Nghiên cứu xây dựng mô hình chà rạo xã Nhơn Lý, tỉnh Bình Định

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG MÔ HÌNH CHÀ RẠO<br /> XÃ NHƠN LÝ, TỈNH BÌNH ĐỊNH<br /> RESEARCHING FOR BUILING THE MODEL OF FISH AGGREGATING (FADS)<br /> DEVICES AT NHON LY COMMUNE, BINH DINH PROVINCE<br /> Hoàng Văn Tính, Phạm Văn Thông<br /> Khoa Khai thác - Trường Đại học Nha Trang<br /> TÓM TẮT<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy, nghề khai thác cá kết hợp chà rạo ở vùng biển ven bờ xã Nhơn Lý đã thất<br /> truyền khoảng 20 năm; ngư dân có nguyện vọng tìm lại nghề truyền thống nhằm khôi phục lại nguồn lợi vùng<br /> biển ven bờ tại địa phương.<br /> Nhóm nghiên cứu đã xây dựng mô hình chà xã Nhơn Lý phù hợp với yêu cầu Dự án FSPS II BĐ của tỉnh<br /> Bình Định và sự đồng thuận của ngư dân địa phương.<br /> Sau 3 tháng thả chà tổ Quản lý chà đã khai thác được 453kg mực và 5700kg (cá trác, cá ngân, cá cam,<br /> cá giò, cá nục, cá nhồng, cá róc…) tại chà. Đây là các loài hải sản ngư dân đã không khai thác được tại vùng<br /> biển khu vực thả chà từ lâu.<br /> Hình thành được mô hình ngư dân tự quản lý nguồn lợi và diện tích mặt nước ở vùng biển ven bờ để<br /> khai thác bằng một số nghề kết hợp với chà rạo.<br /> Hình thành được sự liên kết giữa ngành Thủy sản và Dịch vụ du lịch. Địa phương đã có thu nhập từ<br /> dịch vụ du lịch câu cá giải trí tại chà.<br /> Từ khóa: Mô hình chà rạo, cộng đồng ngư dân, nguồn lợi ven bờ<br /> ABSTRACT<br /> The research shows that the combination between fish exploiting and Fish Aggregating Devices (FADS)<br /> has lost about 20 years at coastal waters at Nhon Ly, the fisherman desires to restore Inshore reources at local<br /> now.<br /> The research group built the model of Fish Aggregating Devices (FADS) at Nhon Ly. It is suitable for<br /> the requirements of FSPS II project of Binh Dinh province and local people ‘s agreements.<br /> Fish Aggregating Devices has been done after 3 months, the management exploited 453kg Sepioteuthis<br /> lessoniana and 5700kg fish including: Priacanthus, Atule mate, Naucrates ductor, Rachycentron canadum,<br /> Decapterus maruadsi, Sphyraena… These seafood hasn’t been exploited for a long time.<br /> Forming model fisherman to manage reources and inshore sea area to exploit with the comination<br /> between some fishing farmings and Fish Aggregating Devices.<br /> Forming the connection between Fishery and Tourist at local. Nhon Ly gets income thanks to fishing<br /> tourism at Fish Aggregating Devices.<br /> Keywords: Model of fish aggregating devices, Fisheries communities, Inshore fisheries resources<br /> <br /> 20 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> khai thác.<br /> Các nước Anh, Mỹ sử dụng chà kết hợp<br /> <br /> Trong nghề cá, chà được sử dụng để tập<br /> trung, tạo nơi trú ẩn, kiếm ăn, sinh sản cho cá<br /> <br /> lưới vây khai thác cá ngừ đại dương.<br /> Philippin, Indonixia, sử dụng chà cố định<br /> <br /> và các loài thủy sản khác. Từ lâu, chà được sử<br /> dụng để khai thác cá trong các vùng nước nội<br /> <br /> kết hợp lưới vây khai thác cá ngừ vây vàng.<br /> Ấn Độ, sử dụng chà cố định và chà di động<br /> <br /> địa như sông, hồ, đầm, phá.<br /> Hiện nay, chà được nhiều quốc gia trên thế<br /> <br /> để khai thác cá ngừ. Chà di động sử dụng<br /> <br /> giới sử dụng kết hợp với nhiều loại ngư cụ để<br /> <br /> khai thác ở vùng biển đại dương có độ sâu<br /> <br /> khai thác cá ở vùng biển ven bờ và xa bờ. Có 2<br /> <br /> 500m, chà cố định sử dụng khai thác ở độ sâu<br /> <br /> loại: chà cố định và chà di động (Hình 1).<br /> Chà cố định: cố định tại một vị trí trong thời<br /> gian dài.<br /> Mục đích: tập trung cá, làm nơi cư trú, kiếm<br /> ăn, sinh sản cho các loài cá.<br /> Hàng năm, bổ sung vật liệu và thiết bị cần<br /> thiết để giữ cố định chà và tăng mật độ cá tập<br /> trung tại chà.<br /> <br /> 30 - 100m…<br /> Ở Việt Nam, từ lâu chà được sử dụng để<br /> khai thác cá nước ngọt. Hiện nay, chà đang<br /> được sử dụng kết hợp với nhiều loại ngư cụ<br /> như câu, lưới mành, lưới vây để khai thác cá<br /> biển.<br /> Các tỉnh Bình Thuận, Bà Rịa - Vũng Tàu,<br /> Bến Tre, Tiền Giang… sử dụng chà kết hợp với<br /> lưới vây ánh sáng khai thác cá ở vùng biển xa<br /> bờ.<br /> Bình Định là một trong số các địa phương<br /> ven biển miền Trung sử dụng chà kết hợp với<br /> nghề mành, câu, vây.<br /> Xã Nhơn Lý là một trong những địa phương<br /> của tỉnh Bình Định sử dụng chà từ lâu vào nghề<br /> cá. Tuy nhiên, hiện nay nghề chà xã Nhơn Lý<br /> đã bị thất truyền. Khôi phục lại nghề chà Nhơn<br /> Lý là một việc cần làm vì tìm lại nghề truyền<br /> thống của địa phương và mang lại hiệu quả<br /> thiết thực.<br /> <br /> Hình 1. Mô hình chà biển<br /> <br /> Mục đích của nghiên cứu nhằm khôi phục<br /> lại nguồn lợi vùng biển ven bờ xã Nhơn Lý<br /> <br /> Chà di động: mục đích chính là tập trung<br /> <br /> để ngư dân khai thác được bằng nghề chà<br /> <br /> cá trong một chu kỳ khai thác (mẻ lưới). Kết<br /> <br /> rạo. Từ mô hình nghiên cứu có thể nhân rộng<br /> <br /> thúc chu kỳ khai thác, chà được di chuyển đến<br /> <br /> những địa phương khác trong tỉnh nhằm góp<br /> <br /> vị trí khác. Trong thời gian tập trung cá, chà di<br /> <br /> phần tái tạo và bảo vệ nguồn lợi và hệ sinh thái<br /> <br /> chuyển với tốc độ hợp lý đạt được hiệu quả<br /> <br /> vùng bờ.<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 21<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> II. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN<br /> CỨU<br /> 1. Cách tiếp cận: Dựa vào các công bố khoa<br /> học trong và ngoài nước để tìm hiểu mẫu chà,<br /> phân tích kết hợp với mẫu chà truyền thống của<br /> địa phương được phục dựng lại qua phỏng vấn<br /> hồi cố làm cơ sở xây dựng chà mô hình.<br /> 2. Xây dựng phiếu điều tra: Với các thông tin<br /> cần tìm hiểu liên quan đến nội dung nghiên cứu<br /> như: kinh tế xã hội nghề cá địa phương, đặc<br /> điểm nghề cá địa phương, hiện trạng nghề chà<br /> rạo địa phương, đặc điểm khu vực thả chà, kiểu<br /> chà, kết cấu chà, loại nghề khai thác kết hợp với<br /> chà rạo, nguyên nhân thất truyền nghề chà rạo<br /> tại địa phương, nguyện vọng của ngư dân đối<br /> với nghề chà.<br /> 3. Phương pháp điều tra: Phỏng vấn hồi cố;<br /> <br /> Hình 2. Điều tra tìm hiểu chà<br /> <br /> Kết quả điều tra cho thấy, khu vực thả chà<br /> trước đây của xã Nhơn Lý được giới hạn bởi<br /> các hòn đảo: hòn Đài Di, mũi hòn Đụng (xã Cát<br /> Chính); hòn Giữa, Vũng Nồm, Vũng Bấc (Nhơn<br /> lý) và được chia thành 3 vùng: chà Đằm, chà<br /> Giữa và chà Cao, có độ sâu từ 15 - 40m. Trong<br /> đó bãi chà Đằm và chà Giữa mật độ cá tập trung<br /> <br /> phỏng vấn kết hợp khảo sát trực tiếp; điều tra<br /> <br /> cao hơn nhiều so với bãi chà Cao.<br /> <br /> nhanh nông thôn có sự tham gia của cộng đồng.<br /> <br /> 5. Chọn mẫu chà và phân tích<br /> <br /> Thời gian nghiên cứu: từ tháng 6/2010 11/2010<br /> 4. Chọn kiểu chà, cấu trúc và khu vực thả<br /> chà [1]<br /> Kiểu chà, cấu trúc và khu vực thả chà được<br /> chọn dựa vào kết quả khảo sát tại vùng biển khu<br /> vực thả chà, đồng thời phù hợp số tham chiếu:<br /> FSPS II BĐ/SCAFI/2010/3.7.6 của dự án và mục<br /> tiêu của vấn đề nghiên cứu, thể hiện qua các nội<br /> dung: phù hợp với đặc điểm nghề cá địa phương,<br /> điều kiện môi trường khu vực thả chà; khả năng<br /> <br /> 5.1. Đặc điểm về nghề cá xã Nhơn Lý [1]<br /> Nhơn Lý là xã bãi ngang nằm trong vùng<br /> bán đảo Phương Mai về hướng Đông Bắc cách<br /> trung tâm thành phố Quy Nhơn khoảng 22km.<br /> Dân cư được quy hoạch sinh sống tập trung<br /> thành từng cụm, thôn chủ yếu giáp 3 mặt biển<br /> để thuận lợi cho việc hành nghề, quanh năm<br /> thường bị ảnh hưởng của thời tiết nhất là khi<br /> thời tiết có biến đổi.<br /> Thủy sản là ngành kinh tế mũi nhọn của xã.<br /> Giá trị sản xuất năm 2009 của ngành Thủy sản<br /> gấp 1,27 lần giá trị sản xuất của ngành Dịch vụ<br /> <br /> tập trung và bảo tồn nguồn lợi vùng bờ; vật liệu<br /> <br /> và 6,47 lần ngành Công nghiệp và Tiểu thủ công<br /> <br /> làm chà sẵn có tại địa phương; điều kiện sinh<br /> <br /> nghiệp (Hình 3).<br /> <br /> hoạt cho tổ quản lý và bảo vệ chà; kết hợp giữa<br /> <br /> Nghề cá xã Nhơn Lý có quy mô nhỏ. Tổng<br /> <br /> Thủy sản và Dịch vụ du lịch; thời gian sử dụng<br /> <br /> số tàu cá của xã có 373 chiếc, tổng công suất:<br /> <br /> lâu; chi phí đầu tư thấp.<br /> <br /> 6945 cv, bình quân: 18,62 cv/tàu. Tàu có công<br /> <br /> 22 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Hình 3. Giá trị sản xuất các<br /> ngành kinh tế năm 2009 xã Nhơn Lý<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> <br /> Hình 4. Cơ cấu đội tàu cá xã Nhơn Lý<br /> <br /> suất lớn nhất là 80 cv; số tàu công suất từ 50 cv<br /> <br /> cá dìa, mực lá, cá hồng, cá cam, cá liệt và một<br /> <br /> trở lên có 7 chiếc. Cơ cấu đội tàu cá xã Nhơn Lý<br /> <br /> số đối tượng khác.<br /> <br /> thể hiện trên hình 4.<br /> Mùa vụ khai thác: hoạt động khai thác hải<br /> sản tại xã Nhơn Lý có hai vụ chính:<br /> - Vụ cá Bắc: từ tháng giêng đến tháng 4 âm<br /> lịch.<br /> <br /> Mùa vụ khai thác: Kết quả điều tra cho<br /> thấy, trước đây nghề chà rạo của địa phương<br /> hoạt động từ tháng 3 - 9 (âm lịch). Từ tháng 10<br /> âm lịch, các nghề ít hoạt động đánh bắt tại chà,<br /> vì mùa gió đông bắc dòng chảy mạnh cá không<br /> <br /> - Vụ cá Nam: từ tháng 5 đến tháng 9 âm<br /> lịch.<br /> <br /> “đứng” chà, mà di cư ra vùng nước sâu.<br /> 5.2.2. Nguyên nhân thất truyền nghề chà rạo xã<br /> <br /> Thời gian từ cuối tháng 9 đến tháng 12<br /> <br /> Nhơn Lý<br /> <br /> thường có bão, nên hầu hết các nghề không<br /> <br /> Nghề chà rạo xã Nhơn Lý không còn được<br /> <br /> tham gia hoạt động khai thác trừ một số ít nghề<br /> <br /> sử dụng cách đây khoảng 20 năm. Nguyên do<br /> <br /> lưới cước hoạt động gần bờ.<br /> <br /> của sự thất truyền nghề chà rạo tại xã Nhơn Lý,<br /> <br /> 5.2. Nghề khai thác cá kết hợp chà rạo xã Nhơn<br /> <br /> kết quả điều tra cho thấy có các nhóm nguyên<br /> <br /> Lý [1]<br /> <br /> nhân sau:<br /> <br /> 5.2.1. Nghề khai thác, đối tượng và mùa vụ khai<br /> thác<br /> <br /> - Tranh chấp ngư trường khai thác: nghề<br /> lưới kéo khai thác trong khu vực thả chà làm mất<br /> <br /> Trước đây, các nghề khai thác cá có sử<br /> <br /> chà, làm mất nguồn lợi. Nghề lưới vây kết hợp<br /> <br /> dụng chà rạo gồm: mành chiếc (chủ yếu), câu,<br /> <br /> ánh sáng khai thác trong khu vực thả chà đã lôi<br /> <br /> khai thác vào ban ngày khi cá đứng chà. Nghề<br /> <br /> cuốn cá tập trung ở chà ra vùng sáng, làm cho<br /> <br /> mành chiếc kết hợp chà rạo cho sản lượng khai<br /> <br /> các nghề khai thác có sử dụng chà không có thu<br /> <br /> thác cao nhất trong tất cả các nghề khai thác cá<br /> <br /> nhập hoặc thu nhập rất thấp.<br /> <br /> ở xã Nhơn Lý. Hiện nay, nghề mành và câu cũng<br /> <br /> - Sử dụng các phương pháp khai thác không<br /> <br /> là hai nghề có số lượng tàu cá chiếm tỷ lệ lớn ở<br /> <br /> phù hợp với quy định quản lý nghề cá như đánh<br /> <br /> xã Nhơn Lý.<br /> <br /> bắt cá bằng chất độc, thuốc nổ ở những khu<br /> <br /> Đối tượng khai thác: Các loài cá khai thác<br /> <br /> vực thuộc vùng đệm thả chà, làm giảm mật độ<br /> <br /> được từ chà rạo tại xã Nhơn Lý trước đây chủ<br /> <br /> cá hoặc các loài cá tập trung quanh chà (cá<br /> <br /> yếu cá chỉ vàng, cá nục, cá sơn, cá phèn, cá giò,<br /> <br /> “đứng chà”).<br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 23<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> - Do yếu tố khách quan: bão tố, sóng biển,<br /> dòng chảy mạnh làm trôi chà, hỏng chà.<br /> <br /> Soá 3/2011<br /> - Ngư dân trực tiếp quản lý và khai thác chà,<br /> làm cơ sở triển khai xây dựng mô hình ngư dân<br /> <br /> Trong đó, nhóm nguyên nhân thứ 3 là thứ<br /> <br /> tham gia quản lý nghề cá ở vùng nước gần bờ<br /> <br /> yếu và có sự tác động của nhóm 1 và 2, ảnh<br /> <br /> của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn<br /> <br /> hưởng đến tâm lý của ngư dân, làm giảm sự<br /> <br /> tỉnh Bình Định;<br /> <br /> quan tâm của họ tới sự tồn tại của chà.<br /> Nguyện vọng của ngư dân về khôi phục lại<br /> nghề chà rạo.<br /> Kết quả điều tra cho thấy, 100% số người<br /> được hỏi muốn duy trì lại nghề cũ vì ngư dân tin<br /> <br /> - Có thể kết hợp với ngành dịch vụ để nâng<br /> mức thu nhập, cải thiện đời sống của nhân dân<br /> trong xã, trước hết là những người tham gia xây<br /> dựng, quản lý mô hình.<br /> 5.3. Chọn mẫu chà và phân tích [1]<br /> <br /> tưởng, nếu chà rạo được phục dựng sẽ khôi phục<br /> <br /> Nhóm nghiên cứu đã chọn và phân tích 4<br /> <br /> lại nguồn lợi và sẽ cho hiệu quả khai thác cao<br /> <br /> mẫu chà kiểu cố định làm cơ ở xây dựng chà mô<br /> <br /> hơn, nếu ngăn chặn được sự tranh chấp về ngư<br /> <br /> hình gồm: mẫu chà xã Nhơn Lý (hình 5), mẫu<br /> <br /> trường của các nghề lưới kéo, vây kết hợp ánh<br /> <br /> chà Philipppin (hình 6), mẫu chà Thái Lan (hình<br /> <br /> sáng và phương pháp đánh bắt bất hợp pháp.<br /> <br /> 7) và mẫu chà Nhật Bản (hình 8) .<br /> <br /> Hình 5. Mô hình chà xã Nhơn Lý<br /> <br /> Hình 7. Chà cố định Thái Lan<br /> <br /> 24 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Hình 6. Chà cố định Philippin<br /> <br /> Hình 8. Chà cố định Nhật Bản<br /> <br />