29(3): 45-49 T¹p chÝ Sinh häc 9-2007<br />
<br />
<br />
<br />
Nh÷ng dÉn liÖu vÒ ph©n lo¹i hä thÇu dÇu (euphorbiaceae)<br />
ë v−ên quèc gia yok §«n, tØnh §¾c L¾c<br />
<br />
NguyÔn ThÞ Hßa, NguyÔn ThÞ Kim Thanh,<br />
NguyÔn NghÜa Th×n<br />
<br />
Tr−êng ®¹i häc Khoa häc tù nhiªn, §HQGHN<br />
<br />
Trong sè c¸c hä thùc vËt h¹t kÝn, hä ThÇu §«ng D−¬ng (1925-1927), Thùc vËt chÝ Trung<br />
dÇu (Euphorbiaceae) ®−îc biÕt ®Õn nh− lµ mét Quèc (1994,1996,1997) vµ bé mÉu trong B¶o<br />
trong nh÷ng hä ®a d¹ng nhÊt c¶ vÒ thµnh phÇn tµng thùc vËt thuéc Tr−êng ®¹i häc Khoa häc tù<br />
loµi vµ gi¸ trÞ kinh tÕ. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam nhiªn, §HQGHN.<br />
hiÖn nay nh÷ng nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i hä<br />
ThÇu dÇu ch−a cã nhiÒu, ngoµi nh÷ng c«ng tr×nh II. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn<br />
mang tÝnh chÊt giíi thiÖu chung trong c¸c tµi<br />
liÖu vÒ hÖ thùc vËt cña Ph¹m Hoµng Hé (1972, 1. HÖ thèng ph©n lo¹i hä ThÇu dÇu ë VQG<br />
2001), Lª Kh¶ KÕ vµ cs. (1971); chØ cã mét sè Ýt Yok §«n<br />
c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ hä ThÇu dÇu cña<br />
Gagnepain vµ Beille (1925-1927), Croizat Trªn c¬ së c¸c mÉu vËt thuéc hä ThÇu dÇu<br />
(1942) viÕt ®· l©u vµ gÇn ®©y cã c¸c c«ng tr×nh thu ®−îc ë VQG Yok §«n, chóng t«i ®· x¸c<br />
cña NguyÔn NghÜa Th×n c«ng bè trªn c¸c b¸o, ®Þnh ®−îc 27 loµi thuéc 16 chi, 14 t«ng vµ 4<br />
t¹p chÝ vµ trªn mét sè s¸ch xuÊt b¶n [12 - 14]… ph©n hä, trong ®ã 24 loµi ®· x¸c ®Þnh ®−îc tªn<br />
cho thÊy viÖc nghiªn cøu hä nµy cßn rÊt nhiÒu khoa häc hoµn chØnh, cßn 3 loµi ch−a x¸c ®Þnh<br />
vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt; bëi vËy chóng t«i ®· tiÕn ®−îc; cã thÓ ®ã lµ nh÷ng loµi míi cho hÖ thùc<br />
hµnh ®Ò tµi “Nghiªn cøu ph©n lo¹i hä ThÇu dÇu vËt ViÖt Nam.<br />
ë v−ên quèc gia (VQG) Yok §«n - tØnh §¾c Theo NguyÔn NghÜa Th×n (1999), c¸c loµi<br />
L¾c”, mét VQG cã diÖn tÝch lín vµo bËc nhÊt nµy cã thÓ ®−îc s¾p xÕp theo hÖ thèng nh− sau:<br />
khu vùc miÒn Trung - T©y Nguyªn cña n−íc ta.<br />
Ph©n hä I: Phyllanthoideae<br />
I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu T«ng Bridelieae.<br />
Chi Bridelia Willd.<br />
Ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông chñ yÕu lµ 1. Bridelia tomentosa Blume<br />
ph−¬ng ph¸p so s¸nh h×nh th¸i. MÆc dï trªn thÕ<br />
giíi ®· cã nh÷ng ph−¬ng ph¸p tiªn tiÕn h¬n 2. B. pierrei Gagnep.<br />
song trong ®iÒu kiÖn n−íc ta hiÖn nay, ph−¬ng T«ng Phyllantheae<br />
ph¸p nµy vÉn tá ra cã nhiÒu −u thÕ bëi nã tiÕt Chi Flueggea Willd.<br />
kiÖm ®−îc thêi gian, tiÒn b¹c vµ ®¶m b¶o ®−îc<br />
®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt.<br />
3. Flueggea virosa (Roxb. ex Willd.)<br />
Voigt.<br />
T− liÖu nghiªn cøu lµ bé mÉu thu thËp ®−îc<br />
Chi Phyllanthus L.<br />
ë VQG Yok §«n vµo n¨m 2004, hiÖn ®ang ®−îc<br />
l−u tr÷ t¹i phßng b¶o tµng thùc vËt cña Tr−êng 4. Phyllanthus emblica L.<br />
®¹i häc Khoa häc tù nhiªn (HNU) vµ VQG Yok 5. P. urinaria L.<br />
§«n.<br />
6. P. virgatus Forst.<br />
MÉu sau khi ®−îc thu thËp vµ xö lý, sÏ ®−îc<br />
®em ph©n tÝch, vÏ h×nh vµ x¸c ®Þnh tªn khoa häc 7. Phyllanthus sp.<br />
dùa trªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña NguyÔn T«ng Glochideae<br />
NghÜa Th×n (1999), Thùc vËt chÝ ®¹i c−¬ng Chi Breynia Forst. et Forst.f.<br />
45<br />
8. Breynia rostrata Merr. T«ng Ricineae<br />
Chi Sauropus Blume Chi Homonoia Lour.<br />
9. Sauropus brevipes Muell.- Arg. 19. Homonoia riparia Lour.<br />
10. S. hirsutus Beille T«ng Malloteae<br />
11. Sauropus sp. Chi Mallotus Lour.<br />
T«ng Antidesmeae 20. Mallotus nanus Airy Shaw<br />
Chi Antidesma L. 21. Mallotus sp.<br />
12.Antidesma fruticosum (Lour.) Ph©n hä III: Crotonoideae<br />
Muell. Arg. T«ng Crotoneae<br />
13. A. ghaesambilla Gaertn. Chi Croton L.<br />
T«ng Aporoseae 22. Croton crassifolius Geisel.<br />
Chi Aporosa Blume<br />
Ph©n hä IV: Euphorbioideae<br />
14. Aporosa villosa (Lindl.) Baill. T«ng: Hippomaneae<br />
T«ng Hymenocardieae Chi Excoecaria L.<br />
Chi Hymenocardia Wall. ex Lindl.<br />
23. Excoecaria cochinchinensis Lour.<br />
15. Hymenocardia puncata Wall. ex<br />
T«ng Euphorbieae<br />
Lindl.<br />
Chi Euphorbia L.<br />
Ph©n hä II: Acalyphoideae<br />
24. Euphorbia coudercii Gagnep.<br />
T«ng Chrozophoreae<br />
25. E. heterophylla L.<br />
Chi Thyrsanthera Pierre ex Gagnep.<br />
26. E. hirta L.<br />
16. Thyrsanthera suborbicularis<br />
Pierre ex Gagnep. 27. E. hypericifolia L.<br />
T«ng Epiprininae<br />
Chi Cladogynos Zipp. ex Span. 2. Kho¸ ®Þnh lo¹i c¸c loµi thuéc hä ThÇu<br />
17. Cladogynos orientalis Zipp. ex dÇu ®· biÕt ë VQG Yok §«n<br />
Span. Tõ ph©n tÝch c¸c mÉu vËt, chóng t«i x©y<br />
T«ng Dalechampieae dùng nªn kho¸ ®Þnh lo¹i c¸c loµi thuéc hä ThÇu<br />
Chi Dalechampia L. dÇu Euphorbiaceae ®· biÕt ë VQG Yok §«n,<br />
tØnh §¾c L¾c.<br />
18. Dalechampia falcata Gagnep.<br />
<br />
Kho¸ ®Þnh lo¹i c¸c loµi thuéc hä ThÇu dÇu ë VQG Yok §«n - §¾c l¾c<br />
<br />
1A. Th©n kh«ng l«ng, kh«ng cã nhùa mñ, l¸ kh«ng tuyÕn, bÇu mçi « 2 no·n<br />
2A. Hoa thµnh côm nhá hoÆc thµnh bã hoÆc ®¬n ®éc ë n¸ch l¸<br />
3A. C¸nh trµng tån t¹i (Bridelia)<br />
4A. Hoa mäc côm ë n¸ch l¸……...…………………………………1. Bridelia tomentosa<br />
4B. Hoa mäc trªn c¸c cµnh cã l¸ tiªu gi¶m…………………………….2. Bridelia pierrei<br />
3B. C¸nh trµng kh«ng tån t¹i<br />
5A. Hoa cã tuyÕn mËt<br />
6A. Nhuþ lÐp tån t¹i trong hoa ®ùc (Flueggea)…………………….3. Flueggea virosa<br />
<br />
46<br />
6B. Nhuþ lÐp kh«ng tån t¹i trong hoa ®ùc (Phyllanthus)<br />
7A. C©y gç trung b×nh hay c©y bôi<br />
8A. BÇu nh½n……………………………………… 4. Phyllanthus sp.<br />
8B. BÇu cã nhiÒu môt nhá…………………….5. Phyllanthus emblica<br />
7B. C©y th©n th¶o nhá<br />
9A. ChØ nhÞ rêi, bÒ mÆt bÇu cã nhiÒu môt……..6. Phyllantus virgatus<br />
9B. ChØ nhÞ dÝnh, bÒ mÆt bÇu cã c¸c v¶y nhá….7. Phyllantus urinaria<br />
5B. Hoa kh«ng tuyÕn mËt<br />
10A. §µi hoa ®ùc dÝnh hoµn toµn vµ gËp vµo phÝa trong ë ®Ønh, chØ nhÞ dÝnh thµnh cét,<br />
bao phÊn cã trung ®íi (Breynia)……………………………..8. Breynia rostrata<br />
10B. §µi hoa ®ùc dÝnh kh«ng hoµn toµn, chØ nhÞ dÝnh ë gèc, bao phÊn óp xuèng,<br />
kh«ng cã trung ®íi (Sauropus)<br />
11A. Th©n kh«ng l«ng, hoa ®¬n tÝnh cïng gèc<br />
12A. BÇu kh«ng chia mói râ, bao phÊn rêi, ®µi hoa ®ùc cã phÇn<br />
phô………………………………………………9. Sauropus brevipes<br />
12B. BÇu chia mói râ, bao phÊn dÝnh nhau mét phÇn, ®µi hoa ®ùc kh«ng cã<br />
phÇn phô……………………………………………..10. Sauropus sp.<br />
11B. Th©n phñ l«ng ®¬n, n©u sÐt, hoa ®¬n tÝnh kh¸c gèc….11. Sauropus hirsutus<br />
2B. Hoa t¹o thµnh chïm,b«ng hoÆc chuú<br />
12A. §Üa mËt tån t¹i trong hoa ®ùc (Antidesma)<br />
13A. PhiÕn l¸ h×nh m¸c ng−îc, hÑp dÇn vÒ gèc, chãp l¸ cã ®u«i, gèc<br />
nhän…………………………………………………..12. Antidesma fruticosum<br />
13B. PhiÕn h×nh bÇu dôc, chãp tï, gèc h×nh tim…………13. Antidesma ghaesembilla<br />
12B. §Üa mËt kh«ng tån t¹i trong hoa ®ùc<br />
14A. Qu¶ kh«ng c¸nh (Aporosa)………………………………….14. Aporosa villosa<br />
14B. Qu¶ cã c¸nh (Hymenocardia)……………………….15. Hymenocardia puncata<br />
1B. Th©n th−êng phñ l«ng ®¬n, l«ng h×nh sao hoÆc v¶y, c©y th−êng cã nhùa mñ, bÇu mçi « 1 no·n,<br />
l¸ cã tuyÕn ë gèc hay mÐp<br />
15A. Nhùa mñ kh«ng mµu<br />
16A. Hoa mÉu 5, nhÞ ®Ýnh s¸t ë ®Ønh cét nhÞ, kh«ng cã chØ nhÞ<br />
(Thyrsanthera)……………………………………………...16. Thyrsanthera suborbicularis<br />
16B. Hoa kh«ng mÉu 5<br />
17A. Côm hoa l−ìng tÝnh<br />
18A. L¸ ®¬n, phñ l«ng tr¾ng h×nh sao, côm hoa ®ùc d¹ng ®Çu, hoa c¸i ®¬n ®éc<br />
(Cladogynos)…………………………………………..17. Cladogynos orientalis<br />
18B. L¸ ®¬n hay xÎ thuú, phñ l«ng ®¬n, côm hoa ®ùc vµ côm hoa c¸i ®−îc bao<br />
chung trong 2 l¸ b¾c lín d¹ng l¸ (Dalechampia)…….18. Dalechampia falcata<br />
17B. Côm hoa ®¬n tÝnh<br />
19A. L¸ h×nh d¶i cã g©n l«ng chim, chØ nhÞ ph©n nh¸nh nhiÒu<br />
(Homonoia)………………………………………………………19. Homonoia riparia<br />
47<br />
19B. L¸ kh«ng h×nh d¶i cã g©n l«ng chim víi 3 g©n gèc, chØ nhÞ kh«ng ph©n<br />
nh¸nh (Mallotus)<br />
20A. L¸ h×nh trøng réng, h×nh th¸i l¸ trong c¸c cÆp mäc ®èi kh«ng kh¸c<br />
nhau, hoa ®ùc ®µi 4……………………………….20. Mallotus nanus<br />
20B. L¸ h×nh bÇu dôc hay m¸c ng−îc, kÝch th−íc l¸ trong c¸c cÆp mäc ®èi<br />
kh¸c nhau, hoa ®ùc ®µi 3……………………………..21. Mallotus sp.<br />
15B. Nhùa mñ cã mµu<br />
21A. Th©n phñ l«ng h×nh sao hoÆc v¶y, c¸nh trµng cßn tån t¹i<br />
(Croton)………………………………………………………………22. Croton crassifolius<br />
21B. Th©n kh«ng l«ng hoÆc phñ l«ng ®¬n, c¸nh trµng kh«ng cßn tån t¹i<br />
22A. Hoa cã bao hoa, côm hoa kh«ng ®−îc bao trong tæng bao chung<br />
(Excoecaria)………………………………………….23. Excoecaria cochinchinensis<br />
22B. Hoa kh«ng bao hoa, côm hoa ®−îc bao trong tæng bao chung t¹o thµnh d¹ng<br />
chÐn (Euphorbia)<br />
23A. ChÐn cã phÇn phô d¹ng c¸nh hoa<br />
24A. L¸ thu«n dµi, kho¶ng 3 cm, mÐp cã r¨ng c−a, gèc<br />
lÖch………………………………………24. Euphorbia hypericifolia<br />
24B. L¸ nhá, kho¶ng 1 cm, mÐp nguyªn, ®¸y<br />
b»ng................................................................25. Euphorbia coudercii<br />
23B. ChÐn kh«ng cã phÇn phô d¹ng c¸nh hoa<br />
25A.Th©n ph©n ®«i, nh½n, phiÕn thu«n dµi, ®Õn 10 cm, gèc<br />
nhän……………………………………...26. Euphorbia heterophylla<br />
25B. Th©n kh«ng ph©n ®«i, phñ l«ng ®¬n dµy, mµu vµng, phiÕn h×nh trøng,<br />
1,5 - 2 cm, gèc l¸ lÖch…………………………...27. Euphorbia hirta<br />
<br />
III. KÕt luËn 3. Delectis florae reipublicae popularis<br />
sinicae - Agendae academiae sinicae<br />
Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu, chóng t«i ®· ph©n edita, 1994: Flora popularis sinicae, 44(1-<br />
tÝch vµ x¸c ®Þnh tªn khoa häc cho 27 loµi, ®−îc 3). Science Press.<br />
xÕp trong 16 chi, 14 t«ng vµ 4 ph©n hä cña hä<br />
ThÇu dÇu Euphorbiaceae ë VQG Yok §«n, tØnh 4. F. Gagnepain, L. Beille, 1925 -1927: Flore<br />
§¾c L¾c. Trong ®ã, ph©n hä Phyllanthoideae lµ gÐnÐrale de l’ Indo-Chine (H. Lecomte), 5:<br />
®a d¹ng nhÊt víi 6 t«ng, 8 chi vµ 15 loµi; 2 t«ng 229 - 673. Paris.<br />
®a d¹ng nhÊt lµ Phyllantheae cã 2 chi, 5 loµi vµ 5. Lª Kh¶ KÕ vµ cs., 1971: C©y cá th−êng<br />
Glochideae cã 2 chi, 4 loµi; 2 chi ®a d¹ng nhÊt thÊy ë ViÖt Nam, 2: 27 - 100. Hµ Néi.<br />
lµ Euphorbia vµ Phyllanthus, víi 4 loµi trong<br />
mçi chi. 6. Ph¹m Hoµng Hé, 1972: Thùc vËt chóng: 58<br />
- 66. Nxb. Löa Thiªng.<br />
Tµi liÖu tham kh¶o 7. Ph¹m Hoµng Hé, 2001: C©y cá ViÖt Nam,<br />
2: 182 - 294. Nxb. TrÎ, tp. Hå ChÝ Minh.<br />
1. Alan Radcliff - Smith, 2001: Genera<br />
Euphorbiaceaerum, 454 p. Royal Botanic 8. Peter C. Van Welzen, 1998: Blumea,<br />
Garden, Kew. 43(1): 131 - 164.<br />
2. Croizat, 1942: J. Arnold Arb., 22: 417 - 9. Peter C. Van Welzen, 1999: Blumea,<br />
431. 44(2): 411 - 436.<br />
48<br />
10. Peter C. Van Welzen, 2003: Blumea, Hanoi.<br />
48(2): 319 - 391. 13. NguyÔn NghÜa Th×n, 1999: Kho¸ ®Þnh lo¹i<br />
11. S. E. C. Sierra & P. C. Van Welzen, 2005: vµ hÖ thèng ph©n lo¹i hä ThÇu dÇu ViÖt<br />
Blumea, 50(2): 249 - 274. Nam, 138 p. Nxb. N«ng nghiÖp.<br />
12. NguyÔn NghÜa Th×n, 1995: Euphorbiaceae 14. NguyÔn NghÜa Th×n, 1989: T¹p chÝ L©m<br />
of Vietnam, 50 p. Agriculture Publ. House, nghiÖp, 8: 29 - 30.<br />
<br />
<br />
taxonomical Study of the Euphorbiaceae family<br />
at the Yokdon National Park, Daclac province<br />
<br />
Nguyen Thi Hoa, Nguyen Thi Kim Thanh,<br />
Nguyen Nghia Thin<br />
<br />
Summary<br />
<br />
During the time to study on Euphorbiaceae at the Yokdon national park, Daclac province, 27 species<br />
belonging to 16 genera, 14 tribes and 4 subfamilies have been analyzed and identified. Among them, 24<br />
species had been fully indentified while the remainders were still unidentified and maybe new for the Vietnam<br />
flora. Phyllanthoideae is the most rich subfamily with 6 tribes, 8 genera and 15 species. Two richest tribes<br />
are Phyllantheae with 2 genera, 5 species and Glochideae with 2 genera, 4 species. The genera Euphorbia<br />
and Phyllanthus are the richest ones with 4 species for each.<br />
A classification system and an indentified key to species were also established.<br />
<br />
Ngµy nhËn bµi: 1 - 2 - 2007<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
49<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
