Những nghiên cứu xã hội học về nông thôn

46<br /> DiÔn ®µn x· héi häc X· héi häc sè 4 (76), 2001<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nh÷ng nghiªn cøu x· héi häc<br /> vÒ n«ng th«n<br /> LTS: Ph©n tÝch c¸c biÕn ®æi kinh tÕ-x· héi<br /> víi t¸c ®éng cña c«ng cuéc ®æi míi lµ mét chñ ®Ò<br /> nghiªn cøu ®−îc c¸c nhµ x· héi häc quan t©m.<br /> Trong sè nµy, T¹p chÝ X· héi häc tr©n träng giíi<br /> thiÖu víi b¹n ®äc mét sè bµi viÕt vÒ chñ ®Ò nãi<br /> trªn ë khu vùc n«ng th«n. Mong ®−îc sù trao ®æi<br /> ý kiÕn cña c¸c nhµ chuyªn m«n.<br /> TC.XHH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chî lµng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ-x· héi<br /> n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång<br /> (Nghiªn cøu tr−êng hîp Chî H÷u B»ng, Th¹ch ThÊt, Hµ T©y)<br /> <br /> <br /> Lª ThÞ Mai<br /> <br /> T¸c ®éng cña c«ng cuéc ®æi míi vµ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa, khuyÕn<br /> khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia vµo ho¹t ®éng thÞ tr−êng lµm biÕn ®æi m¹ng<br /> l−íi chî khu vùc n«ng th«n. HÖ thèng chî lµng më réng kh¾p n¬i. N¨m 1994 kho¶ng<br /> 40% tæng l−îng hµng hãa n«ng s¶n vµ hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng ®−îc l−u chuyÓn<br /> qua m¹ng l−íi chî toµn khu vùc n«ng th«n. §Õn l−ît nã, “khi thÞ tr−êng, nghÜa lµ<br /> lÜnh vùc trao ®æi më réng ra th× qui m« s¶n xuÊt còng t¨ng lªn, sù ph©n c«ng trong<br /> s¶n xuÊt còng trë nªn s©u s¾c h¬n” 1. Bµi viÕt nµy lµ mét phÇn kÕt qu¶ rót ra tõ mét<br /> nghiªn cøu kh¶o s¸t trong thêi gian gÇn ®©y t¹i chî H÷u B»ng (thuéc x· H÷u B»ng2,<br /> <br /> 1<br /> C. M¸c - Ph. Anghen: TuyÓn tËp. TËp 2. Nxb Sù ThËt-1981. Tr. 614.<br /> 2<br /> X· H÷u b»ng cã d©n sè n¨m 2000 lµ 12.470 ng−êi, diÖn tÝch ®Êt 200 ha trong ®ã 118 ha lµ ®Êt canh t¸c,<br /> cã truyÒn thèng kinh doanh bu«n b¸n vµ nhiÒu nghÒ thñ c«ng.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 47<br /> <br /> huyÖn Th¹ch ThÊt, Hµ T©y).<br /> 1- C¬ së kinh tÕ - x· héi cña chî lµng<br /> Nh− nhiÒu lµng quª kh¸c ë n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång, ®Æc tr−ng c¬<br /> b¶n cña H÷u B»ng lµ sù ®a d¹ng vÒ kinh tÕ. Sau c¶i c¸ch ruéng ®Êt, b×nh qu©n ®Êt<br /> canh t¸c 3 th−íc (72 m2) ®Çu ng−êi. Thêi kú kinh tÕ hîp t¸c: 2/3 d©n (7000 ng−êi) vµo<br /> hîp t¸c x· DÖt, x· viªn ®−îc Nhµ n−íc tr¶ l−¬ng, ®−îc cÊp tem phiÕu mua nhu yÕu<br /> phÈm theo gi¸ cung cÊp. 1/3 d©n vµo hîp t¸c x· n«ng nghiÖp nªn diÖn tÝch ®Êt canh<br /> t¸c n©ng lªn 10 th−íc/ ng−êi. Ng−êi d©n kh«ng chØ lµm ruéng mµ cßn lµm nhiÒu nghÒ<br /> thñ c«ng kh¸c vµ ®Æc biÖt cã truyÒn thèng kinh doanh bu«n b¸n. Chî lµng ®· ra ®êi<br /> tõ rÊt sím ®Ó phôc vô nhu cÇu s¶n xuÊt, giao l−u kinh tÕ vµ sinh ho¹t cña nh©n d©n.<br /> Tõ cæ x−a, lµng Nña (nay lµ lµng H÷u B»ng) cã tªn lµ “Tr¹i ba nhµ” gåm 8<br /> ng−êi lµm nghÒ b¾t c¸, s¨n thó. Ho¹t ®éng nµy ph¸t triÓn m¹nh ®· thu hót nhiÒu<br /> ph−êng s¨n c¸c n¬i vÒ héi tô thµnh lËp nªn Êp Nç lùc (cã nghÜa lµ Ná Cøng). Thó s¨n<br /> ®−îc nhiÒu, n¬i ®©y ®· h×nh thµnh mét chî d©n d· chuyªn ®æi thó s¨n lÊy c¸c lo¹i<br /> hµng hãa kh¸c phôc vô nhu cÇu nghÒ s¨n b¾t vµ sinh ho¹t cña nh©n d©n. D©n gian<br /> kÓ l¹i, ngµy 27 th¸ng ch¹p (th¸ng 12 ©m lÞch) hµng n¨m n¬i ®©y cã chî tr©u bß thu<br /> hót rÊt nhiÒu kh¸ch bu«n tõ c¸c n¬i ®Õn. Nay kh«ng cßn n÷a.<br /> Khi xãm Tr¹i ®−îc lËp nªn, 90% d©n lµng lµm nghÒ dÖt v¶i. ¤ng N. K. T. mua<br /> ®Êt c«ng ®øc cho lµng lËp chî §iÕm x©y 8 cÇu chî chuyªn mua b¸n v¶i sîi. V× vËy lµng<br /> cßn cã tªn Nña Chî. Cuèi thÕ kû XIX lµng cã nghÒ dÖt, nhuém, bu«n b¸n v¶i. Chî häp tõ<br /> 5 giê chiÒu hµng ngµy. (Pháng vÊn «ng G, 65 tuæi, c¸n bé v¨n hãa x· th¸ng 3-2000).<br /> Chî Nña n»m trong m¹ng l−íi chî lµng cña ®ång b»ng s«ng Hång, lµ m¹ng<br /> l−íi " thÞ trÊn l−u ®éng" ®¶m ®−¬ng ph©n phèi l−u th«ng 99% s¶n phÈm trao ®æi<br /> trong n−íc... Ng−êi n«ng d©n c¸c vïng mua 90% hµng tiªu dïng vµ t− liÖu s¶n xuÊt,<br /> còng nh− b¸n c¸c n«ng s¶n cña m×nh ë c¸c chî ®Þa ph−¬ng3.<br /> V× diÖn tÝch ®Êt canh t¸c qu¸ Ýt ái nªn hÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh ®Òu cã chung<br /> ®Æc ®iÓm kÕt hîp s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, thñ c«ng vµ bu«n b¸n nhá. Ng−êi phô n÷<br /> trong gia ®×nh lµ ng−êi ®¶m ®−¬ng chÝnh viÖc trao ®æi, mua b¸n s¶n phÈm. Sau mçi<br /> ®ît s¶n xuÊt, ng−êi vî th−êng ®em hµng ra b¸n t¹i chî vµo nh÷ng ngµy phiªn vµ<br /> hµng ngµy ®i b¸n rong t¹i c¸c lµng x· xung quanh. Chång lµ ng−êi lao ®éng chÝnh,<br /> ®¶m ®−¬ng viÖc nÆng nhäc vµ tæ chøc s¶n xuÊt. Do ®Æc ®iÓm lµm thñ c«ng, n¨ng suÊt<br /> lao ®éng thÊp, nªn hµng hãa ®em ra trao ®æi trªn thÞ tr−êng Ýt. MÆt kh¸c søc mua<br /> trong x· héi cßn h¹n chÕ nªn chî Nña còng nh− nh÷ng chî lµng kh¸c trong vïng häp<br /> theo phiªn (vµo ngµy 2, ngµy 7 ©m lÞch trong th¸ng).<br /> Ho¹t ®éng th−¬ng m¹i liªn quan ®Õn søc mua vµ hµng hãa, tøc lµ cã sù gÆp gì<br /> gi÷a nhu cÇu tiªu thô mét sè lo¹i s¶n phÈm vµ nhu cÇu tiªu dïng nh÷ng lo¹i s¶n phÈm<br /> ®ã. ChÝnh v× vËy chî Nña ngµy cµng ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c nghÒ lµng<br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> Xem Vò Quèc Thóc (1951), L Ðconomie communaliste du Vietnam, Press universitaires du Vietnam, Hanoi.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 48 DiÔn ®µn...<br /> <br /> vµ nã lµ yÕu tè kinh tÕ c¬ b¶n ®Ó lµng tån t¹i vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng hãa4.<br /> Ngay c¶ trong thêi kú kinh tÕ hîp t¸c, víi m« h×nh mËu dÞch quèc doanh vµ<br /> hîp t¸c x· mua b¸n ®ãng vai trß chñ ®¹o trong lÜnh vùc l−u th«ng hµng hãa, chî<br /> lµng vÉn ph¸t triÓn m¹nh mÏ do ®ßi hái tÊt yÕu cña ®êi sèng kinh tÕ - x· héi.<br /> Ngay trong thêi kú hîp t¸c chî Nña vÉn cã rÊt nhiÒu hµng hãa b¸n ®Æc biÖt lµ<br /> kh¨n mÆt, v¶i mµn, kh¨n r»n miÒn Nam,... do nh÷ng x· viªn hîp t¸c x· DÖt lµm<br /> ngoµi giê ®em ra chî b¸n.NÕu kh«ng th× khæ l¾m ngµy c«ng lóc ®ã chØ kho¶ng: lao<br /> ®éng chÝnh 2 kg g¹o/ngµy, lao ®éng phô 0,5 kg g¹o/ngµy. Ngoµi rau, qu¶, cñ, chî<br /> cßn b¸n c¶ m× chÝnh, thÞt lîn dï Nhµ n−íc cÊm. Ng−êi d©n ë ®©y chØ cÇn mét phÝch<br /> n−íc s«i trong 10 phót cã thÓ lµm xong con lîn kh«ng mét tiÕng kªu. (Pháng vÊn «ng<br /> G. C¸n bé v¨n x· th¸ng 3-2000).<br /> Tõ sau n¨m 1975, ho¹t ®éng bu«n b¸n tù do v−ît ra khái lòy tre lµng nhê ®ã<br /> vÊn ®Ò viÖc lµm vµ thu nhËp cña ng−êi d©n ®−îc c¶i thiÖn.<br /> Ngµy 30/4/1975 Sµi Gßn gi¶i phãng, ngµy 15/5/1975 mét sè ng−êi d©n<br /> H÷u B»ng ®· cã mÆt t¹i ®ã ®Ó bu«n b¸n. Hä ®Õn c¸c chî ë huyÖn Nam Trùc, H¶i<br /> HËu, B×nh Lôc mua tái, khoai t©y vËn chuyÓn vµo thµnh phè Hå ChÝ Minh. Trung<br /> b×nh mçi t¹ tái lo¹i cñ to (6-8 cñ/100g) cã thÓ l·i ®−îc 1-2 chØ vµng. Khoai t©y mçi<br /> tÊn còng l·i t−¬ng ®−¬ng nh− vËy. Lóc nµy ë c¸c tØnh phÝa Nam cã rÊt nhiÒu hµng<br /> c«ng nghiÖp cña NhËt, MÜ mµ ë c¸c tØnh phÝa B¾c l¹i khan hiÕm nh−: Qu¹t ®iÖn,<br /> xe m¸y, xe ®¹p, radio-catset, quÇn ¸o ... hä l¹i mua nh÷ng thø ®ã ®em ra B¾c b¸n.<br /> (Pháng vÊn chÞ H, 45 tuæi, tr−íc ®©y lµm ë hîp t¸c x· dÖt nay lµ chñ c¬ së s¶n<br /> xuÊt ®å gç gia dông).<br /> Sù ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i hµng hãa b¸n t¹i chî Nña còng nh− c¬ cÊu kinh tÕ<br /> cña H÷u B»ng (xem b¶ng 2) cho thÊy ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa vµ th−¬ng m¹i ë<br /> ®©y kh¸ ph¸t triÓn.<br /> Lµng cã tr−êng d¹y nghÒ tù nhiªn t¹i c¸c gia ®×nh. Võa cã l−¬ng võa biÕt nghÒ<br /> do bè mÑ truyÒn cho con ch¸u. ¤ng §. truyÒn nghÒ cho con. Con truyÒn cho ch¸u. Nay<br /> giµ yÕu thuª 3 thî tiÖn. Khi biÕt nghÒ hä t¸ch ra tù më x−ëng lµm. Cã nh÷ng nhµ 10 ®êi<br /> chØ ch¹y chî v× kh«ng cã ruéng. Chî Nña tõ x−a lín nhÊt nh× S¬n T©y chØ sau chî<br /> NghÖ. (Pháng vÊn «ng G. C¸n bé v¨n x·).<br /> Chî lµng ra ®êi ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña n«ng d©n. Do ®ã<br /> chî lµng vµ ®êi sèng kinh tÕ - x· héi n«ng th«n cã mèi quan hÖ qua l¹i. Mét kh¸i qu¸t<br /> s¬ bé vÒ mèi quan hÖ nµy ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 1.<br /> Nh− vËy, cã thÓ thÊy: mçi m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cã mét h×nh thøc<br /> ho¹t ®éng cña chî lµng. §Æc tr−ng, ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña chî lµng, còng nh−<br /> chñ thÓ kinh doanh trong m«i tr−êng ®ã do m«i tr−êng kinh tÕ - x· héi qui ®Þnh,<br /> ph¶n ¸nh tr×nh ®é vµ ®Æc tr−ng cña mçi thÓ chÕ kinh tÕ. Trong c¬ cÊu kinh tÕ - x·<br /> héi céng ®ång lµng, chî lµ mét bé phËn h÷u c¬ vµ vai trß cña nã ®Æc biÖt ®−îc<br /> <br /> 4<br /> Phan §¹i Do·n: Lµng x· ViÖt Nam - Mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ - v¨n hãa - x· héi, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ<br /> Néi-2001. Tr. 22.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 49<br /> <br /> ph¸t huy trong giai ®o¹n chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B¶ng 1: T−¬ng quan gi÷a m«i tr−êng kinh tÕ - x· héi vµ hµnh vi kinh tÕ, qui m«, h×nh thøc chî lµng<br /> <br /> M«i tr−êng kinh tÕ - x· héi Hµnh vi kinh tÕ Qui m«, h×nh thøc chî lµng vµ<br /> chñ thÓ kinh doanh<br /> Tr−íc 1960 - Kinh tÕ tæng hîp, ®a d¹ng, kÕt - Chî lµng häp theo phiªn (5<br /> hîp n«ng - thñ c«ng - bu«n b¸n ngµy/ phiªn).<br /> - Kinh tÕ tiÓu n«ng, s¶n xuÊt hµng<br /> nhá<br /> hãa nhá kÐm ph¸t triÓn - Hµng hãa Ýt, chñ yÕu hµng ®æi<br /> hµng. Bu«n b¸n nhá. Th−¬ng nh©n<br /> - M«i tr−êng x· héi hãa hÑp.<br /> Ýt. Ng−êi mua vµ ng−êi b¸n gÇn<br /> - Träng n«ng øc th−¬ng ngang nhau.<br /> <br /> <br /> 1960 - 1986: - H¬n 90% n«ng d©n vµo hîp t¸c - HTX mua b¸n vµ chî lµng cïng<br /> x· n«ng nghiÖp, hîp t¸c x· thñ ho¹t ®éng..<br /> - Kinh tÕ hîp t¸c chiÕm −u thÕ,<br /> c«ng, thu nhËp theo c«ng ®iÓm.<br /> bao cÊp. - Chî lµng më réng dÇn cïng víi<br /> sù thu hÑp cña thÞ tr−êng quèc<br /> + X· héi coi th−êng, miÖt thÞ, doanh.<br /> ng¨n cÊm bu«n b¸n.<br /> - NhiÒu ng−êi chuyÓn sang bu«n<br /> + §Ò cao gi¸ trÞ: tËp thÓ.<br /> b¸n nhá. Cã mét sè th−¬ng nh©n<br /> - Kinh tÕ hîp t¸c x· kÐm hiÖu - Võa lµ x· viªn hîp t¸c x· võa ®−êng dµi.<br /> qu¶, ®êi sèng khã kh¨n lµm"nghÒ phô":thñ c«ng, bu«n<br /> - Hµng hãa chñ yÕu lµ n«ng s¶n,<br /> b¸n nhá. S¶n phÈm tiªu thô t¹i<br /> + Cã sù chuyÓn biÕn tõ t− t−ëng s¶n phÈm thñ c«ng nhµ n−íc<br /> chî lµng.<br /> û l¹i, bao cÊp sang ý thøc tù lo, kh«ng qu¶n lý.<br /> d¸m lµm.<br /> <br /> Tõ 1986 ®Õn 2001: - ChuyÓn ®æi lao ®éng - nghÒ - Chî lµng vµ c¸c h×nh thøc bu«n<br /> nghiÖp, ph¸t triÓn phi n«ng. Gi÷ b¸n nhá truyÒn thèng ph¸t triÓn.<br /> - Kinh tÕ thÞ tr−êng, khuyÕn khÝch ®Êt nh−ng thuª ng−êi lµm.<br /> nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t - Phè chî<br /> ®éng thÞ tr−êng, thÞ tr−êng thèng - Bu«n b¸n ph¸t triÓn.<br /> - Trung t©m kinh tÕ/ th−¬ng m¹i -<br /> nhÊt.<br /> - Hé chuyªn nghÒ, ®a nghÒ: s¶n dÞch vô / thÞ trÊn.<br /> - ThÞ d©n hãa m¹nh. xuÊt-kinh doanh; hé n«ng nghiÖp-<br /> - Th−¬ng nh©n, chñ doanh nghiÖp,<br /> tiÓu thñ c«ng-kinh doanh; hé kinh<br /> - M«i tr−êng x· héi hãa réng. ng−êi bu«n b¸n nhá.<br /> doanh-dÞch vô;...<br /> - §Ò cao ý thøc: tiªn phong, d¸m - Hµng hãa ®a d¹ng, phong phó<br /> - C«ng ty t− nh©n<br /> lµm, tù tin, ®éc lËp. Giµu lµ mét tõ nhiÒu vïng, miÒn ®em ®Õn;<br /> gi¸ trÞ. - C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hµng liªn doanh,hµng ngo¹i nhËp,<br /> hµng hãa søc lao ®éng...<br /> <br /> 2. Vai trß cña chî lµng trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi céng ®ång lµng<br /> giai ®o¹n chuyÓn ®æi kinh tÕ.<br /> Qua con ®−êng th−¬ng m¹i ng−êi n«ng d©n ®· dÔ dµng tiÕp cËn ®−îc víi<br /> nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt míi, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt hµng hãa t¹o c¬ së cho sù chuyÓn<br /> dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng - nghÒ nghiÖp. ChÝnh s¸ch më cöa vµ thùc<br /> hiÖn thÞ tr−êng thèng nhÊt trong c¶ n−íc ®· lµm cho chî Nña vèn ®· lµ mét trong<br /> nh÷ng chî ho¹t ®éng m¹nh trong vïng cµng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ®Æc biÖt tõ<br /> khi biªn giíi ViÖt - Trung th«ng th−¬ng. BiÕn ®æi dÔ nhËn thÊy nhÊt lµ sù ®a d¹ng<br /> vµ phong phó vÒ chñng lo¹i, chÊt l−îng vµ sè l−îng hµng hãa. Hµng hãa ë chî<br /> kh«ng chØ lµ s¶n phÈm ®Þa ph−¬ng do nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng hoÆc thî thñ c«ng<br /> ®em b¸n mµ chiÕm ®a sè thÞ phÇn lµ s¶n phÈm cña mäi miÒn, mäi khu vùc vµ c¶<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 50 DiÔn ®µn...<br /> <br /> hµng ngo¹i nhËp do chñ s¶n xuÊt - kinh doanh, nh÷ng th−¬ng nh©n cung cÊp.<br /> Quan s¸t t¹i chî (12/1999) tõ Hå Sen ®Õn khu vùc trung t©m chî H÷u B»ng<br /> kho¶ng 100 mÐt ®· cã 5 cöa hµng c¬ khÝ ®iÖn m¸y b¸n m¸y b¬m,m¸y xay, s¸t,<br /> biÕn thÕ,... ®å ®iÖn tö vµ thiÕt bÞ néi thÊt, nh÷ng ®¹i lý thuèc trõ s©u, gièng lóa,<br /> ph©n hãa häc, thiÕt bÞ viÔn th«ng,...s¶n phÈm liªn doanh cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt<br /> trong n−íc vµ hµng nhËp tõ Trung Quèc, Th¸i Lan.<br /> Sù ®a d¹ng vµ phong phó cña hµng hãa kh«ng chØ lµ yÕu tè khuyÕn khÝch<br /> vµ h−íng dÉn tiªu dïng mµ nã cßn lµ nh÷ng th«ng tin thÞ tr−êng gióp cho ng−êi<br /> s¶n xuÊt, kinh doanh ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vµ ®iÒu chØnh c¸ch thøc tæ chøc ho¹t<br /> ®éng kinh tÕ...<br /> Tr−íc t«i lµm nghÒ méc, x©y dùng sau thÊy vÊt v¶ qu¸. Ng−êi ta ®i bu«n b¸n<br /> sang bªn Trung Quèc hµng vÒ ®Õn ®©u b¸n hÕt ®Õn ®Êy, l·i nhiÒu l¹i kh«ng vÊt v¶<br /> b»ng lµm thî nªn t«i bá nghÒ liÒn vµ ®i theo hä. Lóc ®Çu vèn chØ cã mÊy chØ vµng.<br /> B©y giê cã bao nhiªu còng kh«ng biÕt. Hµng g× ¨n kh¸ch th× mua. Tõ n¨m 1999 vÒ<br /> tr−íc mçi th¸ng t«i sang bªn ®ã 3 lÇn mua ®iÖn tho¹i ®Ó bµn, m¸y cè ®Þnh lo¹i kÐo<br /> dµi, ®iÖn tho¹i di ®éng. Hîp ®ång miÖng. Khi ®· quen råi th× ®Æt hµng qua ®iÖn<br /> tho¹i, cã ng−êi mang hµng ®Õn tËn nhµ xong míi tr¶ tiÒn. Mçi th¸ng b¸n lÎ kho¶ng<br /> 30 chiÕc. Hµng b¸n cho d©n ®Þa ph−¬ng vµ giao bu«n cho Hµ Néi. Nhu cÇu l¾p ®Æt<br /> hoÆc söa ch÷a nhiÒu t«i l¹i ra Hµ Néi häc c¸ch lµm vÒ phôc vô bµ con.<br /> B©y giê hµng b¸n chËm, mäi ng−êi th−êng nhê nhau ®Æt hµng hé dÇn dÇn cã<br /> mét nhãm ng−êi th−êng xuyªn sang Trung Quèc mang hµng vÒ cho mäi ng−êi. Nh− t«i<br /> thuª hä mçi m¸y 70.000 ®ång (trong ®ã cã 10% rñi ro). NÕu bÞ thu th× hä ph¶i ®Òn.<br /> (Pháng vÊn anh T, 32 tuæi, chñ cöa hµng thiÕt bÞ viÔn th«ng t¹i chî th¸ng 3-2000).<br /> NhËn thÊy møc tiªu thô m¸y n«ng cô vµ m¸y phôc vô c¸c nghÒ thñ c«ng nh−<br /> méc, rÌn,.. rÊt lín nªn ®· cã 5 hé trong x· H÷u B»ng ®øng ra më x−ëng c¬ khÝ chÕ<br /> t¹o m¸y mãc phôc vô d©n ®Þa ph−¬ng. Lóc ®Çu hä mua nh÷ng m¸y cò cña c¸c nhµ<br /> m¸y quèc doanh vÒ söa ch÷a hoÆc c¶i tiÕn theo yªu cÇu cña kh¸ch sau ®ã tiÕn ®Õn<br /> lµm m¸y míi theo hîp ®ång ®Æt hµng. Nh÷ng chñ c¬ së lín cßn thuª kü s− tõ Hµ Néi,<br /> Thµnh phè Hå ChÝ Minh vÒ thiÕt kÕ m¸y mãc theo hîp ®ång chuyÓn giao c«ng nghÖ,<br /> tu d−ìng m¸y mãc,... theo ph−¬ng thøc trän gãi.<br /> Nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh bu«n<br /> b¸n ®−îc ph¶n ¸nh kh¸ râ ë h×nh thøc, qui m«, sè l−îng hé ho¹t ®éng kinh doanh<br /> còng nh− kiÕn tróc nhµ cöa cña hä t¹i chî lµng.<br /> Nh÷ng ng−êi bu«n b¸n hµng tiªu dïng qua biªn giíi Trung Quèc ngµy cµng<br /> nhiÒu. Hµng hãa cung cÊp cho toµn bé khu du lÞch §ång M«, nh÷ng ng−êi b¸n lÎ ë c¸c<br /> lµng, x· xung quanh,... vµ ra c¶ Hµ Néi. Ngµy cµng nhiÒu ng−êi chuyÓn nhµ trong lµng<br /> ra chî x©y cöa hµng. ChÝnh v× vËy ®Êt ë khu vùc trung t©m chî ®¾t nh− phè Hµng §µo<br /> Hµ Néi, 4 c©y vµng m2. Khu vùc chî më réng ra phÝa ngoµi ®−êng c¸i. Ngay tõ ®Çu lµng<br /> lµ nh÷ng kho b·i chÊt ®Çy gç, c¸c x−ëng c¬ khÝ ®Òu chuyÓn ra ®Çu lµng ®Ó réng n¬i s¶n<br /> xuÊt, tiÖn giao dÞch vµ vËn chuyÓn hµng. (Pháng vÊn «ng §, 60 tuæi, c«ng nh©n Nhµ m¸y<br /> c¬ khÝ Hµ Néi vÒ h−u t¹i quª hiÖn ®ang më cöa hµng t¹p hãa t¹i chî).<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 51<br /> <br /> Chî lµng lµ n¬i ®Çu tiªn ®Ó ng−êi n«ng d©n, thî thñ c«ng víi truyÒn<br /> thèng bu«n b¸n nhá thÓ nghiÖm vµ rÌn luyÖn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hµng hãa,<br /> tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng trªn th−¬ng tr−êng.<br /> B¶ng 2: C¬ cÊu kinh tÕ x· H÷u B»ng, Th¹ch ThÊt, Hµ T©y.<br /> <br /> <br /> Thêi ®iÓm Tæng sè hé N«ng nghiÖp* Hîp t¸c x· DÖt TiÓu thñ c«ng-DÞch vô Bu«n b¸n<br /> <br /> <br /> 1945 800 600 - 75% - 100- 12,5% 100- 12.5%<br /> <br /> 1980 1.700 300 - 17,6% 900- 52,94% 200- 11,76% 300- 17.64%<br /> <br /> 1986 1.900 300 - 15,78% 900 - 47,36% 300 - 15,78% 400- 21.05%<br /> <br /> 1995 2.200 300 - 13,63% - 1.000 - 45,47% 900- 40.90%<br /> <br /> 2000 2.500 300 - 12% - 1.100 - 44% 1.100- 44%<br /> <br /> 2001 2.650 300 - 11,00% - 1.100 - 41,50% 1.250- 47.5%<br /> 2<br /> * N¨m 1956 b×nh qu©n ®Êt canh t¸c 3 th−íc = 72m / ng−êi.<br /> Nguån: Thèng kª cña ñy ban nh©n d©n x· H÷u B»ng 2001.<br /> <br /> Sau gi¶i phãng hµng dÖt kh«ng b¸n ®−îc t«i chuyÓn sang lµm méc ®ãng nh÷ng bé<br /> bµn ghÕ kiÓu miÒn Nam v× ®ã ®ang lµ thÞ hiÕu mµ. Khi chuyÓn sang lµm bé bµn nghÕ ®Öm<br /> mót ph¶i ra tËn Hµ Néi mua mót vÒ. Sau t«i hîp ®ång víi mét kü s− ë Sµi Gßn vÒ nÊu mót<br /> t¹i nhµ hîp ®ång trän gãi 30 triÖu ®ång. Nay x−ëng cña t«i cung cÊp mót cho c¶ x· vµ c¸c<br /> vïng xung quanh vµ c¶ Hµ Néi. ChØ 3 th¸ng sau t«i ®· thu ®−îc vèn....(Pháng vÊn nam,<br /> 41 tuæi, chñ cöa hµng gç gia dông t¹i chî H÷u B»ng th¸ng 11-2000).<br /> B©y giê t«i l¹i ®ãng tñ gç Ðp,... Muèn tån t¹i ®−îc ph¶i thay ®æi mÆt hµng lu«n<br /> kh«ng th× chÕt. Ai nhanh ng−êi ®Êy ®−îc. Lóc ®Çu cã 8 c¬ së lµm, mçi ngµy xuÊt 5<br /> ®Õn 8 tñ, l·i 500, 600 ngh×n ®ång/ chiÕc. Nay hµng ph¶i lµm kü h¬n th× míi b¸n<br /> ®−îc, mçi ngµy chØ b¸n ®−îc 1 tñ, l·i 100.000 ®ång mµ ph¶i l©u míi lÊy ®−îc tiÒn.<br /> (Pháng vÊn «ng N.§.X, 65 tuæi, bé ®éi phôc viªn nay më x−ëng t¹i lµng).<br /> Sau mét thêi gian tËn dông ®−îc c¬ héi thuËn lîi do chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«<br /> ®em l¹i, ho¹t ®éng bu«n b¸n cã phÇn ch÷ng l¹i. Tr−íc ®©y tr¨m ng−êi b¸n v¹n ng−êi<br /> mua nay t×nh h×nh ®· ®¶o ng−îc do qu¸ nhiÒu ng−êi chuyÓn sang bu«n b¸n vµ kh«ng<br /> bÞ ng¨n cÊm.<br /> Tr−íc ®©y cã hµng lµ cÇm ch¾c phÇn l·i trong tay v× lµm g× cã hµng mµ b¸n<br /> nªn dï bu«n nhá còng dÔ l·i nhiÒu. Nay hµng nhiÒu, ai cã nhiÒu tiÒn míi bu«n ®−îc<br /> vµ ph¶i giái, lµm ¨n khã h¬n nhiÒu. Cµng bu«n to cµng lç to v× thiÕu th«ng tin. ChËm<br /> lµ chÕt. Cã ng−êi vì nî hµng tû ®ång ph¶i b¸n nhµ ®i tr¶ nî mµ kh«ng xong,..(Pháng<br /> vÊn bµ H, 45 tuæi b¸n t¹i chî, th¸ng 7-2000).<br /> HiÖn nay ®ang cã xu h−íng næi tréi lµ kÕt hîp s¶n xuÊt vµ kinh doanh. C¬ së<br /> nµo còng cè g¾ng cã cöa hµng t¹i chî ®Ó dÔ tiÕp cËn kh¸ch hµng, t¹o thÕ chñ ®éng vµ<br /> an toµn h¬n.<br /> 3. Xu h−íng ph¸t triÓn cña chî lµng.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 52 DiÔn ®µn...<br /> <br /> Chî lµng Nña ®Õn nay vÉn häp theo phiªn (ngµy 2, ngµy 7 ©m lÞch) phôc vô<br /> nhu cÇu cña mÊy x· quanh vïng. BiÕn ®æi dÔ nhËn thÊy nhÊt lµ sù ®a d¹ng vµ phong<br /> phó vÒ chñng lo¹i, chÊt l−îng vµ sè l−îng hµng hãa. Kh«ng cßn mét vµi c« hµng tÊm<br /> mµ thay vµo ®ã lµ nh÷ng gian hµng b¸n v¶i, b¸n quÇn ¸o may s½n... Ng−êi mua tõ<br /> giµ ®Õn trÎ, nÐt mÆt vui vÎ ®Õn chî phiªn tõ kh¾p c¸c ng¶ ®−êng lµng. T¹i phiªn chî<br /> Nña ngµy 7 th¸ng ch¹p ©m lÞch n¨m 1999:<br /> Khu vùc b¸n c©y, con gièng cßn cã rÊt nhiÒu c©y c¶nh bµy b¸n phôc vô TÕt.<br /> Quanh hai lß nhuém vµ 3 b¸c thî rÌn ng−êi ra vµo kh¸ ®«ng.<br /> Khu vùc b¸n thóng mñng, quang, tr¹c, ræ, r¸ tre nøa, chæi l¸ cä, ®ßn g¸nh<br /> kh¸ ®«ng ng−êi mua b¸n. Nh÷ng bã cñi ®em tõ trªn rõng vÒ ®−îc xÕp ®Çy trªn<br /> nh÷ng chiÕc xe bß ng−êi mua ®«ng nghÞt. Tõng ®èng èng giang t−¬i bµy b¸n cho<br /> nh÷ng thî thñ c«ng lµm nghÒ ®an l¸t. B−ëi, trøng gµ, chuèi xanh, cam, t¸o,... bµy<br /> b¸n la liÖt trªn nÒn ®Êt...<br /> §å thê cóng, h−¬ng th¾p ... hµng néi, hµng Trung Quèc s¾p xÕp ng¨n n¾p<br /> trªn nh÷ng gi¸ hµng hoÆc bµy ngay trªn ®Êt. QuÇn ¸o may s½n võa ®Ñp võa rÎ.<br /> Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chî lµng vÉn ®−îc l−u gi÷ mÆc dï b©y giê hµng<br /> hãa rÊt nhiÒu võa rÎ võa ®Ñp, ®êi sèng cao h¬n. §ã lµ sù hiÖn diÖn cña b¸c thî rÌn söa<br /> ch÷a n«ng cô cÇm tay, ®å dïng gia ®×nh vµ bµ thî nhuém quÇn ¸o, bµ b¸n thuèc Nam.<br /> Chñ thÓ kinh doanh vµ nh÷ng ph−¬ng thøc ho¹t ®éng bu«n b¸n truyÒn thèng vµ hiÖn<br /> ®¹i ®an xen nhau. §ã lµ nÐt ®Ñp ®éc ®¸o cña chî lµng truyÒn thèng thêi më cöa.<br /> Phè chî: Do nh÷ng qui ®Þnh cña nghÒ nghiÖp nh÷ng hé phi n«ng trong khu<br /> vùc th−¬ng m¹i vµ dÞch vô, nh÷ng chñ s¶n xuÊt kinh doanh th−êng tËp trung ho¹t<br /> ®éng t¹i chî Nña tr−íc ®©y quanh khu vùc c©y ®a. Nh÷ng lÒu qu¸n, cÇu chî ®¬n s¬<br /> ®−îc thay thÕ bëi nh÷ng cöa hµng bu«n b¸n, kinh doanh dÞch vô cao tÇng mäc lªn<br /> san s¸t trë thµnh nh÷ng phè chî gi÷a m«i tr−êng kiÕn tróc lµng quª truyÒn thèng.<br /> Nh÷ng hé s¶n xuÊt kinh doanh lµm ¨n lín x©y nhµ cao tÇng lµm cöa hµng<br /> giíi thiÖu s¶n phÈm. T¹i trung t©m chî lµ 5 cöa hiÖu vµng b¹c, 3 hiÖu cÇm ®å, nh÷ng<br /> cöa hµng giao dÞch vµ giíi thiÖu s¶n phÈm, h¬n 30 cöa hµng quÇn ¸o may s½n, dÞch<br /> vô tõ söa xe ®¹p, xe m¸y, ®Õn söa ch÷a vµ thay thÕ phô tïng « t«, söa ch÷a ®å ®iÖn<br /> tö, ®ång hå, 2 cöa hµng cho thuª ¸o c−íi, 2 hiÖu may thêi trang, 3 hiÖu c¾t uèn tãc,<br /> géi, sÊy... thùc phÈm cao cÊp nh−: thÞt lîn quay, ngan vÞt quay, giß ch¶, nh÷ng qu¸n<br /> c¬m, phë, bón nem... (Quan s¸t th¸ng 8-2000).<br /> S¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng l−u th«ng, tiªu thô hµng hãa lµ hai kh©u quan hÖ chÆt<br /> chÏ víi nhau. Phè chî ë nh÷ng lµng nghÒ th−êng tËp trung rÊt nhiÒu cöa hµng giíi<br /> thiÖu s¶n phÈm cña nghÒ lµng, nh÷ng cöa hµng kinh doanh, dÞch vô,... phôc vô nhu<br /> cÇu cña mäi ho¹t ®éng kinh tÕ trong vïng.<br /> Sù thu hót kh¸ch tõ mäi miÒn, vïng ®Õn lµm ¨n bu«n b¸n vµ ho¹t ®éng kinh<br /> tÕ ®· t¹o ra sù héi tô, giao l−u v¨n hãa x· héi gi÷a c¸c vïng, miÒn, gi÷a n«ng th«n -<br /> ®« thÞ. Phè chî ®· trë thµnh trung t©m kinh tÕ, chi phèi vµ ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng<br /> kinh tÕ cña vïng, thÓ hiÖn tr−íc hÕt lµ vÊn ®Ò viÖc lµm.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 53<br /> <br /> Hµng chôc xe « t« t¶i mçi ngµy tõ kh¾p c¸c tØnh trong Nam ngoµi B¾c ®Õn<br /> ®©y giao dÞch, ký hîp ®ång hoÆc chê nhËn hµng suèt ngµy ®ªm. Do ®ã, dÞch vô kh¸<br /> ®Çy ®ñ, ®· trë thµnh mét ngµnh nghÒ thu hót mét lùc l−îng lín lao ®éng. Trung b×nh<br /> mçi ngµy cã kho¶ng 500 ng−êi ®Õn H÷u B»ng lµm viÖc, c¶ nh÷ng kü s− tõ Hµ Néi,<br /> Sµi Gßn ®Õn ®©y lµm thuª cho nh÷ng «ng chñ. Lo¹i nµy th−êng lµm theo hîp ®ång<br /> trän gãi. (Pháng vÊn bµ M, 45 tuæi, b¸n ®å gç, th¸ng 7-2000). .<br /> Do nhu cÇu cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ë nh÷ng phè chî nµy còng cã kh¸<br /> nhiÒu cöa hµng vµng, ®æi tiÒn, cÇm ®å,... nh÷ng dÞch vô tÝn dông phôc vô nh÷ng<br /> ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vµ kh¸ch tõ xa ®Õn lµm ¨n bu«n b¸n.<br /> HiÖu qu¶ kinh tÕ cña H÷u B»ng ®· cã søc ¶nh h−ëng lan táa ®Õn nh÷ng vïng<br /> xung quanh. Nh÷ng ng−êi thî thñ c«ng quanh H÷u B»ng ®· biÕt ®iÒu chØnh ho¹t<br /> ®éng tæ chøc s¶n xuÊt cña m×nh.<br /> Tæng Nguyªn X¸ gåm Phïng X¸ (Nña bõa), H÷u B»ng (Nña chî), Trµng S¬n<br /> (Nña trµng) vµ B×nh Phó (Nña qu¹t). Chî Nña (chî H÷u B»ng) lµ n¬i tiªu thô nh÷ng<br /> s¶n phÈm thñ c«ng cña c¶ vïng. Nay mçi vïng tù s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm.<br /> Nh− ë phïng X¸ hä trùc tiÕp chë hµng ®Õn n¬i tiªu thô. Kh¸ch tù ®Õn ®ã ký hîp ®ång<br /> lín. Chóng t«i cho r»ng tiªu chuÈn x· v¨n hãa ph¶i thªm tiªu chuÈn chî ( ®−êng,<br /> ®iÖn, tr−êng, tr¹m, chî). Nh− anh H÷u B»ng ®Êy. (Pháng vÊn «ng N.T.B. 56 tuæi,<br /> phô tr¸ch thñ c«ng nghiÖp x·,.th¸ng 8-2000).<br /> Th−¬ng m¹i, kinh tÕ ph¸t triÓn lµ c¬ së ®Ó ®Çu t− vµo x©y dùng c¬ së h¹ tÇng<br /> phôc vô trë l¹i s¶n xuÊt vµ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Ng−êi n«ng d©n ®−îc h−ëng<br /> thô nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng nh− ®« thÞ. Con ch¸u hä cã ®iÒu kiÖn häc hµnh, h−ëng dÞch<br /> vô y tÕ,...<br /> Häc sinh ®ç ®¹i häc n¨m nµo còng cao nhÊt huyÖn, 1999 cã 40 ch¸u. Th−êng<br /> xuyªn cã 5 b¸c sü ngµy lµm ë bÖnh viÖn huyÖn ngoµi giê vÒ phôc vô bµ con. H÷u B»ng<br /> ®· ®Çu t− 80 triÖu ®ång do d©n ®ãng gãp ®Ó lµm mét con ®−êng trong phè chî. §Çu<br /> t− 600 triÖu x©y tr¹m ®iÖn. C¶ x· cã 3000 nåi c¬m ®iÖn/2000 hé. Sö dông bÕp ga,<br /> b×nh n−íc nãng, ... nh− thµnh phè.<br /> §Çu t− 1 tû 570 triÖu ®ång cho c«ng tr×nh n−íc s¹ch trong ®ã UNICEF hç<br /> trî 150 triÖu cßn l¹i do d©n ®ãng gãp. 80% hé gia ®×nh m¾c ®iÖn tho¹i trong ®ã<br /> phæ biÕn lµ ®iÖn tho¹i kÐo dµi, 20 ®iÖn tho¹i di ®éng. (Nam, 52 tuæi, c¸n bé qu¶n<br /> lý x· th¸ng 5-2000).<br /> Qu¸ tr×nh tham gia vµo nh÷ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng kinh tÕ míi trªn ph¹m vi<br /> réng ®· t¹o nªn nh÷ng mèi quan hÖ x· héi míi gióp ng−êi d©n ®iÒu chØnh t− duy,<br /> hµnh vi x· héi, lèi sèng,... cho phï hîp víi m«i tr−êng, ®iÒu kiÖn vµ vÞ thÕ x· héi míi<br /> cña hä.<br /> Cïng víi viÖc chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ tr−êng th× hµnh vi tiªu dïng cña c¸<br /> nh©n còng nh− gia ®×nh ®· thay ®æi: tõ tiªu dïng phô thuéc sang tiªu dïng tù chñ,<br /> tõ tiªu dïng tù cung tù cÊp sang tiªu dïng hµng hãa, tõ tiªu dïng bao cÊp, phóc lîi<br /> sang tiªu dïng tù lo liÖu, tiªu dïng th«ng qua thÞ tr−êng, tõ tiªu dïng ®ång lo¹t nh−<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 54 DiÔn ®µn...<br /> <br /> nhau sang ®a d¹ng hãa nhiÒu cÊp ®é.<br /> Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng hãa ®· lµm biÕn ®æi<br /> thãi quen hµnh vi kinh tÕ tù cÊp tù tóc, bu«n b¸n nhá, −a æn ®Þnh, thµnh hµnh vi<br /> kinh tÕ c¹nh tranh trªn th−¬ng tr−êng, d¸m m¹o hiÓm vµ ñng hé ®æi míi, "ý thøc<br /> ®−îc c¸i t«i", coi träng tri thøc, th«ng tin.<br /> 4. Mét sè nhËn xÐt<br /> 1. Chî H÷u b»ng lµ mét bé phËn h÷u c¬ trong cÊu tróc kinh tÕ - x· héi céng<br /> ®ång. Chî vÉn lµ n¬i gÆp gì cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng, s¶n xuÊt hµng hãa nhá<br /> quanh vïng. Chî lµng kh«ng chØ lµ n¬i cã thÓ cung cÊp ®−îc nh÷ng mÆt hµng vµ dÞch<br /> vô mµ ng−êi n«ng d©n cÇn mua vµ b¸n mµ ®ã cßn lµ n¬i tháa m·n nhu cÇu, thãi quen<br /> "®i chî phiªn" ®· ¨n s©u vµo ®êi sèng tinh thÇn cña ng−êi n«ng d©n.<br /> 2. ChÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn<br /> kinh tÕ tham gia vµo ho¹t ®éng thÞ tr−êng ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho n¨ng lùc vèn cã<br /> cña H÷u B»ng trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ®−îc ph¸t huy. Chî H÷u B»ng ®· ph¸t<br /> triÓn thµnh phè chî, trë thµnh trung t©m kinh tÕ cã ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng<br /> kinh tÕ cña chÝnh H÷u B»ng vµ nh÷ng ®Þa ph−¬ng trong vïng, c¬ cÊu kinh tÕ<br /> chuyÓn ®æi m¹nh mÏ.<br /> Sù ph¸t triÓn cña nh÷ng hé s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô ®· biÕn ng−êi<br /> n«ng d©n, thî thñ c«ng thµnh nh÷ng chñ doanh nghiÖp, th−¬ng nh©n, c«ng nh©n<br /> lao ®éng lµm thuª,... Thùc tiÔn trªn ®· dÉn ®Õn sù thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng - nghÒ<br /> nghiÖp, quan hÖ x· héi v× cã sù kh¸c nhau trong quan hÖ së h÷u ®èi víi t− liÖu<br /> s¶n xuÊt, vÒ vai trß cña hä trong tæ chøc lao ®éng x· héi tÊt nhiªn sÏ cã sù kh¸c<br /> nhau vÒ c¸ch thøc h−ëng thô vµ vÒ phÇn cña c¶i x· héi Ýt hoÆc nhiÒu mµ hä ®−îc<br /> h−ëng5. H÷u B»ng lµ mét trong nh÷ng ®Þa ph−¬ng diÔn ra qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> m¹nh ë n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång nÕu xÐt theo nh÷ng tiªu chÝ tû lÖ phi<br /> n«ng, kiÕn tróc, lèi sèng,...<br /> 3. Tuy nhiªn ®Ó chî H÷u B»ng cã thÓ ph¸t triÓn theo logich: chî lµng ------><br /> phè chî ------> trung t©m kinh tÕ --------> thÞ trÊn/ thµnh phè nhá vÉn cßn mét chÆng<br /> ®−êng dµi, tïy thuéc mét mÆt, vµo t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè cÊp vÜ m« v× lÞch sö<br /> h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng ®« thÞ ë ViÖt Nam cho thÊy yÕu tè ®«, thµnh, trÊn<br /> mang tÝnh quyÕt ®Þnh h¬n yÕu tè thÞ; mÆt kh¸c, cßn tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng ®iÒu<br /> chØnh vµ thÝch nghi, hßa nhËp vµo m«i tr−êng kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa míi cña<br /> ng−êi d©n, ®Æc biÖt lµ ®éi ngò chñ s¶n xuÊt - kinh doanh, chñ doanh nghiÖp,<br /> th−¬ng nh©n ®¹i biÓu cho lùc l−îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn trong n«ng th«n hiÖn nay.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. C. M¸c - Ph. Anghen: TuyÓn tËp. TËp 2. Nxb Sù ThËt-1981.<br /> 2. Vu Quoc Thuc: L Ðconomie communaliste du Vietnam, Press Universitaires du<br /> Vietnam. Hanoi-1951.<br /> <br /> 5<br /> V.I. Lªnin: Toµn tËp. TËp 39. Nxb TiÕn Bé. Matxc¬va-1979. Tr. 17-18.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 55<br /> <br /> 3. V. I. Lªnin: Toµn tËp. TËp 39. Nxb TiÕn Bé. Matxc¬va-1979.<br /> <br /> <br /> Quan hÖ dßng hä víi ®êi sèng kinh tÕ<br /> hé gia ®×nh n«ng th«n ë mét lµng B¾c Trung Bé<br /> <br /> nguyÔn tuÊn anh<br /> <br /> <br /> <br /> Lµng Quúnh §«i (®ång thêi còng lµ x· Quúnh §«i) lµ tr−êng hîp mµ c¸c nhµ<br /> sö häc th−êng gäi lµ "nhÊt x· nhÊt th«n” hay cô thÓ h¬n th× x· vµ th«n lµ mét, c¸ch<br /> trung t©m huyÖn 5 km vÒ h−íng §«ng B¾c, c¸ch quèc lé 1A 2 km, phÝa T©y gi¸p<br /> Quúnh Yªn vµ s«ng Mai Giang, phÝa Nam gi¸p x· Quúnh B¸, phÝa B¾c gi¸p x·<br /> Quúnh Thanh ®Òu thuéc huyÖn Quúnh L−u, tØnh NghÖ An.<br /> VÒ mÆt lÞch sö, x−a kia, Quúnh §«i lµ mét vïng ®Êt ngËp mÆn båi tô. Theo<br /> s¸ch: Tõ Thæ §«i Trang ®Õn x· Quúnh §«i (Nxb NghÖ TÜnh. 1988) cña Hå SÜ Giµng<br /> th× vµo n¨m 1314, n¨m ®Çu ®êi TrÇn Minh T«ng, Hå Kha mét quan chøc triÒu ®×nh<br /> ®· tõ §−êng Khª phÝa T©y huyÖn Quúnh L−u vÒ xem phong c¶nh vïng nµy vèn ®ang<br /> lµ vïng ®Êt hoang vu nh−ng cã phong c¶nh ®Ñp, cã thÕ ph¸t triÓn nªn quyÕt ®Þnh vÒ<br /> ®©y ë. Sau ®ã Hå Kha cho con c¶ lµ Hå Hång ë l¹i dùng nhµ, lËp Êp. Nh− vËy, Ýt nhÊt<br /> Quúnh §«i còng ®· ®−îc thµnh lËp c¸ch ®©y kho¶ng 600 n¨m.<br /> Còng nh− nhiÒu tªn ®Êt, tªn lµng trªn ®Êt n−íc ta, Quúnh §«i ®· tõng ®−îc<br /> chia ra hoÆc ®−îc s¸t nhËp víi nhiÒu lµng x· kh¸c nhau. Tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng<br /> T¸m (1945) Quúnh §«i hîp nhÊt víi lµng Th−îng Yªn gäi lµ x· Quúnh Yªn. N¨m<br /> 1950 x· Quúnh Yªn nhËp thªm c¸c th«n H¹ L¨ng, CÈm Tr−¬ng, Thanh D¹, Cù T©n<br /> vµ ®−îc gäi lµ x· Quúnh Anh. §Õn n¨m 1955, trong c¶i c¸ch ruéng ®Êt, ®Þa vùc vµ<br /> quy m« c¸c x· ®−îc ph©n ®Þnh l¹i, lµng Quúnh §«i ®−îc lËp thµnh mét x· gäi lµ x·<br /> Quúnh §«i vµ tån t¹i ®Õn ngµy nay. Vµ nh− vËy, c¸i tªn Quúnh §«i hiÖn nay võa lµ<br /> lµng, võa lµ x·.<br /> N¨m 2000 Quúnh §«i cã diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 373 ha, trong ®ã ®Êt canh t¸c<br /> lµ 268 ha, sè cßn l¹i lµ ®Êt thæ c−, ao hå, ®−êng s¸, di tÝch lÞch sö. VÒ d©n sè, theo thèng<br /> kª cña x·, cho ®Õn th¸ng 8 n¨m 2000, Quúnh §«i cã 1118 hé víi 4649 nh©n khÈu.<br /> Ngoµi nghÒ n«ng Quúnh §«i cßn cã c¸c nghÒ phô nh− lµm bón, lµm h−¬ng<br /> trÇm, méc, nÒ,... Tuy nhiªn, nghÒ n«ng vÉn lµ nghÒ chÝnh trong ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi<br /> víi ®a sè c− d©n cña lµng.<br /> NÐt næi bËt ë Quúnh §«i lµ truyÒn thèng v¨n hãa. Cô thÓ h¬n lµ truyÒn thèng<br /> khoa b¶ng. Theo c¸c nguån sö liÖu mµ chóng t«i cã ®−îc th× ë Quúnh §«i ngay tõ<br /> buæi ®Çu dùng lµng viÖc häc hµnh ®· ®−îc c¸c «ng tæ c¸c dßng hä cña lµng quan t©m.<br /> Cïng víi viÖc më mang n«ng nghiÖp, viÖc häc hµnh còng rÊt ®−îc chó träng. Môc<br /> ®Ých häc hµnh ®−îc ®Æt ra râ rµng, häc lµ ®Ó lËp th©n, lËp nghiÖp, c¶ vÒ danh vµ lîi.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 56 DiÔn ®µn...<br /> <br /> ViÖc häc dÇn trë thµnh phong trµo trong ®ã cã c¶ viÖc ®ua tranh gi÷a c¸c gia ®×nh,<br /> c¸c dßng hä. ViÖc häc ®· ®i vµo c¸c v¨n b¶n chÝnh thøc cña lµng. H−¬ng −íc Quúnh<br /> §«i x−a gåm 184 ®iÒu th× cã 24 ®iÒu (13%) liªn quan ®Õn häc hµnh thi cö. Sè ®iÒu<br /> nµy chØ ®øng sau nh÷ng quy ®Þnh vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (34 ®iÒu). Toµn bé 24 ®iÒu<br /> ®Òu to¸t lªn tinh thÇn hiÕu häc vµ sù quan t©m ®Õn khoa b¶ng cña lµng.<br /> Bµi viÕt nµy ®Ò cËp ®Õn mét néi dung trong cuéc kh¶o s¸t vÒ vai trß cña dßng<br /> hä ®èi víi ®êi sèng céng ®ång lµng x· do t¸c gi¶ bµi viÕt thùc hiÖn t¹i Lµng Quúnh<br /> §«i th¸ng 8 n¨m 2000. Nghiªn cøu ®Þnh l−îng ®−îc tiÕn hµnh víi mÉu 300 ng−êi<br /> cïng víi 10 cuéc pháng vÊn s©u ®· cho thÊy nhiÒu ®iÒu vÒ quan hÖ dßng hä víi ®êi<br /> sèng kinh tÕ hé gia ®×nh.<br /> 1. Tõ quan niÖm cña c¸c nhµ nghiªn cøu ®Õn quan niÖm cña ng−êi d©n vÒ vai<br /> trß cña dßng hä ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ hé gia ®×nh.<br /> NhiÒu nghiªn cøu ®i tr−íc ®· kh¼ng ®Þnh r»ng dßng hä kh«ng ph¶i lµ mét<br /> ®¬n vÞ kinh tÕ. Bëi v×, dßng hä kh«ng ph¶i lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kh«ng ph¶i lµ<br /> mét ®¬n vÞ tiªu thô. NhËn xÐt nµy kh«ng chØ ®óng trong giai ®o¹n hiÖn nay, trong<br /> giai ®o¹n hîp t¸c hãa n«ng nghiÖp tr−íc ®©y mµ c¶ trong giai ®o¹n tõ hîp t¸c hãa<br /> n«ng nghiÖp trë vÒ tr−íc. T¸c gi¶ TrÇn Quèc V−îng trong héi th¶o khoa häc "V¨n<br /> hãa c¸c dßng hä ë NghÖ An víi sù nghiÖp thùc hiÖn chiÕn l−îc con ng−êi ViÖt Nam<br /> ®Çu thÕ kû 21" (Nxb NghÖ An 1997) ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: nÒn t¶ng vËt chÊt, tµi<br /> s¶n chÝnh cña nghÒ n«ng th× hoÆc lµ ruéng c«ng cña lµng ®−îc chia cho c¸c nhµ<br /> d©n lµng (chø kh«ng ph¶i chia cho c¸c hä råi c¸c hä t¸i ph©n phèi cho nhµ cïng<br /> hä, cïng chi) hoÆc lµ ruéng t− ®iÒn. Ruéng hä kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã nh−ng<br /> th−êng Ýt gåm ®Êt v−ên, ao... phÇn th× do tæ tiªn ®Ó l¹i phÇn th× do vua ban hoÆc<br /> do sù cóng tiÕn cña c¸c thµnh viªn trong hä. Ruéng ®Êt nµy do tr−ëng hä (hay lµ<br /> tr−ëng chi nÕu hä to ®· chia thµnh nhiÒu chi) ®øng ra qu¶n lý chø kh«ng ®em<br /> b¸n. Tr−ëng hä cã thÓ cµy cÊy trªn sè ®Êt nµy hoÆc giao cho thµnh viªn nµo ®ã<br /> trong dßng hä cµy cÊy ®Ó lÊy hoa lîi dïng vµo viÖc giæ tæ hay söa sang tõ ®−êng.<br /> Trong thêi kú hîp t¸c hãa n«ng nghiÖp tÊt c¶ ruéng ao v−ên cña hä ®−îc tËp<br /> trung vµo hîp t¸c x· nªn c¬ së kinh tÕ vËt chÊt cña dßng hä kh«ng cßn n÷a.<br /> Tuy nhiªn, khi nhÊn m¹nh dßng hä kh«ng ph¶i lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ kh«ng cã<br /> nghÜa lµ phñ nhËn vai trß cña dßng hä ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ gia ®×nh n«ng th«n.<br /> D−íi nhiÒu h×nh thøc tån t¹i kh¸c nhau, dßng hä vÉn cã vai trß quan träng nhÊt ®Þnh<br /> ®èi víi víi ®êi sèng kinh tÕ gia ®×nh ®Æc biÖt lµ tõ khi ®æi míi ®Êt n−íc ®Õn nay. VÒ<br /> vÊn ®Ò nµy trong t¸c phÈm "Quan hÖ dßng hä ë ch©u thæ s«ng Hång"(Nxb Khoa häc<br /> x· héi 2000), t¸c gi¶ Mai V¨n Hai cho r»ng mÆc dï dßng hä hiÖn nay kh«ng cßn lµ<br /> mét ®¬n vÞ kinh tÕ, song vÉn cã vai trß quan träng trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c hé<br /> gia ®×nh thµnh viªn. NhËn xÐt nµy ®−îc rót ra sau khi t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t<br /> ë hai ®Þa bµn lµ lµng §µo X¸ vµ lµng Tø Kú thuéc ch©u thæ s«ng Hång.<br /> Chóng ta biÕt r»ng n¨m 1981 sau chØ thÞ khãan 100, nh÷ng biÕn ®æi vÒ c¬ chÕ<br /> qu¶n lý s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong n«ng th«n b¾t ®Çu thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c lùc<br /> l−îng s¶n xuÊt. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch nµy lµ giao ruéng ®Êt cho tõng hé<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 57<br /> <br /> gia ®×nh trªn c¬ së nh©n khÈu vµ lao ®éng. ViÖc giao ruéng ®Êt nµy ®i kÌm víi nh÷ng<br /> ®Þnh møc khãan thÝch hîp ®· t¹o ra sù khuyÕn khÝch cho c¸c hé gia ®×nh n«ng d©n<br /> h¬n h¼n thêi kú tr−íc ®ã. Qu¸ tr×nh x©y dùng chÝnh s¸ch khãan ®· ®i qua nhiÒu giai<br /> ®o¹n tõ khãan 100 ®Õn khãan 10 tõng b−íc t¹o nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ râ rÖt.<br /> Khi c«ng cuéc ®æi míi ®−îc tiÕn hµnh, trong n«ng th«n ®· kh«i phôc l¹i vÞ trÝ<br /> cña hé gia ®×nh n«ng d©n víi t− c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ. Do ®Æc ®iÓm cña kinh<br /> tÕ hé gia ®×nh n«ng d©n dùa vµo lao ®éng gia ®×nh lµ chÝnh nªn viÖc tæ chøc l¹i c¸c<br /> quan hÖ trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®· trë thµnh mét ®ßi hái cÊp thiÕt c¶ vÒ tÇm<br /> vãc lÉn quy m« cña nã. NhÊt lµ hiÖn nay khi mµ nhiÒu hé gia ®×nh n«ng d©n cßn cã<br /> khã kh¨n c¶ vÒ tiÒn vèn, c«ng cô s¶n xuÊt, søc lao ®éng, kinh nghiÖm s¶n xuÊt còng<br /> nh− kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr−êng th× viÖc liªn kÕt hay hîp t¸c s¶n xuÊt, kinh doanh<br /> ®· trë thµnh mét nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu. §Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu Êy, ®a sè c¸c hé gia<br /> ®×nh n«ng d©n ®· h−íng h¼n vµo quan hÖ th©n téc nh− mét lÏ tÊt nhiªn. NhÊt lµ khi<br /> nh÷ng biÓu tr−ng vÒ c¸c quan hÖ Êy vÉn cßn in ®Ëm trong ®Çu ãc mçi thµnh viªn cña<br /> nã. Nh− vËy, ý thøc gia ®×nh, tinh thÇn gia téc phÇn nµo ®· lµm c¬ së cho ®êi sèng<br /> kinh tÕ hé gia ®×nh ng−êi d©n n«ng th«n.<br /> Quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy, chóng t«i ®· ®−a ra c©u hái: “NÕu cÇn hîp t¸c lµm<br /> ¨n th× «ng ( bµ, anh, chÞ, ...) sÏ hîp t¸c lµm ¨n víi ai ?" KÕt qu¶ thu ®−îc lµ sè ý kiÕn<br /> cho r»ng sÏ hîp t¸c lµm ¨n víi anh em ruét thÞt chiÕm tû lÖ cao nhÊt (75,7%), hîp t¸c<br /> lµm ¨n víi ng−êi trong dßng hä chiÕm (65,0%). Nh− vËy, trong ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi<br /> víi ng−êi d©n n«ng th«n hiÖn nay quan hÖ −u tiªn nhÊt vÉn lµ quan hÖ hä hµng cËn<br /> huyÕt ®ã lµ quan hÖ anh em ruét vµ quan hÖ víi ng−êi trong hä còng ®−îc chó ý. Cã<br /> thÓ nãi r»ng trong giai ®o¹n ®æi míi kinh tÕ n«ng th«n hiÖn nay vai trß cña th©n téc<br /> ®ang ®an xen víi tÝnh chÊt cña c¬ chÕ thÞ tr−êng. Khi tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh<br /> tÕ th× viÖc ®Þnh h−íng vµo quan hÖ th©n téc ®i liÒn víi ®Þnh h−íng lîi Ých.<br /> Khi quan t©m ®Õn ®é tuæi cña ng−êi tr¶ lêi chóng ta thÊy r»ng ®é tuæi cµng cao<br /> th× ®Þnh h−íng vµo quan hÖ lµm ¨n víi anh em ruét thÞt cµng lín. Cô thÓ lµ: 66,7% sè<br /> ng−êi ë nhãm tuæi tõ 30 trë xuèng, 76,0% ë nhãm tuæi trªn 30 ®Õn d−íi 60 vµ 81,3%<br /> sè ng−êi ®−îc hái tõ 60 tuæi trë lªn cho r»ng nÕu cÇn hîp t¸c lµm ¨n sÏ hîp t¸c víi<br /> anh em ruét thÞt.<br /> Khi quan t©m ®Õn giíi tÝnh ng−êi tr¶ lêi chóng ta thÊy r»ng ë nhãm n÷ tû lÖ<br /> % cho r»ng sÏ hîp t¸c lµm ¨n víi anh em ruét thÞt vÉn cao h¬n nhãm nam (78,2% so<br /> víi 73,4%).<br /> NÕu xem xÐt ®Õn sè thÕ hÖ trong gia ®×nh ng−êi tr¶ lêi chóng ta thÊy r»ng c¸c<br /> ý kiÕn thuéc nhãm gia ®×nh cµng nhiÒu thÕ hÖ th× cµng cho r»ng sÏ hîp t¸c lµm ¨n<br /> víi anh em ruét thÞt. Cô thÓ lµ trong nhãm ý kiÕn thuéc gia ®×nh hai thÕ hÖ cã 74,5%<br /> sè ý kiÕn tr¶ lêi cho r»ng nÕu ph¶i hîp t¸c lµm ¨n sÏ hîp t¸c lµm ¨n víi anh em ruét<br /> thÞt, cßn nhãm gia ®×nh ba thÕ hÖ lµ 76,2% vµ nhãm gia ®×nh trªn ba thÕ hÖ lµ 81,3%.<br /> Nh− vËy nh÷ng ng−êi thuéc gia ®×nh cµng nhiÒu thÕ hÖ cµng −u tiªn quan hÖ huyÕt<br /> thèng trong ho¹t ®éng kinh tÕ.<br /> Tuy nhiªn, chóng ta còng cÇn quan t©m ®Õn h×nh thøc thÓ hiÖn cña vai trß<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 58 DiÔn ®µn...<br /> <br /> dßng hä ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ gia ®×nh. Qua kh¶o s¸t chóng t«i nhËn thÊy r»ng<br /> hîp t¸c víi nhau trong c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, trong mét<br /> sè nghÒ phô, trong c¸c lo¹i h×nh dÞch vô nhá vµ t−¬ng trî gióp ®ì nhau trong lóc khã<br /> kh¨n ho¹n n¹n lµ c¸c h×nh thøc thÓ hiÖn chñ yÕu cña vai trß dßng hä ®èi víi ®êi sèng<br /> kinh tÕ hé gia ®×nh n«ng th«n ë Quúnh §«i.<br /> 2.Vai trß dßng hä trong thùc tiÔn ®êi sèng kinh tÕ hé gia ®×nh<br /> 2.1. Sù hîp t¸c trong mét sè c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp<br /> Khi ch−a cã chÝnh s¸ch khãan s¶n phÈm, ®¬n vÞ s¶n xuÊt ë n«ng th«n lµ hîp t¸c<br /> x·. Hîp t¸c x· lµ ng−êi tæ chøc, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt. HiÖn nay, viÖc tæ chøc ®iÒu hµnh<br /> s¶n xuÊt chuyÓn sang cho gia ®×nh. Chøc n¨ng thay ®æi, c¬ cÊu gia ®×nh còng thay ®æi.<br /> Gia ®×nh ®−îc tæ chøc s¾p xÕp l¹i trªn c¬ së hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c<br /> thµnh viªn dùa trªn giíi tÝnh, ®é tuæi, n¨ng lùc vµ søc kháe. Qua thùc tÕ kh¶o s¸t, chóng<br /> t«i thÊy r»ng h×nh thøc liªn kÕt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gi÷a c¸c hé gia<br /> ®×nh cã quan hÖ huyÕt thèng gÇn gòi lµ t−¬ng ®èi phæ biÕn. NhiÒu pháng vÊn s©u chóng<br /> t«i ®Òu thu ®−îc nhËn ®Þnh chung lµ: trong nh÷ng ngµy mïa vô th× anh em trong hä,<br /> ®Æc biÖt lµ hä hµng gÇn gòi th−êng cïng nhau cµy bõa hoÆc gÆt h¸i hÕt ruéng nhµ nµy<br /> ®Õn ruéng nhµ kh¸c vµ cïng nhau dïng chung tr©u bß ®Ó cµy kÐo.<br /> KÕt qu¶ ®Þnh l−îng vÒ viÖc hîp t¸c víi nhau trong c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸<br /> tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cô thÓ nh− sau: Hä Hå cã 82,8% sè hé gia ®×nh cã sù<br /> hîp t¸c víi nhau trong c¸c c«ng ®o¹n cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, kÕt qu¶ nµy ë hä<br /> NguyÔn lµ 52,6%, hä Hoµng lµ 45,9%, hä D−¬ng lµ 75,0%, hä Phan lµ 56,0%, hä<br /> Ph¹m lµ 50%, hä Cï lµ 75,7%, c¸c hä cßn l¹i lµ 27,8%. ë Quúnh §«i xÐt vÒ sè l−îng<br /> gia ®×nh (quy m«) cña tõng dßng hä th× hä cã sè hé gia ®×nh lín nhÊt lµ hä Hå, sau<br /> ®ã ®Õn hä NguyÔn, Hoµng, tiÕp ®Õn lµ D−¬ng, Phan, Ph¹m, Cï. C¸c hä cßn l¹i cã sè<br /> hé gia ®×nh kh«ng nhiÒu. Chóng ta thÊy r»ng nÕu xÐt hä Hå vµ c¸c dßng hä cã quy<br /> m« nhá th× râ rµng dßng hä cã quy m« cµng lín th× cã tû lÖ hé gia ®×nh hîp t¸c víi<br /> nhau cµng lín. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng phï hîp khi so s¸nh hä Cï víi hä<br /> Hoµng. Nh− vËy, trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, sù liªn kÕt gi÷a c¸c gia ®×nh trong<br /> mét dßng hä kh«ng chØ phô thuéc quy m« dßng hä mµ cßn phô thuéc ®iÒu kiÖn kinh<br /> tÕ cña tõng gia ®×nh, hay cô thÓ h¬n lµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña tõng hé gia ®×nh.<br /> §iÒu nµy ®−îc chøng minh qua viÖc xem xÐt thu nhËp hµng n¨m cña tõng hé gia<br /> ®×nh. Cô thÓ lµ nh÷ng hé gia ®×nh cã thu nhËp d−íi 5 triÖu ®ång mét n¨m th×<br /> 67,5% cho lµ cã hîp t¸c víi c¸c hé gia ®×nh kh¸c trong dßng hä m×nh, sè liÖu t−¬ng<br /> tù ë c¸c gia ®×nh cã thu nhËp tõ 5 triÖu ®Õn 10 triÖu mét n¨m lµ 65,5% vµ hé cã thu<br /> nhËp trªn 10 triÖu mét n¨m lµ 55,3%. Nh− vËy nh÷ng hé gia ®×nh cã thu nhËp cµng<br /> thÊp cµng cÇn liªn kÕt trong s¶n xuÊt, tøc lµ sù liªn kÕt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp<br /> võa phô thuéc vµo quy m« dßng hä, võa phô thuéc vµo kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña tõng<br /> hé gia ®×nh. Thùc tÕ th× sù liªn kÕt gi÷a c¸c hé gia ®×nh cã quan hÖ hä hµng gÇn gòi<br /> trong c¸c c«ng ®o¹n cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chñ yÕu lµ h×nh thøc liªn kÕt theo<br /> kiÓu ®æi c«ng t−¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau. Liªn kÕt nµy b¾t nguån tõ hai c¬ së: Thø<br /> nhÊt, x· héi n«ng nghiÖp lóa n−íc víi nh÷ng ®ßi hái cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt khã<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 59<br /> <br /> kh¨n tõ dÉn n−íc t−íi tiªu ®Õn c¸c ho¹t ®éng khÈn tr−¬ng trong mïa vô còng nh−<br /> h¹n chÕ vÒ nguån vèn, t− liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng,... ®· buéc ng−êi n«ng d©n<br /> kh«ng thÓ ®¬n lÎ mét m×nh trong s¶n xuÊt. Thø hai, sù liªn kÕt nµy cßn b¾t nguån<br /> tõ viÖc coi träng nguån gèc, coi träng c¸c gi¸ trÞ céng ®ång cña ng−êi n«ng d©n. C¸c<br /> quan hÖ hä hµng ë ®©y ®· ®¶m b¶o cho quan hÖ kinh tÕ hé gia ®×nh n«ng d©n cã thÓ<br /> vËn hµnh mét c¸ch hiÖu qu¶. Nh− vËy, víi mét møc ®é nhÊt ®Þnh, quan hÖ dßng hä<br /> thùc sù cã ý nghÜa ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña c¸c hé gia ®×nh.<br /> 2.2. Sù hîp t¸c trong c¸c ngµnh nghÒ dÞch vô, tiÓu thñ c«ng nghiÖp.<br /> Khi ®Ò cao kinh tÕ hé gia ®×nh trong n«ng th«n còng cã nghÜa lµ ®Ó cho nã ph¸t<br /> huy hÕt kh¶ n¨ng lao ®éng s¶n xuÊt theo h−íng kÝch thÝch s¶n xuÊt hµng hãa. Tuy<br /> vËy, trong c¸c gia ®×nh n«ng th«n t¹i ®Þa bµn kh¶o s¸t ch−a cã sù chuyªn m«n hãa. Bëi<br /> v× nÕu cã sù chuyªn m«n hãa lao ®éng gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh th× khã mµ<br /> tËn dông ®−îc tèt lao ®éng trong gia ®×nh nhÊt lµ trÎ em vµ ng−êi giµ. Tuy ch−a cã sù<br /> chuyªn m«n hãa lao ®éng trong gia ®×nh nh−ng l¹i cã sù liªn kÕt, hîp t¸c gi÷a c¸c<br /> thµnh viªn cña c¸c hé gia ®×nh trong s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô.<br /> §Ó t×m hiÓu vÊn ®Ò nµy chóng t«i ®· phèi hîp víi ñy ban Nh©n d©n x· vµ<br /> Ban c¸n sù c¸c dßng hä6 ®Ó thèng kª sè ng−êi lao ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ tiÓu thñ<br /> c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, ®Æc biÖt lµ sè ng−êi cïng dßng hä hîp t¸c víi nhau trong<br /> tõng ngµnh nghÒ. Theo thèng kª cña ñy ban nh©n d©n x· th× n¨m 2000 ë Quúnh §«i<br /> sè l−îng ng−êi ®−îc thu hót vµo c¸c ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô<br /> kho¶ng 500 lao ®éng. Sè lao ®éng nµy ®−îc ph©n thµnh c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau<br /> nh− nghÒ bón b¸nh truyÒn thèng, nghÒ s¶n xuÊt h−¬ng trÇm, nghÒ méc, nÒ, gia c«ng<br /> d©n dông, vËn t¶i, bu«n b¸n nhá. Trong c¸c ngµnh nghÒ ®ã th× næi bËt lµ nghÒ s¶n<br /> xuÊt bón b¸nh truyÒn thèng, méc nÒ, s¶n xuÊt h−¬ng trÇm. KÕt qu¶ cô thÓ vÒ c¸c<br /> nhãm lµm ¨n víi nhau cã tû lÖ sè ng−êi cã quan hÖ hä hµng nh− sau:<br /> NghÒ bón trong sè nh÷ng ng−êi hîp t¸c lµm ¨n víi nhau cã kho¶ng 70% sè<br /> ng−êi cã quan hÖ hä hµng.<br /> NghÒ méc vµ nÒ trong sè nh÷ng ng−êi hîp t¸c lµm ¨n víi nhau cã kho¶ng 80%<br /> sè ng−êi cã quan hÖ hä hµng<br /> NghÒ lµm h−¬ng trÇm trong sè nh÷ng ng−êi hîp t¸c lµm ¨n víi nhau cã<br /> kho¶ng 50% sè ng−êi cã quan hÖ hä hµng.<br /> Nh÷ng sè liÖu nµy chøng tá r»ng quan hÖ dßng hä thùc sù cã ý nghÜa ®èi víi<br /> ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, dÞch vô.<br /> Tr−íc ®©y ë Quúnh §«i nghÒ dÖt lôa lµ nghÒ thñ c«ng chÝnh. NghÒ nµy cã vµo<br /> kho¶ng n¨m 1700 do bµ §µm ThÞ, phu nh©n QuËn c«ng Hå Phi TÝch ®−a vÒ. Bµ vèn<br /> lµ ng−êi La Khª - Hµ §«ng nªn nghÒ dÖt ë Quúnh §«i cã nguån gèc ë Hµ §«ng. Tr−íc<br /> ®©y nghÒ dÖt vµ nghÒ häc lµ hai nghÒ chÝnh ë Quúnh §«i bªn c¹nh s¶n xuÊt n«ng<br /> nghiÖp. Ng−êi lµng Quúnh §«i ®· tõng cã c©u th¬: “Kinh kú dÖt gÊm thªu hoa,<br /> <br /> <br /> 6<br /> Lµ ban ®−îc c¸c thµnh viªn dßng hä bÇu ra ®Ó ®iÒu hµnh c¸c c«ng viÖc cña dßng hä.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 60 DiÔn ®µn...<br /> <br /> Quúnh §«i t¬ lôa thñ khoa ba ®êi”. Tuy nhiªn, do kh«ng c¶i tiÕn ®−îc c«ng nghÖ dÖt<br /> nªn trong giai ®o¹n hiÖn nay nghÒ dÖt ë Quúnh §«i ®· bÞ mai mét.<br /> Mét nghÒ quan träng kh¸c ë Quúnh §«i lµ nghÒ méc. NghÒ méc cã kho¶ng<br /> n¨m 1655, do vî quËn c«ng Hå SÜ D−¬ng ®−a thî ë quª bµ lªn më x−ëng. HiÖn nay,<br /> nghÒ méc Quúnh §«i vÉn ®−îc duy tr× vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, thÞ tr−êng vµ n¬i<br /> s¶n xuÊt cña nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp nµy kh«ng ph¶i chñ yÕu ë lµng n÷a. Lµng<br /> Quúnh §«i hiÖn nay cã c¸c nhãm thî chñ yÕu lµ anh em gÇn gòi trong hä tËp hîp<br /> nhau l¹i vµ ®i s¶n xuÊt ë c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c. T−¬ng tù nghÒ méc, nghÒ thî nÒ (thî<br /> x©y) còng ®−îc tæ chøc nh− vËy. C¸c nhãm thî nµy ®i lao ®éng c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c<br /> nhau ®Õn ngµy lÔ tÕt míi trë vÒ.<br /> HiÖn nay ë Quúnh §«i cßn cã mét nghÒ thñ c«ng t−¬ng ®èi phæ biÕn lµ nghÒ<br /> lµm bón. NghÒ lµm bón ë Quúnh §«i ph¸t triÓn vµ næi tiÕng trong huyÖn. Bón<br /> Quúnh §«i cã ®Æc ®iÓm sîi to, Ýt chua. NghÒ lµm bón cã tõ cuèi ®êi Lª ®Çu ®êi<br /> NguyÔn do bµ vî «ng NguyÔn Thô quª ë Qu¶ng Nam truyÒn l¹i. Tuy lµ mét nghÒ cã<br /> truyÒn thèng vµ hiÖn nay vÉn ®ang mang l¹i mét kho¶n thu nhËp ®¸ng kÓ cho nhiÒu<br /> gia ®×nh nh−ng cã thÓ do ®Æc ®iÓm cña ngµnh nghÒ nµy mang tÝnh thñ c«ng tõng gia<br /> ®×nh nªn sù liªn kÕt thµnh tõng nhãm cña mét sè hé gia ®×nh ®Ó s¶n xuÊt lµ kh«ng<br /> phæ biÕn, chØ cã h×nh thøc hîp t¸c gi÷a c¸c hé gia ®×nh trong ®¹i gia ®×nh lín. Nh−<br /> vËy, tÝnh chÊt hç trî trong ho¹t ®éng kinh tÕ ë ®©y chØ bã hÑp trong c¸c hé gia ®×nh<br /> cã quan hÖ huyÕt thèng gÇn gòi.<br /> VÒ mÆt x· héi, kinh tÕ hé gia ®×nh gãp phÇn vµo viÖc kh¾c phôc vµ cñng cè c¸c<br /> quan hÖ gia ®×nh, hä hµng Ýt nhiÒu ®· bÞ láng lÎo trong thêi kú hîp t¸c hãa n«ng<br /> nghiÖp. C¸c quan hÖ gia ®×nh, hä hµng ®−îc g¾n bã trë l¹i tr−íc hÕt lµ c¸c quan hÖ<br /> kinh tÕ sau ®ã ®−îc t¨ng c−êng cñng cè bëi c¸c qui t¾c øng xö, lÔ nghi. Sù h×nh thµnh<br /> quan hÖ míi trong s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n phÈm dùa trªn quan hÖ gi÷a c¸c gia<br /> ®×nh vµ quan hÖ gi÷a c¸c nhãm gia ®×nh lµ nÒn t¶ng cho sù phôc håi c¬ chÕ x· héi<br /> truyÒn thèng vèn ®· tån t¹i trong qu¸ khø. XÐt vÒ mÆt ®êi sèng kinh tÕ gia ®×nh, sù<br /> hç trî nhau trong hä hµng khi thµnh viªn gÆp khã kh¨n lµ nÐt ®Æc tr−ng cña x· héi<br /> truyÒn thèng mµ hiÖn nay ®ang cã xu h−íng ®−îc cñng cè trë l¹i.<br /> Quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy trong cuéc kh¶o s¸t chóng t«i ®· ®−a ra c©u hái:<br /> “Trong lóc gÆp khã kh¨n ho¹n n¹n «ng (bµ, anh, chÞ...) hy väng vµo sù gióp ®ì cña<br /> ai?". KÕt qu¶ lµ cã ®Õn 97,7% sè ng−êi ®−îc hái hy väng vµo sù gióp ®ì cña anh em<br /> ruét thÞt vµ 91,3% hy väng vµ sù gióp ®ì cña hä hµng th©n thiÕt, tiÕp sau ®ã míi hy<br /> väng ®Õn bµ con xãm giÒng, b¹n bÌ, c¸c ®oµn thÓ, c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c tæ chøc x·<br /> héi. Nh− vËy, t×nh c¶m huyÕt thèng ®· t¹o nªn tinh thÇn t−¬ng ¸i gi÷a c¸c thµnh<br /> viªn trong dßng hä. Mét gia ®×nh khi cã c«ng to viÖc lín hay cã khã kh¨n ho¹n n¹n<br /> th× c¶ dßng hä ®Òu hîp søc l¹i ®Ó gióp ®ì. Mét ng−êi lµm nhµ c¶ hä gióp ®ì. Gia ®×nh<br /> nµo trong hä cã viÖc hiÕu viÖc hû th× c¶ hä cã nghÜa vô vµ tù nguyÖn gãp c«ng, gãp<br /> cña lo liÖu cho chu ®¸o. Tuy cã tæ chøc ¨n uèng nh−ng l¹i mang ý nghÜa cña mét<br /> ngµy häp mÆt, mét dÞp biÓu lé t×nh c¶m trong hä víi nhau vµ còng lµ ®Ó ®èi phã víi<br /> sù ®¸nh gi¸ ®iÒu ong tiÕng ve, ma chª, c−íi tr¸ch cña ng−êi ngoµi ®èi víi dßng hä<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 61<br /> <br /> m×nh. Nh÷ng sinh ho¹t nµy ë Quúnh §«i ch−a n¶y sinh tËp tôc bµy vÏ ¨n uèng linh<br /> ®×nh vµ nhiÒu h×nh thøc ph« tr−¬ng tèn kÐm kh«ng ®¸ng cã.<br /> §Õn ®©y chóng ta thö so s¸nh víi nghiªn cøu cña t¸c gi¶ Mai V¨n Hai t¹i<br /> ®ång b»ng B¾c bé qua t¸c phÈm "Quan hÖ dßng hä ë ch©u thæ s«ng Hång - qua hai<br /> lµng §µo X¸ vµ Tø Kú" (Nxb. Khoa häc x· héi 2000). Trong nghiªn cøu nµy t¸c gi¶<br /> ®· chØ ra ¶nh h−ëng cña quan hÖ dßng hä ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ hé gia ®×nh qua<br /> mét sè ho¹t ®éng thùc tÕ. Cô thÓ t¸c gi¶ ®· thèng kª c¸c nhãm hä hµng nu«i chung<br /> tr©u, bèc chung phiÕu khi nhËn ®Êt, ®æi c«ng hîp t¸c trong ngµy mïa. Nãi chung ¶nh<br /> h−ëng cña quan hÖ dßng hä ë Tø Kú, §µo X¸ so víi Quúnh §«i cã nh÷ng nÐt chung<br /> ®ã lµ sù liªn kÕt −u tiªn quan hÖ hä hµng cËn huyÕt vµ sù liªn kÕt nµy còng chØ mang<br /> tÝnh thêi vô, quy m« nhá, ch−a cã sù hïn vèn t¹o tiÒn ®Ò cho s¶n xuÊt hµng hãa lín.<br /> Tãm l¹i, chóng ta ®· xem xÐt quan hÖ dßng hä víi ®êi sèng kinh tÕ hé gia<br /> ®×nh tõ quan ®iÓm cña c¸c nhµ nhiªn cøu ®Õn thùc thÕ kh¶o s¸t t¹i mét lµng B¾c<br /> Trung Bé vµ so s¸nh víi nghiªn cøu ë B¾c Bé. Cã thÓ nãi r»ng dßng hä kh«ng vËn<br /> hµnh víi t− c¸ch lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ nÕu xem xÐt d−íi gãc ®é cña c¸c nhµ nghiªn<br /> cøu tr−íc ®©y. Tøc lµ t×m xem dßng hä cã nÒn kinh tÕ chung kh«ng. Khi kh«ng thÊy<br /> b»ng chøng x¸c nhËn ®iÒu ®ã hä cho r»ng vai trß kinh tÕ cña dßng hä lµ kh«ng ®¸ng<br /> kÓ. Tuy nhiªn, nÕu chóng ta kh«ng tù bã hÑp viÖc xem xÐt vai trß dßng hä chØ víi t−<br /> c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh tÕ th× l¹i cã quan hÖ thùc sù gi÷a dßng hä víi ®êi sèng kinh tÕ hé<br /> gia ®×nh. Gia ®×nh míi lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, tuy nhiªn víi ®ßi hái cña s¶n<br /> xuÊt n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë n«ng th«n nh− tÝnh chÊt gÊp<br /> g¸p trong thêi vô, kü n¨ng trong c¸c nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, nhiÒu gia ®×nh l¹i<br /> thiÕu lao ®éng, hoÆc thµnh viªn èm ®au, t− liÖu s¶n xuÊt vµ c¶ nguån vèn h¹n chÕ,...<br /> tuy gia ®×nh lµ ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp nh−ng rÊt cÇn sù hîp t¸c trong s¶n xuÊt, vµ<br /> nh− sè liÖu ë trªn ®· chØ ra, phÇn lín c¸c gia ®×nh ®· h−íng vÒ hä hµng. Nh− vËy,<br /> chóng ta kh«ng thÓ coi kinh tÕ hé gia ®×nh n«ng d©n kh«ng cã bÊt cø liªn hÖ g× víi<br /> thiÕt chÕ dßng hä. Dßng hä hiÓu theo nghÜa nµo ®ã ®· cã vai trß ®¸ng kÓ ®èi víi kinh<br /> tÕ hé gia ®×nh nãi riªng vµ ®êi sèng kinh tÕ gia ®×nh nãi chung. Nãi c¸ch kh¸c, hiÖn<br /> nay nguyªn lý hä hµng kh«ng thÓ gi¶i thÝch t¸ch khái nguyªn t¾c tæ chøc vµ vËn<br /> hµnh cña ®êi sèng kinh tÕ gia ®×nh n«ng th«n.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. NguyÔn Tõ Chi. Gãp phÇn nghiªn cøu v¨n hãa vµ téc ng−êi. Nxb V¨n hãa th«ng tin. 1996.<br /> 2. Phan §¹i Do·n. Lµng ViÖt Nam mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi. Nxb Khoa häc x· héi vµ Nxb<br /> Mòi Cµ Mau.1992.<br /> 3. Bïi Quang Dòng, Nghiªn cøu lµng ViÖt: C¸c vÊn ®Ò vµ triÓn väng. T¹p chÝ X· héi häc sè1<br /> n¨m 2001<br /> 4. Phan §¹i Do·n, NguyÔn Quang Ngäc. Mèi quan hÖ lµng, hä vµ gia ®×nh truyÒn thèng. T¹p<br /> chÝ X· héi häc. Sè 3 n¨m 1990<br /> 5. Hå SÜ Giµng. Tõ Thæ §«i Trang ®Õn x· Quúnh §«i. Nxb NghÖ TÜnh. 1988<br /> 6. Hå Sü H¶i. TruyÒn thèng vµ sù ®æi míi cña mét lµng v¨n hãa. T¹p chÝ N«ng th«n míi. Sè<br /> 48 th¸ng 7 n¨m 2000.<br /> 7. Mai V¨n Hai.Quan hÖ dßng hä ë ch©u thæ s«ng Hång. Nxb Khoa häc x· héi. 2000.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 62 DiÔn ®µn...<br /> <br /> 8. Vò Ngäc Kh¸nh. C¸i nh×n biÖn chøng vÒ v¨n hãa dßng hä. T¹p chÝ Céng s¶n. Sè 8 th¸ng 4<br /> n¨m 1998.<br /> 9. §ç Long, TrÇn HiÖp. T©m lý céng ®ång lµng vµ di s¶n. Nxb Khoa häc x· héi. 1993.<br /> 10. D−¬ng Phóc M·n, D−¬ng ChÊn H−ng, D−¬ng V¨n ThiÒu. Hä D−¬ng Quúnh §«i. Nxb NghÖ<br /> An. 2000<br /> 11. Phan Ngäc. B¶n s¾c v¨n hãa ViÖt Nam. Nxb V¨n hãa th«ng tin. 1998<br /> 12. TrÞnh ThÞ Quang. MÊy vÊn ®Ò th©n téc ë n«ng th«n. T¹p chÝ X· héi häc. Sè 2 n¨m 1984.<br /> 13. TrÇn Tõ. C¬ cÊu lµng ViÖt cæ truyÒn B¾c bé. Nxb Khoa häc x· héi. 1984.<br /> 14. Héi V¨n nghÖ d©n gian NghÖ An, Së Khoa häc C«ng nghÖ M«i tr−êng NghÖ An, ñy ban<br /> D©n sè vµ KÕ ho¹ch hãa gia ®×nh NghÖ An, ViÖn nghiªn cøu V¨n hãa d©n gian (Trung t©m<br /> Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia). V¨n hãa c¸c dßng hä ë NghÖ An víi sù nghiÖp<br /> thùc hiÖn chiÕn l−îc con ng−êi ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XXI.(Kû yÕu héi th¶o khoa häc).<br /> 15. ThÕ phæ hä Hoµng-Thæ §«i Trang-Quúnh §«i-Quúnh L−u-NghÖ TÜnh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thu xÕp ¨n ë trong hé cã ng−êi cao tuæi<br /> t¹i mét lµng ch©u thæ s«ng Hång<br /> <br /> Lª M¹nh N¨m<br /> <br /> <br /> Më ®Çu<br /> ViÖc tæ chøc ®Ó ng−êi cao tuæi sèng víi ai, ®−¬ng nhiªn sÏ cã t¸c ®éng theo<br /> c¸ch nµo ®ã tíi ®êi sèng an sinh cña hä. Liªn quan tíi vÊn ®Ò nµy ®· cã ng−êi bµn<br /> tíi "m« h×nh sèng chung" hoÆc "m« h×nh s¾p xÕp ®êi sèng" trong gia ®×nh vµ cho<br /> ng−êi cao tuæi. VÊn ®Ò nµy chóng t«i thÊy cÇn ®−îc trao ®æi. Ch¼ng h¹n, viÖc h×nh<br /> dung vÒ m« h×nh sèng chung hoÆc m« h×nh tæ chøc ®êi sèng gia ®×nh kh«ng chØ ®ßi<br /> hái ph¶i ®Æt trªn gi¶ ®Þnh vÒ sù phô thuéc cña nã tõ lÜnh vùc th©n téc vµ h«n<br /> nh©n mµ ngay b¶n th©n kh¸i niÖm sèng nãi theo thuËt ng÷ x· héi häc cÇn ®−îc<br /> "thao t¸c hãa theo nh÷ng chØ b¸o cô thÓ" míi h×nh dung râ ®−îc vÊn ®Ò. V× thùc tÕ<br /> hiÖn nay ng−êi ta ®ang thÊy cã thªm nh÷ng hiÖn t−îng c¸c cô giµ ë n«ng th«n tuy<br /> ë cïng nhµ víi con ch¸u nh−ng l¹i ¨n riªng, cã ruéng riªng, ho¹t ®éng kinh tÕ<br /> riªng vµ c¶ ®¨ng ký theo hé riªng n÷a. ¡n, ë, tµi s¶n, ho¹t ®éng... khi ®· ®−îc<br /> chia t¸ch hoÆc kÕt hîp theo kiÓu kh¸c nhau, dï cho nh÷ng thÓ hiÖn ®ã ë ng−êi cao<br /> tuæi "vÉn bao hµm mèi quan hÖ th−êng xuyªn" víi con ch¸u th× vÉn cÇn x¸c ®Þnh<br /> râ trong kh¸i niÖm sèng chung hoÆc m« h×nh s¾p xÕp ®êi sèng. Sù x¸o trén nµo ®ã<br /> gi÷a c¸c yÕu tè kÓ trªn tõ bèi c¶nh ®æi míi cã thÓ ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên riªng qua<br /> c¸c h×nh thøc tæ chøc gia ®×nh. Thªm n÷a, còng cÇn quy chiÕu l¹i ®Ó cã thÓ so<br /> s¸nh víi c¸c "khu«n mÉu" tæ chøc truyÒn thèng. §Æc biÖt, cÇn xem xÐt c¸c quan<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  X· héi häc 63<br /> <br /> hÖ thuéc cÊu tróc gia ®×nh.<br /> Tõ c¸ch ®Æt vÊn ®Ò trªn, th¸ng 4. 1999, chóng t«i ®· kh¶o s¸t mét lµng<br /> t¹i ch©u thæ s«ng Hång. Kh«ng gian x· héi riªng nµy cã thÓ khu«n l¹i c¸c h×nh<br /> thøc tæ chøc gia ®×nh kh¸c nhau, tr−íc hÕt thÓ hiÖn vÒ mÆt thèng