Nghiên cứu diễn biến và một số tác dụng phụ của sốc điện gây mê tĩnh mạch bằng propofon trên một số bệnh tâm thần

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> NGHIÊN CỨU DIỄN BIẾN VÀ MỘT SỐ TÁC DỤNG PHỤ CỦA<br /> SỐC ĐIỆN GÂY MÊ TĨNH MẠCH BẰNG PROPOFON<br /> TRÊN MỘT SỐ BỆNH TÂM THẦN<br /> Bùi Quang Huy*<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu trên 52 bệnh nhân (BN) tâm thần được điều trị sốc điện (SĐ) gây mê tĩnh mạch<br /> (TM) bằng propofon, so sánh với 50 dùng SĐ cổ điển, chúng tôi rút ra một số kết luận sau:<br /> - Số lần làm SĐ 6 - 7 lần chiếm 69,23%.<br /> - Độ dài trung bình cơn co cứng và co giật 12,26 giây.<br /> - Cơn co cứng chỉ gặp ở 34,61% trường hợp và kéo dài 2,56 ± 1,48 giây.<br /> - Cơn co giật gặp ở tất cả trường hợp, kéo dài 8,14 ± 1,84 giây.<br /> - Cơn co giật toàn thể gặp 34,61% BN, còn lại 63,39% BN chỉ có cơn co giật cục bộ.<br /> - Tác dụng không mong muốn hay gặp nhất lµ đau đầu (69,23%). 38,47% BN còn lo lắng nhẹ.<br /> * Từ khóa: Bệnh tâm thần; Sốc điện gây mê; Propofon.<br /> <br /> STUDYING STATUS AND SIDE EFFECTS OF ELECTROCONVULSIVE ANESTHETIC AGENTS THERAPY (ECT)<br /> (PROPOFON) ON MENTAL PATIENTS<br /> SUMMARY<br /> Studying 52 mental patients, who were treated by ECT anesthetic agents (propofon with<br /> dose of 2 mg/kg), we had concluded:<br /> - 69.23% of patients need ETC 6 - 7 times.<br /> - The length of seizure was 12.26 seconds.<br /> - 34.61% of patients had spastical period. Duration of this period was 2.56 ± 1.48 seconds.<br /> All patients had convulvive period, duration of time was 8.14 ± 1.84 seconds.<br /> - 34.61% of patients had generalized seizure, and 63,39% of patients had local seizure.<br /> - Headache was the most side effects with 69.23%. 38.47% of patients had mild anxiety.<br /> * Key words: Mental disease; ECT anesthetic agents; Propofon.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Theo Sadock B J (2007), mặc dù Ngành<br /> Tâm thần đã có rất nhiều thuốc an thần,<br /> <br /> chống trầm cảm và chỉnh khí sắc, nhưng<br /> SĐ vẫn là liệu pháp điều trị không thể thay<br /> thế trong một số trường hợp (tự sát, từ chối<br /> ăn, căng trương lực, kháng thuốc).<br /> <br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Bùi Quang Huy (bshuy2003@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 23/06/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 18/09/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 24/09/2014<br /> <br /> 96<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> Theo Kaplan H I (1994), SĐ tuy có hiệu<br /> quả điều trị rất cao với một số bệnh tâm<br /> thần trên, nhưng trong quá trình phóng<br /> điện qua não, có một số tác dụng không<br /> mong muốn là gây ra cơn co giật kiểu<br /> động kinh. Chính các cơn co giật kiểu<br /> động kinh do SĐ gây ra đã tạo ra nhiều<br /> tác dụng không mong muốn của SĐ như<br /> gãy xương, sai khớp, đau đầu, buồn nôn,<br /> giảm trí nhớ…, đặc biệt là gây ra tâm lý<br /> lo lắng khi phải làm SĐ cho cả BN và<br /> người nhà [5].<br /> Theo Gelder M (1988), để hạn chế cơn<br /> co giật, người ta dùng SĐ có gây mê TM<br /> bằng thiopental và thuốc giãn cơ. Phương<br /> pháp này đòi hỏi các trang bị kỹ thuật<br /> phức tạp hơn, khó tiến hành hơn và tốn<br /> kém hơn nhiều so với SĐ cổ điển [4].<br /> Chúng tôi đã xây dụng phương pháp<br /> SĐ gây mê để khắc phục nhược điểm<br /> của SĐ cổ điển. Nghiên cứu này nhằm:<br /> Đánh giá diễn biến và mét số tác dụng<br /> phụ của SĐ gây mê.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> * Tiêu chuẩn chọn BN:<br /> 102 BN được chẩn đoán là tâm thần<br /> phân liệt, trầm cảm, hưng cảm theo Tiêu<br /> chuẩn Tâm thần học Hoa Kỳ (DSM - IV,<br /> 1994), chia làm hai nhóm tương đồng về<br /> tuổi, giới và bệnh tâm thần.<br /> - Nhóm 1: 52 BN được điều trị bằng<br /> SĐ gây mê.<br /> - Nhóm 2: 50 BN được điều trị bằng<br /> SĐ cổ điển.<br /> Tuổi trung bình 31,08 ± 3,52.<br /> Những BN này được điều trị nội trú tại<br /> Khoa Tâm thần (AM6), Bệnh viện Quân y<br /> 103, từ 1 - 2013 đến 6 - 2014.<br /> <br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> BN có bệnh thực tổn (tim mạch, phổi,<br /> xương, khớp, gan, thận) có chống chỉ định<br /> làm SĐ.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Tiến cứu cắt ngang, ghi chép cụ thể<br /> từng trường hợp theo mẫu bệnh án thống<br /> nhất.<br /> - Máy SĐ: NIHON KONDEN (Nhật B¶n).<br /> - Cường độ dòng điện phóng: 700 mA.<br /> - Thời gian phóng điện: 0,75 giây.<br /> - Làm SĐ hàng ngày hoặc cách ngày.<br /> - BN nhóm 1 được gây mê TM bằng<br /> propofon 2 mg/kg cân nặng, BN nhóm 2<br /> không sử dụng thuốc mê.<br /> * Xử lý số liệu:<br /> Xử lý số liệu bằng phương pháp<br /> thống kê y học, sử dụng phần mềm<br /> Epi.info 6.04.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Bệnh tâm thần cần phải làm SĐ.<br /> C¸c bÖnh<br /> <br /> Sè l-îng<br /> BN<br /> <br /> Tû lÖ (%)<br /> <br /> p<br /> <br /> Trầm cảm<br /> <br /> 29<br /> <br /> 28,29<br /> <br /> p2-1 < 0,01<br /> <br /> Tâm thần<br /> phân liệt<br /> <br /> 62<br /> <br /> 61,47<br /> <br /> p2-3 < 0,01<br /> <br /> Hưng cảm<br /> <br /> 11<br /> <br /> 10,28<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 102<br /> <br /> 100<br /> <br /> Như vậy, bệnh tâm thần phân liệt<br /> chiếm 61,47% số BN, phù hợp với nghiên<br /> cứu của Bùi Quang Huy (2010) cho thấy<br /> hơn một nửa số BN nằm điều trị nội trú tại<br /> các bệnh khoa tâm thần là bệnh tâm thần<br /> phân liệt [1].<br /> <br /> 97<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> Bảng 2: Số lần SĐ.<br /> BN<br /> <br /> SĐ g©y mª<br /> <br /> SĐ cæ ®iÓn<br /> <br /> p<br /> <br /> Số lần<br /> <br /> n = 98<br /> <br /> %<br /> <br /> n = 52<br /> <br /> %<br /> <br /> 6 - 7 lần<br /> <br /> 8<br /> <br /> 16<br /> <br /> 36<br /> <br /> 69,23<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> 8 - 9 lần<br /> <br /> 25<br /> <br /> 50<br /> <br /> 16<br /> <br /> 30,77<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> ≥ 10 lần<br /> <br /> 17<br /> <br /> 34<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 50<br /> <br /> 100<br /> <br /> 52<br /> <br /> 100<br /> <br /> Ở nhóm BN làm SĐ cổ điển, số lần làm cao nhất 8 - 9 lần (50%). Còn ở nhóm BN<br /> làm SĐ tiền mê, cao nhất ở nhóm làm 6 - 7 lần (69,23%). Kaplan H. I (1994) cho rằng<br /> SĐ cổ điện do có nhiều tác dụng phụ nên thường làm cách ngày, hiệu quả không cao<br /> bằng SĐ gây mê (làm hàng ngày) [5].<br /> Bảng 3: Diễn biến cơn co giật.<br /> SĐ cæ ®iÓn<br /> <br /> SĐ g©y mª<br /> <br /> Thời gian (giây)<br /> <br /> Thời gian (giây)<br /> <br /> p<br /> <br /> Co cứng<br /> <br /> 8,63 ± 1,52<br /> <br /> 2,56 ± 1,48<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Co giật<br /> <br /> 53,25 ± 1,86<br /> <br /> 8,14 ± 1,84<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> BN<br /> <br /> Giai ®o¹n<br /> <br /> Cơn co cứng và co giật ở SĐ gây mê giảm rất rõ rệt về thời gian, phù hợp với<br /> nghiên cứu của Ngô Ngọc Tản (2003): cơn co cứng của SĐ cổ điển kéo dài chừng<br /> 10 giây, còn cơn co giật thường kéo dài khoảng 1 phút [2].<br /> SĐ gây mê có thời gian co cứng,co giật rất ngắn, phù hợp với nhận xét của Sadock<br /> B. J (2007): propofon có tác dụng chóng co giật rất tốt [8].<br /> Bảng 4: Đặc điểm cơn co giật.<br /> SĐ cæ ®iÓn<br /> <br /> BN<br /> <br /> SĐ g©y mª<br /> p<br /> <br /> n = 50<br /> <br /> %<br /> <br /> n = 107<br /> <br /> %<br /> <br /> Co giật toàn thể<br /> <br /> 50<br /> <br /> 100<br /> <br /> 18<br /> <br /> 34,61<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Co giật cục bộ<br /> <br /> 0<br /> <br /> 34<br /> <br /> 65,39<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 50<br /> <br /> 52<br /> <br /> 100<br /> <br /> ®Æc ®iÓm<br /> <br /> 100<br /> <br /> Trong SĐ cổ điển, hầu hết BN có cơn co giật toàn thể. Trong khi đó với sốc tiền mê,<br /> đa số BN (65,39%) có cơn co giật cục bộ, các cơn này chủ yếu xuất hiện ở vùng cổ, mi<br /> mắt. Kết quả này tương tự nghiên cứu của Gelder G. M (2009): BN có cơn co giật toàn<br /> thể chiếm 34,61% với đầy đủ các giai đoạn co cứng, co giật như trong SĐ cổ điển, tuy<br /> nhiên, cơn ngắn hơn và cường độ giảm nhiều [3].<br /> 98<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> Bảng 5: Tác dụng không mong muốn của SĐ.<br /> SĐ cæ ®iÓn<br /> <br /> BN<br /> <br /> SĐ g©y mª<br /> <br /> n = 50<br /> <br /> %<br /> <br /> n = 52<br /> <br /> %<br /> <br /> Đau đầu<br /> <br /> 42<br /> <br /> 84<br /> <br /> 36<br /> <br /> 69,23<br /> <br /> Đau cơ<br /> <br /> 27<br /> <br /> 54<br /> <br /> 19<br /> <br /> 36,53<br /> <br /> Mệt mỏi<br /> <br /> 39<br /> <br /> 78<br /> <br /> 26<br /> <br /> 50<br /> <br /> Buồn nôn<br /> <br /> 8<br /> <br /> 16<br /> <br /> 8<br /> <br /> 16,38<br /> <br /> Sai khớp<br /> <br /> 4<br /> <br /> 8<br /> <br /> 0<br /> <br /> 00<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 50<br /> <br /> 100<br /> <br /> 52<br /> <br /> 100<br /> <br /> TriÖu chøng<br /> <br /> Ở nhãm SĐ gây mê, đau đầu là triệu chứng hay gặp nhất (69,23% BN). Còn ở SĐ<br /> cổ điển đau đầu cũng là triệu chứng hay gặp nhất.<br /> Sadock B. J (2007) cho rằng đau đầu, đau cơ, mệt mỏi, buồn nôn là hậu quả của<br /> cơn co giật kiểu động kinh và tình trạng ngừng thở trong lúc co giật [8].<br /> Theo Van Gastel A (1997), SĐ gây mê đã giảm đáng kể các triệu chứng không<br /> mong muốn của SĐ cổ điển [9].<br /> Bảng 6: Tình trạng lo sợ SĐ của BN.<br /> SĐ cæ ®iÓn<br /> <br /> BN<br /> <br /> SĐ g©y mª<br /> p<br /> <br /> TriÖu chøng<br /> <br /> n = 50<br /> <br /> %<br /> <br /> n = 52<br /> <br /> %<br /> <br /> Không lo lắng<br /> <br /> 6<br /> <br /> 12<br /> <br /> 32<br /> <br /> 61,53<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Lo lắng nhẹ<br /> <br /> 29<br /> <br /> 58<br /> <br /> 20<br /> <br /> 38,47<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Từ chối<br /> <br /> 15<br /> <br /> 30<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> < 0,01<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 50<br /> <br /> 100<br /> <br /> 52<br /> <br /> 100<br /> <br /> Ở SĐ tiền mê, 20 BN (38,47%) còn lo lắng nhẹ về SĐ, tuy nhiên không có BN nào<br /> lo sợ đến mức từ chối làm SĐ. So với SĐ cổ điển, có tới 30% từ chối làm SĐ, lo lắng<br /> nhẹ với tỷ lệ 58%.<br /> Theo Sadock B J (2004), chính cơn co giật và tác dụng phụ của SĐ gây tâm lý<br /> lo lắng, sợ làm SĐ [7]. Olgiati P (2006) cho rằng tỷ lệ lo lắng và từ chối làm SĐ gây mê<br /> rất thấp [6].<br /> KẾT LUẬN<br /> - Số lần làm SĐ: đa số BN làm SĐ<br /> Qua nghiên cứu 52 BN tâm thần được<br /> điều trị SĐ gây mê TM bằng propofol, so<br /> sánh với 50 BN dùng SĐ cổ điển, chúng<br /> tôi rút ra một số kết luận sau:<br /> * Diễn biến của SĐ gây mê:<br /> <br /> 6 - 7 lần (69,23%).<br /> - Độ dài trung bình cơn co cứng và co<br /> giật 12,26 giây.<br /> - Cơn co cứng chỉ gặp ở 34,61% trường<br /> hợp và kéo dài 2,56 ± 1,48 giây.<br /> 99<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2014<br /> <br /> - Cơn co giật gặp ở tất cả BN, kéo dài<br /> 8,14 ± 1,84 giây.<br /> - Cơn co giật toàn thể gặp 34,61%<br /> BN, 63,39% BN chỉ có cơn co giật cục bộ.<br /> * Tác dụng phụ của liều tiền mê trên SĐ:<br /> - Đau đầu là tác dụng không mong<br /> muốn hay gặp nhất (69,23%).<br /> - 38,47% BN còn lo lắng nhẹ.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Bùi Quang Huy. Tâm thần phân liệt.<br /> NXB Y học. Hà Nội. 2010.<br /> 2. Ngô Ngọc Tản, Nguyễn Văn Ngân. Tâm<br /> thần học đại cương và điều trị các bệnh tâm<br /> thần (Giáo trình giảng dạy sau đại học). NXB<br /> Qu©n ®éi Nh©n d©n. Hà Nội. 2003.<br /> 3. Gelder G M; Andreasen N C and Geddes<br /> J R. New Oxford textbook of psychiatry. Oxford<br /> University Press. 2009, Vol 1, pp.482-486.<br /> <br /> 99<br /> <br /> 4. Gelder M, Gath D, Mayor R. Affective<br /> nd<br /> disorders, Oxford Texbook of Psychiatry (2<br /> edition). 1998, pp.268-323.<br /> 5. Kaplan H I, Sandock B J, Grebb J A.<br /> Synopsis of Psychiatry (Sevent edition.<br /> Washington DC). 1994, pp.813-823.<br /> 6. Olgiati P, Serretti A, Colombo C.<br /> Retrospective analysis of psychomotor agitation,<br /> hypomanic symptoms, and suicidal ideation in<br /> unipolar depression, Depress Anxiety. 2006,<br /> 23 (7), pp.389-397.<br /> 7. Sadock B J, Sadock V A. Concise Textbook<br /> nd<br /> of Clicical Psychiatry, 2 edition. 2004.<br /> 8. Sadock B J, Sadock V A. Synopsis of<br /> Psychiatry. Washington DC (10th edition). 2007,<br /> pp.468-483.<br /> 9. Van Gastel A, Schotte C, Maes M. The<br /> prediction of suicidal intent in depressed<br /> patients, Acta Psychiatr Scand. 1997, 96 (4),<br /> pp.254-259.<br /> <br />