Nguồn lợi và sử dụng Rong câu Việt Nam: Phần 2

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

124
lượt xem 28
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 2 Tài liệu Rong câu Việt Nam nguồn lợi và sử dụng tiếp tục giới thiệu đến bạn đọc nội dung từ chương IV đến chương VII về các vấn đề như: Đặc điểm sinh hóa, sinh lý, đặc điểm sinh thái và nguồn lợi, nuôi trồng rong câu, hiện trạng, tiềm năng và định hướng phát triển nguồn lợi. Tài liệu là Tài liệu tham khảo bổ ích cho bạn đọc, góp phần cung cấp cơ sở khoa học cần thiết cho việc khai thác, nuôi trồng và phát triển nguồn lợi này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nguồn lợi và sử dụng Rong câu Việt Nam: Phần 2

115 Ch ng IV C I M SINH LÝ, SINH HOÁ I. CÁC C I M SINH LÝ 1.1. nh h ng c a nhi t ! "n c #ng ! quang h&p và hô h+p c a rong Nhi t là m t trong các y u t c b n nh h ng n quang h p và hô h#p c$a rong Câu. Do các enzym v+n chuy,n CO2 và HCO3- trong quá trình c 3nh Carbon (Raven & Geider 1988; Davinson 1991) và các enzym tham gia vào nhi>u con ?ng v+n chuy,n khác nhau trong quá trình trao Ai ch#t r#t mBn c m vCi nhi t . Vì v+y khi trong i>u ki n nhi t th#p thì hEu nh >u hFn ch t c chuy,n hoá. SH thích nghi vCi nhi t c$a enzym ã cho th#y có sH thay Ai t c quang h p và hô h#p theo mùa vM, vCi thang nhi t trái ng c nhau cho các loài ôn Ci và nhi t Ci. Mathieson và Norall (1975) cho rQng khi cùng m t c ?ng ánh sáng, thì quang h p tinh c$a nhi>u loài rong Câu ôn Ci nhi t th#p cao h n nhRng loài rong nhi t Ci và nhRng loài nhi t Ci vBn duy trì t c quang h p cao su t mùa hè h n nhRng loài rong ôn Ci. Rong Câu nhRng n i có sH bi n ng lCn v> nhi t thì có th, dT thích nghi vCi i>u ki n khí h+u h n n i có nhi t An 3nh. ChUng hFn, Dawes (1989) so sánh giRa hai loài rong Câu, m t loài có biên nhi t 16-280C và m t loài 250C. K t qu cho th#y loài có biên 16-280C có th, thích nghi m t cách An 3nh nhi t 180C còn loài nhi t Ci thì không th,. NhRng loài khác nhau và ngay c nhRng quEn th, khác nhau c$a cùng m t loài >u có nhRng ph n \ng khác nhau vCi sH thay Ai
116 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i v> nhi t . Bên cFnh ó sH hô h#p t i th ?ng gia t^ng vCi nhi t . Do ó, l ng ánh sáng cEn thi t ph i t^ng , bù vào quang h p tinh khi có sH gia t^ng nhi t . Tuy nhiên rong Câu c`ng có th, ph n \ng bQng cách t^ng hoFt ng c$a enzym và gia t^ng hàm l ng sac t trong i>u ki n nhi t cao. Vì v+y rong Câu có nhi>u chlorophyll a nhi t cao h n rong Câu nhi t th#p do chúng cEn nhi>u trung tâm ph n \ng PS-II và n v3 quang h p h n (Davison et al., 1991) Các nhi t c chen nghiên c\u tf 5-400C cho RCC (Võ Th3 Mai H ng, 2003) trong hình cho th#y kho ng nhi t 25-300C, RCC có c ?ng quang h p cao 1,365-1,950 mgO2/g.h và t^ng theo th?i gian sinh tr ng. C ?ng hô h#p kho ng nhi t này có sH gia t^ng, nh ng không áng k, và Ft 0,304-0,364 mgO2/g.h. jây c`ng là kho ng nhi t thích h p cho RCC phát tri,n. k nhi t 0 35 C, c ?ng quang h p chl Ft 1,170-1,382 mgO2/g.h và có xu h Cng gi m theo th?i gian sinh tr ng, c ?ng hô h#p kho ng nhi t này t^ng lên khá cao 0,686-0,837 mgO2/g.h. Hô h#p và quang h p c$a RCC nhi t 200C c`ng bi n Ai theo chi>u h Cng t ng tH. Tf ó cho th#y các nhi t 20 và 300C không thích h p cho quang h p và hô h#p c$a RCC. C ?ng quang h p tFi nhi t 400C là r#t th#p và gi m dEn theo th?i gian sinh tr ng. Trong khi ó c ?ng hô h#p khá cao trong th?i gian Eu thí nghi m và sau ó gi m dEn. Nh v+y, có th, nhi t 400C ã có tác ng x#u n trung tâm quang h p và c#u trúc sac t , làm gi m hoFt ng c$a h enzym xúc tác cho các ph n \ng quang hoá. k nhi t 150C, c ?ng quang h p gi m mFnh theo th?i gian sinh tr ng tf 1,092 mgO2/g.h xu ng 1,382 mgO2/g.h. jnng th?i hô h#p t^ng mFnh, ch\ng to nhi t này quá th#p so vCi nhu cEu c$a RCC. Nh v+y, tf các k t qu cho th#y kho ng nhi t thích h p cho hoFt ng quang h p và hô h#p c$a RCC là 25-300C. 1.2. nh h ng c a ánh sáng "n c #ng ! quang h&p và hô h+p c a rong Câu Quang h p là sH tAng h p c$a hai ph n \ng. Nhóm th\ nh#t là nhóm ph n \ng sáng bao gnm quá trình bBy n^ng l ng và chuy,n thành hoá n^ng d Ci dFng ATP và NADPH. Ph n \ng sáng bao gnm 3 pha: h#p
Ch ng IV. ��c �i�m sinh lý, sinh hoá 117 thM n^ng l ng, bBy n^ng l ng và chuy,n thành hoá n^ng. Nhóm th\ hai là nhóm ph n \ng t i bao gnm trình tH các ph n \ng ss dMng n^ng l ng hoá n^ng , c 3nh và gi m l ng carbon vô c . Các phân ts sac t có vai trò trong h#p thM và chuy,n hoá n^ng l ng. NhRng nhóm rong khác nhau >u có nhRng thành phEn sac t khác nhau , h#p thM ánh sáng và tFo các s n phtm quang h p. T c quang h p phM thu c vào n^ng l ng ánh sáng h#p thM c. M i quan h giRa quang h p và c ?ng ánh sáng là ?ng cong P-I, c ss dMng , so sánh uc tinh sinh lý v> nhu cEu sáng i vCi các loài rong khác nhau. T c quang h p gia t^ng nhanh chóng giai oFn Eu nh ng khi quang h p và hô h#p bQng nhau, thì c ?ng ánh sáng i,m bão hoà. Khi c ?ng ánh sáng quá cao, quá trình hô h#p sw lCn h n quang h p. C ?ng ánh sáng bão hoà cho th#y có sH t ng quan vCi n i sinh s ng, nh ng th ?ng th#p h n so vCi c ?ng ánh sáng mFnh nh#t trong ngày (Reiskind et al. 1989). Rong bi,n th ?ng là loFi thHc v+t a bóng râm. NhRng loài vùng giRa tri>u có nhu cEu ánh sáng là 400-600xE m-2s-1, kho ng 20% ánh sáng tH nhiên. Rong phEn trên c$a d Ci tri>u có nhu cEu ánh sáng là 150-250xE m-2s-1 và nhRng loài d Ci tri>u có nhu cEu ánh sáng ít h n 100xE m-2s-1 (Luning 1981). Ánh sáng quá cao th ?ng gây nên hi n t ng hFn ch quang h p, do nh h ng n m t s thành phEn c$a h th ng quang h p, nh gây tAn th ng màng nguyên sinh ch#t, \c ch các protein v+n chuy,n i n ts. Khi c ?ng ánh sáng quá cao, phân ts chlorophyll trFng thái kích thích sw m#t n^ng l ng ch$ y u bQng quá trình phát hu}nh quang, ph n \ng quang hoá b3 gi m. K t qu là quá trình quang h p gi m (V` V^n VM và CS 1999). j, có th, quy hoFch vùng nuôi cho các i t ng RCC và RCCh trong các thu~ vHc ven bi,n, Em phá, n i mà th ?ng có Mc cao, Võ Th3 Mai H ng (2003) ã thHc nghi m th^m dò nhu cEu sáng c$a RCC và RCCh, ã cho th#y có sH khác nhau theo loài và mùa. a. Nhu c u ánh sáng i v i quang h p c a rong Câu C c K t qu th^m dò nhu cEu sáng c$a RCC i vCi hoFt ng quang h p (Võ Th3 Mai H ng 2003) cho th#y i,m bù ánh sáng i vCi quang h p c$a RCC kho ng 2.264 lux (Hình 45).
118 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i Hình 45. Quan h� gi�a c��ng �� ánh sáng v�i c��ng �� quang h�p c�a RCC. Khi t^ng c ?ng ánh sáng thì c ?ng quang h p t^ng dEn và Ft giá tr3 cao nh#t là 2,150 mgO2/g c ?ng ánh sáng 8.100 lux. jây là i,m bão hoà ánh sáng i vCi quang h p theo thHc nghi m. Tuy nhiên, theo tính toán tf các s li u thHc nghi m cho th#y c ?ng ánh sáng bão hoà theo hàm a th\c (*) có giá tr3 cHc Fi là 12.550 lux. Y = -1,0870 + 5,234 . 10-4 X – 2,105. 10-8 X2 (vCi R = 0,9435) (*) Trong ó, Y c ?ng quang h p (mgO2/gam rong t i/gi?), X là c ?ng ánh sáng (lux). b. Nhu c u ánh sáng i v i quang h p c a RCCh K t qu nghiên c\u c$a Võ Th3 Mai H ng (2003) v> nhu cEu sáng trong mùa m a i vCi quang h p c$a RCCh cho th#y, khi c ?ng th#p h n 1.440 lux, c ?ng quang h p bi,u ki n c$a RCCh có giá tr3 âm. k kho ng ánh sáng 930 lux, c ?ng quang h p là -0,093 mgO2/gam rong t i/gi? trong tr ?ng h p này c ?ng ánh sáng quá th#p nên t c quang h p diTn ra ch+m và không
Ch ng IV. ��c �i�m sinh lý, sinh hoá 119 th, bù c l ng ch#t hRu c tiêu t n trong quá trình hô h#p. ji,m bù ánh sáng c$a RCCh trong i>u ki n mùa m a ( mun 10‰, nhi t 150C) là 1.440 lux. Khi t^ng c ?ng ánh sáng thì c ?ng quang h p t^ng dEn và Ft giá tr3 cHc Fi 1,100 mgO2/g. rong t i/gi? c ?ng ánh sáng 5.500 lux (Hình 46). ji,m bão hoà 6540 Hình 46. Quan h� gi�a c��ng �� ánh sáng v�i c��ng �� quang h�p c�a RCCh vào mùa m�a. Theo các s li u thHc nghi m, ?ng cong chl m i quan h giRa ánh sáng và c ?ng quang h p có th, vw c theo hàm a th\c (*): Y = -0,56023 + 4,6857 . 10 X – 3,5821. 10-8 X2 (vCi R = -4 0,992254) (*) Tính toán tf ph ng trình trên, cho th#y c ?ng quang h p Y Ft giá tr3 cHc Fi c ?ng ánh sáng 6.540 lux. T\c là giá tr3 c$a i,m bão hoà ánh sáng i vCi quang h p RCCh i>u ki n mùa m a theo lý thuy t. Nh v+y theo k t qu thHc nghi m và lý thuy t thì c ?ng ánh sáng kho ng tf 5.500 - 6.540 lux là thích h p cho quang h p c$a loài RCCh. K t qu nghiên c\u nhu cEu sáng trong mùa khô ( mun 30‰, nhi t 250C) i vCi quang h p c$a RCCh (Hình 47) cho th#y, i,m bù ánh sáng i vCi quang h p kho ng 2.630 lux và i,m b o hoà ánh sáng kho ng 8.100 lux, cao h n so vCi các chl tiêu này c$a RCCh vào mùa m a.
120 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i TFi các i,m c ?ng ánh sáng cao thì c ?ng quang h p c$a rong i>u ki n mùa khô cao h n nhi>u so c ?ng quang h p c$a rong i>u ki n mùa m a. ji>u ó có th, cho th#y nhu cEu sáng c$a RCCh phM thu c chut chw vCi các y u t mun và nhi t c$a môi tr ?ng. Khi nhi t và mun t^ng vào mùa khô thì nhu cEu ánh sáng c$a RCCh t^ng, nng th?i quá trình tích lu† carbonhydrat c`ng t^ng lên. Tf các s li u thHc nghi m, ?ng cong chl m i quan h giRa c ?ng quang h p (Y) và c ?ng ánh sáng c$a RCCh vào mùa khô có dFng ?ng cong theo hàm a th\c (*): Y = -1,8075 + 8,1744. 10-4 X – 4,4371. 10-8 X2 (vCi R = 0,98803) (*). ji,m bão hoà 9211 Hình 47. Quan h� gi�a c��ng �� ánh sáng v�i c��ng �� quang h�p c�a RCCh vào mùa khô. Tính toán tf ph ng trình trên, cho th#y c ?ng quang h p Y Ft giá tr3 cHc Fi c ?ng ánh sáng 9.211 lux. Nh v+y theo k t qu thHc nghi m và lý thuy t thì bão hoà ánh sáng i vCi quang h p c$a RCCh trong i>u ki n mùa khô kho ng tf 5.500 - 6.540 lux. Nh v+y i,m bão hoà ánh sáng i vCi quang h p c$a RCCh
Ch ng IV. ��c �i�m sinh lý, sinh hoá 121 thay Ai theo mùa: mùa m a tf 5.500-6.540 lux, mùa khô tf 8.100- 9.211 lux. Trong khi ó nhRng nghiên c\u c$a các tác gi NguyTn Treng Nho (1980) i,m bão hoà ánh sáng i vCi quang h p c$a RCCh kho ng 5.000-6.000 lux, c$a Lê Nguyên Hi u (1978) thì c ?ng ánh sáng kho ng 5.000-15.000 lux. Qua ó có th, cho th#y nh h ng c$a ánh sáng n quá trình quang h p c$a RCCh r#t ph\c tFp và ch3u tác ng c$a nhi>u y u t môi tru?ng. 1.3. nh h ng c a ! m9n "n c #ng ! quang h&p và hô h+p c a rong Câu K t qu nghiên c\u (Võ Th3 Mai H ng 2003) v> c ?ng quang h p và hô h#p c$a RCC các mun khác nhau hình 48a cho th#y, mun 30‰ RCC có c ?ng quang h p cao nh#t (1,326- 1,592 mgO2/g.rong/gi?), ti p n mun 25‰ (1,092-1,520 mgO2/g. rong/gi?). k hai mun này c ?ng quang h p t^ng theo th?i gian sinh tr ng. Trong khi ó mun 35‰ và 40‰ c ?ng quang h p gi m dEn. Hi n t ng này có th, do b máy quang h p c`ng nh h enzym xúc tác cho các ph n \ng quang hoá trong RCC b3 tAn th ng d Ci tác ng kéo dài c$a mun quá cao. Trong khi ó tFi hai mun này (35‰ và 40‰) hô h#p t^ng quá mFnh dBn n c ?ng quang h p tinh th#p (Hình 48b). C ?ng hô h#p c$a rong Câu t^ng lên có th, do hoFt ng c$a các enzym hô h#p nh catalaza, peroydaza t^ng , gi i phóng n^ng l ng nhQm b o v c th, tr Cc i>u ki n b#t l i c$a môi tru?ng (Lê Nguyên Hi u và Phan Ph Cc Minh, 1980). TFi mun 20‰ c ?ng quang h p t^ng vào giai oFn Eu c$a quá trình thHc nghi m, nh ng giai oFn sau c ?ng quang h p c$a RCC gi m nhˆ. ji>u ó cho phép ta ngh‰ rQng có th, hoFt ng quang h p c$a RCC òi hoi mun cao h n. TFi mun 15‰ c ?ng quang h p hai tuEn Eu t ng i th#p và sau ó gi m mFnh h n mun 20‰. Nh v+y, kho ng mun 25-30‰ là thích h p cho quá trình quang h p và hô h#p c$a RCC. Các k t qu nghiên c\u c$a Hu}nh Quang N^ng và CS (1999) v> nh h ng c$a mun trên i t ng này c`ng cho k t qu t ng tH. NhRng nghiên c\u c$a NguyTn Xuân Lý (1995) và PhFm Th3
159 Ch ng V C I M SINH THÁI VÀ NGU N L I I. M T S CÁC C I M SINH THÁI T NHIÊN 1.1. Phân b" theo các thu) v+c khác nhau S� phát sinh, phát tri�n và phân b� c�a các loài rong Câu ven bi�n Vi�t Nam ch�u �nh hư�ng b�i nhi�u y�u t� khác nhau, trong �ó quan tr�ng nh�t là các �i�u ki�n sinh thái c�a các th�y v�c, d�n ��n s� khác nhau rõ r�t v� thành ph�n loài. Chúng ta có th� nh�n th�y s� phân b� c�a chúng theo các �i�u ki�n môi trư�ng khác nhau như sau: . Vùng ven bi1n, ven 34o (xa c7a sông) �i�u ki�n s�ng ��c bi�t � �ây có �� m�n thư�ng xuyên �n ��nh và cao (30-34 ‰), ch�t �áy c�ng thư�ng là �á hay san hô ch�t l�n cát, s�i. Ngoài ra y�u t� quan tr�ng là nư�c thư�ng trong nên rong có th� m�c � sâu. D�ng thu� v�c này thư�ng có tác ��ng cơ h�c c�a sóng, dòng ch�y, do v�y rong ch� có th� t�n t�i �ư�c nh� ��a bám ch�c vào v�t bám �á hay san hô ch�t. Ph�n l�n sinh s�n b�ng hình th�c h�u tính. Vì th�, các loài rong Câu vùng tri�u ít phát hi�n trong các ao, ��m, v�ng, v�nh vì có �� m�n thư�ng xuyên thay ��i và không có v�t bám. Tiêu bi�u cho các loài rong Câu s�ng � vùng tri�u là rong Câu chân v�t (H. eucheumatoides), rong Câu cong (G. arcuata), rong Câu �á (H. edulis), phân b� r�ng kh�p ven các ��o và bãi tri�u �á. Chúng có th� � �� sâu 4-5 mét và có th� t�n t�i quanh n�m. M�t s� loài khác c�ng thư�ng g�p trong lo�i n�n �áy �á t�ng và san hô ch�t này là: Gracilaria cuneifolia, G. mammillaris, G. salicornia, G. rubra, G. spinulosa, G. textorii, G. yamamotoi, H. ramulosa.
160 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i . Vùng c7a sông, 3;m, phá, r?ng ng@p mAn, ao nuôi tôm Do � g�n ngu�n nư�c ng�t �� vào nên �� m�n dao ��ng l�n. Vào mùa mưa, m�i khi có l�, �� m�n có th� xu�ng ��n 1-2‰ hay 0‰ trong m�t th�i gian ng�n. ��n mùa n�ng, �� m�n có th� lên trên 40‰. Ch�t �áy m�m, ph� bi�n là cát bùn ho�c bùn cát, có l�n s�i, �á cu�i, l�n xác v� sinh v�t. Các loài rong Câu s�ng trong các th�y v�c này là các loài có bi�n �� sinh thái r�ng ��i v�i �� m�n. Thích nghi s�ng trên �áy m�m, chúng thư�ng b� chôn vùi m�t ph�n trong bùn cát, th�nh tho�ng có các cá th� bám trên �á cu�i ho�c v� sinh v�t. Ph�n l�n sinh s�n b�ng hình th�c dinh dư�ng. M�t �o�n nhánh có th� m�c ra cây rong m�i. ��c tính này �ư�c �ng d�ng r�ng rãi trong vi�c tr�ng rong Câu � các ao ��m. Thành ph�n loài rong Câu trong th�y v�c này còn có s� khác nhau, ph� thu�c vào s� thay ��i �� m�n như sau: - � nh�ng vùng có �� m�n trong mùa mưa r�t th�p, trong kho�ng 5-15‰ (có khi ��n 1-2‰) thư�ng g�p loài ph� bi�n là rong Câu ch� (G. tenuistipitata) � c� ba mi�n B�c, Trung, Nam như ��m �ình V� (H�i Phòng), C�a H�i (Ngh� An), c�a sông Gianh (Qu�ng Bình), C�a Tùng (Qu�ng Tr�), Phá Tam Giang (Hu�), H�i An (Qu�ng Nam), ��m Ô Loan (Phú Yên), c�a sông Cái (Nha Trang), c�a sông Long ��t (V�ng Tàu) - � nh�ng vùng có �� m�n trong mùa mưa cao hơn, n�m trong kho�ng 20- 25‰ thư�ng có các loài rong Câu Cư�c (G. bailiniae), rong Câu Th�t (G. firma, G. blodgettii), rong Câu ��t (G. salicornia), có khi c�ng g�p loài rong Câu Ch� (G. tenuistipitata), như � các ��m Th� N�i (Quy Nhơn), ��m Cù Mông (Phú Yên), c�a Sông Bé (Nha Trang), ��m Thu� Tri�u (Khánh Hòa), ��m N�i (Ninh Thu�n), ��m Cà Ná (Ninh Thu�n), c�a sông Cà Ty (Phan Thi�t). 1.2. Phân b" theo chDt 3áy � vùng tri�u Vi�t Nam có các ki�u n�n �áy, mà m�i loài thích nghi v�i m�i m�t ho�c nhi�u lo�i n�n �áy. �ây m�t ��c �i�m sinh thái góp ph�n trong nh�ng ch� tiêu �� phân lo�i và s� d�ng trong vi�c quy ho�ch vùng nuôi tr�ng cho t�ng ��i tư�ng: - �áy bùn ho�c bùn cát � các bãi ven ho�c ngoài c�a sông, � trong nh�ng ��m phá: thư�ng g�p loài G. bailiniae, G. firma, G.
Ch ng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 161 fisheri, G. longirostris, G. tenuistipitata. - �áy g�m s�i, �á s�i, v� ��ng v�t thân m�m có th� di ��ng: G. bailiniae, G. blodgettii, G. changii, G. cuneifolia, G. firma, G. fisheri, G. tenuistipitata, G. rubra. - �áy g�m �á t�ng ho�c san hô t�ng luôn c� ��nh: G. arcuata, G. mammillaris, G. salicornia, G. spinulosa, G. textorii, G. yamamotoi, H. divergens, H. edulis, H. eucheumatoides, H. ramulosa. 1.3. Phân b" thGng 3Hng Trong các ao ��m nư�c l�, do nư�c có �� c cao, các loài rong Câu thư�ng ch� phát tri�n �ư�c � �� sâu nh� hơn 1,5 mét. � vùng tri�u ven ��o, ven bi�n, có nư�c trong và �i�u ki�n v�t bám cho phép, các loài rong Câu có th� m�c xu�ng sâu. M�t s� loài có th� tìm th�y � �� sâu ��n 4-6 mét (G. cuneifolia, G. rubra, G. spinulosa). Tuy nhiên vùng phân b� ưu th� v�n là vùng tri�u th�p, theo khái ni�m phân chia vùng tri�u c�a Stephenson & CS. (1949). Nghiên c�u s� phân b� c�a rong Câu � vùng tri�u cho th�y s� thích nghi phân b� c�a các loài như sau: . Vùng trên triJu (supralittoral): không có rong Câu . Vùng triJu (littoral), - Vùng tri�u cao: có r�t ít Gracilaria tenuistipitata, Gracilariopsis bailiniae - Vùng tri�u gi�a: Gracilariopsis bailiniae, Gracilaria longirostris, G. salicornia, G. tenuistipitata. - Vùng tri�u th�p: Gracilariopsis bailiniae, Gracilaria arcuata, G. firma, G. longirostris, G. salicornia, G. tenuistipitata, Hydropuntia changii, H. edulis, H. fisheri, H. ramulosa. . Vùng d Li triJu (infralittoral) ��n �� sâu < 10 mét: Gracilariopsis bailiniae, Gracilaria arcuata, G. blodgettii, G. cuneifolia, G. mammillaris, G. rubra, G. spinulosa, G. tenuistipitata, G. textorii, G. yamamotoi, Hydropuntia divergens, H. eucheumatoides. M�t s� loài có các ��c �i�m v� hình thái có th� có nh�ng thay ��i theo �� sâu. S� thay ��i này thư�ng là cách phân nhánh, s� lư�ng nhánh và kích thư�c nhánh. �i�u này d� gây nh�m l�n trong
162 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i phân lo�i d�a vào các ��c �i�m hình thái. Chúng tôi �ã nghiên c�u s� thay ��i các ��c �i�m sinh thái c�a 2 loài rong Câu ch� (RCCh) và rong Câu Cư�c (RCC) � vùng phân b� t� nhiên � c�a sông Cái và c�a sông Bé (V�nh Nha Trang, Khánh Hòa). S� nghiên c�u này góp ph�n làm sáng t� cho vi�c ��nh lo�i (Nguy�n H�u ��i và Lê Như H�u, 2005). Các nghiên c�u sinh h�c c�a hai loài này, �ư�c ti�n hành t� tháng 1 n�m 2003 ��n tháng 12 n�m 2003, thu m�u ��nh k� hàng tháng, m�i tháng 2 l�n vào ngày 5 và ngày 20, th�i gian t� 9-10 gi� sáng, m�u �ư�c thu trong 3 khung sinh lư�ng � m�i m�c tri�u. Nh�ng k�t qu� nghiên c�u sau �ây, �ư�c ch�n t� s� li�u c�a tháng 3 n�m 2003, là tháng rong phát tri�n t�t nh�t trong n�m, th� hi�n rõ ràng nh�t v� các ��c �i�m sinh h�c c�a 2 loài rong Câu này � hai ��a �i�m, �ã cho th�y: . M t : M�t �� c�a hai loài gi�m d�n theo �� sâu (Hình 68). Hình 68. Bi�n thiên m�t �� c�a rong Câu Ch� và rong Câu C��c theo vùng tri�u . Chi u dài cá th : � loài RCCh, chi�u dài cá th� t�ng d�n theo �� sâu, rong dài nh�t � vùng dư�i tri�u (24,2 ± 5,1 cm) và th�p nh�t � vùng tri�u cao (21 ± 3 cm), nhưng s� khác nhau này không có ý ngh�a th�ng kê (Fcal = 2,01; Fcrit = 2,84; df = 43, P = 0,12) (B�ng 30, Hình 69) RCCh có m�t �� cao nh�t � vùng tri�u cao (50 ± 8 cây/m2) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (6 ± 3 cây/m2), s� khác nhau này có ý ngh�a th�ng kê b�ng phép th� Anova- single factor (Fcal = 65,62; Fcrit = 2,82; df = 46; P=0,0001). RCC c�ng có m�t �� cao nh�t � vùng tri�u gi�a (27 ± 5 cây/m2) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (6 ± 2 cây/m2), s� khác nhau này c�ng có ý ngh�a th�ng kê (Fcal = 68,8; Fcrit = 2,83; df = 43; P = 0,007).
Ch ng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 163 Hình 69. Bi�n thiên chi�u dài c�a RCCh và RCC theo vùng tri�u ��i v�i loài RCC thì ngư�c l�i, chi�u dài gi�m d�n theo �� sâu, rong dài nh�t � vùng tri�u cao (25,8 ± 2,2 cm) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (8,1 ± 3 cm), s� khác nhau có ý ngh�a th�ng kê, �ư�c ki�m ch�ng b�ng phân tích phương sai m�t y�u t� (Fcal = 46,71; Fcrit = 2,84; df = 43, P = 0,0005) . S l ng ch i cho t ng cá th : K� c� 2 loài ��u có s� lư�ng ch�i gi�m d�n theo �� sâu. Loài RCCh cao nh�t � vùng tri�u cao (471 ± 63 ch�i) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (48 ± 13 ch�i) (Fcal = 14,779; Fcrit = 2,838; df = 46; P = 0,0002) (B�ng 30). Loài RCC cao nh�t � vùng tri�u cao (301 ± 23 ch�i) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (29 ± 8 ch�i) (Fcal= 6,426; Fcrit = 2,838; df = 43; P = 0,001) (B�ng 31, Hình 70). Hình 67. Bi�n thiên s� l��ng ch�i cho t�ng cá th� c�a rong Câu Ch� và RCC theo vùng tri�u . ng kính thân chính ��i v�i loài RCCh, �ư�ng kính thân t�ng d�n theo �� sâu, nh� nh�t � vùng tri�u cao (0,59 ± 0,2mm) và l�n nh�t � vùng dư�i tri�u (0,9 ± 0,3mm) (Fcal = 7,30; Fcrit = 2,83; df = 46; P = 0,0004) (B�ng 30).
164 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i ��i v�i loài RCC thì ngư�c l�i, �ư�ng kính thân gi�m d�n theo �� sâu, l�n nh�t � vùng tri�u cao (1,5 ± 0,2mm) và nh� nh�t � vùng dư�i tri�u (0,9 ± 0,3 mm) (Fcal =7,80; Fcrit = 2,84; df = 43; P = 0,0003) (B�ng 32). . Kho"ng cách gi#a các nhánh c%p 1 ��i v�i loài RCCh, s� �o này t�ng d�n theo �� sâu, kho�ng cách ng�n nh�t � vùng tri�u cao (0,31 ± 0,05mm) và dài nh�t � vùng dư�i tri�u (1,5 ± 0,9mm) (Fcal = 12,950; F0,05 = 2,827; df = 46; P = 0,0004). ��i v�i loài RCC thì ngư�c l�i, kho�ng cách gi�a các nhánh gi�m d�n theo �� sâu. Kho�ng cách dài nh�t � vùng tri�u cao (0,6 ± 0,2 mm) và ng�n nh�t � vùng dư�i tri�u (0,4 ± 0,2mm), nhưng không có s� khác nhau có ý ngh�a (Fcal = 2,800; Fcrit = 2,838; df = 43; P = 0,05). . Tr*ng l ng cá th Hai loài ��u gi�m v� tr�ng lư�ng cá th� m�t cách �áng k� theo �� sâu. Loài RCCh có tr�ng lư�ng cao nh�t � vùng tri�u cao (12 ± 3 g. tươi/ cá th� ) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (2,1 ± 0,8 g. tươi/ cá th�) (Fcal= 28,991; Fcrit= 2,827; df = 46; P = 0,0002) (B�ng 30). B ng 30. S� thay ��i các ��c �i�m hình thái c�a RCCh theo vùng tri�u (�� sâu) Vùng tri�u Vùng Vùng vùng Vùng ��c �i�m hình thái tri�u cao tri�u gi�a tri�u th�p d��i tri�u 25,5 ± Chi�u dài cá th� (cm) 21 ± 3 23 ± 5 24 ± 4 0,5 S� l�n phân nhánh (l�n) 3±0 2,6 ± 0,4 2±0 2±0 S� ch�i ng�n/cá th� (ch�i) 471 ± 63 370 ± 16 82 ± 29 48 ± 13 ��ng kính thân (mm) 0,59 ± 0,2 0,63 ± 0,15 0,8 ± 0,1 0,9 ± 0,3 Tr�ng l��ng cá th� (g t�ơi) 12 ± 3 11 ± 4 7±3 2,1 ± 0,8 Kho�ng cách nhánh c�p (cm) 0,31 ± 0,05 0,45 ± 0,06 0,8 ± 0,2 1,5 ± 0,9 M�t �� (cây/ m2) 50 ± 8 41 ± 9 12 ± 4 6±3 % ��c;% cái;% t� bào t� 10; 40; 50 10; 30; 60 20;30;50 30;30; 40
Ch ng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 165 B ng 31. S� thay ��i các ��c �i�m hình thái c�a RCC theo vùng tri�u (�� sâu) Vùng tri�u Vùng Vùng Vùng Vùng ��c �i�m hình thái tri�u cao tri�u gi�a tri�u th�p d��i tri�u Chi�u dài cá th� (cm) 25 ± 3 19 ± 3 15 ± 2 8,5 ± 0,5 S� l�n phân nhánh (l�n) 2,8 ± 0,3 2,6 ± 0,4 2,5 ± 0,6 1,7 ± 0,4 S� ch�i ng�n/cá th� (ch�i) 301 ± 23 213 ± 17 81 ± 22 29 ± 8 ��ng kính thân (mm) 1,5 ± 0,2 1 ± 0,3 0,8 ± 0,2 0,9 ± 0,3 Tr�ng l��ng cá th� (g t�ơi) 17 ± 5 12,5 ± 9 5±3 0,7 ± 0,4 Kho�ng cách nhánh c�p 0,6 ± 0,2 0,6 ± 0,2 0,36 ± 0,7 0,4 ± 0,2 1(cm) M�t �� (cây/ m2) 27 ± 5 16 ± 4 9±4 5±2 % ��c;% cái;% t� bào t� 40;30;30 10; 20;70 50; 10; 40 20; 20; 60 Loài RCC có tr�ng lư�ng cao nh�t � vùng tri�u cao (17 ± 5g. tươi/ cá th�) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (0,7 ± 0,4 g. tươi/ cá th�) (Fcal= 9,123; Fcrit= 2,838; df = 43; P = 0,0001) (B�ng 31). S� phân b� các cá th� ��c (�), cái (�) và t� bào t� ( ) không theo quy lu�t �� sâu, tuy nhiên cá th� t� bào t� luôn chi�m ưu th� trong các khung sinh lư�ng (40-70%). Tóm l�i, hình d�ng và kích thư�c cá th� c�a 2 loài rong ��u có nh�ng thay ��i theo �� sâu (B�ng 32). �i�u này c�n quan tâm trong vi�c ��nh lo�i khi xem xét các ch� tiêu hình thái. Loài RCCh m�c � vùng tri�u gi�a tr� lên làm thành b�i dày, phân nhánh nhi�u, dày r�m r�p, �ư�ng kính thân nh� (rong m�n), tr�ng lư�ng cá th� l�n. Ngư�c l�i rong m�c � vùng tri�u th�p tr� xu�ng thư�ng phân nhánh ít, nhánh thưa, thân rong to hơn hơn 1,5 l�n, tr�ng lư�ng cá th� nh�. Loài RCC c�ng có nh�ng thay ��i gi�ng như RCCh. Càng xu�ng sâu rong càng ít phân nhánh, b�i thưa, tr�ng lư�ng cá th� nh�. Nhưng ��i v�i �ư�ng kính thân và kho�ng cách nhánh thì ngư�c l�i, xu�ng sâu rong m�nh kh�nh, thân rong nh� hơn, kho�ng cách nhánh ng�n hơn.
166 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i B ng 32. S� thay ��i hình thái c�a hai loài RCCh và RCC theo vùng tri�u. Vùng Vùng Vùng Vùng tri�u cao tri�u gi�a tri�u th�p d��i tri�u Rong Câu Ch� Rong Câu C��c Theo Oliveira & Plastino (1994) cho r�ng nh�ng bi�n ��i hình thái theo �� sâu ch� y�u là do tác ��ng c�a các ph� ánh sáng khác nhau trong môi trư�ng nư�c, khi nghiên c�u loài Gracilaria tikvahiae � v�nh Mêhico. 1.4. Phân b" 3Na lý Nghiên c�u s� phân b� c�a các loài rong Câu � các ��a phương khác nhau cho th�y s� hi�n di�n c�a chúng khá ��c s�c. Có loài phân b� r�ng, có loài r�t h�p, ch� hi�n di�n � m�t khu v�c ��a lý nh�t ��nh. Ch�ng h�n, các loài rong Câu phi�n gai (G. spinulosa), rong Câu nan qu�t (G. yamamotoi), rong Câu d�p (G. textorii) ch� phân b� t� Móng Cái ��n Ngh� An; rong Câu chân v�t (H. eucheumatoides) và rong Câu Cư�c (Gracilariopsis bailiniae) phân
Ch ng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 167 b� t� �èo H�i Vân ��n Bà R�a-V�ng Tàu; rong Câu g�c (Hydropuntia changii), rong Câu thái (H. fisheri), rong Câu phi�n qu�n (G. mammillaris) ch� phân b� � Hà Tiên (Kiên Giang). B ng 33. S� phân b� c�a các loài rong Câu � Vi�t Nam T�nh Th�a Thiên Hu� TT Qu�ng Nam Qu�ng Ninh Qu�ng Bình Qu�ng Ngãi Ninh Thu�n Bình Thu�n Khánh Hoà Thanh Hoá Kiên Giang Quy Nhơn Qu�ng Tr� V�ng Tàu Loài Ngh� An 1 Gracilariopsis + + + + + + bailiniae 2 G. + nhatrangensis 3 Gracilaria + + + + + + + + + + arcuata 4 G. blodgettii + 5 G. cuneifolia + 6 G. firma + + + 7 G. longirostris + 8 G. mammillaris + 9 G. rubra + 10 G. salicornia + + + + + + + + + + + + 11 G. spinulosa + + 12 G. tenuistipitata + + + + + + + + + + + + + 13 G. textorii + 14 G. yamamotoi + + 15 H. changii + 16 H. divergens + +
168 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 17 H. edulis + + + + + + + + + + + + + + 18 H. + + + + + + + eucheumatoides 19 H. fisheri + 20 H. ramulosa + + + + + + + + + + + + + T�ng s� loài 7 6 6 5 5 5 8 6 8 10 8 6 5 7 Qu4ng Qu¶ngNNinh inh Sè lo i Thanh Ho¸ NghÖ An Qu¶ng B×nh Qu¶ng TrÞ Thõa Thiªn Qu¶ng Nam Tªn tØnh Qu¶ng Ng·i B×nh §Þnh Kh¸nh Ho Ninh ThuËn B×nh ThuËn B RÞa- Kiªn Giang Sè lo i 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Hình 71. Bi�n ��ng thành ph�n loài rong Câu theo các t�nh Trong lúc �ó có nh�ng loài phân b� r�t r�ng t� Móng Cái ��n Hà Tiên như rong Câu ch�m (H. ramulosa), rong Câu ��t (G. salicornia), rong Câu cong (G. arcuata), rong Câu ch� (G. tenuistipitata). S� phân ph� này tùy thu�c vào các ��c �i�m sinh thái c�a t�ng loài trong m�i quan h� v�i các �i�u ki�n t� nhiên. S� phân b� các loài theo các ��a phương (t�nh) d�c ven bi�n Vi�t Nam như � B�ng 33 và Hình 71. Qua B�ng 33 và hình 71, cho th�y thành ph�n loài phong phú nh�t � khu v�c mi�n Trung, t� Qu�ng Nam ��n Ninh Thu�n. Tính ch t thành ph!n loài Nhi�t �� là y�u t� quan tr�ng �nh hư�ng ��n s� phân b� c�a loài (Oliveira & Plastino, 1994). D�a vào các nguyên t�c trên các tác gi� Abbott (1994), Trono (1998), Tseng & Xia (1999) �ã nghiên c�u và s�p x�p các loài thu�c khu v�c �ông Nam Châu Á và Tây Thái
Ch ng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 169 Bình Dương thành các nhóm loài ôn ��i, nhóm loài c�n nhi�t ��i, nhóm loài nhi�t ��i, nhóm loài toàn c�u. D�a vào các tài li�u này, 20 loài rong Câu phân b� � Vi�t Nam �ư�c x�p vào các nhóm loài như sau: - Nhóm c�n nhi�t ��i: g�m 6 loài là Gracilaria cuneifolia, G. firma, G. longirostri, G. spinulosa, G. tenuistipitata, G. yamamotoi, phân b� ch� y�u � các ��o phía Tây Nam Nh�t B�n, Trung Qu�c và mi�n B�c Vi�t Nam, chi�m 30% t�ng s� loài rong Câu Vi�t Nam. - Nhóm nhi�t ��i: g�m 10 loài là Gracilariopsis bailiniae, Gracilariopsis nhatrangensis, Gracilaria blodgettii, G. mammillaris, G. rubra, Hydropuntia changii, H. divergens, H. eucheumatoides, H. fisheri, H. ramulosa, phân b� ch� y�u các vùng bi�n Philippin, mi�n Nam Vi�t Nam, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, �n ��, chi�m 50%. - Nhóm toàn c�u: g�m 4 loài là Gracilaria arcuata, G. salicornia, H. edulis, G. textorii thu�c phân b� g�n kh�p th� gi�i t� vùng bi�n nhi�t ��i ��n ôn ��i, chi�m 20%. Như v�y các loài rong Câu Vi�t Nam thu�c nhóm loài nhi�t ��i �a s�. So sánh vLi các vùng bi1n lân c@n ViRt Nam Thành ph�n loài rong Câu � các nư�c xung quanh Vi�t Nam có kho�ng 65 loài �ư�c phân b� như sau: Trung Qu�c 29 loài (Xia & Zhang, 1999), Thái Lan 15 loài (Abbott 1988; Lewmanomont, 1994), Philippin 21 loài (Abbott, 1994; Trono, 1998), Malaysia 12 loài (Phang, 1998); Indonesia 15 loài (Istini và CS, 1998), Myanmar 7 loài (Phang, 1998), Nh�t B�n 19 loài (Yamamoto, 1984;Yoshida, 1998), �n �� 17 loài (Mairh và CS, 1998). B ng 34. Phân b� ��a lý c�a các loài rong Câu Vi�t Nam ��i Tây D�ơng ��a Trung H�i Trung Qu�c Indonesia Nh�t B�n Myanmar Malaysia Thái Lan Philippin �n �� 1 Gracilariopsis + + bailiniae 2 G. nhatrangensis
170 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 3 Gracilaria arcuata + + + + + + 4 G. blodgettii + + + + + + 5 G. cuneifolia + 6 G. firma + + + 7 G. longirostris + + 8 G. mammilaris + 9 G. rubra + + 10 G. salicornia + + + + + + + 11 G. spinulosa + + 12 G. tenuistipiltata + + + 13 G. textorii. + + + + + 14 G. yamamotoi + 15 Hydropuntia + + + changii 16 H. divergens + 17 H. edulis + + + + + + + 18 H. + + + + + + eucheumatoides 19 H. fisheri + 20 H. ramulosa + + + + T ng s loài 16 8 9 10 4 4 4 4 2 1 Khi so sánh thành ph�n loài rong Câu nư�c ta v�i các nư�c trong khu v�c, th�y r�ng các loài rong Câu � Vi�t Nam và Trung Qu�c có ��n 84,2% s� loài chung (16 loài), Thái Lan 50% (10 loài), philippin 45% (9 loài), Nh�t B�n 40% (8 loài), �n ��, Indonesia, Malaysia, Myanmar 20% (< 6 loài) (B�ng 34). B ng 35. Ch� s� t�ơng ��ng Sorensen gi�a Vi�t Nam và các n��c lân c�n Trung Qu�c Indonesia Myanmar Vi�t Nam Malaysia Thái Lan Philippin �n �� Nh�t Vi�t Nam Trung Qu�c 0,66 Nh�t 0,40 0,36
Ch ng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 171 Philippin 0,50 0,25 0,30 Thái Lan 0,58 0,32 0,17 0,24 Malaysia 0,38 0,19 0,19 0,18 0,29 Indonesia 0,30 0,03 0,05 0,04 0,12 0,14 Myanmar 0,17 0,14 0,18 0,17 0,22 0,19 0,10 �n �� 0,09 0,08 0,16 0,23 0,10 0,12 0,03 0,20 Trong �ó có 84,2% thành ph�n loài rong Câu t� Móng Cái ��n V�ng Tàu gi�ng v�i thành ph�n loài rong Câu c�a Trung Qu�c. �i�u này c�ng �ư�c th� hi�n qua b�ng s� tương quan h�ng, liên k�t �ơn gi�a các nư�c trong khu v�c theo ch� s� Sorensen (B�ng 35, Hình 72) cho th�y thành ph�n loài rong Câu � Vi�t Nam có quan h� r�t g�n v�i Trung Qu�c v�i ch� s� tương ��ng S= 0,66; v�i Thái Lan là S= 0,58, Philippin là 0,5, Nh�t là 0,4 nhưng có ch� s� tương ��ng th�p v�i các nư�c Malaysia, Indonesia, Myanmar, �n ��, �i�u này có th� do các ��c trưng sinh thái khác nhau. Do v�y có th� d�a vào m�c �� gi�ng nhau v� thành ph�n loài, ta có th� xem khu h� rong bi�n t� Móng Cái ��n Bình Châu (V�ng Tàu) có quan h� g�n v�i khu h� rong bi�n Nam Trung Hoa, r�t xa khu h� rong bi�n Nam Á, và khu h� rong bi�n t�nh Kiên Giang có quan h� ��a th�c v�t g�n v�i khu h� rong bi�n v�nh Thái Lan. Trong s� 20 loài rong Câu hi�n phân b� � Vi�t Nam, ch� có 1 loài quan h� v�i bi�n ��a Trung H�i và 2 loài quan h� v�i ��i Tây Dương (B�ng 34). Hình 72. S� t�ơng quan h�ng, liên k�t �ơn gi�a các n��c lân c�n Vi�t Nam d�a vào ch� s� t�ơng ��ng Sorensen (TQ: Trung Qu�c, TL: Thái Lan, PH: Philippin, ML: Malaysia, NB: Nh�t B�n, MY: Myanmar, ID: Indonesia, AD: �n ��) (ph�n m�m Primer 5.1.2, Primer-E Ltd, England).