đồ

Phƣơng pháp bản đồ đƣợc sử dụng trong nghiên cứu thành lập các bản

đồ hiện trạng rừng, các loại bản đồ biến động.

Các phần mềm GIS và Viễn thám mới nhất đƣợc sử dụng để thực hiện

đề tài, gồm ArcGIS, Mapinfo,...

Phƣơng pháp Bản đồ và GIS đƣợc sử dụng, cho phép nghiên cứu sự

phân bố không gian diện tích rừng trong khu vực nghiên cứu. Bằng việc

chồng xếp bản đồ hiện trạng rừng đƣợc phê duyệt ở các mốc thời gian khác

nhau và tính toán các dữ liệu không gian và liên kết chúng, từ đó có thể tính

toán chính xác đƣợc tốc độ biến đổi rừng ngập mặn theo thời gian, đồng thời có

đƣợc bức tranh toàn cảnh về diễn biến của khu vực trên toàn bộ không gian của

vùng nghiên cứu.

2.3.2.5. Phương pháp đánh giá tổng hợp

Đây là phƣơng pháp quan trọng có ý nghĩa quyết định để đánh giá hiệu

quả, những tích cực và hạn chế của công tác quản lý, bảo vệ rừng, đồng thời

là cơ sở để đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ

RNM địa bàn huyện Tiên Yên theo hƣớng bền vững.

27 Chƣơng 3

ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI HUYỆN TIÊN YÊN

3.1. Điều kiện tự nhiên

3.1.1. Vị trí địa lý

Tiên Yên là một huyện miền núi ven biển nằm ở trung tâm của khu vực

miền đông của tỉnh Quảng Ninh, cách thành phố Hạ Long 90 km về phía Tây,

có khung tọa độ địa lý và ranh giới tiếp giáp nhƣ sau:

Độ vĩ Bắc từ 21011’ - 21033’ Độ kinh Đông từ 107013’ -107032’

Phía Bắc giáp huyện Bình Liêu;

Phía Nam giáp vinh Bắc Bộ;

Phía Đông giáp huyện Đầm Hà;

Phía Tây giáp huyện Ba Chẽ và tỉnh Lạng Sơn.

3.1.2. Địa chất, địa hình

3.1.2.1. Địa chất

Thành phần trầm tích tầng mặt tại khu vực nghiên cứu gồm cát hạt mịn

(> 63 μm), bột (4-63 μm), sét (< 4 μm) và có xu hƣớng giảm dần từ bãi triều

vào trong rừng ngập mặt. Hàm lƣợng trầm tích bột và sét trong rừng ngập

mặn chiếm tỉ lệ cao, lần lƣợt là 43,3% và 13,6% và có xu hƣớng giảm dần từ

trong rừng ngập mặn, rìa rừng ngập mặn, bãi triều. Điều này đƣợc giải thích

bởi quá trình lắng đọng trầm tích hạt mịn tại vùng RNM ven biển. Quá trình

dâng lên của thủy triều đóng vai trò nhƣ một yếu tố quan trọng để vận chuyển

vật chất lơ lửng trong nƣớc sông Voi Lớn và Ba Chẽ vào khu vực RNM. Theo

chiều từ rìa RNM vào sâu trong rừng thì năng lƣợng dòng triều càng giảm.

Bên cạnh đó, mật độ dày đặc các loài thực vật ngập mặn nhƣ Trang (K.

obovata), Vẹt dù bông đỏ (B. gymnornitreza) và Sú biển (A. corniculatum)

trong hệ sinh thái RNM có thể làm giảm tốc độ dòng triều và đóng vai trò

28 nhƣ một cái bẫy để lƣu giữ trầm tích hạt mịn. Kết quả là, các hạt trầm tích

có kích thƣớc lớn bị lắng đọng ở bãi triều và rìa rừng, chỉ các trầm tích hạt

mịn đƣợc vận chuyển sâu vào phía trong rừng. Hàm lƣợng cát dao động từ

22,65 đến 93,60%, trung bình là 54,39%, chiếm hơn 68% tại bãi triều nhƣng

giảm mạnh xuống còn hơn 43% tại khu vực trong rừng ngập mặn (Trần Đăng

Quy, 2012) [25].

3.1.2.2. Địa hình

Địa hình Tiên Yên trập trùng đồi núi. Xã Đại Dực nằm lọt ở chân dãy

Pạc Sủi và dãy Thung Châu có nhiều đỉnh cao trên 700m. Các xã Phong Dụ,

Hà Lâu, Hải Lạng, Điền Xá, Yên Than cũng liên tiếp các quả núi 300-400m.

Chạy dọc phía tây bắc Tiên Yên là vùng đồi núi thấp, độ cao từ 200-

400m, phía nam là vùng đồng bằng ven biển. Địa hình đồng bằng phù sa,

tƣơng đối dốc thoải, lƣợn sóng, độ cao trung bình từ +24m, cao nhất +50m,

thấp nhất +1 -3m, thấp thoải dần ra hƣớng biển từ Bắc-Tây Bắc xuống Nam-

Đông Nam. Theo đặc điểm địa hình huyện có thể chia làm 2 vùng sau:

- Vùng miền núi gồm 6 xã: Hà Lâu, Điền Xá, Yên Than, Phong Dụ, Đại

Dực, Đại Thành;

- Vùng đồng bằng ven biển gồm 5 xã, thị trấn: Đông Ngũ, Đông Hải, Hải

Lạng, Tiên Lãng, Đồng Rui và thị trấn Tiên Yên. Đƣợc chia theo nguồn gốc

và hình thái nhƣ sau:

+ Dạng địa hình bóc mòn: Địa hình sƣờn đồi thấp bóc mòn tích tụ trên

các đồi núi sót chịu quá trình bóc mòn yếu, độ cao 10- 20,8 m. Các đồi nằm

sát nhau và phân bố gần sát bờ biển. Phân bố chủ yếu ở phía đông, đông bắc

và tây nam. Phủ trên các gò đồi là cây bụi và rừng trồng keo.

+ Dạng địa hình hỗn hợp sông- biển: Hệ thống lạch triều nhỏ phát triển

dày đặc, chia cắt các bãi triều cao và thấp. Hệ lạch triều nhỏ có dòng chảy

triều mạnh và có chức năng quan trọng đối với hoàn lƣu nƣớc, bồi tích ven bờ

+ Dạng địa hình do biển:Địa hình thềm biển tích tụ tuổi Holocen giữa

(3- 6m): gồm cát sạn, bột, sét xám vàng chứa thân rễ cây hóa than yếu và vụn

sò ốc, dày 1- 5m. Trầm tích biển tạo thành các cồn cát cao 0,5- 1m là nơi cƣ trú

29 của cƣ dân địa phƣơng. Dạng địa hnhf do bển này gồm: (i) Địa hình thềm biển

tích tụ Holocen muộn (1- 3m): Phần rìa ven biển, chủ yếu phía bắc và phái

đông đảo gồm cát hạt mịn vừa màu xám, xám trắng chứa nhiều mảnh vụn sò

ốc; (ii) Địa hình bãi triều cao (0,2-1m):Phân bố trên mực biển trung bình, mặt

bãi đƣợc tích tụ bởi vật liệu chủ yếu là cát sạn, bùn sét chứa vụn sò ốc và thân

cành rễ cây mục nát. Phân bố rừng ngập mặn với cây trang, đâng, sú, vẹt dù,

đƣớc. Bùn cát có thực vật ngập mặn bao phủ; (iii) Địa hình bãi triều thấp (<

0,2m): Chiếm diện tích nhỏ, mở rộng về phía cửa sông Tiên Yên, không có

thực vật ngập mặn tích tụ bùn loãng. Cát nhỏ (kích thƣớc cấp hạt: 0,1-

0,25mm) phân bố chủ yếu thành các dải theo các lạch triều tại bãi triều thấp.

+ Dạng địa hình nhân sinh: Hoạt động san lấp mặt bằng và đắp đầm

nuôi trồng thủy sản tạo thành. Bùn- sét (kích thƣớc cấp hạt < 0,007mm).

3.1.3. Khí hậu và thủy - hải văn

3.1.3.1. Khí hậu

- Nhiệt độ trung bình năm 2017: 23,20C, trong đó cao nhất vào tháng 6 là

28,30C và nhiệt độ thấp nhất vào tháng 12 là 16,20C;

- Độ ẩm trung bình năm 2017 là 86,5%, trong đó tháng cao nhất tháng 7

và tháng 8, khoảng 91%. Tháng thấp nhất tháng 2 là 80%;

- Tổng lƣợng mƣa năm 2017 là 2.944 mm, lƣợng mƣa trung bình của các

tháng năm 2017 là 245,3 mm, trong đó tập trung vào tháng 6 - 8 (các tháng này

lƣợng mƣa trung bình khoảng 606 mm) và thấp nhất là tháng 11 (20,8 mm).

Bảng 3.1. Nhiệt độ, độ ẩm và lƣợng mƣa trung bình các tháng năm 2017

18,1

20,1

23,4

26,3 28,3

27,6

27,8

27,9

24,3

20,7 16,2

23,2

Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 TB tháng

48,8

31,8

115,4

76,6 223,4 416,7 637,8 763,3 264,8

304,1

20,8 40,3

245,3

Nhiệt độ (oC)

86,5

Lƣợng mƣa(mm)

Độ ẩm (%)

(Nguồn: Trung tâm Khí tượng - Thủy văn Quốc gia, 2017)

30 Khí hậu khu vực Tiên Yên thuộc khí hậu nhiệt đới gió mùa với mùa hè

nóng và ẩm, mùa đông khô và lạnh. Tuy nhiên, do đặc điểm về vị trí địa lý và

địa hình phức tạp, đồi núi chạy sát biển nên tạo cho khu vực có những đặc

trƣng khí hậu riêng, những tiểu vùng khí hậu hỗn hợp miền núi, ven biển.

- Nhiệt độ:

Nhiệt độ trung bình năm khoảng 22 - 23ºC. Nhiệt độ cao nhất vào các

tháng 6, 7, 8 và thấp nhất vào tháng 12, 1. Mùa đông lạnh và có sƣơng mù,

nhiệt độ trung bình tháng 1 dao động từ 14 - 18ºC; từ tháng 1 đến tháng 3 hay

có hiện tƣợng sƣơng mù làm ảnh hƣởng đến tàu thuyền đi lại và hoạt động

sản xuất của nhân dân. Mùa hè nhiệt độ khá cao, trung bình tháng 7 từ 28 -

29ºC, nhiệt độ cao tuyệt đối đạt tới 37,3ºC.

- Mưa và ẩm:

Mùa mƣa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 11, mùa khô từ tháng 12 đến

tháng 4 năm sau. Tổng lƣợng mƣa trung bình năm từ 2200 - 2500mm, trung

bình có khoảng 130- 160 ngày mƣa/năm. Năm 2017, lƣợng mƣa lớn đạt

2.943,8mm. Mƣa tập trung chủ yếu vào các tháng mùa hè với lƣợng mƣa

tháng trên 200 mm, tháng có mƣa nhiều nhất là tháng 7 và 8. Mùa đông,

tháng mƣa ít nhất vào tháng 12, tháng 1 và tháng 2 năm sau. Lƣợng mƣa lớn

nhất của một ngày có thể đạt 350- 450 mm, chỉ xảy ra trong những ngày chịu

ảnh hƣởng của áp thấp, bão, dải hội tụ nhiệt đới...

Độ ẩm trung bình năm khoảng 86%, trong đó tháng cao nhất (tháng 3 và

tháng 4) đạt 91-92%, tháng thấp nhất (tháng 11 và tháng 12) đạt 80%.

- Chế độ gió:

Chế độ gió ở khu vực nghiên cứu chịu sự chi phối của hệ thống gió mùa.

Vào mùa đông, hƣớng gió thịnh hành bắc, đông bắc. Mùa hè gió thịnh hành là

hƣớng nam, đông nam. Đầu mùa hè, gió nam chiếm ƣu thế, rõ rệt nhất vào

giữa mùa, sau đó giảm đi. Biến đổi của tần suất gió bắc trong mùa đông cũng

diễn ra tƣơng tự. Tháng 9-10 mang tính chất trung gian, gió bắc ít hơn mùa

31 đông nhƣng nhiều hơn mùa hè, ngƣợc lại, gió nam ít hơn mùa hè nhƣng nhiều

hơn mùa đông. Mỗi hƣớng gió thƣờng có tốc độ gió khác nhau, gió có thành

phần hƣớng tây có tốc độ nhỏ nhất, gió có thành phần hƣớng bắc và nam có

tốc độ lớn nhất. Tốc độ gió tại khu vực hàng năm không lớn, trung bình

khoảng 2,5-3,5 m/s.

3.1.3.2. Thủy, hải văn

* Hệ thống sông suối và chế độ thủy văn

Hiện tƣợng lũ lụt ở Tiên Yên không phổ biến nhƣ các khu vực khác do

đặc điểm nằm ở ven biển nên có khả năng thoát nƣớc nhanh, độ dốc lƣu vực

các sông suối cao. Tuy nhiên, sông Tiên Yên bắt nguồn từ vùng núi cao Bình

Liêu và sông Phố Cũ bắt nguồn từ Đình Lập là hai sông có lƣu vực rộng, vào

mùa mƣa do địa hình chia cắt mạnh nên lƣợng nƣớc dồn về sông lớn, kết hợp

với triều cƣờng nên có thể gây ngập úng và lũ lụt, lũ quét, sạt lở đất gây hậu

quả nghiêm trọng (trận lũ lịch sử năm 2008 đã gây thiệt hại lớn cho huyện

Tiên Yên, đã làm 250 ngôi nhà bị trôi, chìm 1 tàu cá của ngƣ dân, 1 xà lan và 1 cầu treo dài 60m bị trôi, 650 ha nuôi trồng thủy sản và 600 ha lúa bị ngập)1.

Tiên Yên chịu sự tác động của hai lƣu vực sông là sông Tiên Yên và

sông Ba Chẽ. Sông Tiên Yên có diện tích lƣu vực 1.070 km2, dài 82 km, lƣu

lƣợng thấp nhất 28 m3/s, lƣu lƣợng nƣớc lớn nhất vào mùa lũ lên đến 2.090

m3/s. Sông Ba Chẽ bắt nguồn từ núi Khe Ru ở độ cao 789 m trên đất Hoành

Bồ, độ cao trung bình lƣu vực đạt 275m, dài 80km, lƣu vực 978 km2. Sông

Tiên Yên và sông Ba Chẽ đổ vào Vịnh Tiên Yên và ảnh hƣởng trực tiếp đến

vùng ĐNN của huyện Tiên Yên.

Chế độ thuỷ văn của sông Tiên Yên và sông Ba chẽ không điều hoà

trong năm, có sự chênh lệch lớn về lƣu lƣợng nƣớc giữa 2 mùa. Về mùa khô

(mùa kiệt) mực nƣớc thấp, lƣu lƣợng nhỏ, xâm nhập mặn do dòng triều là lớn

1. http://www.qtv.vn/channel/5154/200809/lu-lich-su-gay-thiet-hai-gan-180-ty-dong-cho-cac-huyen-tien-yen- binh-lieu-ba-che-1963872/

32 nhất tạo điều kiện thuận lợi cho NTTS nƣớc lợ. Trái lại, vào mùa mƣa, địa

hình dốc về phía Nam nên tạo ra nhiều khe suối nhỏ, chia cắt thành nhiều khu

vực, đặc trƣng của các suối này là có độ dốc từ 4-6% thoát nƣớc nhanh,vào

mùa mƣa thƣờng có lũ đơn, không kéo dài vì lũ lên nhanh và cũng rút nhanh

nhƣng lòng sông hẹp nên gây ngập lụt ở một số nơi, đặc biệt ảnh hƣởng xấu

đến môi trƣờng NTTS nhƣ gây ra hiện tƣợng ngọt hoá nhanh, gây đục nguồn

nƣớc do xói mòn, rửa trôi mạnh, phá huỷ hệ thống đê điều, đầm nuôi, cuốn

trôi vật nuôi.

* Chế độ hải văn

- Chế độ thuỷ triều:

Thuỷ triều ở Tiên Yên chịu ảnh hƣởng chung của chế độ nhật triều thuần

nhất, trong một ngày có một lần nƣớc lớn và một lần nƣớc ròng. Về mùa hè,

nƣớc thƣờng lên vào buổi chiều và về mùa đông thƣờng lên vào buổi sáng.

Các đỉnh triều (nƣớc lớn) thƣờng cách nhau 25 giờ. Số ngày có một lần nƣớc

lên và một lần nƣớc xuống chiếm 85-95% (tức trên 25 ngày) trong tháng.

Biên độ thuỷ triều ở đây khoảng 3,5 - 4,0m. Trong một năm có 101 ngày

có biên độ triều lớn trên 3,5m. Biên độ triều lớn nhất lên đến 4,0m trong các

tháng 1, 6, 7 và 12, giảm đi còn khoảng 3,0 m vào các tháng 3, 4, 8 và 11

đồng thời với sự suy giảm tính chất thuần nhất của nhật triều. Dòng chảy vịnh

đƣợc quyết định bởi dòng triều và dòng chảy sông, vai trò của dòng sóng và

dòng gió không đáng kể.

- Sóng và hướng sóng:

Vào mùa đông, độ cao của sóng cao nhất chỉ ở mức 0,5- 0,7m với tần suất

rất bé (khoảng 0,48%) xuất hiện chủ yếu vào tháng 12. Hầu hết các tháng trong

năm ở cấp 0,25- 0,5m. Tần suất sóng lặng và sóng lăn tăn chiếm 97-99%. Hƣớng

sóng chủ yếu là hƣớng Bắc với tần suất khoảng 30-38%, sau là hƣớng Đông Bắc

chiếm khoảng 15-20%. Tần suất hƣớng Đông, Đông Nam và Nam vào khoảng

10-15%. Sóng hƣớng Tây có tần suất xuất hiện ít nhất, chỉ ở mức 1-3%.

33 Vào mùa hè, tần suất lặng sóng và sóng lăn tăn chiếm 88-94%. Cấp độ

cao sóng từ 0,25- 0,5m chiếm 4-9%. Cấp độ cao cao nhất lên đến 2-2,5 m vào

tháng 7 và tháng 8 do bão ảnh hƣởng trực tiếp gây ra. Hƣớng sóng thịnh hành

trong mùa hè chủ yếu hƣớng Đông Nam với tần suất 20-40%. Tần suất sóng

hƣớng nam cũng khá cao 15- 25%. Tần suất sóng hƣớng Tây là không đáng kể.

- Nhiệt độ nước biển và độ mặn:

Tiên Yên nằm trong vịnh Bắc Bộ có dòng hải lƣu chảy theo hƣớng bắc

nam, kéo theo nƣớc lạnh lại có gió mùa đông bắc, nên đây là vùng biển lạnh

nhất nƣớc ta, nhiệt độ có khi xuống tới 13°C.

Nƣớc ven bờ khu vực Tiên Yên là sự pha trộn giữa nƣớc biển và nƣớc

ngọt từ vùng núi cao phía tây, tây bắc theo các dòng sông Ba Chẽ, Tiên Yên

đổ ra theo quy luật mùa và làm ảnh hƣởng trực tiếp đến nhiệt độ và độ mặn

của vùng đất ngập nƣớc Tiên Yên.

Mùa đông: nhiệt độ nƣớc biển trung bình khoảng 20,5 - 21,5°C, cao nhất

từ 23,5 - 24,5°C, trung bình thấp nhất khoảng 18 - 19°C. Thời kỳ này độ mặn

có giá trị cao, cao nhất vào tháng 1 và tháng 2, nằm trong khoảng 31 - 32‰.

Bởi vì thời kỳ này ít mƣa nhất, lƣợng mƣa nhỏ, nƣớc biển ít bị pha loãng.

Biên độ dao động độ mặn giữa các tháng trong mùa đông không lớn.

Mùa hè: nhiệt độ nƣớc biển đạt giá trị cao nhất trong năm, trung bình

khoảng 29,5 - 30°C, trung bình thấp nhất trong khoảng 26-27°C. Nhiệt độ nƣớc

biển cao nhất rơi vào tháng 7. Mùa hè cũng là mùa mƣa nhiều, lƣợng mƣa lớn,

đồng thời nƣớc ngọt từ các sông suối từ đất liền đổ vào nhiều hơn, do vậy nƣớc

biển bị pha loãng và độ mặn nƣớc biển giảm xuống nhiều. Độ mặn thấp nhất

vào tháng 7, 8 giá trị trung bình từ 21 - 22‰, thậm chí xuống đến 5 - 17‰. Ở

khu vực các cửa sông đổ độ mặn thấp nhất có thể xuống tới 2 - 4‰.

3.1.4. Thổ nhưỡng

Khu vực đất ngập nƣớc Tiên Yên có 3 nhóm đất và 4 loại đất chính,

trong đó đất mặn sú, vẹt, đƣớc chiếm ƣu thế

34 - Nhóm đất feralit: phân bố trên địa hình đồi sót cao từ 10 - 21m. Đất màu

nâu tím trên đá sét màu tím (Fe): có vỏ phong hóa trên đá sét bột kết, màu nâu

tím, tuổi Jura- hệ tầng Hà Cối. Trầm tích hạt thô và hạt mịn xen kẽ nhau: cát

kết và cát kết dạng quarzit màu nâu tím nhạt xen bột kết màu nâu tím.

- Nhóm đất phù sa: Gồm có hai loại đất là đất phù sa (phân bố trên các

dạng địa hình gò cao, hiện đƣợc chuyển thành đất ở nông thôn và xây dựng hạ

tầng) và đất phù sa không đƣợc bồi, glây trung bình hoặc mạnh (Pg) (chủ yếu

trồng 2 vụ lúa, hoặc một vụ lúa một vụ màu).

- Nhóm đất mặn: đƣợc hình thành từ những sản phẩm phù sa của sông

và biển lắng đọng trong môi trƣờng mặn. Diện tích bị nhiễm mặn cũng nhƣ

nồng độ nhiễm mặn nhiều hay ít phụ thuộc vào khoảng cách so với biển, càng

xa biển độ mặn càng giảm và phụ thuộc vào thành phần cơ giới của đất. Nhóm

đất mặn đƣợc chia thành 3 loại:

+ Đất mặn sú, vẹt, đước (Mm): Đất mặn sú vẹt hay đất mặn dƣới rừng

ngập mặn chủ yếu phân bố ngoài đê. Nhóm đất tồn tại ở dạng chƣa thuần

thục, chỉ có các cây ngập mặn mắm, sú, trang, đâng phát triển.

+ Đất mặn nhiều (Mn): đất mặn nhiều do nƣớc mặn tràn theo thủy triều

vào các con lạch. Đây cũng là nơi trồng các cây ƣa mặn cao nhƣ trang, đâng. 3.2. Kinh tế - xã hội huyện Tiên Yên2

3.2.1. Kinh tế

Tốc độ tăng trƣởng kinh tế ( giá so sánh năm 2010) giá trị sản xuất ƣớc

đạt 7,9%, đạt mức cao so với mặt bằng chung của cả nƣớc. Trong đó: tốc độ

tăng trƣởng các ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, xây dựng tăng

7,6%; thƣơng mại, dịch vụ tăng 14,8%; ngành nông, lâm, thủy sản tăng

trƣởng giá trị sản xuất đạt 2,8%. Về cơ cấu giá trị sản xuất ( giá so sánh năm

2010): Nông, lâm, thủy sản chiếm 35,2%; công nghiệp – xây dựng chiếm

33,7%; thƣơng mại – dịch vụ chiếm 31,1%.

2 Báo cáo số 408/BC-UBND ngày 15/11/2018 về Kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội năm 2018 và phƣơng hƣớng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2019 của UBND huyện Tiên Yên

35 Chất lƣợng tăng trƣởng kinh tế ngày càng đƣợc cải thiện, mô hình tăng

trƣởng chuyển dịch từ bề rộng sang chiều sâu để phát triển bền vững. Cơ cấu

kinh tế có sự chuyển dịch đúng hƣớng, giảm tỷ trọng khu vực công nghiệp –

xây dựng và khu vực nông, lâm, thủy sản, tăng tỷ trọng khu vực dịch vụ.

Huyện tiếp tục đẩy mạnh phát triển trồng cây dƣợc liệu và chăn nuôi góp

phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống ngƣời dân nông thôn nhƣ:

- Phát triển đàn gà Tiên Yên: đạt 320 nghìn con (băng 111% so với kế

hoạch, tăng 20% so với cùng kỳ)

- Tổng diện tích nuôi tôm khoảng 2.300 ha, sản lƣợng đạt 1.856 tấn (tăng

20,4% so với cùng kỳ)

- Tiến hành trồng thử nghiệm 5 loài cây dƣợc liệu (cát sâm, hà thủ ô đỏ,

ba kích tím, kim ngân, địa hoàng), với diện tích 1,87 ha.

Tiếp tục củng cố môi trƣờng đầu tƣ kinh doanh, hỗ trợ đồng hành cùng

doanh nghiệp, phát huy cơ chế đối thoại, giải quyết trực tiếp, nhanh chóng,

dứt điểm các khó khăn, vƣớng mắc của doanh nghiệp, hợp tác xã. Toàn huyện

có 139 doanh nghiệp, chi nhánh, văn phòng đại diện đang hoạt động với tổng

số vốn đăng ký 1.042 tỷ đồng, doanh thu năm 2018 ƣớc đạt 396 tỷ đồng.

3.2.2. Xã hội

- Dân cƣ 3:

+ Năm 2009, 44.352 ngƣời. Ngƣời Kinh chiếm 50,2%, Dao 22,6%, Tày

14,6%, Sán Chay 8,1%, Sán Dìu 3,6%... Xƣa ngƣời Hoa đông hàng thứ hai,

sau năm 1978 còn lại vài chục ngƣời. Ngƣời các tỉnh đồng bằng đông nhất là

nông dân ngoại thành Hải Phòng ra các xã Hải Lạng, Đông Ngũ, Đông Hải...

làm cho cơ cấu dân tộc và sức sản xuất có những thay đổi cơ bản.

+ Năm 2015: 49.000 ngƣời.

+ Năm 2017: 50.300 ngƣời. Mật độ dân số trung bình: 77 ngƣời/km2

3.http://thuviendientu.baoquangninh.com.vn/cac-don-vi-hanh-chinh/201903/gioi-thieu-ve-huyen-tien-yen- 2305242/index.htm

36 - Các chính sách xã hội đƣợc thực hiện đầy đủ kịp thời, chu đáo, đời

sống nhân dân đƣợc đảm bảo, nhất là các hộ nghèo, cận nghèo, các đối tƣợng

bảo trợ xã hội, gia đình có công với cách mạng. Tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh,

số hộ nghèo năm 2018 là 211 hộ (giảm 216 hộ).

- Chất lƣợng giáo dục có nhiều chuyển biết tích cực: trong năm 2017 –

2018 tỉ lệ học sinh khá, giỏi cấp THCS đạt 51,3%, tăng 0,77% so với năm học

trƣớc; tỷ lệ học sinh có hạnh kiểm yếu giảm 0,03% so với năm học trƣớc. Tỷ

lệ học sinh trong độ tuổi đến lớp đạt 100%. Tổng số trƣờng đạt chuẩn quốc

gia trong toàn huyện đạt 82,9% (30/35 trƣờng).

- Chất lƣợng y tế, y tế dự phòng đƣợc nâng cao, đáp ứng tốt nhu cầu

thăm, khám , điều trị cho nhân dân. Tiếp tục đẩy mạnh, triển khai các đề án,

mô hình và nâng cao chất lƣợng cung cấp dịch vụ y tế đến cơ sở, tập trung

vùng có nguy cơ mất cân bằng giới tính và nguy cơ sinh con thứ ba cao.

- Các hoạt động văn hóa, thể dục - thể thao đƣợc duy trì, phát triển có

trọng tâm. Tiếp tục thực hiện phục dựng, bảo tồn phát huy giá trị văn hóa vật

thể, phi vật thể gắn với khai thác công trình trọng điểm của huyện.

3.3. Đánh giá, nhận xét về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội ảnh hƣởng

tới phân bố, diện tích, chất lƣợng và công tác quản lý rừng ngập mặn tại

khu vực nghiên cứu

Hai dòng sông nội địa là sông Ba Chẽ và sông Tiên Yên với hai lƣu vực

lớn từ phía bắc và phía tây đã làm giảm độ mặn của vùng ĐNN đang nghiên

cứu so với ngoài bờ đại dƣơng. Đồng thời, chính nguồn nƣớc này vừa đƣa lại

cho khu vực ĐNN Đồng Rui - Tiên Yên một lƣợng phù sa - dinh dƣỡng

thƣờng xuyên, vừa có thể gây tác hại trực tiếp đến sinh trƣởng và phát triển

của RNM nếu có nguồn ô nhiễm từ các lƣu vực sông nói trên.

Với địa thế có đảo Cái Bầu của huyện Vân Đồn che chắn ở phía đông

dẫn đến mối tƣơng tác giữa thủy vực và vùng ĐNN ở huyện Tiên Yên với đại

37 dƣơng bên ngoài không trực tiếp nhƣ hầu hết các vùng ĐNN khác ở Việt

Nam. Nguồn nƣớc chính đi vào khu vực nghiên cứu là 2 dòng sông Tiên Yên

và Ba Chẽ cùng với sự ảnh hƣởng của thủy triều. Nhờ đó, đây là một thủy vực

khá tĩnh lặng so với các vùng ĐNN khác trên bờ biểnViệt Nam. Chính sự

“tĩnh lặng” cơ học và nguồn nƣớc, nguồn dinh dƣỡng, rất tốt cho RNM sinh

trƣởng và phát triển, cũng nhƣ sự phát triển đa dạng của hệ thủy sinh vật do

thuận lợi cho việc cƣ trú cũng nhƣ việc sinh sản, dễ tạo thế ổn định đối với

việc phát triển nguồn lợi thủy sản.

Tiên Yên có vị trí địa lý và địa thế thuận lợi cho phát triển NTTS (với

2.300ha diện tích NTTS hiện có), nếu không đầu tƣ đồng bộ kết cấu hạ tầng

cho vùng nuôi trồng thuỷ sản tập trung, đẩy mạnh ứng dụng KHCN vào sản

xuất, xử lý nƣớc nuôi trƣớc khi thải ra môi trƣờng sẽ dẫn đến ô nhiễm môi

trƣờng nƣớc từ đó làm suy giảm ĐDSH cũng nhƣ diện tích và chất lƣợng RNM

Do huyện có điều kiện thuận lợi cho phát triển NTTS vì vậy chính quyền

cần có quy hoạch chi tiết vùng NTTS và quản lý quy hoạch chặt chẽ tránh để

ngƣời dân xâm lấn, cũng nhƣ việc chuyển đổi mục đích diện tích có RNM sang

ao đầm NTTS.

38 Chƣơng 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

4.1. Thực trạng rừng ngập mặn tại huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh

4.1.1. Diện tích và phân bố RNM theo đơn vị hành chính

Căn cứ vào số liệu theo dõi diễn biến rừng năm 2018 đƣợc Hạt kiểm lâm huyện Tiên Yên cung cấp và các tuyến điều tra đánh giá thực địa thì tổng diện tích RNM của huyện là 3.976,69ha, phân bố dọc 5 xã ven biển (chi tiết xem Bản đồ hiện trạng rừng ngập mặn huyện Tiên Yên, Quảng Ninh năm 2018 và Bảng 4.1). Trong đó:

- Xã Đồng Rui có tổng diện tích RNM lớn nhất huyện là 1.823,68ha (trong đó: RNM tự nhiên 1.513,31ha, Rừng trồng ngập mặn 310,37ha), Chiếm 46,4% diện tích RNM của huyện.

- Xã Đông Hải có tổng diện tích RNM tự nhiên là 1.009,68ha, chiếm

25,7% diện tích RNM của huyện.

- Xã Hải Lạng có tổng diện tích RNM tự nhiên là 568,83ha, chiếm

14,5% diện tích RNM của huyện.

- Xã Tiên Lãng có tổng diện tích RNM tự nhiên là 362,08ha, chiếm 9,2%

diện tích RNM của huyện.

- Xã Đông Ngũ có tổng diện tích RNM tự nhiên là 162,23ha, chiếm

4,1% diện tích RNM của huyện.

Bảng 4.1. Diện tích RNM huyện Tiên Yên phân theo đơn vị hành chính

Đơn vị tính: ha

STT

Xã

Chiếm tỷ lệ (%)

Rừng trồng ngập mặn 310,37

310,37

1 2 3 4 5

Tổng Đông Hải Đông Ngũ Đồng Rui Hải Lạng Tiên Lãng

Tổng diện tích RNM 3.926,50 1.009,68 162,23 1.823,68 568,83 362,08

Rừng ngập mặn tự nhiên 3.616,13 1.009,68 162,23 1.513,31 568,83 362,08

25,7 4,1 46,4 14,5 9,2 (Nguồn số liệu theo dõi diễn biến rừng của hạt kiểm lâm huyện Tiên Yên

năm 2018 và điều tra thực địa)

39 Qua Bảng 4.1 cho thấy diện tích RNM của huyện Tiên Yên tập trung chủ

yếu ở xã Đồng Rui, chiếm 46,4 % diện tích RNM của huyện; xã có diện tích

RNM ít nhất là xã Đông Ngũ, chiếm 4,1% diện tích RNM của huyện

Toàn huyện có 310,37 ha rừng trồng ngập mặn, toàn bộ diện tích rừng

trồng ngập mặn trên đƣợc trồng ở xã Đồng Rui. Diện tích rừng trồng ngập

mặn chiếm 7,9 % diện tích rừng ngập mặn trên toàn huyện.

4.1.2. Diện tích và phân bố RNM theo mục đích sử dụng rừng

Căn cứ vào số liệu theo dõi diễn biến rừng năm 2018 đƣợc Hạt kiểm lâm

huyện Tiên Yên cung cấp thì tổng diện tích RNM trong quy hoạch lâm nghiệp là

3.841,7ha (gồm: diện tích rừng trong quy hoạch phòng hộ là 3.405,39ha, diện

tích rừng trong quy hoạch sản xuất là 436,31ha). Diện tích RNM nằm ngoài đất

quy hoạch cho lâm nghiệp là 84,8ha, (chi tiết xem Bảng 4.2). Trong đó:

- Xã Đồng Rui có tổng diện tích RNM lớn nhất huyện là 1.823,68ha,

trong đó: Diện tích RNM nằm trong quy hoạch phòng hộ chắn sóng là

1.677,95ha; diện tích rừng nằm trong quy hoạch sản xuất 105,21ha; diện tích

rừng nằm ngoài đất quy hoạch lâm nghiệp 40,52 ha.

- Xã Đông Hải có tổng diện tích RNM là 1.009,68ha, trong đó: Diện tích

RNM nằm trong quy hoạch phòng hộ chắn sóng là 809,93ha; diện tích rừng

nằm trong quy hoạch sản xuất 168,47ha; diện tích rừng nằm ngoài đất quy

hoạch lâm nghiệp 31,28 ha.

- Xã Hải Lạng có tổng diện tích RNM là 568,83ha, trong đó: Diện tích

RNM nằm trong quy hoạch phòng hộ chắn sóng là 520,11ha; diện tích rừng

nằm trong quy hoạch sản xuất 38,63 ha; diện tích rừng nằm ngoài đất quy

hoạch lâm nghiệp 10,09 ha.

- Xã Tiên Lãng có tổng diện tích RNM là 362,08ha, trong đó: Diện tích

RNM nằm trong quy hoạch phòng hộ là 331,67ha (327,98 ha phòng hộ chắn sóng

và 3,69 ha phòng hộ bảo vệ môi trừng); diện tích rừng nằm trong quy hoạch sản

xuất 27,5 ha; diện tích rừng nằm ngoài đất quy hoạch lâm nghiệp 2,91 ha.

40 - Xã Đông Ngũ có tổng diện tích RNM là 162,23 ha, trong đó: Diện tích

RNM nằm trong quy hoạch phòng hộ chắn sóng là 65,73 ha; diện tích rừng

nằm trong quy hoạch sản xuất 96,5 ha

Bảng 4.2. Diện tích rừng ngập mặn huyện Tiên Yên phân theo mục đích sử

dụng rừng

Đơn vị tính: ha

Quy hoạch phòng hộ

STT

Xã

Tổng

QH Sản xuất

Chắn sóng

Tổng diện tích RNM

Rừng ngoài đất QHLN

Bảo vệ môi trƣờng

Tổng

3.926,50 3.405,39 3.401,70

3,69 436,31

84,80

1

Đông Hải

1.009,68

809,93

168,47

31,28

Đông Ngũ

162,23

65,73

96,50

Đồng Rui

1.823,68 1.677,95 1.677,95

105,21

40,52

Hải Lạng

568,83

520,11

38,63

10,09

Tiên Lãng

327,98

331,67

362,08

27,50

3,69

2,91 5 (Nguồn số liệu theo dõi diễn biến rừng của hạt kiểm lâm huyện Tiên Yên năm

2018)

4.1.3. Diện tích và phân bố RNM theo chủ thể quản lý

Căn cứ số liệu theo dõi diễn biến rừng năm 2018 đƣợc Hạt kiểm lâm

huyện Tiên Yên cung cấp thì tổng diện tích RNM của huyện là 3.926,5ha.

Trong đó: diện tích rừng thuộc quản lý của hộ gia đình là 3,99ha (chiếm

0,1%), diện tích rừng do UBND xã quản lý là 2.267,44ha (chiếm 57,7%) và

diện tích rừng do BQL rừng phòng hộ quản lý là 1.655,07ha (chiếm 42,2%),

chi tiết xem Bảng 4.3. Trong đó:

- Xã Đồng Rui có tổng diện tích RNM lớn nhất huyện là 1.823,68ha đều

do UBND xã quản lý;

41 - Xã Đông Hải có tổng diện tích RNM là 1.009,68ha, gồm diện tích do

hộ gia đình quản lý là 2,08ha; diện tích rừng do UBND xã quản lý là

251,09ha và diện tích rừng do BQL rừng phòng hộ quản lý là 756,51ha.

- Xã Hải Lạng có tổng diện tích RNM là 568,83ha, gồm diện tích rừng

do UBND xã quản lý là 44,77ha và diện tích rừng do BQL rừng phòng hộ

quản lý là 524,06ha.

- Xã Tiên Lãng có tổng diện tích RNM là 362,08ha, gồm diện tích do hộ

gia đình quản lý là 1,91ha; diện tích rừng do UBND xã quản lý là 45,98ha và

diện tích rừng do BQL rừng phòng hộ quản lý là 314,19ha.

- Xã Đông Ngũ có tổng diện tích RNM là 162,23ha, gồm diện tích rừng

do UBND xã quản lý là 101,92ha và diện tích rừng do BQL rừng phòng hộ

quản lý là 60,31ha.

Bảng 4.3. Diện tích RNM huyện Tiên Yên phân theo chủ thể quản lý

Đơn vị tính: ha

STT

Xã

Tổng diện tích RNM

Hộ gia đình

UBND xã

BQL rừng phòng hộ

Tổng

3.926,50

3,99

2.267,44

1.655,07

Tỷ lệ %

100 0,1

57,7

42,2

Đông Hải

1.009,68

2,08

251,09

756,51

Đông Ngũ

162,23

101,92

60,31

Đồng Rui

1.823,68

Hải Lạng

568,83

44,77

524,06

Tiên Lãng

362,08

1,91

45,98

314,19

(Nguồn số liệu theo dõi diễn biến rừng của hạt kiểm lâm huyện Tiên Yên năm

2018

42 Hình 4.1. Hiện trạng Diện tích RNM huyện Tiên Yên

43 4.2. Đặc điểm thành phần loài, cấu trúc quần xã thực vật của

Dựa trên nguồn tƣ liệu bản đồ và khảo sát thực địa đã xác định hiện

trạng thảm thực vật chính khu vực ĐNN Tiên Yên bao gồm thảm RNM tự

nhiên, thảm thực vật nhân tác. Mỗi thảm thực vật đều có đặc trƣng riêng về

tính đa dạng của các quần xã.

4.2.1. Đặc điểm thành phần loài, cấu trúc quần xã thực vật của rừng ngập

mặn tự nhiên

Đặc điểm cấu trúc rừng ngập mặn chỉ có 1 tầng tán, không có tầng cây

bụi, thảm tƣơi và thực vật ngoại tầng nhƣ lớp thảm thực vật trên cạn. Chiều

cao trung bình tán rừng rất thấp, thƣờng biến động từ 3- 6m, tán cây nhỏ,

phân cành thấp, độ tàn che đạt 0,7 và tạo nên tầng tán liên tục đan xen nhau.

Các loài cây tham gia Vẹt dù -Bruguiera gymnorrhiza, Trang - Kandelia

candel, Mắm biển - Avicennia marina, Đƣớc vòi - Rhizophora stylosa Griff và

Sú - Aegiceras corniculatum... Tùy vào vị trí, điều kiện lập địa, thực vật phát

sinh thì nhóm loài này hay nhóm loài kia chiếm ƣu thế. Một số quần xã đặc

trƣng của RNM ở khu vực nghiên cứu

- Quần xã thực vật ưu thế Mắm biển

Thƣờng phân bố ở khu vực phía giáp với biển. Đặc điểm của quần xã

này cây phân cành nhiều, mật độ cây không cao, thƣờng biến động theo năm,

có xu hƣớng di cƣ của các loài cây ngập mặn khác vào. Trong quần xã này

bên cạnh ƣu thế là Mắm biển với tỉ lệ lớn còn xuất hiện rải rác các cá thể của

các loài nhƣ Vẹt dù, Đƣớc vòi mới xâm nhập vào ở trạng thái cây con. Diện

tích của quần xã này nhỏ và tạo thành các dải nhỏ

- Quần xã thực vật ưu thế là Sú

Phân bố ở khu vực đất lầy thụt và thấp. Cấu trúc không gian kiểu quần

xã này không cao, trung bình trên dƣới 3 m. Ở phía cửa sông Ba Chẽ có sự

44 phân bố của kiểu quần xã này và có điểm chiều cao của loài lên đến 4 m. Xen

lẫn với Sú là các cây ngập mặn khác nhƣ Đƣớc vòi, Trang nhƣng có tỉ lệ cá

thể thấp, mọc rải rác. Quần xã này có diện tích nhỏ trong khu vực nghiên cứu

- Quần xã thực vật ưu thế Sú, Trang, Mắm

Phân bố nơi có thể nền lầy thụt dọc theo các rạch, lạch nơi ít nhiều đƣợc bồi

lắng, với thành phần ƣu thế chính là Sú với chiều cao trung bình 1,5 - 2,5 m.

Trong quần xã này xuất hiện các loài Trang và Mắm còn sót lại phía trong có

thể nền pha cát cũng nhƣ sự di cƣ mới vào ở phía ngoài lạch nhƣng có tỉ lệ

các thể ít hơn. Quần xã này có diện tích nhỏ trong khu vực nghiên cứu

- Quần xã thực vật ưu thế Sú, Trang,Vẹt dù

Phân bố nơi có nhiều lạch nhỏ đem phù sa bồi lắng vào nên có sự lầy

thụt đáng kể góp phần tạo nên sự ƣu thế của loài Sú. Kiểu quần xã này có

chiều rộng hẹp thƣờng bám theo các lạch và ở các bãi đang bồi phía ngoài các

quần xã ƣu thế của Vẹt dù. Chiều cao trung bình của tầng rừng thuộc quần xã

này dao động trung bình 2,5 - 4 m. Quần xã này có diện tích nhỏ trong khu

vực nghiên cứu

- Quần xã thực vật ưu thế Trang, Vẹt dù, Đước vòi

Xuất hiện và phân bố nơi rất ít bị lầy thụt và thể nền cao hơn các quần xã

trên. Khu vực phân bố của quần xã này ở phía giữa Thôn 4 và bãi Lòng Vàng,

ngoài ra còn xuất hiện rải rác ở một số điểm nhƣ phía đầu sông Voi Bé gần

cầu Ba Chẽ, gần đê Hà Dong... quần xã này có chiều cao trung bình khoảng

3-4,5 m. Quần xã này có diện tích nhỏ trong khu vực nghiên cứu

- Quần xã thực vật ưu thế Vẹt dù

Vẹt dù là loài đặc trƣng cho RNM của khu vực và phân bố ở các điểm có

thể nền cao với hệ rễ hình đầu gối phát triển rộng và tán rộng đã tạo nên các

quần xã có số lƣợng cá thể chiếm ƣu thế gần nhƣ tuyệt đối. Tuy nhiên, dƣới

tán rừng vẫn có sự xâm thực của một số cá thể của các loài khác nhƣ Đâng,

Sú nhƣng ở trạng thái cây mạ, cây con chờ cơ hội phát triển. Chiều cao của

45 quần xã này tƣơng đối ổn định, trung bình khoảng 3,5 - 5,5m thậm chí cao

hơn. Quần xã này có diện tích lớn trong khu vực nghiên cứu

- Quần xã thực vật ưu thế Vẹt dù, Đước vòi

Phân bố chủ yếu ở nơi có thể nền cao nhƣ phía Bắc xã Đồng Rui, cửa

sông Tiên Yên (xã Hải Lạng) và hai bên bờ sông Voi Bé khu vực giữa xã

Đồng Rui và xã Cộng Hòa. Quần xã này có chiều cao khoảng 3,0 - 5m, một

số điểm phân bố của quần xã có chiều cao lên đến 8m đối với các cá thể của

loài Vẹt Dù nhƣ ở khu vực ngòi Miếu Cò,... Quần xã này có diện tích lớn

trong khu vực nghiên cứu

- Quần xã thực vật ưu thế Đước vòi, Vẹt dù

Phân bố dọc bờ đông của xã đảo Đồng Rui và phần đông bắc xã Cộng

Hòa sát mép sông Voi Lớn. Trong cấu trúc quần xã này ƣu thế thuộc về các

cá loài Đƣớc vòi sau đó là Vẹt dù mọc xen lẫn, chiều cao trung bình của tầng

rừng 3,4 - 5m. Có một số cá thể có chiều cao vƣợt trội lên đến 7 - 7,5 m. dƣới

tán rừng có các cá thể loài trang, sú mọc xen lẫn với các cây con của hai loài

ƣu thế tái sinh nhƣng số lƣợng cá thể không đáng kể và rải rác. Quần xã này

có diện tích lớn trong khu vực nghiên cứu

4.2.2. Đặc điểm thành phần loài, cấu trúc quần xã thực vật trong thảm thực

vật nhân tác

Do một số đầm nuôi không hiệu quả nên bị bỏ hoang và vùng bãi triều

đã đƣợc quy hoạch trồng rừng ngập mặn. Ở thảm thực vật này có Quần xã

thực vật ƣu thế Đƣớc vòi: Bƣớc đầu gây trồng, loài này đƣợc trồng thuần loài.

Quá trình sinh trƣởng và phát triển đã có sự di cƣ của các loài thực vật ngập

mặn khác vào nhƣ Vẹt dù, Sú,... Chiều cao của quần xã này theo độ tuổi của

cây.

46 4.2.3. Thành phần loài cây trong quần xã thực vật RNM tại Tiên Yên

Bảng 4.4. Thành phần loài cây trong RNM tại Tiên Yên

STT

Bộ

Họ

Tên khoa học

Dạng sống

Sinh cảnh

Tên cây

Rhizophorales

Rhizophoraceae

Vẹt dù

Bruguiera gymnorrhiza (L.) Lam.

cao Thân gỗ, trung bình 7 - 10m

Phân bố ở các điểm có thể nền cao, thời gian ngập triều ít

Rhizophorales

Rhizophoraceae

Trang

Kandelia candel (L.) Druce

Thân gỗ nhỏ, cao trung bình 5 -7m

Phân bố nơi rất ít bị lầy thụt, thời gian ngập triều trung bình

Rhizophorales

Rhizophoracea

Đƣớc vòi

Rhizophora stylosa Griff.

Cây cao bụi, trung bình 2 -4m

Phân bố ƣu thế ở khu vực mép ngoài của các bờ đầm NTTS

Lamiales

Acanthaceae

Mắm biển

Avicennia marina (Forsk.) Veirh.

Phân bố ƣu thế ở khu vực phía giáp biển

cao Thân gỗ, trung bình 15 - 20m

Primulales

Aegicerataceae

Sú

Aegiceras corniculatum

Cây bụi, cao trung bình 2 -3m

Phân bố ƣu thế ở khu vực đất lầy thụt và thấp

47 4.3. Đặc điểm cấu trúc của quần xã thực vật rừng ngập mặn

4.3.1. Đặc điểm cấu trúc của quần xã thực vật rừng tự nhiên ngập mặn

4.3.1.1. Các giá trị trung bình và đặc trưng mẫu: Do, Hvn, S, S%.

Bảng 4.5. Các đặc trƣng của 10 OTC rừng tự nhiên ngập mặn

Tọa độ (VN2000)

Các đặc trƣng của đƣờng kính (Do)

Các đặc trƣng của chiều cao (Hvn)

Xã

Tk

Kh

SH OTC

Mật độ (cây/ha)

X

Y

SDo

S%(Do)

SHvn

S%(Hvn)

1 Đông Hải

257

9.630

478.032

2.357.879

6,24

1,33

21,31

1,92

0,59

30,73

2 Đông Hải

257

9.130

476.901

2.357.627

6,83

2,39

34,99

2,33

1,31

56,22

3 Đông Hải

257

9.050

476.078

2.357.378

6,82

2,07

30,35

2,22

1,01

45,50

Tiên Lãng 259

8.670

468.425

2.356.668

7,96

2,61

32,79

2,67

1,17

43,82

5 Hải Lạng

261A

10.024

465.912

2.353.915

7,88

2,53

32,11

2,90

1,57

54,14

6 Đồng Rui 260C

8.080

462.668

2.350.568

9,74

2,69

27,62

4,0

1,62

40,5

7 Hải Lạng

261A

8.700

461.104

2.351.985

8,17

3,35

41,0

2,94

1,76

59,86

8 Đồng Rui 260C

5.380

460.464

2.345.988

11,36

1,76

15,49

4,61

0,84

18,22

9 Đồng Rui 260C

10.210

463.411

2.345.211

7,12

3,15

30,2

2,2

0,91

41,36

10 Đồng Rui 260C

5.990

466.838

2.351.322

9,89

3,23

32,66

3,66

1,45

39,62

48 Qua Bảng 4.5 cho thấy các giá trị trung bình và đặc trƣng mẫu của 10

OTC rừng tự nhiên ngập mặn nhƣ sau:

- Mật độ cây giao động khoảng từ 5 nghìn đến 10 nghìn cây/ha.

- Đƣơng kính trung bình của tất cả các OTC từ 6,24 – 11,36 cm

- Sai tiêu chuẩn của đƣờng kính (Do) giao động từ 1,33 – 3,35

- Hệ số biến động của đƣờng kính (Do) giao động từ 21,31 - 41,0

- Chiều cao trung bình 1,92 – 4,61 m

- Sai tiêu chuẩn của chiều cao (Hvn) giao động từ 1,92 – 4,61

- Hệ số biến động của chiều cao (Hvn) giao động từ 18,22 - 59,86

Các OTC có sự phân hóa rõ rệt về đƣờng kính và chiều cao, mật độ cây,

cây phát triển không đồng đều. Nguyên nhân rừng tự nhiên ngập mặn ở khu

vực nghiên cứu chủ yếu là rừng tái sinh trên đầm bỏ hoang nên bị bao bí

không đáp ứng đƣợc thời gian phơi bãi và ngập nƣớc theo thủy triều, một số

cây thích ứng đƣợc với môi trƣờng sống sẽ sinh trƣởng tốt. Ngoài ra rừng tự

nhiên ngập mặn ở đây còn bị ảnh hƣởng lớn bởi môi trƣờng nƣớc nhân tác

đƣợc tạo ra từ các đầm nuôi tôm. Do có một lƣợng nƣớc lớn đƣợc thải trực

tiếp từ các đầm nuôi tôm thƣờng không đƣợc qua xử lý, nƣớc thải ra thƣờng

chứa nhiều chất COD, BOD, ammoniac… đồng thời làm giảm Oxy hòa tan có

trong nƣớc. Nƣớc bị ô nhiễm do lƣợng thức ăn khi các chủ đầm tôm thả

xuống khu vực nuôi trồng chỉ đƣợc tôm tiêu thụ khoảng 85%, lƣợng còn lại

(khoảng 15%) sẽ bị thất thoát và chính điều này dẫn đến lƣợng ni tơ gây ô

nhiễm chiếm đến 40% từ lƣợng thức ăn thừa này.

Các giá trị trung bình và đặc trƣng mẫu của 10 OTC rừng tự nhiên ngập

mặn cũng rất đặc trƣng cho HST rừng ngập mặn nói chung là có mật độ cây

dầy, cây có đƣờng kính nhỏ, chiều cao thấp và thƣờng chỉ có một tầng tán,

tầng tán liên tục khép kín.

49 Để có cái nhìn tổng quan và chính xác hơn về HST RNM cũng nhƣ một

số đặc trƣng của trạng thái rừng ngập mặn tại khu vực nghiên cứu. Do toàn bộ

các OTC đều có cùng một trạng thái nên để có dung lƣợng mẫu đủ lớn, đề tài

sẽ gộp toàn bộ số liệu của 10 OTC đã đo đếm của RNM tự nhiên vào tính

toán các đặc trƣng mẫu. Sau khi gộp vào và tính thì có số liệu đặc trƣng mẫu

cho trạng thái RNM phục hồi của khu vực nghiên cứu nhƣ sau:

- Mật độ cây: N = 8.508 cây/ha. - Đƣơng kính trung bình: ̅ = 7,95 cm

- Sai tiêu chuẩn của đƣờng kính (Do): S = 2,84

- Hệ số biến động của đƣờng kính (Do): S% = 35,67 - Chiều cao trung bình: ̅ = 2,82 m

- Sai tiêu chuẩn của chiều cao (Hvn): S = 1,49

- Hệ số biến động của chiều cao (Hvn): S% = 52,8

4.3.1.2. Phân bố số cây theo cỡ đường kính (N/Do), phân bố số cây theo cỡ chiều cao (N/Hvn) và tương quan chiều cao và đường kính (Hvn/ Do).

a. Phân bố số cây theo cỡ đƣờng kính (N/Do)

Phân bố số cây theo cỡ kính là một chỉ tiêu quan trọng khi nghiên cứu

đặc điểm cấu trúc của lâm phần. Nó thể hiện tổ hợp các thành phần cấu tạo

nên trạng thái thực vật theo không gian và thời gian. Phân bố số số cây theo

cỡ kính hợp lý thì cây rừng tận dụng đƣợc không gian tối đa, tiềm năng lập

địa và tạo ra năng suất sinh khối cao nhất. Vì vậy nghiên cứu phân bố số cây

theo cỡ kính có ý nghĩa rất quan trọng trong nghiên cứu cấu trúc rừng. Kết

quả khảo sát mô phỏng phân bố lý thuyết N/Do cho mỗi OTC theo 3 hàm

phân bố đƣa vào khảo sát ở Bảng 4.6.

50 Bảng 4.6. Mô phỏng phân bố N/Do của mỗi OTC của RNM tự nhiên khảo sát theo 3 hàm phân bố

Hàm phân bố

Giả thiết (Ho)

SH OTC

Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull Khoảng cách Meyer Weibull

193,02 920,42 414,79 90,51 907,34 436,71 91,23 1.009,66 333,83 189,1 683,78 203,96 210,98 1.141,26 252,71 1.212,42 3.969,27 539,48 386,0 1.044,64 954,95 1.486,08 4.626,27 607,71 244,82 1.387,85 238,33 637,98 517,67 349,91

3,84 3,84 3,84 11,07 11,07 11,07 7,81 7,81 7,81 9,49 9,49 9,49 9,49 9,49 9,49 11,07 11,07 11,07 9,49 9,49 9,49 11,07 11,07 11,07 9,49 9,49 9,49 9,49 9,49 9,49

=> => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => =>

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

51 Kết quả phân bố lý thuyết N/Do của 10 OTC đã điều tra tại khu vực

nghiên cứu theo 3 hàm phân bố (Khoảng cách, Meyer và Weibul) đều cho

thấy tất cả các OTC đều có phân bố N/Do không theo quy luật phân bố của 3

hàm. Chi tiết xem Bảng 4.6 bên trên.

Do kết quả phân tích các OTC đều có phân bố thực nghiệm N/Do không

theo quy luật của 3 hàm (giả thiết bị bác bỏ) nên việc xác định hàm mô phỏng

phân bố lý thuyết cho phân bố thực nghiệm N/Do bằng cách dựa vào đồ thị

phân bố thực nghiệm hoặc lựa chọn hàm mô phỏng phân bố lý thuyết có

trong 3 hàm khảo sát đối với mỗi OTC. Căn cứ vào phƣơng

gần nhất với

pháp này thì các hàm đƣợc lựa chọn để mô phỏng phân bố lý thuyết N/Do của

mỗi OTC đƣợc tổng hợp tại Bảng 4.7 bên dƣới:

Bảng 4.7. Tổng hợp mô phỏng phân bố lý thuyết N/Do đƣợc chọn của mỗi OTC RNM tự nhiên

Hàm phân bố

Giả thiết (Ho)

SH OTC

Khoảng phân bố

Phân bố tập trung 6 - 8

1 Khoảng cách

4 – 9,8

193,02

3,84

2 Khoảng cách 4 – 16,4

5- 10

90,51

11,07

3 Khoảng cách 4 – 13,8

6 - 10

91,23

7,81

4 Khoảng cách 4 – 14,5

6 - 12

189,1

9,49

5 Khoảng cách 4 – 14,8

210,98

9,49

=> => => => =>

6 Weibull

4 - 17

539,48 11,07

> > > > > >

7 Khoảng cách 4 – 14,5

386,0

9,49

6 - 10 6 – 8 và 12 -14 6 – 8 và 12 -14

8 Weibull

4 – 16,2 12 - 14 607,71 11,07

9 Weibull

4 – 14,5

6 - 10

238,33

9,49

4 – 14,5 12 - 14 349,91

9,49

=> => =>

> > > >

10 Weibull

Khi khảo sát để lựa chọn hàm phân bố lý thuyết đối với mỗi OTC thì có

dung lƣợng mẫu nhỏ nên không đảm bảo tính đại diện và chính xác, hơn nữa

52 tất cả các OTC đều có cùng một trạng thái là RNM phục hồi nên đề tài sẽ gộp

số liệu của 10 OTC để có dung lƣợng mẫu lơn hơn để khảo sát phân bố lý

thuyết N/Do cho khu vực nghiên cứu. Kết quả khảo sát đều có phân bố thực

nghiệm N/Do không theo quy luật của 3 hàm (Khoảng cách, Meyer và

Weibul) (giả thiết bị bác bỏ). Nên việc xác định hàm mô phỏng phân bố lý

thuyết cho phân bố thực nghiệm N/Do bằng cách dựa vào đồ thị phân bố thực

gần nhất với

nghiệm hoặc lựa chọn hàm mô phỏng phân bố lý thuyết có trong 3 hàm khảo sát đối với khu vực nghiên cứu.

Bảng 4.8. Mô phỏng phân bố N/Do của trạng thái RNM tự nhiên

của khu vực nghiên cứu khảo sát theo 3 hàm phân bố

Stt Hàm phân bố

1 Khoảng cách

11,07

1.718,02

11.177,89

11,07

2 Meyer

2.561,63

11,07

3 Weibull

Giả thiết (Ho) > > > Đồ thị phân bố thực nghiệm N/Do của khu vực nghiên cứu:

=> => =>

3000

2500

2000

1500

1000

500

N (số cây)

D (cm)

Hình 4.2. Phân bố lý thực nghiệm N/Do của khu vực nghiên cứu

53 b. Phân bố số cây theo cỡ chiều cao (N/Hvn)

Bảng 4.9. Mô phỏng phân bố N/Hvn của mỗi OTC của RNM tự nhiên khảo sát theo 3 hàm phân bố

Hàm phân bố

Ho

SH OTC

7,81 9.160,56 677,68 169,2 4.782,91 821,51 18,52 3.609,5 519,44 49,62 1.657,22 278,8 23,65 2.127,57 357,35 958,26 1.894,86 477,77 398,08 1.696,97 670,12 1.700,77 3.500,83 574,03 70,52 1.189,54 343,61 740,41 420,45 440,89

3,84 3,84 3,84 9,49 9,49 9,49 7,81 7,81 7,81 7,81 7,81 7,81 11,07 11,07 11,07 11,07 11,07 11,07 11,07 11,07 11,07 9,49 9,49 9,49 7,81 7,81 7,81 7,81 7,81 7,81

=> => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => => =>

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

54 Kết quả sau khi xử lý số liệu và tính toán phân bố N/Hvn của 10 OTC đã

điều tra tại khu vực nghiên cứu theo 3 hàm phân bố (Khoảng cách, Meyer và

Weibul) cho thấy tất cả các OTC đều có quy luật phân bố N/Hvn không theo

quy luật của 3 hàm. Chi tiết xem Bảng 4.9 bên trên.

Do kết quả phân tích các OTC đều có phân bố thực nghiệm N/Hvn

không theo quy luật của 3 hàm (giả thiết bị bác bỏ) nên việc xác định hàm mô

phỏng phân bố lý thuyết cho phân bố thực nghiệm N/Hvn bằng cách dựa vào

đồ thị phân bố thực nghiệm hoặc lựa chọn hàm mô phỏng phân bố lý thuyết

trong 3 hàm khảo sát đối với mỗi OTC. Căn cứ vào

có

gần nhất với

phƣơng pháp này thì các hàm đƣợc lựa chọn để mô phỏng phân bố lý thuyết

N/Do của mỗi OTC đƣợc tổng hợp tại Bảng 4.10 bên dƣới:

Bảng 4.10. Tổng hợp mô phỏng phân bố lý thuyết N/Hvn đƣợc chọn của mỗi OTC RNM tự nhiên

Ho

Hàm phân bố

SH OTC

Khoảng phân bố 1 – 3,9

Phân bố tập trung 2 - 3

1 Khoảng cách

3,84

7,81

2 Khoảng cách

9,49

2 - 3

169,2

1 – 6,7

3 Khoảng cách

2-3

7,81

1-5,7

18,52

4 Khoảng cách

1 - 6

2 - 4

7,81

5 Khoảng cách

1 - 8

2 - 4

1 – 7,4

6 Weibull

1 – 7,5

2 và 5

7 Khoảng cách

1 – 6,5

5 - 6

8 Khoảng cách

1 – 5,6

70,52

2 - 4

7,81

9 Khoảng cách

420,45 7,81

1 – 5,7

2 và 5

10 Meyer

> > > > 49,62 > 23,65 11,07 > 2 và 5 - 6 477,77 11,07 > 398,08 11,07 > 574,03 9,49 > >

=> => => => => => => => => => Khi khảo sát để lựa chọn hàm phân bố lý thuyết đối với mỗi OTC thì có

dung lƣợng mẫu nhỏ nên không đảm bảo tính đại diện và chính xác, hơn nữa

tất cả các OTC đều có cùng một trạng thái là RNM phục hồi nên đề tài sẽ gộp

số liệu của 10 OTC để có dung lƣợng mẫu lơn hơn để khảo sát phân bố lý

55 thuyết N/Hvn cho khu vực nghiên cứu. Kết quả khảo sát đều có phân bố thực

nghiệm N/Hvn không theo quy luật của 3 hàm (Khoảng cách, Meyer và

Weibul) (giả thiết bị bác bỏ). Nên việc xác định hàm mô phỏng phân bố lý

thuyết cho phân bố thực nghiệm N/Hvn bằng cách dựa vào đồ thị phân bố

gần nhất

thực nghiệm hoặc lựa chọn hàm mô phỏng phân bố lý thuyết có

trong 3 hàm khảo sát đối với khu vực nghiên cứu.

với

Bảng 4.11. Mô phỏng phân bố N/Hvn của trạng thái RNM tự nhiên

của khu vực nghiên cứu khảo sát theo 3 hàm phân bố

Stt Hàm phân bố

1 Khoảng cách

11,07

1.341,03

11.216,76

11,07

2 Meyer

3.827,0

11,07

3 Weibull

=> => =>

Giả thiết (Ho) > > > Đồ thị phân bố thực nghiệm N/Do của khu vực nghiên cứu:

4500

4000

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

N (số cây)

Hvn (m)

Hình 4.3. Phân bố lý thực nghiệm N/Hvn của khu vực nghiên cứu

c. Tương quan Hvn/ Do

Mối quan hệ giữa chiều cao và đƣờng kính luôn có quan hệ chặt chẽ với

nhau, đồng thời phản ánh đặc trƣng về mức độ trƣởng thành của cây rừng và lâm

phần. Đại lƣợng Hvn phản ánh mức độ trƣởng thành của lâm phần theo mặt

56 phẳng đứng, còn đƣờng kính biểu thị mức độ trƣởng thành của lâm phần theo

mặt phẳng nằm ngang. Dựa trên mối quan hệ này có thể xác định chiều cao

tƣơng ứng cho từng cỡ kính mà không cần thiết đo cao toàn bộ các cây trong lâm

phần. Do vậy nghiên cứu mối tƣơng quan này có ý nghĩa thực tiễn rất lớn.

Bảng 4.12. Kết quả khảo sát tƣơng quan của 10 OTC rừng ngập mặn tự nhiên

SH OTC

Hàm Logarit

y = 2,8655ln(x) - 3,1698

Hàm Power y = 0,2141x1,1885

R² = 0,7787

y = 4,5563ln(x) - 6,1315

R² = 0,7767 y = 0,1602x1,3682

R² = 0,9013

y = 3,7651ln(x) - 4,7912

R² = 0,8814 y = 0,1765x1,3036

R² = 0,8578

y = 3,7586ln(x) - 4,9266

R² = 0,8721 y = 0,186x1,2716

R² = 0,8496

y = 5,1508ln(x) - 7,5988

R² = 0,9072 y = 0,1249x1,4972

R² = 0,8735

y = 6,1573ln(x) - 9,8771

R² = 0,9165 y = 0,1168x1,5362

R² = 0,8719

y = 5,4996ln(x) - 8,6556

R² = 0,9607 y = 0,1414x1,4172

R² = 0,7679

y = 4,1042ln(x) - 5,2973

R² = 0,9556 y = 0,219x1,252

R² = 0,8093

y = 2,7871ln(x) - 3,1439

R² = 0,8439 y = 0,1724x1,2849

R² = 0,8534

y = 3,7297ln(x) - 4,6439

R² = 0,9105 y = 0,1776x1,3102

R² = 0,9616

R² = 0,9695

Qua bảng kết quả khảo sát tƣơng quan giữa Hvn/Do cho thấy hệ số

tƣơng quan giữa chiều cao và đƣờng kính ở cả 10 OTC biến động từ 0,78 –

0,97. Hệ số tƣơng quan này cho thấy giữa chiều cao và đƣờng kính có quan

hệ từ khá chặt đến rất chặt chẽ với nhau.

57 Khi khảo sát để lựa chọn hàm tƣơng quan Hvn/Do đối với mỗi OTC thì

có dung lƣợng mẫu nhỏ nên không đảm bảo tính đại diện và chính xác, hơn

nữa tất cả các OTC đều có cùng một trạng thái là RNM phục hồi nên đề tài sẽ

gộp số liệu của 10 OTC để có dung lƣợng mẫu lơn hơn để khảo sát tƣơng

quan Hvn/Do cho khu vực nghiên cứu ta có kết quả nhƣ sau:

- Hàm Logarit: y = 3,9557ln(x) - 5,1293 với R² = 0,8726 - Hàm Power: y = 0,1489x1,3959 với R² = 0,9276

Để tính chiều cao cho các cây trong lâm phần ta có thể chọn hàm Power, vì hàm này có hệ số tƣơng quan rất chặt giữa hai biến số là chiều cao và đƣờng kính. Với hệ số tƣơng quan này ta thấy rất rõ đám mây điểm phân bố thực nghiệm nằm sát và tập trung xung quanh đƣờng phân bố lý thuyết. Chi tiết xem hình 4.4

Đồ thị phân bố lý thuyết và thực nghiệm Hvn/Do khu vực nghiên cứu đã

đƣợc lựa chọn theo power:

y = 0.1489x1.3959 R² = 0.9276

Hvn (m)

PB thực nghiệm

Phân bố lý thuyết

D1.3 (cm)

Hình 4.4. Đồ thị tƣơng quan Hvn/Do của khu vực nghiên cứu

58 4.3.1.3. Cấu trúc tổ thành

Kết quả điều tra tại 10 ô tiêu chuẩn có diện tích 1.000m2/OTC đã ghi

nhận đƣợc 02 loài thực vật tham gia vào công thức tổ thành loài cây ở rừng

ngập mặn tự nhiên, chi tiết xem bảng dƣới đây.

Bảng 4.13. Tổ thành thực vật các ô tiêu chuẩn điều tra

SH OTC