Nhận xét đặc điểm lâm sàng và hình ảnh răng khôn hàm dưới trên phim toàn cảnh panorama và phim cắt lớp chùm tia hình nón

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> <br /> NHẬN XÉT ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ HÌNH ẢNH RĂNG KHÔN<br /> HÀM DƢỚI TRÊN PHIM TOÀN CẢNH PANORAMA<br /> VÀ PHIM CẮT LỚP CHÙM TIA HÌNH NÓN<br /> Trần Cao Bính*; Phạm Trần Anh Khoa**<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: nhận xét đặc điểm lâm sàng răng khôn hàm dưới lệch ngầm trên phim toàn cảnh<br /> panorama (phim 2D) và trên phim cắt lớp chùm tia hình nón (CBCT) hay phim CT Cone Beam<br /> (phim 3D). Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt ngang trên lâm sàng, trên phim<br /> 2D và phim 3D của 60 răng khôn hàm dưới (RKHD) khám, điều trị tại Bệnh viện Răng Hàm Mặt<br /> Trung ương Hà Nội, từ tháng 8 - 2014 đến 8 - 2015. Kết quả: RKHD mọc ngầm trong xương 7,53%,<br /> răng mọc ngầm dưới niêm mạc 3,23%. RKHD mọc được 89,24%. RKHD có lợi trùm 2,41%.<br /> RKHD không có lợi trùm 97,59%. RKHD lệch ngoài 50,53%, RKHD mọc thẳng 38,71%. RKHD<br /> lệch trong 1,08%. RKHD mọc ở vị trí A: 62,36%; vị trí B: 29,03%; vị trí C 8,61%. Kết luận: khám<br /> lâm sàng kết hợp với hình ảnh trên phim 2D, đánh giá phần lớn tình trạng RKHD. Khám lâm<br /> sàng kết hợp hình ảnh RKHD trên phim 3D đánh giá chính xác vị trí, hình dạng răng, chân răng<br /> RKHD lệch ngầm và cấu trúc giải phẫu liên quan để lập kế hoạch điều trị.<br /> * Từ khóa: Răng khôn hàm dưới; Phim panorama; Phim cắt lớp chùm tia hình nón.<br /> <br /> Clinical Features and Images of Mandibular Third Molar in Panoramic<br /> Radiograph and Cone Beam Computed Tomography<br /> Summary<br /> Objectives: To assess some clinical features of impacted mandibular third molar in panoramic<br /> signs (2D film) and Cone Beam computed tomography (CBCT) findings (3D film). Subjects and<br /> methods: A cross-sectional study on 60 mandibular third molars of patients who were examined<br /> and treated at Department of Oral Surgery, National Hospital of Odonto - Stomatology, Hanoi<br /> from August, 2014 to August, 2015. Results: The rate of impacted teeth: within bone (7.53%),<br /> submucosa (3.23%), erupted teeth (89.24%), operculum (gum flap) (2.41%), non - operculum<br /> (97.59%), horizontal or inverted tooth (no cases), buccoangular (50.53%), vertical (38.71%),<br /> linguoangular (1.08%). Classification according to Pell and Gregory (1933): Class A (62.36%),<br /> Class B (29.03%), Class C (8.61%). Conclusions: 2D imaging may be sufficient in most cases<br /> before removing of mandibular third molars, but CBCT may be suggested to evaluate more<br /> accurately the position and root shapes. It is believed that CBCT is an effective tool and it will<br /> change the treatment or the treatment outcome for the patient.<br /> * Keywords: Mandibular third molar; Panoramic radiograph; Cone Beam computed tomography.<br /> * Bệnh viện Răng Hàm Mặt Trung ương Hà Nội<br /> ** Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Người phản hồi (Corresponding): Trần Cao Bính (dr.binhnhos@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 29/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 01/09/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 06/09/2017<br /> <br /> 508<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hình thái và vị trí mọc răng hàm lớn<br /> thứ ba (răng 8) hàm dưới liên quan chặt<br /> chẽ tới tỷ lệ gây biến chứng. Khám lâm<br /> sàng và chụp phim X quang để hỗ trợ và<br /> lập kế hoạch điều trị.<br /> Phim CT Cone Beam khắc phục hạn<br /> chế của phim 2D, không những đánh giá<br /> chính xác vị trí, hình dáng, hướng của<br /> thân răng, số lượng và hình dáng chân<br /> răng, còn giúp đánh giá chính xác cấu<br /> trúc giải phẫu liên quan như vách xương<br /> mặt xa răng số 7 và liên quan ống thần<br /> kinh răng dưới theo nhiều chiều (3D). Vì<br /> vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài<br /> này với mục tiêu: Nhận xét đặc điểm lâm<br /> sàng RKHD trước phẫu thuật và trên phim<br /> panorama (2D) và phim CTCB (3D).<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Bệnh nhân (BN) có RKHD khám và<br /> điều trị tại Bệnh viện Răng Hàm Mặt<br /> Trung ương Hà Nội từ tháng 8 - 2014 đến<br /> 8 - 2015.<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn:<br /> - Không có bệnh mạn tính toàn thân<br /> như: dị ứng, tim mạch, tiểu đường, bệnh<br /> về máu.<br /> - Có nguyện vọng nhổ RKHD.<br /> - Đồng ý chụp phim toàn cảnh panorama<br /> và phim CTCB.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - Có các bệnh toàn thân đang tiến triển.<br /> - Không có nguyện vọng nhổ RKHD.<br /> <br /> - BN không hợp tác.<br /> - Không chụp phim panorama hoặc/và<br /> phim CTCB.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang<br /> * Cỡ mẫu:<br /> - Công thức:<br /> 1-p<br /> n = Z21-α/2<br /> p. e2<br /> Trong đó:<br /> n: cỡ mẫu; p: tỷ lệ RKHD có biến<br /> chứng ước tính 60% = 0,6; Z21-α/2: độ<br /> tin cậy ở mức 90% = 1,952; e: khoảng sai<br /> lệch cho phép giữa tỷ lệ thu được từ mẫu<br /> và tỷ lệ của quần thể là 0,2; xác định cỡ<br /> mẫu theo công thức: n = 58, cỡ mẫu 60.<br /> * Phương tiện và kỹ thuật tiến hành<br /> nghiên cứu:<br /> - Dụng cụ sử dụng:<br /> Thước đo kích thước của răng sau<br /> phẫu thuật là thước kẹp song song có<br /> định vị chỉ số Mitutoyo điện tử (Nhật Bản),<br /> sai số 0,02 mm.<br /> - Các bước tiến hành nghiên cứu:<br /> + Bước 1: khám lâm sàng để thu thập<br /> thông tin.<br /> + Bước 2: đánh giá trong miệng:<br /> . Đánh giá vị trí răng.<br /> . Đánh giá trục răng 8 so với răng 7.<br /> . Dùng compa để đo khoảng cách từ<br /> mặt nhai R7 đến điểm cao nhất R8 và<br /> khoảng cách từ điểm gần nhất của mặt<br /> nhai R8 đến bờ lợi cành lên xương hàm<br /> dưới.<br /> . Đánh giá các dấu hiệu lâm sàng.<br /> 509<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> + Bước 3: chụp phim panorama, CTCB<br /> và đánh giá:<br /> . Vị trí của răng hàm lớn thứ ba.<br /> . Ngầm hoàn toàn hay một phần trong<br /> xương dưới niêm mạc hay mọc hoàn toàn.<br /> . Tương quan vị trí của răng hàm lớn<br /> thứ ba với răng 7.<br /> . Khoảng cách từ điểm gần nhất mặt<br /> nhai răng hàm lớn thứ ba đến bờ lợi cành<br /> lên xương hàm dưới.<br /> . Khoảng cách từ điểm gần nhất mặt<br /> nhai răng hàm lớn thứ ba đến cành lên<br /> xương hàm dưới.<br /> . Sự tương quan chân răng với ống<br /> răng dưới.<br /> . Đo kích thước đường vòng lớn nhất<br /> của RKHD.<br /> . Hình thể, chiều, số lượng chân răng.<br /> . Đo chiều dài chân răng, thân răng và<br /> chiều dài toàn bộ của RKHD.<br /> + Bước 4: nhổ RKHD và đối chiếu trên<br /> 2 phim.<br /> . Lập phiếu đánh giá cho phẫu thuật<br /> viên điền thông tin.<br /> . Sau khi nhổ răng, tiến hành đo bằng<br /> thước đo điện tử (Hãng Mitutoyo, Nhật Bản)<br /> một số chỉ số: chiều dài thân và chân<br /> răng; chiều dài toàn bộ răng; độ rộng nhất<br /> của thân và chân răng; đánh giá hình dạng<br /> chân răng: chụm, thẳng, cong hay roãng<br /> rộng; đánh giá số lượng chân răng.<br /> + Bước 5: xử lý số liệu:<br /> . Nhập và phân tích số liệu bằng mềm<br /> SPSS 16.0.<br /> 510<br /> <br /> . Dùng test so sánh các tỷ lệ, hoặc test<br /> Fisher exa CTCB trong trường hợp tần số<br /> lý thuyết < 5.<br /> * Các biến số nghiên cứu:<br /> - Biến độc lập: tuổi và giới.<br /> - Biến phụ thuộc: vị trí răng 8 và khoảng<br /> cách gần - xa, trong - ngoài thân R8;<br /> chiều dài thân R8; chiều dài chân R8;<br /> chiều dài toàn bộ R8; hình dạng chân R8;<br /> khoảng cách giữa chân R8 với ống thần<br /> kinh răng dưới; khoảng cách giữa điểm<br /> gần nhất của mặt nhai R8 với bờ lợi cành<br /> lên xương hàm dưới (XHD). Khoảng cách<br /> giữa điểm gần nhất của mặt nhai R8 với<br /> cành lên XHD.<br /> * Phương pháp khống chế sai số:<br /> - Lựa chọn BN đạt tiêu chuẩn. Thống<br /> nhất cách thu thập thông tin.<br /> - Chọn phim đạt tiêu chuẩn. Không sử<br /> dụng phim mờ nhạt, không đủ tiêu chuẩn.<br /> * Tập hợp và xử lý số liệu:<br /> - Lập danh sách BN.<br /> - Lưu giữ phim, phiếu đánh giá của phẫu<br /> thuật viên, lập phiếu theo dõi phim của<br /> từng BN.<br /> - Thu thập đầy đủ thông tin, xử lý số<br /> liệu theo thuật toán thống kê y học.<br /> * Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu:<br /> - Tất cả đối tượng chọn vào nghiên cứu<br /> được giải thích về mục đích nghiên cứu và<br /> tự nguyện.<br /> - Giữ bí mật thông tin do đối tượng<br /> cung cấp.<br /> - Nghiên cứu chỉ nhằm bảo vệ và nâng<br /> cao sức khỏe cho BN, không nhằm mục<br /> đích nào khác.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm.<br /> * Phân bố đối tượng nghiên cứu theo giới và nhóm tuổi:<br /> <br /> Biểu đồ 1: Phân bố đối tượng nghiên cứu theo nhóm tuổi.<br /> Trong nghiên cứu này, BN nhỏ nhất 18 tuổi và lớn nhất 38 tuổi. Vì vậy, chúng tôi phân theo<br /> 2 nhóm ≥ 30 tuổi và < 30 tuổi. Nhóm BN < 30 tuổi: 43/60 (72%). Số còn lại chiếm 28%.<br /> * Phân bố đối tượng nghiên cứu theo giới tính:<br /> <br /> Biểu đồ 2:<br /> Tỷ lệ có răng 8 cần phẫu thuật của 2 nhóm nam và nữ ngang nhau.<br /> * Phân bố tình trạng sưng đau theo tuổi:<br /> 511<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ HÌNH THÁI HỌC-2017<br /> Bảng 1:<br /> Sƣng đau<br /> <br /> Có sƣng đau<br /> <br /> Không sƣng đau<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> 17 - 30<br /> <br /> 31 (52%)<br /> <br /> 12 (20%)<br /> <br /> 43 (72%)<br /> <br /> > 30<br /> <br /> 10 (17%)<br /> <br /> 7 (12%)<br /> <br /> 17 (28%)<br /> <br /> 41 (68%)<br /> <br /> 19 (32%)<br /> <br /> 60 (100%)<br /> <br /> Tuổi<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> Nhóm sưng đau chiếm tỷ lệ cao hơn 2,125 lần nhóm không sưng đau. Tỷ lệ sưng<br /> đau cao hơn ở nhóm < 30 tuổi.<br /> * Phân bố đối tượng theo nhóm răng nghiên cứu:<br /> Bảng 2:<br /> Răng nghiên cứu<br /> <br /> Nhóm phim panorama<br /> <br /> Nhóm phim CTCB<br /> <br /> R38<br /> <br /> 34 (57%)<br /> <br /> 34 (57%)<br /> <br /> R48<br /> <br /> 26 (43%<br /> <br /> 26 (43%)<br /> <br /> 60 (100%)<br /> <br /> 60 (100%)<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> Số lượng nhóm R38 và R48 gần ngang nhau lần lượt là 34 và 26.<br /> 2. So sánh ghép cặp phim panorama, CTCB với lâm sàng trƣớc phẫu thuật.<br /> * Khoảng cách từ mặt nhai R7 đến điểm cao nhất R8:<br /> Bảng 3:<br /> Khoảng cách từ mặt nhai R7<br /> đến điểm cao nhất R8<br /> <br /> Lâm sàng<br /> <br /> Phim panorama<br /> <br /> Phim CTCB<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Kích<br /> thước<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Kích<br /> thước<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> Kích<br /> thước<br /> <br /> R38<br /> <br /> 34<br /> <br /> 2,1 ± 1,3<br /> <br /> 34<br /> <br /> 3,4 ± 1,9<br /> <br /> 34<br /> <br /> 3,3 ± 1,8<br /> <br /> R48<br /> <br /> 26<br /> <br /> 2,1 ± 1,1<br /> <br /> 26<br /> <br /> 3,4 ± 2,1<br /> <br /> 26<br /> <br /> 3,4 ± 2,1<br /> <br /> 60<br /> <br /> 2,1 ± 1,2<br /> <br /> 60<br /> <br /> 3,4 ± 2,0<br /> <br /> 60<br /> <br /> 3,4 ± 1,9<br /> <br /> Loại răng<br /> <br /> 0<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4<br /> <br /> 6<br /> <br /> 8<br /> <br /> 10<br /> <br /> Chung<br /> <br /> Rang 38<br /> K/c mat nhai R7-R8-Truoc PT<br /> K/c mat nhai R7-R8-CT<br /> <br /> 512<br /> <br /> Rang 48<br /> K/c mat nhai R7-R8-Pano<br /> <br /> p (Wilcoxon<br /> signed-rank<br /> test ghép cặp)<br /> <br />