Nhập môn lịch sử Xã hội học

122<br /> <br /> Th«ng tin x· héi häc<br /> <br /> X· héi häc sè 1 (89), 2005<br /> <br /> §äc s¸ch<br /> <br /> NhËp m«n lÞch sö x· héi häc 1<br /> LÞch sö mét ngµnh khoa häc x· héi<br /> nãi chung th−êng ®−îc viÕt theo mét trong<br /> ba c¸ch sau ®©y. C¸ch ®Çu tiªn vµ l©u ®êi<br /> nhÊt ®Ò cËp ®Õn b¶n th©n c¸c nhµ nghiªn<br /> cøu: Comte, Spencer, Marx, Simmel,<br /> Durkheim vµ Weber, v.v... Thø hai, lÊy<br /> ®¬n vÞ ph©n tÝch lµ c¸c tr−êng ph¸i, chñ<br /> nghÜa mµ thuËt ng÷ quèc tÕ tiÕng Anh gäi<br /> lµ nh÷ng “ism”; vµ lÞch sö x· héi häc lµ<br /> lÞch sö cña c¸c häc thuyÕt: chñ nghÜa<br /> Marx, tr−êng ph¸i Chicago, v.v... Vµ cuèi<br /> cïng, c¸ch thø ba kh«ng b¾t ®Çu tõ tªn<br /> tuæi hay häc thuyÕt mµ tõ c¸c ý t−ëng,<br /> kh¸i niÖm vèn lµ thµnh tè cña häc thuyÕt<br /> nh− céng ®ång, quyÒn uy, vÞ thÕ, c¸i<br /> thiªng, vµ tha hãa, v.v...<br /> “NhËp m«n lÞch sö x· héi häc” cña Bïi Quang Dòng kh«ng thuéc c¸ch viÕt<br /> nµo kÓ trªn. NÐt kh¸c biÖt cña cuèn s¸ch lµ ë ®ã. Trong mét sè tr−êng hîp (c¸c<br /> ch−¬ng III, VI), t¸c gi¶ cÊu t¹o ch−¬ng theo tªn tuæi nh− Marx vµ Weber. Trong<br /> tr−êng hîp kh¸c (ch−¬ng II, V vµ VIII), s¸ch dùa trªn thùc chøng luËn, triÕt häc duy<br /> t©m míi vµ tr−êng ph¸i Frankfurt. Cßn ë c¸c tr−êng hîp kh¸c n÷a (ch−¬ng IV, VII),<br /> ®ã lµ sù cè g¾ng kÕt hîp tªn tuæi víi häc thuyÕt; kÕt qu¶ lµ chóng ta cã Durkheim vµ<br /> thùc chøng luËn, tr−êng ph¸i Chicago vµ Parsons. Lµm nh− vËy t¹o ra sù pha trén<br /> vÒ phong c¸ch viÕt sö x· héi häc. Gi¸ nh− t¸c gi¶ lý gi¶i v× sao m×nh chän nh− vËy th×<br /> ng−êi ®äc sÏ bít ®i phÇn th¾c m¾c.<br /> C¸i tèt tr−íc hÕt cña cuèn s¸ch lµ t¸c gi¶ ph©n biÖt râ rµng gi÷a t− t−ëng x·<br /> héi víi x· héi häc (tr. 8-9). LËp tr−êng nµy khiÕn ng−êi ®äc kh«ng thÓ lÉn lén hai sù<br /> vËt. §iÒu Êy ®óng vµ cÇn thiÕt. Trong khi t− t−ëng x· héi xuÊt hiÖn cïng lÞch sö<br /> nh©n lo¹i, th× x· héi häc - víi t− c¸ch mét khoa häc lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm - chØ<br /> ®Þnh h×nh tõ cuèi thÕ kû XIX ë T©y ¢u. NghÜa lµ lÞch sö x· héi häc b¾t ®Çu tõ khi Êy,<br /> tr−íc tiªn ë nh÷ng n¬i mµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ khoa häc ®· chÝn<br /> muåi ®Ó n¶y sinh mét ngµnh khoa häc míi.<br /> Mét ®Æc ®iÓm næi bËt n÷a cña cuèn s¸ch lµ nhÊn m¹nh mèi liªn hÖ gi÷a x·<br /> héi häc víi triÕt häc - mét ®iÒu khiÕn kh«ng Ýt ng−êi bÊt ngê vµ nhÝu mµy b¨n<br /> kho¨n v× theo hä, x· héi häc kh«ng liªn quan g× víi triÕt häc. T¸c gi¶ kh«ng gi¶i<br /> 1<br /> <br /> Bïi Quang Dòng: NhËp m«n lÞch sö x· héi häc. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi - 2004.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br /> X· héi häc<br /> <br /> 123<br /> <br /> thÝch do ®©u m×nh lµm nh− thÕ, vµ lÏ ra t¸c gi¶ nªn lµm ®iÒu nµy. Lµ mét m«n<br /> khoa häc hÕt søc réng lín, triÕt häc xem xÐt hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan víi<br /> nhau vÒ b¶n chÊt sù hiÓu biÕt, l«gic, tÝnh nh©n qu¶, ng«n ng÷, v.v... mµ nhiÒu khoa<br /> häc kh¸c (kÎ c¶ x· héi häc) ph¶i gi¶i quyÕt. X· héi häc dÔ gÆp ph¶i nh÷ng vÊn ®Ò<br /> triÕt häc trong lÜnh vùc tri thøc luËn (qu¸ tr×nh h×nh thµnh kh¸i niÖm, quan hÖ<br /> gi÷a lý thuyÕt vµ b»ng chøng, vÞ trÝ cña c¸c gi¸ trÞ, ®éng c¬, b¶n chÊt cña b»ng<br /> chøng, v.v...) vµ ®¹o ®øc. H¬n thÕ n÷a, triÕt häc cã quan hÖ s©u xa vµ t¸c ®éng<br /> m¹nh mÏ ®Õn x· héi häc th«ng qua nh÷ng tiªn ®Ò ngÇm ®Þnh mµ nhiÒu nhµ x· héi<br /> häc coi lµ ®−¬ng nhiªn vµ dïng lµm nÒn t¶ng cho t− duy, lý thuyÕt vµ ®Õn c¶<br /> ph−¬ng ph¸p thu thËp d÷ liÖu cña m×nh. V× coi chóng lµ ®−¬ng nhiªn, hä kh«ng<br /> nhËn ra c¬ së triÕt häc chi phèi m×nh, còng nh− kh«ng hiÓu mèi liªn hÖ gi÷a ®iÒu<br /> m×nh lµm vµ gèc rÔ triÕt häc ngÇm Èn ®»ng sau ®ã. ViÖc t¸c gi¶ t« ®Ëm mèi liªn hÖ<br /> gi÷a triÕt häc víi x· héi häc lµ cÇn thiÕt, nhÊt lµ trong bèi c¶nh chñ nghÜa duy<br /> nghiÖm ®ang næi lªn, khi cã nhiÒu ng−êi chØ lµm x· héi häc thùc nghiÖm mµ kh«ng<br /> biÕt ®Õn - vµ cho lµ kh«ng cÇn biÕt - nh÷ng c¬ së triÕt häc nµo n»m ®»ng sau vµ chi<br /> phèi ph−¬ng ph¸p thu thËp d÷ liÖu thùc nghiÖm cña hä. HiÓu nh− vËy, ph¶i nãi<br /> r»ng: c¸c ph−¬ng ph¸p thu thËp d÷ liÖu ®Þnh l−îng theo m« h×nh Durkheim vµ chÞu<br /> ¶nh h−ëng thùc chøng luËn chØ lµ mét trong nh÷ng c¸ch tiÕp cËn (chø kh«ng ph¶i<br /> duy nhÊt) ®Ó cã th«ng tin x· héi häc. Bªn c¹nh nã Ýt nhÊt cßn cã x· héi häc thÊu<br /> hiÓu cña Weber, vµ c¸ch tiÕp cËn dùa trªn hµnh ®éng x· héi nµy th−êng lµm tiªn<br /> ®Ò ngÇm ®Þnh cho c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh.<br /> S¸ch kh«ng chØ gåm nh÷ng gi¶i tr×nh, tãm t¾t, nhËn xÐt, b×nh luËn, ph©n tÝch<br /> vµ lý gi¶i c¸c t¸c gi¶, c¸c tr−êng ph¸i x· héi häc, mµ ë cuèi cßn cung cÊp trÝch ®o¹n<br /> t¸c phÈm tiªu biÓu cña ba bËc thÇy ®−îc coi lµ cha ®Î cña x· héi häc: Marx,<br /> Durkheim vµ Weber. Nãi c¸ch kh¸c, s¸ch kÕt hîp “hai trong mét” c¶ lo¹i tµi liÖu<br /> gi¶ng d¹y (mµ thuËt ng÷ tiÕng Anh gäi lµ textbook) víi lo¹i tuyÓn tËp bµi ®äc<br /> (reader). Nhê vËy sinh viªn vµ häc viªn kh«ng chØ ®−îc nghe nãi vÒ ba nhµ x· héi häc<br /> nµy, mµ phÇn nµo cßn cã thÓ ®äc hä. M−în mét c©u nãi quen thuéc (dï kh«ng thËt<br /> khíp), tÝn ®å cña m«n x· héi häc kh«ng chØ biÕt Chóa qua lêi thÇy tu, mµ cßn ®−îc<br /> ®äc lêi Chóa.<br /> Nh− t¸c gi¶ ®· l−êng tr−íc trong lêi nãi ®Çu, ng−êi ®äc rÊt cã thÓ ®Æt c©u hái<br /> v× sao s¸ch thiÕu tªn tuæi nµy, tr−êng ph¸i nä, hay trong nh÷ng g× ®· cã, sao kh«ng<br /> thÊy phÇn nµy phÇn kh¸c? VÝ dô sao t¸c gi¶ kh«ng cung cÊp th«ng tin tèi thiÓu vÒ<br /> tiÓu sö (n¨m sinh n¨m mÊt, v.v...) cña c¸c nhµ x· héi häc? Sao kh«ng nãi ®Õn cèng<br /> hiÕn lín cña Durkheim vµo viÖc kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ mét khoa häc ®éc lËp cña x· héi<br /> häc: víi «ng, kh«ng chØ ®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu riªng cña nã ®· trë<br /> nªn râ rµng vµ r¹ch rßi, mµ vÒ mÆt thÓ chÕ nã cßn cã ghÕ gi¸o s− t¹i tr−êng ®¹i häc<br /> vµ cã c¬ quan ng«n luËn (t¹p chÝ “Niªn gi¸m x· héi häc”) cña m×nh? Sao s¸ch Ýt ®Ò<br /> cËp ®Õn nh÷ng nghiªn cøu vÒ t«n gi¸o cña Durkheim vµ Weber? v.v... Nh−ng ®©y lµ<br /> mét tµi liÖu nhËp m«n (nh− tiªu ®Ò khiªm tèn cña cuèn s¸ch ®· nãi), kh«ng tham<br /> väng sù ®Çy ®ñ, tØ mØ vµ s©u réng, vµ trong khu«n khæ ®ã, nh÷ng thiÕu hôt lµ cã<br /> thÓ hiÓu ®−îc.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br /> 124<br /> <br /> Th«ng tin...<br /> <br /> T¸c gi¶ ý thøc ®−îc yªu cÇu ®Æt ra vµ th¸ch thøc ®èi víi viÖc viÕt sö x· héi<br /> häc lµ võa ph¶i tr×nh bµy râ rµng nh÷ng ®iÓm chñ yÕu cña mét t¸c gi¶ hay häc<br /> thuyÕt, võa nªu lªn ®−îc mèi liªn hÖ lÞch sö cña tõng khuynh h−íng (trang 7-8). Nãi<br /> c¸ch kh¸c, viÕt lÞch sö x· héi häc kh«ng chØ lµ tËp hîp, s¾p xÕp c¸c t¸c gia, c¸c tr−êng<br /> ph¸i theo tr×nh tù thêi gian hoÆc c¹nh nhau vÒ kh«ng gian, mµ cßn v¹ch ra mèi liªn<br /> hÖ gi÷a hä. Cuèn s¸ch ®· cè g¾ng n¾m b¾t vµ nªu lªn mèi liªn hÖ gi÷a Comte víi<br /> Saint-Simon (tr. 33), Durkheim víi hai nhµ häc gi¶ trªn (tr. 73, 78), Marx vµ Weber<br /> (tr. 96, 110-111), Weber vµ Pareto (tr. 97), Weber vµ Durkheim (tr. 102, 106),<br /> Parsons vµ c¸c t¸c gi¶ tr−íc ®ã (tr. 123). Tuy nhiªn, mèi liªn hÖ kh«ng chØ lµ nh÷ng<br /> ®iÒu gièng vµ kh¸c nhau cã thÓ suy rót ra b»ng phÐp so s¸nh, mµ cßn lµ sù t¸c ®éng<br /> qua l¹i. LÞch sö mét ngµnh khoa häc, theo nhµ triÕt häc khoa häc T. Kuhn, kh«ng chØ<br /> diÔn ra theo con ®−êng tÝch lòy, tiÖm tiÕn, trong ®ã mçi sù tiÕn bé ®−îc x©y dùng<br /> trªn tÊt c¶ nh÷ng g× cã tr−íc, mµ cßn th«ng qua nh÷ng thay ®æi s©u s¾c, nh÷ng “cuéc<br /> c¸ch m¹ng”. Thùc ra, sù tÝch lòy ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh trong tiÕn bé khoa häc,<br /> nh−ng nh÷ng biÕn ®æi lín th× diÔn ra do kÕt qu¶ cña c¸ch m¹ng theo nghÜa sau ®©y.<br /> Mét m« h×nh chuÈn trong ngµnh khoa häc ®ã tõng b−íc ®−îc x¸c lËp, trë thµnh<br /> thèng trÞ, nh−ng sau mét thêi gian, nã dÇn dÇn béc lé nh÷ng ®iÓm yÕu vµ thiÕu sãt,<br /> råi r¬i vµo khñng ho¶ng, cho ®Õn khi bÞ m« h×nh chuÈn kh¸c b¸c bá vµ thay thÕ. MÆc<br /> dï Kuhn chñ yÕu nãi ®Õn c¸c khoa häc tù nhiªn, nh−ng theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu<br /> (trong ®ã cã T. Bottomore, R. Nisbet vµ G. Ritzer), c¸ch tiÕp cËn cña Kuhn ¸p dông<br /> ®−îc vµo x· héi häc, vµ x· héi häc lµ mét ngµnh khoa häc cã nhiÒu m« h×nh chuÈn.<br /> VËy ý kiÕn cña cuèn s¸ch ®èi víi quan ®iÓm nµy ra sao? T¸c gi¶ cã t¸n ®ång hay<br /> kh«ng? NÕu cã, th× nh÷ng m« h×nh chuÈn trong lÞch sö x· héi häc lµ g×? Quan hÖ vµ<br /> sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c m« h×nh chuÈn trong lÞch sö x· héi häc lµ nh− thÕ nµo?<br /> §©y lµ ®iÒu ®éc gi¶ chê ®îi ë c¸c nhµ viÕt sö x· héi häc. Hi väng lÇn xuÊt b¶n sau,<br /> nh÷ng c©u hái nµy sÏ ®−îc ®Æt ra vµ ®−îc gi¶i ®¸p.<br /> H¬n n÷a, khi xem xÐt mét hiÖn t−îng, mét sù vËt, x· héi häc th−êng ®Æt ®èi<br /> t−îng vµo bèi c¶nh cña nã, vµ ®· cã t¸c gia (nh− L. Coser) vËn dông chÝnh c¸ch tiÕp<br /> cËn cña b¶n th©n x· héi häc vµo viÕt sö cña ngµnh, nghÜa lµ vµo ph©n tÝch, diÔn<br /> gi¶i sù ph¸t triÓn cña c¸c ý t−ëng x· héi häc. Lèi viÕt sö nµy g¾n t¸c phÈm cña mçi<br /> nhµ x· héi häc víi tiÓu sö, cuéc ®êi hä, víi vÞ trÝ cña hä trong c¬ cÊu x· héi, còng<br /> nh− c«ng chóng vµ nh÷ng nhãm quy chiÕu cña hä. C¸ch viÕt ®ã g¾n nh÷ng ý t−ëng<br /> cña Weber hay Durkheim víi bèi c¶nh riªng trong tiÓu sö tõng ng−êi, lÞch sö vµ c¬<br /> cÊu x· héi, ®iÒu nµy gióp cho ta kh«ng nh÷ng hiÓu c¸c nh©n tè bªn ngoµi chi phèi ý<br /> t−ëng cña c¸c nhµ x· héi häc, mµ cßn chó ý tíi nh÷ng tiªn ®Ò ngÇm ®Þnh cña hä.<br /> Trong “NhËp m«n lÞch sö x· héi häc”, ë mét chç ta cã b¾t gÆp mÊy dßng nãi qua ®Õn<br /> ®iÒu ®ã: ®Êy lµ ®o¹n më ®Çu ch−¬ng vÒ Weber (tr. 95), nh−ng nã qu¸ v¾n t¾t, vµ<br /> quan träng h¬n, c¸ch tiÕp cËn nµy ch−a ®−îc ¸p dông nh− mét nguyªn t¾c chØ ®¹o<br /> lèi viÕt cña s¸ch.<br /> Tuy thÕ, “NhËp m«n lÞch sö x· héi häc” lµ mét cuèn s¸ch cÇn thiÕt vµ bæ Ých.<br /> Mai Huy BÝch<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br /> X· héi häc<br /> <br /> 125<br /> <br /> Ly h−¬ng, bÊt ly n«ng, lµm thñ c«ng t¹i lµng1<br /> S¶n xuÊt n«ng nghiÖp, lµm nghÒ<br /> phi n«ng vµ di chuyÓn ph©n c«ng l¹i lao<br /> ®éng lµ mét m« h×nh ®iÓn h×nh cña n«ng<br /> th«n ®ång b»ng B¾c Bé hiÖn nay. Trong<br /> ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ më cöa n«ng hé<br /> ®· biÕt kÕt hîp c¸c nguån thu nhËp tõ c¸c<br /> ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c nhau, phong phó<br /> vµ ®a d¹ng. Sù lùa chän nghÒ phi n«ng<br /> nghiÖp, n«ng nghiÖp, hoÆc ®i lµm ¨n xa vµ<br /> göi tiÒn vÒ cho gia ®×nh ®Ò ®Çu t− vµo s¶n<br /> xuÊt, cung cÊp th«ng tin thÞ tr−êng vµ kü<br /> n¨ng nghÒ nghiÖp cho nh÷ng ng−êi ë nhµ<br /> ®· vµ ®ang lµm thay ®æi ®¸ng kÓ cuéc<br /> sèng ë n«ng th«n hiÖn nay.<br /> C«ng tr×nh nghiªn cøu “Ly h−¬ng, bÊt ly n«ng, lµm thñ c«ng t¹i lµng” cña c¸c<br /> t¸c gi¶ §Æng Nguyªn Anh, Cecilia Tacoli, Hoµng Xu©n Thµnh kh«ng chØ tËp trung<br /> vµo vÊn ®Ò ®i lµm ¨n xa mµ cßn ®i s©u vµo ph©n tÝch nÒn kinh tÕ hé cña gia ®×nh<br /> n«ng th«n. Trong cuèn s¸ch nµy c¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch cô thÓ sù ®a d¹ng sinh kÕ<br /> cña c¸c hé gia ®×nh còng nh− nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ hä ®ang tr¶i qua trong<br /> thêi kinh tÕ më. Tõ ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®−a ra kÕt luËn vµ mét sè gîi ý chÝnh s¸ch nh»m<br /> khai th¸c t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó m« h×nh ly h−¬ng, bÊt ly n«ng, lµm thñ c«ng t¹i lµng cã<br /> t¸c ®éng hiÖu qu¶ h¬n.<br /> §−îc x©y dùng trªn mét h−íng tiÕp cËn lý thuyÕt míi, trong phÇn ®Çu cña<br /> cuèn s¸ch, c¸c t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy kh¸i niÖm vÒ mèi liªn kÕt n«ng th«n- ®« thÞ, ®−îc<br /> ph¶n ¸nh b»ng mèi quan hÖ d©n sè, l−u th«ng hµng hãa, tiÒn tÖ vµ th«ng tin. Trong<br /> bèi c¶nh ®« thÞ hãa vµ c«ng nghiÖp hãa n«ng th«n hiÖn nay, c¸c luång di chuyÓn d©n<br /> sè, lao ®éng, hµng hãa, tiÒn, vèn, th«ng tin, lèi sèng ®ang diÔn ra m¹nh mÏ, liªn kÕt<br /> chÆt chÏ gi÷a hai khu vùc n«ng th«n vµ ®« thÞ. Mèi liªn kÕt trªn hiÖn cã vai trß quan<br /> träng trong sù nghiÖp xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña n«ng th«n, th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®a<br /> d¹ng hãa vµ kÕt hîp c¸c nguån thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ phi n«ng<br /> nghiÖp trªn mét kh«ng gian kh«ng cßn bã hÑp nh− tr−íc. TiÕp theo phÇn giíi thiÖu lµ<br /> phÇn m« t¶ khung c¶nh vµ ®Þa bµn nghiªn cøu t¹i ®Þa bµn 2 x· Hoµng §«ng vµ x·<br /> Tiªn Néi thuéc huyÖn Duy Tiªn, tØnh Hµ Nam. Lý do lùa chän ®Þa bµn nghiªn cøu lµ<br /> do Hµ Nam lµ mét tØnh cã nhiÒu ng−êi lao ®éng ®i lµm ¨n xa, cã nhiÒu ngµnh nghÒ<br /> phi n«ng nghiÖp truyÒn thèng, ph¸t triÓn kh¸ ®a d¹ng, thu hót ®−îc lao ®éng t¹i chç<br /> cña ®Þa ph−¬ng. Cã thÓ nhËn thÊy thu nhËp chÝnh cña nhiÒu n«ng hé hiÖn nay tõ c¸c<br /> ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp. Ng−êi n«ng d©n th−êng xuyªn ra c¸c trung t©m ®« thÞ ®Ó<br /> mua b¸n vµ trao ®æi s¶n phÈm. Ngoµi ra, nh÷ng thµnh viªn ®i lµm ¨n xa kh«ng chØ<br /> ra thµnh phè mµ cßn ®Õn nh÷ng tØnh thµnh kh¸c còng nh− nh÷ng vïng l©n cËn<br /> trong huyÖn vµ tØnh ®Ó kiÕm viÖc t¨ng thu nhËp trong th¸ng n«ng nhµn.<br /> 1<br /> <br /> §Æng Nguyªn Anh, Cecilia Tacoli, Hoµng Xu©n Thµnh: Ly h−¬ng, bÊt ly n«ng, lµm thñ c«ng t¹i lµng. Nxb<br /> ThÕ giíi. Hµ Néi - 2004.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br /> 126<br /> <br /> Th«ng tin...<br /> <br /> C¸c t¸c gi¶ ®· sö dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh gi÷a hai m« h×nh kinh tÕ cña<br /> ®iÓm nghiªn cøu trªn b×nh diÖn m« h×nh ngµnh nghÒ thñ c«ng t¹i gia ®×nh, lµm n«ng<br /> nghiÖp ch¨n nu«i vµ ®Æc biÖt lµ ®i lµm ¨n xa. Trong kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy c¸c t¸c<br /> gi¶ ®· sö dông kü thuËt thu thËp th«ng tin nh− pháng vÊn b¶ng hái hé gia ®×nh,<br /> th¶o luËn nhãm tËp trung, pháng vÊn chuyªn gia, ®¹i diÖn hé gia ®×nh vµ mét sè c¸n<br /> bé l·nh ®¹o chñ chèt ë c¸c cÊp kh¶o s¸t. Ngoµi ra, c¸c t¸c gi¶ cßn sö dông ph−¬ng<br /> ph¸p ph©n tÝch chuçi s¶n phÈm thÞ tr−êng ®èi víi nghÒ m©y giang ®an (lµ mét trong<br /> nh÷ng ngµnh nghÒ ®Æc thï cña Duy Tiªn, Hµ Nam).<br /> KÕt qu¶ cho thÊy tõ sù ®a d¹ng hãa ngµnh nghÒ, ng−êi n«ng d©n ®· cã ®iÒu<br /> kiÖn tiÕp cËn thÞ tr−êng bªn ngoµi, thËm chÝ thÞ tr−êng hµng m©y giang ®an ngoµi<br /> n−íc ®Ó tiªu thô nh÷ng s¶n phÈm mµ hä lµm ra. §Çu ra cña s¶n phÈm ®−îc hÖ thèng<br /> ®¹i lý t− nh©n (®−îc gäi lµ c¸c “Cai”) rÊt n¨ng ®éng ®¶m nhiÖm. C¸c thµnh phÈm<br /> ®−îc s¶n xuÊt vµ tiªu thô trªn c¬ së thuËn mua võa b¸n, ®−îc tæ chøc chÆt vµ ®Æc<br /> biÖt lµ kh«ng cã sù Ðp gi¸ hoÆc khã tiªu thô nh− th−êng thÊy ë c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c.<br /> Nhê biÕt liªn kÕt thÞ tr−êng vµ th−êng xuyªn thay ®æi mÉu m· nªn s¶n phÈm m©y<br /> giang ®an ë Hoµng §«ng, Duy Tiªn vÉn cã vÞ trÝ cao trªn thÞ tr−êng mµ c¸c s¶n phÈm<br /> t−¬ng tù do c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c s¶n xuÊt kh«ng thÓ c¹nh tranh ®−îc.<br /> T×m hiÓu m« h×nh ®i lµm ¨n xa cßn cho thÊy ng−êi n«ng d©n “tho¸t ly” cã thu<br /> nhËp cao h¬n so víi lµm nghÒ n«ng. Tuy nhiªn trong suy nghÜ cña m×nh, n«ng d©n vÉn<br /> coi n«ng nghiÖp lµ ho¹t ®éng kinh tÕ c¬ b¶n. T¹i ®Þa bµn nghiªn cøu, kh«ng cã gia ®×nh<br /> nµo ®i lµm ¨n bªn ngoµi l¹i tr¶ ruéng, tr¶ ®Êt canh t¸c. ViÖc nhê hoÆc thuª lao ®éng ë<br /> nhµ lµm n«ng nghiÖp lµ phæ biÕn, khi ®Õn cuèi vô hä trë vÒ ®Ó thu ho¹ch n«ng s¶n, vµ<br /> ®ãng gãp nghÜa vô ®Çy ®ñ. “Ly h−¬ng, bÊt ly n«ng”- ®ã lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸c ho¹t ®éng<br /> phi n«ng nghiÖp t¹i chç, lµm n«ng vµ ®i lµm ¨n xa ®· trë nªn phæ biÕn kh«ng chØ ë Hµ<br /> Nam mµ cßn thÊy ë c¸c tØnh thµnh kh¸c ë ®ång b»ng s«ng Hång.<br /> C¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch nh÷ng yÕu tè lµm kinh tÕ n«ng hé t¨ng tr−ëng hay<br /> gÆp trë ng¹i nh−: 1) ®Êt ®ai. 2) vèn vµ lao ®éng. 3) di c− vµ ®i lµm ¨n xa. 4) c¸c vÊn<br /> ®Ò cô thÓ ®èi víi nghÒ thñ c«ng m©y giang ®an. 5) t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i.<br /> Trong phÇn nµy, TS. §Æng Nguyªn Anh vµ c¸c ®ång t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch 5 yÕu<br /> tè ®iÓn h×nh trªn ®Þa bµn nghiªn cøu. C¸c yÕu tè nµy cã t−¬ng t¸c lÉn nhau, thÓ hiÖn<br /> sèng ®éng mèi liªn kÕt n«ng th«n - ®« thÞ ®ang diÔn ra ë n«ng th«n ®ång b»ng s«ng<br /> Hång hiÖn nay. Trong phÇn cuèi cña cuèn s¸ch, c¸c t¸c gi¶ ®· ®−a ra kÕt luËn vµ mét<br /> sè gîi ý chÝnh s¸ch nh»m hç trî cho m« h×nh liªn kÕt n«ng th«n - ®« thÞ ngµy cµng<br /> n¨ng ®éng cã hiÖu qu¶ cao h¬n.<br /> Cuèn “Ly h−¬ng, bÊt ly n«ng, lµm thñ c«ng t¹i lµng” lµ mét c«ng tr×nh nghiªn<br /> cøu bæ Ých gióp t×m hiÓu qu¸ tr×nh liªn kÕt n«ng th«n - ®« thÞ trªn con ®−êng c«ng<br /> nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. Vai trß cña ®a d¹ng sinh kÕ cÇn<br /> ®−îc xem xÐt trong c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo hiÖn<br /> nay. §©y lµ mét c«ng tr×nh ®¸ng tham kh¶o vµ cã ý nghÜa cho nh÷ng ai quan t©m<br /> ®Õn sù chuyÓn m×nh cña n«ng th«n §ång b»ng s«ng Hång hiÖn nay.<br /> Nghiªm ThÞ thñy<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br />