Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu cây kinh giới (Elsholtzia blanda (Benth.) Benth.) ở tỉnh Thừa Thiên Huế

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết trình bày các kết quả nghiên cứu về thành phần hóa học và hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu thân và lá cây kinh giới trên ba chủng vi khuẩn là Staphylcoccus aureus, Escherichia coli và Enterococcus sp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu cây kinh giới (Elsholtzia blanda (Benth.) Benth.) ở tỉnh Thừa Thiên Huế

NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ HOẠT TÍNH KHÁNG KHUẨN CỦA TINH DẦU CÂY KINH GIỚI (Elsholtzia blanda (Benth.) Benth.) Ở TỈNH THỪA THIÊN HUẾ LÊ THỊ HẢI NGỌC ĐỖ THỊ NGỌC CẨM – BÙI THỊ DIỄM HƯƠNG LÊ THỊ SƯƠNG – NGUYỄN THỊ TUYẾT TRINH Khoa Hóa học 1. MỞ ĐẦU Elsholtzia là một chi thực vật thân thảo trong họ Lamiaceae với khoảng 40 loài đã được công nhận. Tại Việt Nam có khoảng 7 loài, với tên gọi có chứa cụm từ kinh giới. Kinh giới rừng là cây thảo, sống hằng năm, cao 0,5 – 1,5m. Thân vuông, có lông mềm, phân nhánh nhiều. Lá mọc đối, phiến lá hình mác, hai đầu thuôn nhọn, dài 3 – 15cm. Cụm hoa hình bông dày, dài 4 – 8cm, có thể đến 20cm, mọc ở nách lá và ngọn, hoa màu trắng, xếp dày đặc thành vòng sít nhau. Quả hình bầu dục, dẹp, dài 0,5 – 1mm, màu nâu sáng. Cây thường mọc ở nơi sáng và ẩm, các bãi hoang, sườn đồi, ven đường, trong rừng thông ở độ cao trên 700m. Có nơi chúng tập trung thành bãi lớn. Mùa hoa từ tháng 6 – 10. Mùa quả từ tháng 10 – 12. Trong bài báo này, chúng tôi trình bày các kết quả nghiên cứu về thành phần hóa học và hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu thân và lá cây kinh giới trên ba chủng vi khuẩn là Staphylcoccus aureus, Escherichia coli và Enterococcus sp.. 2. THỰC NGHIỆM 2.1. Thiết bị, hóa chất Bộ dụng cụ chưng cất lôi cuốn hơi nước, bộ dụng cụ chuẩn độ, ống nghiệm, lọ đựng hóa chất dung tích 5 mL, sắc ký khí phối phổ liên hợp (GC/MS), H2C2O4, KOH, CHCl3, C2H5OH, Na2SO4 rắn, I2, KI, hồ tinh bột, Hg2Cl2. 2.2. Mẫu thực vật Cây kinh giới rừng (Elsholtzia blanda (Benth.) Benth.) được thu hái sau khi trưởng thành, được trồng tại tỉnh Thừa Thiên Huế trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 7 năm 2013. 2.3. Chưng cất, xác định các chỉ số vật lý, hóa học tinh dầu thân và lá Cây kinh giới sau khi thu hái được rửa sạch, chia thành các bộ phận là lá, thân và rễ. Sau đó, được thái nhỏ và chưng cất lôi cuốn hơi nước nhiều lần trong khoảng thời gian từ 4-6 giờ. Thu được tinh dầu lá và thân, không thu được tinh dầu rễ do hàm lượng quá bé. Phần tinh dầu thu được được làm khan bằng Na2SO4 rắn, lọc sạch bằng phễu lọc mâu và bảo quản trong tủ lạnh. Kỷ yếu Hội nghị Khoa học Sinh viên năm học 2013-2014 Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế, tháng 12/2013, tr: 83-88
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ HOẠT TÍNH KHÁNG KHUẨN... 85 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 3.1. Kết quả định danh cây kinh giới trồng tại tỉnh Thừa Thiên Huế Theo kết quả giám định tên dựa vào đặc điểm hình thái thực vật do Đỗ Xuân Cẩm, nguyên giảng viên Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế thực hiện, đã xác định được tên cây kinh giới trồng tại tỉnh Thừa Thiên Huế là Elsholtzia blanda (Benth.) Benth.. 3.2. Kết quả xác định thành phần hóa học tinh dầu lá và thân cây kinh giới Dựa vào kết quả ở bảng 1 và 2 cho thấy trong tinh dầu thân và lá cây kinh giới (Elsholtzia blanda(Benth.) Benth.) có nhiều cấu tử giống nhau. Một số cấu tử có hàm lượng tương đối lớn xuất hiện trong cả hai tinh dầu như citral a (18,837%, 15,360%), octan-3-ol (11,976%, 13,361%), 6-methyl-hept-5-ene-2-one (4,190%, 8,145%), (Z)-β- farnesene (7,466%, 7,644%)... Tuy nhiên, thành phần các cấu tử được định danh trong tinh dầu lá nhiều hơn tinh dầu thân, một số cấu tử chỉ xuất hiện trong tinh dầu lá mà không có trong tinh dầu thân như 2-isopropenyl-5-methyl-hex-4-en-1-al (12,750%), α- pinene (1,196%), α-caryophyllene (0,378%), β-myrcene (0,375%)… Bảng 1. Thành phần hóa học tinh dầu thân cây kinh giới TT Tên cấu tử Thành phần phần trăm (%) 1 Citral a 18,837 2 Oct-1-en-3-ol 11,976 3 Citral b 11,065 4 Caryophyllene oxide 9,171 5 (Z)-β-Farnesene 7,466 6 Acetophenone 5,490 7 D-Limonen 4,723 8 Nerol 4,266 9 6-Methyl-5-heptynene-2-one 4,190 10 cis-Geraniol 3,981 11 Perillal 3,519 12 β-cis-Ocimene 3,199 13 β-Caryophyllen 1,890 14 β-Linalool 1,664 15 (E)-Hex-3-en-1-ol 0,952 16 +/-trans-Nerolidol 0,848 17 α-Terpineol 0,807 18 (E)-Methyl geranate 0,610 19 Các cấu tử chưa xác định 5,563 Tổng 100
86 LÊ THỊ HẢI NGỌC và cs. Bảng 2. Thành phần hóa học tinh dầu lá cây kinh giới TT Tên cấu tử Thành phần phần trăm (%) 1 β-cis-Ocimene 18,099 2 Citral a 15,360 3 Oct-1-ene-3-ol 13,361 4 2-Isopropyenyl-5-methyl-hex-4-ene-1-al 12,750 5 6-Methyl-hept-5-ene-2-one 8,145 6 (Z)-β-Farnesene 7,644 7 Nerol 4,168 8 β-Caryophyllene 3,706 9 cis-Geraniol 3,303 10 Acetophenone 3,095 11 D-Limonene 2,726 12 α-Pinene 1,196 13 Hex-3-ene-1-ol 0,836 14 β-Linalool 0,701 15 α-Caryophyllene 0,378 16 β-Myrcene 0,375 17 Methyl geranate 0,299 18 α-Terpineol 0,227 19 1-Acetyl-2-methylcyclopentene 0,198 20 Caryophylene oxide 0,198 21 Octan-3-ol 0,182 22 +/-.-trans-Nerolidol 0,161 23 3-Phenyl-butan-2-one 0,152 24 7-Methyl-3-methylene-oct-6-ene-1-ol 0,105 25 α-Bergamotene 0,095 26 Hexyl formyate 0,095 27 (1E)-1-Octenyl acetate 0,087 28 Benzaldehyde 0,080 29 Các cấu tử chưa xác định 6,447 Tổng 100 Ngoài ra, thành phần hóa học trong tinh dầu lá cây kinh giới ở Thừa Thiên Huế cũng được chúng tôi so sánh với một số loài kinh giới khác, kết quả thể hiện ở bảng 3.
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ HOẠT TÍNH KHÁNG KHUẨN... 87 Bảng 3. So sánh thành phần hóa học của tinh dầu lá cây kinh giới (Elsholtzia blanda (Benth.) Benth.) ở Thừa Thiên Huế với tinh dầu cây kinh giới (Elsholtzia cristata Wild.) ở thành phố Hồ Chí Minh và (Elsholtzia ciliata (Thunb.) Hyl.) ở Novosibirsk, Nga Thành phần phần trăm (%) STT Tên cấu tử Thừa Thiên TP Hồ Chí Novosibirsk, Huế Minh (Nga) 1 β-cis-Ocimene 18,099 0,130 - 2 Citral a 15,360 16,490 - 3 Oct-3-en-1-ol 13,361 4,500 0,200 4 2-Isopropenyl-5-methyl-hex-4-en-1-al 12,750 - - 5 6-Methyl-hept-5-en-2-one 8,145 - - 6 (Z)-β-Farnesene 7,644 6,890 0,100 7 Nerol 4,168 5,030 - 8 β-Caryophyllene 3,706 1,010 0,500 9 cis-Geraniol 3,303 0,770 0,200 10 Acetophenone 3,095 10,400 1,900 11 D-Limonen 2,726 5,980 - 12 α-Pinene 1,196 0,350 0,200 13 Hex-3-en-1-ol 0,836 - 0,500 14 β-Linalool 0,701 0,540 - 15 α-Caryophyllene 0,378 1,01 - 16 β-Myrcene 0,375 0,15 - 17 Methyl geranate 0,299 0,810 - 18 α-Terpineol 0,227 0,300 19 1-Acetyl-2-methylcyclopentene 0,198 - - 20 Caryophyllene oxide 0,198 9,820 - 21 Octan-3-ol 0,182 0,400 0,500 22 +/-trans-Nerolidol 0,161 1,330 0,200 23 3-Phenyl-butan-2-one 0,152 - - 24 7-Methyl-3-methylen-oct-6-en-1-ol 0,105 - - 25 α-Bergamotene 0,095 - - 26 Hexyl formyate 0,095 - - 27 (1E)-Octene-1-yl acetate 0,087 - - 28 Benzaldehyde 0,080 - - 29 Dehydro elsholtzia xeton - - 72,4 30 Elsholtzia xeton - - 5,7 Qua kết quả so sánh thành phần hóa học tinh dầu các loài cây kinh giới, chúng tôi nhận thấy hai loài kinh giới ở Việt Nam có nhiều thành phần chính giống nhau như citral a, oct-3-en-1-ol, (Z)-β-farnesene, nerol, acetophenone, D-limonen. Trong khi đó, loài kinh giới được trồng ở Nga thì thành phần chính là dehydro elsholtzia xeton (72,4%) và elsholtzia xeton (5,7%), khác nhiều so với các loài được trồng tại Việt Nam [9].
88 LÊ THỊ HẢI NGỌC và cs. 3.3. Kết quả xác định các chỉ số vật lý và hóa học tinh dầu lá cây kinh giới Do lượng tinh dầu thân thu được ít nên chúng tôi chỉ xác định các chỉ số vật lý, hóa học của tinh dầu lá. Bảng 4. Các chỉ số vật lý và hóa học tinh dầu lá cây kinh giới TT Các chỉ số Số liệu thực nghiệm o 1 Tỷ trọng (35 C) 0,9049 2 Chỉ số khúc xạ (35oC) 1,480477 3 Chỉ số axit 2,36 4 Chỉ số este 37,92 5 Chỉ số xà phòng 40,28 6 Chỉ số iot 86,48 Chỉ số axit của tinh dầu lá cây kinh giới tương đối thấp trong khi đó, chỉ số este và chỉ số iot của tinh dầu kinh giới khá cao. Điều này hoàn toàn phù hợp với kết quả thu được ở bảng 2, trong tinh dầu lá cây kinh giới ở Thừa Thiên Huế có chứa nhiều este và các hợp chất không no. 3.4. Kết quả thử hoạt tính kháng khuẩn trên ba chủng vi khuẩn của tinh dầu thân và lá cây kinh giới Bảng 5. Kết quả thử hoạt tính kháng khuẩn trên ba chủng vi khuẩn của tinh dầu thân và lá cây kinh giới TT Chủng vi khuẩn Tinh dầu lá Tinh dầu thân 1 Staphylcoccus aureus ! ! 2 Escherichia coli ! ! 3 Enterococcus sp. ! ! Chú giải: !: Kháng được vi khuẩn Theo kết quả trên cho thấy tinh dầu lá và thân cây kinh giới ở Thừa Thiên Huế đều có khả năng kháng cả 3 loài vi khuẩn. Kết quả này gợi mở ra những hướng nghiên cứu sâu hơn để có thể ứng dụng loại tinh dầu này trong y học. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Bộ Y tế (2006). Dược điển Việt Nam, NXB Y học. [2] Cáp Kim Nhân (2012). Nghiên cứu thành phần hóa học và tính chất của tinh dầu thân rễ và lá cây gừng ăn (Zingiber officinale Rosc.) Ở tỉnh Quảng trị - Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp ĐHSP. [3] Đỗ Huy Bích (1985). Thuốc từ cây cỏ và động vật, NXB Y học. [4] Đỗ Tất Lợi (2004). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội. [5] Lê Ngọc Thạch, Trần Hữu Anh, Cao Như Anh, Nguyễn Thị Tuyết Nhung, Đoàn Ngọc Nhuận, Đỗ Quang Hiền (2001). Tách tinh dầu kinh giới, Elsholtzia cristata Wild. bằng phương pháp vi sóng, Hội Nghị Khoa học và Công nghệ Hóa Hữu cơ toàn quốc lần thứ 2.
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ HOẠT TÍNH KHÁNG KHUẨN... 89 [6] Nguyễn Văn Đàn, Nguyễn Viết Tựu (1985). Phương pháp nghiên cứu hóa học cây thuốc, NXB Y học. [7] Phạm Hoàng Hộ (2002). Cây cỏ Việt Nam II, NXB Trẻ. [8] Trịnh Đình Chính, Nguyễn Thị Bích Tuyết (2008). Giáo trình Hợp chất tự nhiên, ĐHSP-Huế. [9] Korolyuk E. A., Köning W., Tkachev A. V. (2002). Composition of essential oil of Elsholtzia ciliata (Thunb.) Hyl. from the Novosibirsk region, Russia, Chemistry rastitelnogo Syria, No.1, P. 31-36 [10] Zhong L., YanLing L., Jing H., LiangXing L., GanPeng L. (2013). Study on the flavonoids from Elsholtzia communis (Coll. et (Benth.) Benth..) Diels., Medicinal Plant, Vol 4, No.1, P. 67-68, 71. LÊ THỊ HẢI NGỌC, Email: ngocle0610@gmail.com LÊ THỊ SƯƠNG ĐỖ THỊ NGỌC CẨM BÙI THỊ DIỄM HƯƠNG NGUYỄN THỊ TUYẾT TRINH SV lớp Hóa 4A, Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Huế - Đại học Huế